ROBOTICS
کاربر فعال مهندسی رباتیک
گفت و گویی با دکتر علی مقداری - یکی از اولین و برجسته ترین متخصصان رباتیک ایران
دکتر مقداری در یک نگاه
تولد
فروردین سال 1339 ، محله ای در جنوب تهران
تحصیلات
(سال 1357 خروج از ایران و سال 1366 بازگشت به ایران)
لیسانس: مهندسی مکانیک ، دانشگاه میسوری ، 1982
فوق لیسانس : مهندسی مکانیک ، دانشگاه ایلی نیوز ، 1983
دکتری: مهندسی مکانیک ، دانشگاه نیومکزیکو ، 1987
سمت های کنونی
استاد و معاون آموزشی دانشگاه صنعتی شریف ، از سال 1380
مدیر قطب علمی طراحی ، رباتیک و اتوماسیون ، از سال 1380
عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران ، از سال 1384
استاد و عضو برجسته انجمن مهندسان مکانیک آمریکا ASME از سال 2001
عضو انجمن خبرگان مهندسی آمریکا (تاو-بتا-پای) ، از سال 1987
عضو هیئت تحریریه 5 مجله بین المللی مهندسی در زمینه مکانیک
سمت های گذشته
رئیس دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف ، از سال 1376 تا 1379
معاون دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف ، از سال 1373 تا 1376
دبیر اولین کنفرانس بین المللی مهندسی مکانیک در کشور ، در سال 1992
جوایز و افتخارات
استاد نمونه کشور (منتخب وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری) ، در سال 1382
استاد برجسته مهندسی مکانیک کشور (منتخب انجمن مهندسان مکانیک ایران) ، در سال 1385
برنده جایزه علوم و فناوری ISESCO در میان دانشمندان کشورهای اسلامی ، در سال 1997
جوان ترین استاد تمام به تایید انجمن مهندسی مکانیک ایران ، در سال 1375
هدایت بیش از 10 پایان نامه دکتری و بیش از 50 پایان نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه صنعتی شریف
این شماره ، اولین شماره مجله هامین و به تبع اولین مصاحبه مجله نیز محسوب می شد . به همین دلیل برای بخش مصاحبه ، به دنبال یکی از افراد متخصص و فعال در زمینه رباتیک و اتوماسیون بودیم که متوجه شدیم یکی از نام های مطرح در این زمینه دکتر علی مقداری است.جناب دکتر مقداری به واسطه مسئولیت هایی که دارند ، ملاقات با ایشان بسیار مشکل است .اما با پیگیری هایی که انجام شد ، ایشان با لطف و تواضع فراوان یک زمان ملاقات به ما دادند.در اینجا از محبت ایشان و فرصتی که به ما دادند ، صمیمانه تشکر می نمایم.
در ابتدا سئوالاتی را مطرح می کنیم تا در مورد نحوه آشنایی و علاقه دکتر علی مقداری با رشته رباتیک و همچنین دیدگاه و نظر ایشان را درباره موضوعات مرتبط با آن جویا شویم.
هامین: با توجه به آن که رشته تحصیلی شما مهندسی مکانیک بوده ، چگونگی علاقمندی شما به این شاخه را توضیح دهید.
دکتر مقداری: زمانی که من شروع به تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد نمودم ، رشته رباتیک در آمریکا در حال بدست آوردن جایگاه آموزشی خوبی بود و نیازهای شغلی و تحقیقاتی آن در بخش صنعت احساس شده بود. همچنین به واسطه حضور اساتید خوب در این زمینه و تبلیغات دانشگاه و دانشکده من کم کم به این رشته روی آوردم و پروژه کارشناسی ارشد خود را نیز در این زمینه انجام دادم و فعالیت در این زمینه را در مقطع دکتری با تغییر دانشگاه خود ادامه دادم.
هامین: هر کس بر اساس تخصص و فعالیتی که در زمینه رباتیک داشته است ، تعریفی از ربات و رباتیک ارائه داده است. تعریف شما چیست؟
دکتر مقداری: تعریفی که برای ربات قائلم ، همان تعریفی است که موسسات و مراکز علمی ارائه می دهند. مثلا در دیکشنری وبستر آمده است : ربات دستگاهی اتوماتیک است که کارهایی را که برای بشر در نظر گرفته شده ، انجام می دهد. عملا ما اگر کار بشر را به ماشین بدهیم ، آن ماشین ربات است . اما این تعریف بسیار کلی است و در یک نگاه تخصصی تر ربات ، دستگاهی است اتوماتیک که کار بشر را انجام می دهد ولی این ماشین ویژگی های دیگری از جمله چند کاره بودن ، قابل برنامه ریزی برای کارهای متفاوت و انعطاف پذیری را باید دارا باشد.
