مشخصات عمومی سدهای ایران
- شروع کننده موضوع abfa
- تاریخ شروع
abfa
عضو جدید
سد ارس
سد ارس
رودخانه : ارس
محل سد : قزل قشلاق
نزديكترين شهر : 40كيلومتري جلفا
نوع سد : خاكي با هسته رسی
نام حوضه آبريز اصلي : خزر
نام حوضه آبريز فرعي : ارس
نوع سرريز : دريچه اي
(سالهاي ساخت) تاريخ شروع 1347 تاريخ خاتمه 1350
طول تاج (متر) : 945
ارتفاع از پي (متر) : 42
ارتفاع ار كف: 36 متر
عرض در تاج (متر) : 8
عرض در پي (متر) : 182
حجم مصالح مصرفي (متر مكعب) : 3490000
ظرفيت سرريز تخليه (متر مكعب در ثانيه) : 2760 (ده هزار ساله)
گنجايش كل مخزن (ميليون متر مكعب) : 1350
گنجايش مفيد مخزن (ميليون متر مكعب) : 1166.5
حجم آب قابل تنظيم سالانه (ميليون متر مكعب) : 700
سطح زير كشت (هكتار ) : 90400
قدرت نصب شده (كيلو وات) : 22000
سد ارس
رودخانه : ارس
محل سد : قزل قشلاق
نزديكترين شهر : 40كيلومتري جلفا
نوع سد : خاكي با هسته رسی
نام حوضه آبريز اصلي : خزر
نام حوضه آبريز فرعي : ارس
نوع سرريز : دريچه اي
(سالهاي ساخت) تاريخ شروع 1347 تاريخ خاتمه 1350
طول تاج (متر) : 945
ارتفاع از پي (متر) : 42
ارتفاع ار كف: 36 متر
عرض در تاج (متر) : 8
عرض در پي (متر) : 182
حجم مصالح مصرفي (متر مكعب) : 3490000
ظرفيت سرريز تخليه (متر مكعب در ثانيه) : 2760 (ده هزار ساله)
گنجايش كل مخزن (ميليون متر مكعب) : 1350
گنجايش مفيد مخزن (ميليون متر مكعب) : 1166.5
حجم آب قابل تنظيم سالانه (ميليون متر مكعب) : 700
سطح زير كشت (هكتار ) : 90400
قدرت نصب شده (كيلو وات) : 22000
sepehrkhosrowdad
مدیر بازنشسته
اگه از هر کدوم 1عکس هم داشتی فوق العاده میشد!!!
abfa
عضو جدید
سد امير كبير - كرج
سد امير كبير - كرج
كليات
سد اميركبير در 63 كيلومتري شمال غربي تهران و در كيلومتر 23 جاده كرج – چالوس نزديك روستاي واريان با مساحت حوزه آبريزي معادل 764 كيلومتر مربع و متوسط رواناب 472 ميليون متر مكعب احداث گرديده است.
تشكيلات كرج از رسوبات آتشفشاني ضخيمي از دوره ائواليگوسن در كوه هاي البرز بوجود آمده که بوسيله كنگلومراي اين دوره و روسوبات قرمز پوشيده شده اند و در مسير آنها رسوبات دوران سوم با آهك گرانيت دار قرار گرفته است. تشكيلات كرج به ضخامت تقريبي 3000 متر غالبا از توف هاي سبز و شيست هاي توفدار مي باشد. تكيه گاه جناحين سد از نوع سنگ هاي گرانيت است. اين سد كلا بر روي سنگ هاي ديوريتي احداث گرديده است.
اين سد از نوع بتني دو قوسي باحداكثر ارتفاع 180 متر از پي به ضخامت 30 متر در كف و 9 متر در تاج مي باشد. مساحت درياچه در حداكثر رقوم آب معادل 4 كيلومترمربع است.
نام سازمان تهران
سال شروع ساخت 1332
نوع سد بتني دو قوسي
محل سد - استان تهران
سال شروع بهره برداري 1340
نام حوضه آبريز اصلي مركزي
نزديكترين شهر و فاصله از آن به كيلومتر كرج, 23
نام رودخانه كرج
نام حوضه آبريز فرعي كرج
ارتفاع از پي - متر 180
ارتفاع از كف - متر 160
عرض در تاج - متر 8
طول تاج - متر 390
عرض در پي - متر 38
سطح زير كشت - هكتار 50000
ظرفيت نيروگاه - مگاوات 90
MCM - حجم كل 202
نوع سرريز دريچه دار
MCM - حجم مفيد 191.6
سد امير كبير - كرج
كليات
سد اميركبير در 63 كيلومتري شمال غربي تهران و در كيلومتر 23 جاده كرج – چالوس نزديك روستاي واريان با مساحت حوزه آبريزي معادل 764 كيلومتر مربع و متوسط رواناب 472 ميليون متر مكعب احداث گرديده است.
http://www.www.www.iran-eng.ir/<a href=http://ufile.info/up/viewer.php?file=8uw0omaxvlefgl0qbqpr.jpg target=_blank>[IMG]http://ufile.info/up/files/8uw0omaxvlefgl0qbqpr_thumb.jpg[/IMG]
زمين شناسيتشكيلات كرج از رسوبات آتشفشاني ضخيمي از دوره ائواليگوسن در كوه هاي البرز بوجود آمده که بوسيله كنگلومراي اين دوره و روسوبات قرمز پوشيده شده اند و در مسير آنها رسوبات دوران سوم با آهك گرانيت دار قرار گرفته است. تشكيلات كرج به ضخامت تقريبي 3000 متر غالبا از توف هاي سبز و شيست هاي توفدار مي باشد. تكيه گاه جناحين سد از نوع سنگ هاي گرانيت است. اين سد كلا بر روي سنگ هاي ديوريتي احداث گرديده است.
http://www.www.www.iran-eng.ir/<a href=http://ufile.info/up/viewer.php?file=04blrzyff6tke904gc03.jpg target=_blank>[img=http://ufile.info/up/files/04blrzyff6tke904gc03_thumb.jpg]</a>
مشخصات سد
اين سد از نوع بتني دو قوسي باحداكثر ارتفاع 180 متر از پي به ضخامت 30 متر در كف و 9 متر در تاج مي باشد. مساحت درياچه در حداكثر رقوم آب معادل 4 كيلومترمربع است.
مشخصات سازه هاي جنبي
اين سد داراي دو سرريز سرسره أي با دو دريچه قطاعي به ابعاد 10×10 متر و ظرفيت تخليه 1450 متر مكعب بر ثانيه مي باشد.
http://www.www.www.iran-eng.ir/<a href=http://ufile.info/up/viewer.php?file=468j8lpquc885j2qm7tm.jpg target=_blank>[IMG]http://ufile.info/up/files/468j8lpquc885j2qm7tm_thumb.jpg[/IMG]
http://www.www.www.iran-eng.ir/<a href=http://ufile.info/up/viewer.php?file=v7i0o5bh788faw8bz1go.jpg target=_blank>[IMG]http://ufile.info/up/files/v7i0o5bh788faw8bz1go_thumb.jpg[/IMG]
http://www.www.www.iran-eng.ir/<a href=http://ufile.info/up/viewer.php?file=v7i0o5bh788faw8bz1go.jpg target=_blank>[IMG]http://ufile.info/up/files/v7i0o5bh788faw8bz1go_thumb.jpg[/IMG]
نام سد اميركبير
نام سازمان تهران
سال شروع ساخت 1332
نوع سد بتني دو قوسي
محل سد - استان تهران
سال شروع بهره برداري 1340
نام حوضه آبريز اصلي مركزي
نزديكترين شهر و فاصله از آن به كيلومتر كرج, 23
نام رودخانه كرج
نام حوضه آبريز فرعي كرج
ارتفاع از پي - متر 180
ارتفاع از كف - متر 160
عرض در تاج - متر 8
طول تاج - متر 390
عرض در پي - متر 38
سطح زير كشت - هكتار 50000
MCM - حجم آب قابل تنظيم ساليانه 472
ظرفيت نيروگاه - مگاوات 90
MCM - حجم كل 202
نوع سرريز دريچه دار
MCM - حجم مفيد 191.6
آخرین ویرایش:
abfa
عضو جدید
سد آيدوغموش :
سد آيدوغموش :
كليات
سد آيد و غموش به فاصله تقريبي 20 كيلومتر در جنوب غربي شهرستان ميانه در استان آذربايجان شرقي، در شمال غربي ايران قرار دارد. اين سد با انگيزه بهره گيري از جريان سطحي رودخانه آيد و غموش كه از شاخه هاي اصلي رودخانه قزل اوزن مي باشد، طراحي دشه ات. رودخانه قزل اوزن درادامه مسير خود به رودخانه ارس كه به درياي خزر مي ريزد، مي پيوندد. اين سد به منظور توسعه و بهبود آبياري اراضي منطقه طراحي شده است.