هامین: از نظر شما چه کسی را می توان مهندس رباتیک نامید؟
دکتر مقداری: سیلقه ها و دیدگاه ها در مورد مهندس رباتیک مختلف است . من رباتیک را زیرگرایشی از گرایش های مهندسی مکانیک می دانم. به نظر من یک مهندس مکانیک خوب که دروسی را در چهارچوب های مشخص در زمینه رباتیک مانند بینایی ماشین ، هوش مصنوعی و ... گذرانده باشد آمادگی لازم برای طراحی و ساخت سیستم های رباتیکی بدست آورده است و می تواند یک مهندس رباتیک خوب محسوب شود.
اگر جواب این سئوال را بخواهم در جمله ای کوتاه بیان کنم: “ یک مهندس رباتیک خوب ، یک مهندس مکانیک خوب است که درس های رباتیکی را گذرانده است.”
هامین: با توجه به نیازی که به متخصصان رشته رباتیک در جهان احساس شده است. بعضی از کشورها در مقطع کارشناسی این رشته را ارائه داده اند و تا قبل از سال 1387 تنها در دانشگاه صنعتی شاهرود و نیز از این سال به بعد در دانشگاه همدان تدریس می شود. با توجه به این که دانشگاه صنعتی شریف دارای افراد برجسته در این رشته است چرا تاکنون این رشته ایجاد نشده است؟ آیا اصلا نیازی به این امر است؟
دکتر مقداری: بعضی دانشگاه ها به ندرت رشته رباتیک را به عنوان یک رشته معرفی کرده اند و در حال اجرای آن هستند که این موضوع نیز جایگاه خاص خودش را دارد. ولی با توجه به این که من تقریبا اولین کسی بودم که با تحصیلات مهندسی مکانیک ولی با تحقیق و گذراندن دروسی در زمینه رباتیک به ایران آمدم و در اینجا مشغول به کار شدم و با وجود این که فرصت های متعددی برای ارائه رباتیک به عنوان یک رشته مجزا داشته ام ولی هیچ گاه از این ایده و نظریه استقبال نکردم. با توجه به این که توجه و درخواست بازار کار و صنعت کشورهایی مانند ایران برای چنین تخصص هایی بسیار محدود است ، به نظر من فارغ التحصیلان این رشته در بازار کار محدود می شوند؛ یعنی عملا فارغ التحصیل رشته رباتیک در بازار کار و در ذهن مدیران و صنعتگران دارای تخصص های محدود و در زمینه خاصی هستند. در حالی که اجرای چنین طرحی در قالب مهندس مکانیک به نفع فارغ التحصیل است. چون فارغ التحصیل می تواند در جاهای مختلفی مشغول به کار شود؛ مثلا در صورت عدم یافتن شغلی در زمینه رباتیک ، می تواند در زمینه مکانیک به فعالیت بپردازد. به همین دلیل در دانشگاه صنعتی شریف رباتیک را به عنوان رشته ای مجزا اجرا نکرده ایم. ولی در مهندسی مکانیک در رشته های طراحی کاربردی یا در مهندسی برق به صورت زیر گرایش ، دانشجویان دروسی را می گذرانند و همچنین پروژه های کارشناسی ارشد یا دکتری را در زمینه رباتیک انجام می دهند . در هر صورت این افراد مهندسان مکانیکی هستند که آشنایی لازم با دروس و زمینه های رباتیک را دارا می باشند و اگر صنعت نیاز داشته باشد در این زمینه فعالیت می کنند و در غیر این صورت باز توانایی لازم برای کار در زمینه های مختلف مکانیک را دارند.
هامین: در کشورهای بزرگی مانند آمریکا ، ژاپن ، استرالیا ، ایرلند و... رباتیک به عنوان یک رشته مجزا ارائه شده است. دلیل این امر را چه می دانید؟
دکتر مقداری: ما وقتی در مقام مقایسه آموزش عالی کشورهایی مانند آمریکا و استرالیا با ایران بر می آییم نباید تفاوت های صنعت آنجا با ایران را فراموش کنیم . اگر ما نیاز صنعت کشورهایی مانند آمریکا واسترالیا را با نیاز صنعت ایران مقایسه کنیم ، می بینیم که نیازهای صنایع ایران بسیار محدود است. مثلا در استرالیا برای زدن پشم گوسفند های صادراتی خود از ربات بهره می گیرند. همچنین نرخ کارگر در کشورهای توسعه یافته بسیار بالاست ولی در کشورهایی مانند ایران این مقدار پایین است و همین مسئله باعث عدم توجه و توجیه اقتصادی مناسب شده است. در ایران ، رباتیک در صنعت خودروسازی برای بالا بردن کیفیت و کمیت تولید مورد توجه قرار گرفته است . در حال حاضر زمینه های دفاعی و نظامی و محل هایی که کار برای انسان خطرناك است ، از زمینه هایی است که امکان گسترش آن ها در ایران وجود دارد. شاید در آینده این گستره و بازار افزایش یابد ، آنگاه باید آموزش عالی و دانشگاه ها نیرو های لازم را تامین کنند و خود را با صنعت هماهنگ کند و آن وقت ممکن است که رشته رباتیک در دانشگاه صنعتی شریف نیز ارائه شود.