مشخصات سد
سد آيد و غموش از نوع سنگريزه أي با هسته ناتراواي مياني به ارتفاع 87 متر از پي مي باشد. عمق حفاري در زير بستر رودخانه براي رسيدن به سنگ سخت حدود 20 متر مي باشد. طول و عرض تاج سد بترتيب 297 متر و 12 متر و رقوم آن 1350 متر از سطح دريا مي باشد. تراز آستانه سرريز 5/1341 متر از سطح دريا است. حجم مخزن سد در تراز نرمال ، 7/145 ميليون متر مكعب، حجم مفيد آن 137 ميليون متر مكعب و حجم آب تنظيم شده 131 ميليون متر مكعب است. براي انجام عمليات تزريق در پي و جناحين، گالري تزريق مشتمل بر دو بخش روباز و تونلي طراحي شده است.
زمين شناسي
سنگ پي در ساختگاه سد آيد و غموش مجموعه أي از تراكي آندزيت ها، آگلومراها و برشهاي آذرين است كه در تكيه گاه ها با برشهاي نه چندان سخت رسوبي پوشانده شده اند. به منظور به سازي پي و جناحين عمليات تزريق در بستر و جناحين سد پيش بيني شده است.
مشخصات سازه هاي جنبي
سد آيد و غموش داراي سازه هاي جنبي با مشخصات زير مي باشد:
- سرريز :
تخليه سيلاب بدون خطر روگذري با دبي حداكثر 2450 متر مكعب بر ثانيه توسط سرريز آزاد با طول آستانه 65 متر و تند آب به طول125كه عرض آن از 65 متر به 40 متر كاهش مي يابد و در انتها به باكت پرتابي جهت استهلاك انرژي ختم مي گردد، انجام مي پذيرد.
سيستم انحراف آب:
مشتمل بر دو نوع تونل با مقطع دايره أي به قطر 5/4 متر و جمعا به طول 648متر، فراز بند به ارتفاع 14 متر و نشيب بند به ارتفاع 3 متر (هر دو به عنوان جزيي از بدنه سد) و ديواره هاي آب بند در زير فراز بند و نشيب بند (از جنس بتن پلاستيك) مي باشد. ظرفيت سستم انحراف آب 310 متر مكعب بر ثانيه مي باشد.
سيستم آبگيري و تخليه تحتاني :
تونل هاي حفاري شده انحراف به عنوان بخشي از سيستم آبياري و تخليه كننده تحتاني بكار گرفته خواهند شد. آبگيري براي مصارف كشاورزي توسط برج آبگير با چهار دريچه مطابق با چهار دوره بهره برداري با حداكثر ظرفيت تخليه 7/14 متر مكعب بر ثانيه و تخليه تحتاني با حداكثر ظرفيت تخليه 55 متر مكعب بر ثانيه (با سيستم كنترل مياني) صورت مي پذيرد.
سد آيدوغموش :
كليات
سد آيد و غموش به فاصله تقريبي 20 كيلومتر در جنوب غربي شهرستان ميانه در استان آذربايجان شرقي، در شمال غربي ايران قرار دارد. اين سد با انگيزه بهره گيري از جريان سطحي رودخانه آيد و غموش كه از شاخه هاي اصلي رودخانه قزل اوزن مي باشد، طراحي دشه ات. رودخانه قزل اوزن درادامه مسير خود به رودخانه ارس كه به درياي خزر مي ريزد، مي پيوندد. اين سد به منظور توسعه و بهبود آبياري اراضي منطقه طراحي شده است.
مشخصات سد
سد آيد و غموش از نوع سنگريزه أي با هسته ناتراواي مياني به ارتفاع 87 متر از پي مي باشد. عمق حفاري در زير بستر رودخانه براي رسيدن به سنگ سخت حدود 20 متر مي باشد. طول و عرض تاج سد بترتيب 297 متر و 12 متر و رقوم آن 1350 متر از سطح دريا مي باشد. تراز آستانه سرريز 5/1341 متر از سطح دريا است. حجم مخزن سد در تراز نرمال ، 7/145 ميليون متر مكعب، حجم مفيد آن 137 ميليون متر مكعب و حجم آب تنظيم شده 131 ميليون متر مكعب است. براي انجام عمليات تزريق در پي و جناحين، گالري تزريق مشتمل بر دو بخش روباز و تونلي طراحي شده است.
زمين شناسي
سنگ پي در ساختگاه سد آيد و غموش مجموعه أي از تراكي آندزيت ها، آگلومراها و برشهاي آذرين است كه در تكيه گاه ها با برشهاي نه چندان سخت رسوبي پوشانده شده اند. به منظور به سازي پي و جناحين عمليات تزريق در بستر و جناحين سد پيش بيني شده است.
مشخصات سازه هاي جنبي
سد آيد و غموش داراي سازه هاي جنبي با مشخصات زير مي باشد:
- سرريز :
تخليه سيلاب بدون خطر روگذري با دبي حداكثر 2450 متر مكعب بر ثانيه توسط سرريز آزاد با طول آستانه 65 متر و تند آب به طول125كه عرض آن از 65 متر به 40 متر كاهش مي يابد و در انتها به باكت پرتابي جهت استهلاك انرژي ختم مي گردد، انجام مي پذيرد.
سيستم انحراف آب:
مشتمل بر دو نوع تونل با مقطع دايره أي به قطر 5/4 متر و جمعا به طول 648متر، فراز بند به ارتفاع 14 متر و نشيب بند به ارتفاع 3 متر (هر دو به عنوان جزيي از بدنه سد) و ديواره هاي آب بند در زير فراز بند و نشيب بند (از جنس بتن پلاستيك) مي باشد. ظرفيت سستم انحراف آب 310 متر مكعب بر ثانيه مي باشد.
سيستم آبگيري و تخليه تحتاني :
تونل هاي حفاري شده انحراف به عنوان بخشي از سيستم آبياري و تخليه كننده تحتاني بكار گرفته خواهند شد. آبگيري براي مصارف كشاورزي توسط برج آبگير با چهار دريچه مطابق با چهار دوره بهره برداري با حداكثر ظرفيت تخليه 7/14 متر مكعب بر ثانيه و تخليه تحتاني با حداكثر ظرفيت تخليه 55 متر مكعب بر ثانيه (با سيستم كنترل مياني) صورت مي پذيرد.
sepehrkhosrowdad
مدیر بازنشسته
سد تاریخی کُریت
سد تاریخی کُریت
سد وزني - قوسي كريت در نزديكي طبس كه در سال 1350 ميلادي احداث گرديد، با ارتفاع 60 متر تا اوايل قرن بيستم بلندترين سد جهان بوده است و مي‌تواند به عنوان يك نمونه عالي مهندسي ارزش غريزي و طراحي و ساخت بهينه سد، الهام دهنده مهندسين آب در سراسر جهان باشد كه مهمترين چالش‌هاي بشر در قرن بيست ويكم را در پيش رو دارند. بر اساس فلسفه مهندسي ارزش در هر پروژه‌اي هزينه‌هاي غير ضروري وجود دارد و بنظر مي‌رسد در سد كريت با تكيه بر خلاقيت و كار گروهي هزينه‌هاي غير ضروري به حداقل ممكن كاهش داده شده‌اند.
مهندسي ارزش
مهندسي ارزش، تكنيك مديريتي كه كارآيي آن در عمل به اثبات رسيده و با برخورد سيستماتيك و نظام يافته براي ايجاد تعادل ميان هزينه، اتكا پذيري و عملكرد يك محصول يا پروژه يا خدمت مورد نظر تلاش مي‌كند. توسعه مفاهيم مهندسي ارزش به مايلز و كارخانه جنرال الكتريك در پايان جنگ جهاني بازمي‌گردد. كمبود مواد اوليه در جريان جنگ جهاني دوم و بكارگيري مصالح جايگزين ارزان‌تر با كيفيت بهتر موجب گرديد مايلز مسئول يك طرح تحقيقاتي در اين زمينه شود. براي مثال مي‌توان به ساخت چرخنده پمپ‌هاي زيرآبي با يك سوم هزينه ولي با بهبود كيفيت و كاركرد اشاره نمود. نكته جلب اين بود كه در موارد زيادي بهبود كيفيت و كاهش هزينه مشاهده گرديد. پـس از جنـگ، مدير بخـش تداركات Ericher وMiles براي جستجوي مكانيزمي براي نهادينه كردن افزايش كارايي هم عقيده بودند. تحقيقات از سال 1947 تا 1952 به منظور توسعه روشي براي شناسايي و حذف هزينه‌هاي غير ضروري انجام گرفت. اولين سمينارهاي مهندسي ارزش در سال 1952 در كارخانه جنرال الكتريك برگزار شد. نياز به كمك از كليه بخش‌هاي كارخانه درگير در توليد و فروش محصول موجب سازماندهي يك تيم چند رشته‌اي منظوره گرديد. تشكيل اين تيم با موفقيت آني مواجه شد. در برخي موارد 60 تا 80 درصد هزينه‌ها صرفه جويي گرديد ولي ميزان صرفه جويي در بيشتر موارد در حدود 5 تا 10 درصد بود.