هامین: به نظر شما اجرای چه میزان از پروژه های طراحی و نصب سیستم های اتوماسیون در ایران توسط شرکت های داخلی امکان پذیر است؟
دکتر مقداری: من به واسطه مسئولیت هایی که امروزه دارم مدتی است که متاسفانه از صنعت به دور هستم و اطلاعات به روزی ندارم اما با توجه به گذشته می دانم که شرکت هایی در این زمینه در حال فعالیت هستند. مثلا یکی از فارغ التحصیلان همین دانشکده مکانیک جناب آقای حسین مجدفر است که شرکت ربات پارسیان را راه اندازی کرده اند و در این زمینه در حال فعالیت هستند. ولی در کل می توان گفت شرکت هایی به تعداد کافی برای پاسخ گویی به نیاز امروز کشور وجود دارند.
هامین: نقش نظام آموزش عالی در تامین نیاز نیروی انسانی در قسمت اتوماسیون صنعتی چیست؟ چه پیشنهادی برای بهتر شدن این وضعیت دارید؟
دکتر مقداری: رابطه بین صنعت و آموزش یکه رابطه مستقیم است. مطمئناً اگر صنعت به این سمت بخواهد برود نیازمند فارغ التحصیلان دانشگاهی خواهد بود. حتی اگر شرکتی سیستمی آماده را از خارج کشور خریداری بکند برای تعمیرات و نگهداری آن به این متخصصان نیازمند است. اما برای رشد در زمینه های آموزشی نیازمند اعتماد صنعت به فارغ التحصیلان هستیم و تا زمانی که این دیدگاه ایجاد نشود ، شاهد رشد زیادی نخواهیم بود . اما اگر صنایع اعتماد لازم را بکنند ، کم کم امکان طراحی و ساخت سیستم های بومی به وجود خواهد آمد. حال موضوع صحبت را به سمت مرکز سدرا ( قطب علمی طراحی ، رباتیک و معطوف می کنیم . ( CEDRA اتوماسیون همانطور که می دانیم جناب دکتر مقداری مدیر این قطب می باشند. پروژه های قابل توجه ای در زمینه رباتیک توسط ایشان و دیگر اعضاء این قطب ، انجام شده است و این می تواند گویای توانایی مهندسان ایرانی در عرصه رباتیک باشد . حال می خواهیم اطلاعات کامل تر را از زبان خود ایشان بشنویم.
هامین: مرکز تحقیقاتی CEDRA چگونه مرکزی است و از چه سالی شروع به فعالیت کرده است؟
دکتر مقداری: به واسطه فعالیت هایی که دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی شریف از سال 1366 در زمینه رباتیک انجام داده بود. همچنین من اولین هیئت علمی بودم که با این تخصص به ایران آمدم و اولین سیلابس های درسی رباتیک را در همان سال های ابتدایی تهیه کرده و به تایید وزارت علوم و فناوری رسید و به تدریس آنها پرداختیم. راه اندازی آزمایشگاه ، و انجام تحقیقات و فعالیت های آموزشی ما 1367 بر می گردد. به تبع - به سال های 68 چون سابقه و عملکرد بیشتری در این زمینه نسبت به دانشگاه های دیگر داشتیم ، ما در سال 1380 پیشنهاد تشکیل قطب علمی تحقیقاتی رباتیک و اتوماسیون را به وزارت علوم و تحقیقات دادیم و پس از بررسی یک ساله ، سرانجام این امتیاز را به دانشگاه صنعتی شریف دادند. در نتیجه تحت عنوان قطب از سال 1381 ما فعالیت های خود را ادامه دادیم. درحالی که قبلا نیز دارای فعالیت بوده ایم ولی بدون عنوان رسمی . اما این قطب فعالیت های ما را انسجام بخشیده است و توانسته ایم ارتباط هایی با اساتید دیگر دانشگاه ها برقرار کنیم.
هامین: افرادی که در این مرکز فعالیت می کنند دارای چه شرایط و تخصص هایی هستند؟
دکتر مقداری: عمده افراد از دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی شریف هستند . چون قطب های علمی بدین صورت تعریف می شوند؛ یعنی امتیاز قطب را به دانشگاهی می دهند که در آن زمینه بیشترین افراد را داشته باشد ، ولی می تواند استادهای همکار ، از دیگر دانشگاه ها داشته باشد. اما استادهایی از دیگر دانشکده های دانشگاه صنعتی شریف ، چند استاد در خارج از کشور و همچنین اساتیدی از دیگر دانشگاه ها مانند جناب دکتر نادری از دانشگاه بوعلی همدان با ما همکاری داشته اند.