در سال 1954 برنامه تحليل ارزش در سازمان كشتيراني نيروي دريايي آغاز گرديد و آن را مهندسي ارزش نام‌گذاري كردند. بدنبال نيـروي دريايي، نيـروي هـوايي و زمينـي نيـز برنامـه‌هاي مهندسي را راه‌اندازي كردند. توسعه و رشد مهندسي ارزش نشان مي‌دهد كه پس از آنكه كارفرمايان مهندسي ارزش را در يك پروژه اعمال مي‌كردند، اغلب آنرا در پروژه‌هاي ديگر هم بكار مي‌گرفتند. برنامه‌هاي تشويق پيمانكاران وزارت دفاع به ارائه راهكارهاي براي شناسايي و حذف هزينه‌هاي غير ضروري در ابتدا با عدم موفقيت مواجه گرديد.
محورهاي مهندسي ارزش
مهندسي ارزش را مي‌توان بصورت خلاصه كار گروهي خلاقانه و نظام‌يافته تعريف نمود. بنابراين محورهاي اصلي اين تكنيك مديريتي عبارتند از:
- كار گروهي (Team Working) بوسيله تيمي شامل كارفرما، مشاور، پيمانكار، كارشناسان كليدي، بهره‌برداران و نماينده كاربران
- انگيزش خلاقيت و نوآوري
- برنامه كاري نظام يافته كه كارآيي آن در عمل اثبات شده است.
به عبارت ديگر مهندسي ارزش:
? سيستم محور است
? متكي بر تيم چند رشته اي مي باشد
? متكي بر هزينه هاي طول عمر است
? بر كاركرد متكي است
? بازنگري طراحي نيست
? پروسه ارزان سازي با قرباني كردن قابليت‌ها و كاركردها نيست
? يك الزام در تمامي طراحي‌ها نيست
? يك مطالعه در راستاي كنترل و تضمين كيفيت نمي‌باشد.
? مطالعه بهينه‌يابي نيست (بهينه‌يابي در چارچوب صورت مي‌گيرد در حاليكه در مهندسي ارزش تغيير چارچوب‌ها مي‌تواند در دستور كار قرار گيرد)
برنامه كاري مهندسي ارزش (VE Job Plan) الهام گرفته از گام‌هايي است كه مخترعين مانند اديسون، برادران رايت و ... بكار گرفته‌اند. بنابراين مخترعين بنوعي مهندس ارزش محسوب مي‌شوند ولي در حقيقت مهندس ارزش غريزي. لازمه مهندسي ارزش غريزي توان و دانش فني نادر و فوق العاده و نبوغ است كه در همه كارشناسان نمي‌توان انتظار داشت.
سد وزني - قوسي كريت در نزديكي طبس كه در سال 1350 ميلادي احداث گرديد، با ارتفاع 60 متر تا اوايل قرن بيستم بلندترين سد جهان بوده است و مي‌تواند به عنوان يك نمونه عالي مهندسي ارزش غريزي و حداقل نمودن هزينه‌هاي غير ضروري ارائه گردد.
2- بلندترين سد جهان براي 550 سال
سد كريت در يك درة بسيار تنگ، در يك منطقه كوهستاني در 30 كيلومتري كوير نمك در سال 730 شمسي احداث گرديد (شكل 1). اين سد قوسي ـ وزني كه در 42 كيلومتري طبس قرار دارد، به خاطر ارتفاع استثنايي 60 متر كه تا اوايل قرن بيستم يك ركورد جهاني محسوب مي‌گرديد، قابل تأمل مي‌باشد. طول تاج تنها 80 درصد ارتفاع سد و ضخامت آن 2/1 متر مي‌باشد. برخلاف سدهاي وزني شيب پايين دست قائم و شيب بالا دست آن مايل مي باشد. اين مسئله ظاهراً به علت صعوبت دسترسي به پايين دست سد مي‌باشد. مانند ديگر سدهاي ايران مصالح سد، سنگ و ساروج (تركيبي از آهك، خاك رس، خاكستر و آب) است. اين مصالح به ساروج خصوصياتي مشابه خاكسترهاي آتشفشاني مي‌دهند. آجرهاي مربعي شكل به ابعاد 37 سانتيمتر در آخرين مرحلة احداث حدود 150 سال پيش مورد استفاده قرار گرفت 1994) (Schnitter, (Gobolt, 1973) .