هامین: اگر افرادی تمایل داشته باشند ، می توانند در این قطب به فعالیت بپردازند؟
دکتر مقداری: هدف از تاسیس قطب ها تامین شرایط لازم برای افراد واجد شرایط و شاخص برای انجام فعالیت هایشان است. ولی قطب مانند یک ساختمان که افرادی در آن به فعالیت می پردازند نیست. بلکه مکان آزمایشگاهی محدود در حد آموزشی پژوهشی دارد که افراد می توانند تحت این نام و فضا به فعالیت بپردازند و از امتیاز هایی استفاده کنند. اگر فردی علاقمند باشد ، می تواند درخواست خود را به این قطب بفرستد و پس از بررسی درخواست در شورای قطب ، در صورت پذیرش ، می تواند تحت عنوان قطب به فعالیت بپردازد. همچنین امکان پیشنهاد همکاری مشترك با اعضا قطب وجود دارد.
هامین: در سایت این مرکز تحقیقاتی لیستی از پروژه هایی که تاکنون انجام شده ، آمده است ، مهم ترین پروژه ها این مرکز چه بوده است؟
دکتر مقداری: از مهم ترین پروژه های انجام شده در قطب در سال های اخیر می توان به طراحی و ساخت دو ربات امدادگر ، طراحی و ساخت ربات انسان نما ، مدل سازی حرکت دویدن و پرش در ربات های انسان نما ، طراحی ربات های رو سطحی ROV و طراحی و ساخت استخر موج پارك آبی تهران اشاره کرد.
هامین: در بین نام های حامیان پروژه ها ، نام دو سازمان ISESCO ، WHO و شرکت تام ایران خودرو به چشم می خورد ، لطفا در مورد این همکاری ها توضیح بیشتری بدهید.
دکتر مقداری: این پروژه ها را به ما سفارش ندادند. آنها تنها حمایت کننده بودند. پروژه ربات پرستار برای کمک به بیماران قطع نخاعی در نظر گرفته شده بود و ما در حال انجام آن بودیم و در میانه راه برای تکمیل ساخت آن ، نیاز به تجهیزات خاصی بود. به همین منظور درخواست خود را به دو سازمان WHO و ISESCO فرستادیم و آنها نیز به دلیل نوع پروژه ، حمایت هایی مالی به قطب دادند . برای پروژه انسان نما نیز توانستیم از شرکت تام ایران خودرو حمایت مالی دریافت کنیم. اما تاکنون متاسفانه در حالی که توانایی آن را داریم ، پروژه ای را به درخواست صنعت انجام نداده ایم.
هامین: در اهداف مرکز CEDRA آمده است ، یکی از رسالت های این قطب پاسخگویی به نیازهای رباتیک و اتوماسیون در صنایع ایران می باشد. میزان موفقیت خود را در پاسخگویی به این نیازها ، چگونه ارزیابی می کنید؟
دکتر مقداری: در این زمینه ها ، آمادگی لازم را داریم. اما باید صنعت پشتیبانی لازم را بکند. ولی متاسفانه در کشور ما چون پاسخ نیازهای صنعت در خارج از کشور وجود دارد. ترجیح می دهند که سیستم آماده را خریداری کنند. در اصل از حوصله صنعتگران ما خارج است که منتظر تحقیق بشوند تا یک کار مهندسی در داخل به جواب برسد و اگر توانایی برای خرید از خارج را داشته باشند ، سریع تر به جواب می رسد. ما همیشه حل تمرین را به تفکر خود ترجیح می دهیم. به نظر من اگر مدیران صنایع حوصله لازم را داشته باشند و به دانشجویان و نیروهای داخلی اعتماد کنند می توان به پیشرفت های بهتر و بومی دست یافت و اگر برای مشکل خود به خارج از کشور رجوع می کنند حداقل یک میزان از کارها را با متخصصان داخلی انجام دهند و فرصت لازم را به آن ها بدهند.
هامین: از حمایت کننده های مالی این قطب ، وزارت علوم ، فناوری و تحقیقات و دانشگاه صنعتی شریف است. چه میزان این حمایت ها کافی بوده است؟
دکتر مقداری: حمایت های مالی در ابتدا خوب بود ولی چند سالی است که این بودجه های رو به افول گذاشته است و متاسفانه به ناچار این موجب کاهش میزان فعالیت ها می شود.
هامین: بدون هیچ گونه جهت گیری سیاسی ، آیا تحریم های انجام شده از سوی دیگر کشورها ، در روند اجرای پروژه های تاثیرگزار بوده اند؟
دکتر مقداری: بله ، مطئنا این تحریم ها موثر بوده است. ما در بعضی پروژه ها نیاز به تجهیزاتی داشتیم که این مسئله ما را در سختی قرار داده است.
آماده کنندگان سئوالات مصاحبه:
امیر بهادری فرد و پیام قاسمی
هماهنگ کننده و انجام دهنده مصاحبه:
پیام قاسمی
این مصاحبه قبلا در شماره اول نشریه رباتیکی و دانشجویی «هامین» [ وابسته به انجمن علمی رباتیک دانشگاه صنعتی شاهرود ] چاپ شده است .