اين سد آب رودخانه كريت را براي مزارع روستايي كريت تنظيم نموده است. اين روستا در 26 كيلومتري پايين دست محل سد قرار دارد. بعد از سد، رودخانه از يك دره تنگ به طول 5 كيلومتر عبور مي‌كند و سپس وارد دشت مي‌شود. قبل از آنكه يك جاده دسترسي به طول 13 كيلومتر در سال 1375 احداث شود، بيش از 10 ساعت كوهنوردي براي رسيدن به ساختگاه سد لازم بود؛ بنابراين كليه مصالح لازم در محل سد تهيه مي‌گرديد. يك چشمه كه داراي آب دائمي است منبع اصلي تأمين آب در حين احداث بوده است. آهك در محل توليد شده و به نظر مي‌رسد كه حتي غذا هم عمدتاً به وسيله شكار تأمين مي‌گرديده است. دره به خصوص در نيمه پايين بسيار تنگ است(عرض دره در بستر رودخانه 2 متر مي‌باشد). يك دره بسيار تنگ، با دسترسي سخت براي 5 كيلومتر در پايين دست ادامه مي‌يابد و درست در بالا دست محل ساختگاه سد قديمي دره باز مي‌شود؛ سد جديد پيشنهادي به ارتفاع 87 در 10 متري بالا دست سد، داراي طول تاجي معادل 193 متر است؛
در حالي كه طول تاج سد قديمي 50 متر مي باشد. زمين شناسي ساختگاه در رابطه با پايداري و آب بندي ـ مخزن همانطوري كه تجربه 650 سال بهره برداري از سد نشان مي دهد ـ رضايت بخش بوده است. مطالعات اخير نيز محل احداث سد قديمي را به عنوان بهترين ساختگاه برگزيده است. اين امر نشان مي‌دهد كه تمامي ساختگاهاي مناسب شناسايي و بدقت مورد بررسي و مقايسه قرار گرفته بودند. رسوب كم رودخانه كه قسمت عمده آب آن از چشمه تامين مي‌شد، نيز از مزاياي مهم ساختگاه است.
3- درس هايي از سد كريت
رودخانه كريت منبع عمده تأمين آب براي روستاي كريت است ( در حقيقت نام رودخانه از روستا گرفته شده است ). آورد سالانه رودخانه 8 م م م در محل سد و 5/9 م م م در محل ورود به دشت مي باشد. اين دهكده در نزديكي مرز كوير نمك قرار گرفته و واضح است كه آب در اين منطقه داراي ارزش حياتي است. احداث سد به حكومت مغولان در ايران نسبت داده مي شود؛ ولي با توجه به دور افتادگي منطقه طبس، به نظر مي‌رسد كه مهاجرت در اثر كشتارهاي مشهور مغولان در شهرهاي بزرگ و نياز به آب بيشتر، انگيزه و تخصص لازم براي احداث بزرگترين دستاورد بشر در سد سازي در قرون وسطي را ايجاد نموده است. در اين رابطه بايستي به اين مسئله اشاره نمود كه مغولان بسياري از سدها و ابينه‌هاي مهم آبي را تخريب نمودند و با طرح‌ريزي چنين بناي آبي عظيمي بسيار فاصله داشتند. به علاوه از زمان احداث، مردم دهكده كريت انحصاراً مسئوليت مرمت، نگهداري و بهره‌برداري از سد را به عهده داشتند. به علت تكنولوژي ابتدايي قرن سيزدهم، سازندگان ژرف بين و با فراست سد كريت، مجبور بودند با تكيه بر خلاقيت و نوآوري خود ساخت اين دستاورد مهم در سد سازي را به انجام برسانند.
3-1 انحراف رودخانه در هنگام احداث
به منظور اجتناب از احداث تونل انحراف (كه در آن زمان امكان پذير نبود)، سد بر روي يك طاق آجري در 10 متري بالاي بستر رودخانه احداث گرديد. قسمت پايين دست در يك فصل خشك و بعد از اتمام قسمت بالايي ساخته شد. در نتيجه در حين احداث، رودخانه از زير طاق عبور كرده و نيازي به سيستم انحراف نبوده است. همين روش 50 سال بعد براي احداث سد عباسي (يا طاق عباسي) در25 كيلومتري شمال شرق طبس بنحو بسيار هوشمندانه‌اي بكار گرفته شده است (شكل 2). كاركرد اصلي سد عباسي كاهش پيك سيـلاب‌هاي رودخانه نهرين برا ي حفاظت از شهر طبس مي‌باشد و بنابراين نحو احداث سد بر روي طاق همخواني بسيار خوبي با كاركرد اين سد تاخيري دارد. هم اكنون نيز سد بتنـي قوسي كوثر در جنوب ايران بر روي يك پل خرپاي، در حال احداث مي باشد. حجم بدنه سد 260 هزار متر مكعب خواهد بود و استفاده از اين روش موجب كاهش دوره احداث از 53 به 28 ماده به ميزان حدود 50 درصد مي‌گردد (خواجه موگهي، 1377). نكته مهم ديگري كه بايستي در مورد سد عباسي به آن اشاره نمود، اين است كه سد به معناي واقعي كلمه يك توسعه پايدار محسوب مي‌شود و مي‌توان انتظار داشت اين سد صدها و هزاران سال سيلابهاي رودخانه نحرين را كاهش دهد. بنظر مي‌رسد تنها خطر كه مي‌تواند اين سد تاريخي را بنحو جدي تهديد مي‌كند فعاليت‌هاي توسعه‌اي باشد.