استفاده از این مقاله فقط با ذکر منبع " سایت تخصصی مهندسی رباتیک www.robotics-engineering.ir " و " نشریه رباتیک هامین " مجاز است.
دکتر مقداری در یک نگاه
تولد
فروردین سال 1339 ، محله ای در جنوب تهران
تحصیلات
(سال 1357 خروج از ایران و سال 1366 بازگشت به ایران)
لیسانس: مهندسی مکانیک ، دانشگاه میسوری ، 1982
فوق لیسانس : مهندسی مکانیک ، دانشگاه ایلی نیوز ، 1983
دکتری: مهندسی مکانیک ، دانشگاه نیومکزیکو ، 1987
سمت های کنونی
استاد و معاون آموزشی دانشگاه صنعتی شریف ، از سال 1380
مدیر قطب علمی طراحی ، رباتیک و اتوماسیون ، از سال 1380
عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران ، از سال 1384
استاد و عضو برجسته انجمن مهندسان مکانیک آمریکا ASME از سال 2001
عضو انجمن خبرگان مهندسی آمریکا (تاو-بتا-پای) ، از سال 1987
عضو هیئت تحریریه 5 مجله بین المللی مهندسی در زمینه مکانیک
سمت های گذشته
رئیس دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف ، از سال 1376 تا 1379
معاون دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف ، از سال 1373 تا 1376
دبیر اولین کنفرانس بین المللی مهندسی مکانیک در کشور ، در سال 1992
جوایز و افتخارات
استاد نمونه کشور (منتخب وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری) ، در سال 1382
استاد برجسته مهندسی مکانیک کشور (منتخب انجمن مهندسان مکانیک ایران) ، در سال 1385
برنده جایزه علوم و فناوری ISESCO در میان دانشمندان کشورهای اسلامی ، در سال 1997
جوان ترین استاد تمام به تایید انجمن مهندسی مکانیک ایران ، در سال 1375
هدایت بیش از 10 پایان نامه دکتری و بیش از 50 پایان نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه صنعتی شریف
این شماره ، اولین شماره مجله هامین و به تبع اولین مصاحبه مجله نیز محسوب می شد . به همین دلیل برای بخش مصاحبه ، به دنبال یکی از افراد متخصص و فعال در زمینه رباتیک و اتوماسیون بودیم که متوجه شدیم یکی از نام های مطرح در این زمینه دکتر علی مقداری است.جناب دکتر مقداری به واسطه مسئولیت هایی که دارند ، ملاقات با ایشان بسیار مشکل است .اما با پیگیری هایی که انجام شد ، ایشان با لطف و تواضع فراوان یک زمان ملاقات به ما دادند.در اینجا از محبت ایشان و فرصتی که به ما دادند ، صمیمانه تشکر می نمایم.
در ابتدا سئوالاتی را مطرح می کنیم تا در مورد نحوه آشنایی و علاقه دکتر علی مقداری با رشته رباتیک و همچنین دیدگاه و نظر ایشان را درباره موضوعات مرتبط با آن جویا شویم.
هامین: با توجه به آن که رشته تحصیلی شما مهندسی مکانیک بوده ، چگونگی علاقمندی شما به این شاخه را توضیح دهید.
دکتر مقداری: زمانی که من شروع به تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد نمودم ، رشته رباتیک در آمریکا در حال بدست آوردن جایگاه آموزشی خوبی بود و نیازهای شغلی و تحقیقاتی آن در بخش صنعت احساس شده بود. همچنین به واسطه حضور اساتید خوب در این زمینه و تبلیغات دانشگاه و دانشکده من کم کم به این رشته روی آوردم و پروژه کارشناسی ارشد خود را نیز در این زمینه انجام دادم و فعالیت در این زمینه را در مقطع دکتری با تغییر دانشگاه خود ادامه دادم.
هامین: هر کس بر اساس تخصص و فعالیتی که در زمینه رباتیک داشته است ، تعریفی از ربات و رباتیک ارائه داده است. تعریف شما چیست؟
دکتر مقداری: تعریفی که برای ربات قائلم ، همان تعریفی است که موسسات و مراکز علمی ارائه می دهند. مثلا در دیکشنری وبستر آمده است : ربات دستگاهی اتوماتیک است که کارهایی را که برای بشر در نظر گرفته شده ، انجام می دهد. عملا ما اگر کار بشر را به ماشین بدهیم ، آن ماشین ربات است . اما این تعریف بسیار کلی است و در یک نگاه تخصصی تر ربات ، دستگاهی است اتوماتیک که کار بشر را انجام می دهد ولی این ماشین ویژگی های دیگری از جمله چند کاره بودن ، قابل برنامه ریزی برای کارهای متفاوت و انعطاف پذیری را باید دارا باشد.