3-2 مقاومت در مقابل روگذري
سد سازان 50 سال قبل نمي‌توانستند سيلابهاي نادر رودخانه را برآورد كنند و قادر به حفاري براي سرريز در سنگ نبودند. در نتيجه انتخاب قوسي بودن سد و مقاومت زياد ساروج در مقابل فرسايش، موجب مقاوم بودن سد در مقابل روگذري سيلاب گرديد.
راهبرد حاكم براي ايمن سازي سدهاي بزرگ در سيلابهاي نادر بر كاهش ريسك روگذري به حدود صفر استوار گــرديده است. از طــرف ديگر با توجه به عدم قطعيت‌هاي مهندسي آب و ملاحظات اقتصادي، سازه‌ها بايستي به نحوي طراحي شوند كه بتوانند با سيلابهاي بسيار بزرگتر از سيلابهاي طراحي تطبيق نموده و ايمن بمانند.
• از 1980 ميلادي، پوشش بتن غلطكي براي مقاوم سازي 70 سد خاكي موجود با سرريز ناكافي در آمريكا به كار گرفته شده است. اين روش كارآ و اقتصادي شناخته شده است(Hansen, 1999).
3-3 احداث مرحله‌اي
احداث سد كريت در 4 مرحله، از مصالح مورد استفاده به وضوح، مشخص است. درمرحله پاياني ارتفاع سد به ميزان 4 متر افزايش يافت. احداث مرحله‌اي ديگر مربوط به دوره صفويه و حدود سال 1000 شمسي مي‌باشد. احداث مرحله‌اي، نقش بسيار مهمي در افزايش عمر مفيد سد با توجه به رسوب‌گذاري ايفا نموده است. از طرف ديگر با توجه به عدم قطعيت‌هاي سازه‌اي، ژئوتكنيكي، هيدرولوژيكي و هيدروليكي و محدوديت‌هاي منابع و تكنولوژي اجرا احداث مرحله‌اي الزامي بوده است. مثال بارز اين مسئله، سد ساوه است كه در 700 سال پيش بر روي آبرفت‌هاي رودخانه‌اي احداث گرديد. اين آبرفت‌ها در اولين آبگيري سد شسته شده و اين امر موجب بدون استفاده شدن سد گرديد 1994) Schnitter,).
بولتن شماره 64 كميته بين المللي سدهاي بزرگ در بررسي‌هاي تاريخي به سد 14 متري Almansa در اسپانيا ـ كه ارتفاع آن نهايتاً به 21 متر افزايش يافت ـ به عنوان قديمي ترين احداث مرحله‌اي در جهان اشاره كرده است. اين در حالي است كه بند امير در فارس (با قدمت 2500 سال كه 1000 سال پيش افزايش ارتفاع داشت)، سد كريت و سدهاي قديمي ديگر ايران در اين رابطه داراي قدمت و ارتفاع بيشتري مي‌باشند.
چندين قرن از افزايش ارتفاع بند امير و سد كريت گذشته است، ولي اكنون در پروژه‌هاي عظيمي مانند سد Grand Dixence در سوئيس و Guri در ونزوئلا كه مايه افتخار تمدن امروز مي‌باشند از همان راهبرد استفاده شده است. افزايش ارتفاع سدها بيشتر به منظور تصحيح خطاهاي طراحي مانند تقويت، تعمير، افزايش اطلاعات پايه، افزايش ظرفيت سرريز، رسوب گذاري و افزايش نياز صورت گرفته است. احداث مرحله‌اي، نه تنها انعطاف پذيري و تطبيق پذيري پروژه‌هاي منابع آب را افزايش مي‌دهد، بلكه در كشورهاي جهان سوم كه نياز مبرم به سد وجود دارد، ولي منابع مالي محدودي در دست مي‌باشد، منافع قابل ملاحظه‌اي خواهد داشت.