هامین: از نظر شما چه کسی را می توان مهندس رباتیک نامید؟
دکتر مقداری: سیلقه ها و دیدگاه ها در مورد مهندس رباتیک مختلف است . من رباتیک را زیرگرایشی از گرایش های مهندسی مکانیک می دانم. به نظر من یک مهندس مکانیک خوب که دروسی را در چهارچوب های مشخص در زمینه رباتیک مانند بینایی ماشین ، هوش مصنوعی و ... گذرانده باشد آمادگی لازم برای طراحی و ساخت سیستم های رباتیکی بدست آورده است و می تواند یک مهندس رباتیک خوب محسوب شود.
اگر جواب این سئوال را بخواهم در جمله ای کوتاه بیان کنم: “ یک مهندس رباتیک خوب ، یک مهندس مکانیک خوب است که درس های رباتیکی را گذرانده است.”
هامین: با توجه به نیازی که به متخصصان رشته رباتیک در جهان احساس شده است. بعضی از کشورها در مقطع کارشناسی این رشته را ارائه داده اند و تا قبل از سال 1387 تنها در دانشگاه صنعتی شاهرود و نیز از این سال به بعد در دانشگاه همدان تدریس می شود. با توجه به این که دانشگاه صنعتی شریف دارای افراد برجسته در این رشته است چرا تاکنون این رشته ایجاد نشده است؟ آیا اصلا نیازی به این امر است؟
دکتر مقداری: بعضی دانشگاه ها به ندرت رشته رباتیک را به عنوان یک رشته معرفی کرده اند و در حال اجرای آن هستند که این موضوع نیز جایگاه خاص خودش را دارد. ولی با توجه به این که من تقریبا اولین کسی بودم که با تحصیلات مهندسی مکانیک ولی با تحقیق و گذراندن دروسی در زمینه رباتیک به ایران آمدم و در اینجا مشغول به کار شدم و با وجود این که فرصت های متعددی برای ارائه رباتیک به عنوان یک رشته مجزا داشته ام ولی هیچ گاه از این ایده و نظریه استقبال نکردم. با توجه به این که توجه و درخواست بازار کار و صنعت کشورهایی مانند ایران برای چنین تخصص هایی بسیار محدود است ، به نظر من فارغ التحصیلان این رشته در بازار کار محدود می شوند؛ یعنی عملا فارغ التحصیل رشته رباتیک در بازار کار و در ذهن مدیران و صنعتگران دارای تخصص های محدود و در زمینه خاصی هستند. در حالی که اجرای چنین طرحی در قالب مهندس مکانیک به نفع فارغ التحصیل است. چون فارغ التحصیل می تواند در جاهای مختلفی مشغول به کار شود؛ مثلا در صورت عدم یافتن شغلی در زمینه رباتیک ، می تواند در زمینه مکانیک به فعالیت بپردازد. به همین دلیل در دانشگاه صنعتی شریف رباتیک را به عنوان رشته ای مجزا اجرا نکرده ایم. ولی در مهندسی مکانیک در رشته های طراحی کاربردی یا در مهندسی برق به صورت زیر گرایش ، دانشجویان دروسی را می گذرانند و همچنین پروژه های کارشناسی ارشد یا دکتری را در زمینه رباتیک انجام می دهند . در هر صورت این افراد مهندسان مکانیکی هستند که آشنایی لازم با دروس و زمینه های رباتیک را دارا می باشند و اگر صنعت نیاز داشته باشد در این زمینه فعالیت می کنند و در غیر این صورت باز توانایی لازم برای کار در زمینه های مختلف مکانیک را دارند.
هامین: در کشورهای بزرگی مانند آمریکا ، ژاپن ، استرالیا ، ایرلند و... رباتیک به عنوان یک رشته مجزا ارائه شده است. دلیل این امر را چه می دانید؟
دکتر مقداری: ما وقتی در مقام مقایسه آموزش عالی کشورهایی مانند آمریکا و استرالیا با ایران بر می آییم نباید تفاوت های صنعت آنجا با ایران را فراموش کنیم . اگر ما نیاز صنعت کشورهایی مانند آمریکا واسترالیا را با نیاز صنعت ایران مقایسه کنیم ، می بینیم که نیازهای صنایع ایران بسیار محدود است. مثلا در استرالیا برای زدن پشم گوسفند های صادراتی خود از ربات بهره می گیرند. همچنین نرخ کارگر در کشورهای توسعه یافته بسیار بالاست ولی در کشورهایی مانند ایران این مقدار پایین است و همین مسئله باعث عدم توجه و توجیه اقتصادی مناسب شده است. در ایران ، رباتیک در صنعت خودروسازی برای بالا بردن کیفیت و کمیت تولید مورد توجه قرار گرفته است . در حال حاضر زمینه های دفاعی و نظامی و محل هایی که کار برای انسان خطرناك است ، از زمینه هایی است که امکان گسترش آن ها در ایران وجود دارد. شاید در آینده این گستره و بازار افزایش یابد ، آنگاه باید آموزش عالی و دانشگاه ها نیرو های لازم را تامین کنند و خود را با صنعت هماهنگ کند و آن وقت ممکن است که رشته رباتیک در دانشگاه صنعتی شریف نیز ارائه شود.
هامین: به نظر شما اجرای چه میزان از پروژه های طراحی و نصب سیستم های اتوماسیون در ایران توسط شرکت های داخلی امکان پذیر است؟
دکتر مقداری: من به واسطه مسئولیت هایی که امروزه دارم مدتی است که متاسفانه از صنعت به دور هستم و اطلاعات به روزی ندارم اما با توجه به گذشته می دانم که شرکت هایی در این زمینه در حال فعالیت هستند. مثلا یکی از فارغ التحصیلان همین دانشکده مکانیک جناب آقای حسین مجدفر است که شرکت ربات پارسیان را راه اندازی کرده اند و در این زمینه در حال فعالیت هستند. ولی در کل می توان گفت شرکت هایی به تعداد کافی برای پاسخ گویی به نیاز امروز کشور وجود دارند.
هامین: نقش نظام آموزش عالی در تامین نیاز نیروی انسانی در قسمت اتوماسیون صنعتی چیست؟ چه پیشنهادی برای بهتر شدن این وضعیت دارید؟
دکتر مقداری: رابطه بین صنعت و آموزش یکه رابطه مستقیم است. مطمئناً اگر صنعت به این سمت بخواهد برود نیازمند فارغ التحصیلان دانشگاهی خواهد بود. حتی اگر شرکتی سیستمی آماده را از خارج کشور خریداری بکند برای تعمیرات و نگهداری آن به این متخصصان نیازمند است. اما برای رشد در زمینه های آموزشی نیازمند اعتماد صنعت به فارغ التحصیلان هستیم و تا زمانی که این دیدگاه ایجاد نشود ، شاهد رشد زیادی نخواهیم بود . اما اگر صنایع اعتماد لازم را بکنند ، کم کم امکان طراحی و ساخت سیستم های بومی به وجود خواهد آمد. حال موضوع صحبت را به سمت مرکز سدرا ( قطب علمی طراحی ، رباتیک و معطوف می کنیم . ( CEDRA اتوماسیون همانطور که می دانیم جناب دکتر مقداری مدیر این قطب می باشند. پروژه های قابل توجه ای در زمینه رباتیک توسط ایشان و دیگر اعضاء این قطب ، انجام شده است و این می تواند گویای توانایی مهندسان ایرانی در عرصه رباتیک باشد . حال می خواهیم اطلاعات کامل تر را از زبان خود ایشان بشنویم.
هامین: مرکز تحقیقاتی CEDRA چگونه مرکزی است و از چه سالی شروع به فعالیت کرده است؟
دکتر مقداری: به واسطه فعالیت هایی که دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی شریف از سال 1366 در زمینه رباتیک انجام داده بود. همچنین من اولین هیئت علمی بودم که با این تخصص به ایران آمدم و اولین سیلابس های درسی رباتیک را در همان سال های ابتدایی تهیه کرده و به تایید وزارت علوم و فناوری رسید و به تدریس آنها پرداختیم. راه اندازی آزمایشگاه ، و انجام تحقیقات و فعالیت های آموزشی ما 1367 بر می گردد. به تبع - به سال های 68 چون سابقه و عملکرد بیشتری در این زمینه نسبت به دانشگاه های دیگر داشتیم ، ما در سال 1380 پیشنهاد تشکیل قطب علمی تحقیقاتی رباتیک و اتوماسیون را به وزارت علوم و تحقیقات دادیم و پس از بررسی یک ساله ، سرانجام این امتیاز را به دانشگاه صنعتی شریف دادند. در نتیجه تحت عنوان قطب از سال 1381 ما فعالیت های خود را ادامه دادیم. درحالی که قبلا نیز دارای فعالیت بوده ایم ولی بدون عنوان رسمی . اما این قطب فعالیت های ما را انسجام بخشیده است و توانسته ایم ارتباط هایی با اساتید دیگر دانشگاه ها برقرار کنیم.
هامین: افرادی که در این مرکز فعالیت می کنند دارای چه شرایط و تخصص هایی هستند؟
دکتر مقداری: عمده افراد از دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی شریف هستند . چون قطب های علمی بدین صورت تعریف می شوند؛ یعنی امتیاز قطب را به دانشگاهی می دهند که در آن زمینه بیشترین افراد را داشته باشد ، ولی می تواند استادهای همکار ، از دیگر دانشگاه ها داشته باشد. اما استادهایی از دیگر دانشکده های دانشگاه صنعتی شریف ، چند استاد در خارج از کشور و همچنین اساتیدی از دیگر دانشگاه ها مانند جناب دکتر نادری از دانشگاه بوعلی همدان با ما همکاری داشته اند.
هامین: اگر افرادی تمایل داشته باشند ، می توانند در این قطب به فعالیت بپردازند؟
دکتر مقداری: هدف از تاسیس قطب ها تامین شرایط لازم برای افراد واجد شرایط و شاخص برای انجام فعالیت هایشان است. ولی قطب مانند یک ساختمان که افرادی در آن به فعالیت می پردازند نیست. بلکه مکان آزمایشگاهی محدود در حد آموزشی پژوهشی دارد که افراد می توانند تحت این نام و فضا به فعالیت بپردازند و از امتیاز هایی استفاده کنند. اگر فردی علاقمند باشد ، می تواند درخواست خود را به این قطب بفرستد و پس از بررسی درخواست در شورای قطب ، در صورت پذیرش ، می تواند تحت عنوان قطب به فعالیت بپردازد. همچنین امکان پیشنهاد همکاری مشترك با اعضا قطب وجود دارد.
هامین: در سایت این مرکز تحقیقاتی لیستی از پروژه هایی که تاکنون انجام شده ، آمده است ، مهم ترین پروژه ها این مرکز چه بوده است؟
دکتر مقداری: از مهم ترین پروژه های انجام شده در قطب در سال های اخیر می توان به طراحی و ساخت دو ربات امدادگر ، طراحی و ساخت ربات انسان نما ، مدل سازی حرکت دویدن و پرش در ربات های انسان نما ، طراحی ربات های رو سطحی ROV و طراحی و ساخت استخر موج پارك آبی تهران اشاره کرد.
هامین: در بین نام های حامیان پروژه ها ، نام دو سازمان ISESCO ، WHO و شرکت تام ایران خودرو به چشم می خورد ، لطفا در مورد این همکاری ها توضیح بیشتری بدهید.
دکتر مقداری: این پروژه ها را به ما سفارش ندادند. آنها تنها حمایت کننده بودند. پروژه ربات پرستار برای کمک به بیماران قطع نخاعی در نظر گرفته شده بود و ما در حال انجام آن بودیم و در میانه راه برای تکمیل ساخت آن ، نیاز به تجهیزات خاصی بود. به همین منظور درخواست خود را به دو سازمان WHO و ISESCO فرستادیم و آنها نیز به دلیل نوع پروژه ، حمایت هایی مالی به قطب دادند . برای پروژه انسان نما نیز توانستیم از شرکت تام ایران خودرو حمایت مالی دریافت کنیم. اما تاکنون متاسفانه در حالی که توانایی آن را داریم ، پروژه ای را به درخواست صنعت انجام نداده ایم.
هامین: در اهداف مرکز CEDRA آمده است ، یکی از رسالت های این قطب پاسخگویی به نیازهای رباتیک و اتوماسیون در صنایع ایران می باشد. میزان موفقیت خود را در پاسخگویی به این نیازها ، چگونه ارزیابی می کنید؟
دکتر مقداری: در این زمینه ها ، آمادگی لازم را داریم. اما باید صنعت پشتیبانی لازم را بکند. ولی متاسفانه در کشور ما چون پاسخ نیازهای صنعت در خارج از کشور وجود دارد. ترجیح می دهند که سیستم آماده را خریداری کنند. در اصل از حوصله صنعتگران ما خارج است که منتظر تحقیق بشوند تا یک کار مهندسی در داخل به جواب برسد و اگر توانایی برای خرید از خارج را داشته باشند ، سریع تر به جواب می رسد. ما همیشه حل تمرین را به تفکر خود ترجیح می دهیم. به نظر من اگر مدیران صنایع حوصله لازم را داشته باشند و به دانشجویان و نیروهای داخلی اعتماد کنند می توان به پیشرفت های بهتر و بومی دست یافت و اگر برای مشکل خود به خارج از کشور رجوع می کنند حداقل یک میزان از کارها را با متخصصان داخلی انجام دهند و فرصت لازم را به آن ها بدهند.
هامین: از حمایت کننده های مالی این قطب ، وزارت علوم ، فناوری و تحقیقات و دانشگاه صنعتی شریف است. چه میزان این حمایت ها کافی بوده است؟
دکتر مقداری: حمایت های مالی در ابتدا خوب بود ولی چند سالی است که این بودجه های رو به افول گذاشته است و متاسفانه به ناچار این موجب کاهش میزان فعالیت ها می شود.
هامین: بدون هیچ گونه جهت گیری سیاسی ، آیا تحریم های انجام شده از سوی دیگر کشورها ، در روند اجرای پروژه های تاثیرگزار بوده اند؟
دکتر مقداری: بله ، مطئنا این تحریم ها موثر بوده است. ما در بعضی پروژه ها نیاز به تجهیزاتی داشتیم که این مسئله ما را در سختی قرار داده است.
آماده کنندگان سئوالات مصاحبه:
امیر بهادری فرد و پیام قاسمی
هماهنگ کننده و انجام دهنده مصاحبه:
پیام قاسمی
این مصاحبه قبلا در شماره اول نشریه رباتیکی و دانشجویی «هامین» [ وابسته به انجمن علمی رباتیک دانشگاه صنعتی شاهرود ] چاپ شده است .
استفاده از این مقاله فقط با ذکر منبع " سایت تخصصی مهندسی رباتیک www.robotics-engineering.ir " و " نشریه رباتیک هامین " مجاز است.