با احداث مرحله‌اي و بررسي پاسخ طبيعت به تغييرات ناشي از سد، مي‌توان اثرات مخرب زيست محيطي سدها را حداقل كرد .(ICOLD,1988) متأسفانه بسياري از مهندسين سد ايراني از تجربيات ارزنده سد سازان قديم كشور، استفاده لازم را نكرده‌اند و اكنون احداث بسياري از سدهاي بزرگ كشور در حالي به اتمام مي‌رسد كه تنها درصد كمي از شبكه آبياري آنها احداث شده است.
3-4 توسعه پايدار
آورد سالانه و ماهانه رودخانه كريت داراي تغييرات ماهانه و سالانه نسبتاً كمي است (حداقل آورد سالانه در 50 سال، 50 درصد متوسط دراز مدت مي‌باشد). از طرف ديگر نياز كشاورزي در تمامي سال به علت اقليم خاص منطقه، وجود دارد. در نتيجه يك مخزن كوچك داراي اثر تنظيمي قابل ملاحظه‌اي است. مشخصاً اين امر مي‌تواند دليل اصلي احداث سد در مرحله اول و تنظيم آب كشاورزي براي بيش از 600 سال از طريق آبشستگي و افزايش ارتفاع باشد. در سدهاي قديمي بمنظور كاهش سرعت آب در مجراهاي خروجي از يك برج با آبگيرهايي در ترازهاي مختلف استفاده مي‌گرديد. برج آبگير سد كريت به ارتفاع 22 متر در فاصله 16 متري تكيه گاه چپ احداث شده و براي تخليه رسوب به وسيله آبشستگي مورد استفاده قرار گرفته است (شكل 4). 11 مجرا در فاصله‌هاي 2 متري و دو بازشدگي بر روي آبگير تعبيه شده‌اند. اين مجراها به وسيله تنه درختان در اواخر پاييز بسته مي‌شدند. يك راه دسترسي به برج آبگيري از پايين دست سد وجود دارد. در اوايل بهار اين مجراها از بالا به پايين باز مي‌شدند. باز‌كردن مجــــراها خطرناك بوده و در50 سال گذشته 2 نفر در حين اين كار كشته شدند.
روستائيان با اختلاط آب و رسوب از طريق برج آبگيري اقدام به تخليه رسوب مي‌كردند. حجم ورودي رسوب به مخزن سد كريت در طي 700 سال حدود 3 تا 5 ميليون مترمكعب برآورد مي‌شود. حجم رسوب موجود حداكثر 1 م م م برآورد شده است. بنابراين 2 تا 4 م م م رسوب كه چند برابر حجم كل مخزن است از مخزن به وسيله آبشستگي و به منظور تضمين توسعه پايدار،
از مخزن تخليه شده است. در 50 سال گذشته و به خصوص بعد از زلزله فاجعه بار سال 1357 طبس كه در جريان آن روستاي كريت به طور كامل تخريب شد و 50 درصد جمعيت كشته شدند، تخليه رسوب از مخزن متوقف گرديد و با تجمع رسوبات در مخزن جنگلي از درختان گز در مخزن سد به وجود آمد. در حال حاضر به نظر مي‌رسد با استفاده از فنون امروزي مانند آبخيزداري، احداث سدهاي رسوب‌گير و تخليه رسوب از مخزن به وسيله آبشستگي، عمر مفيد سد را بتوان براي صدها سال ديگر افزايش داد. اين گزينه نسبت به گزينه احداث سد بتني 87 متري در بالادست سد داراي پارامترهاي اقتصادي بسيار بهتري است. همانطوري كه تجربه سد كريت نشان مي‌دهد به منظور تضمين توسعه پايدار تمام نسل ها بايستي در مديريت منابع سهيم باشند.
3-5 پايداري سازه اي
ابعاد سازه‌اي سد كريت به شرح زير مي‌باشد :
ارتفاع: 60 متر، طول تاج: 50 متر، ضخامت تاج: 2/1 متر (ضخامت سد در 20 متر بالايي ثابت است)
ابعاد تقريبي ضخامت سد در بستر رودخانه: 10 متر
همانطور كه قبلاً نيز اشاره شده است، سد به صورت مرحله‌اي و با استفاده از مصالح مختلف احداث شده است، بنابراين پايداري سد در شرايط نادر مانند زلزله و روگذري‌هاي متعدد سيلاب، تعجب آور است. سد كريت زلزله مشهور طبس را با شدت 8/7 ريشتر (شكل 5) بدون كوچكترين خساراتي تجربه نموده است. 25000 نفر (50 درصد جمعيت) در اين منطقه (با تراكم پايين جمعيت) كشته شدند و دهكده‌هاي بسياري به طول كامل تخريب گرديد. با در دست بودن هندسه كامل سد،
تحليل‌هاي ديناميكي سد در زلزله سال 1978 مي‌توانند اطلاعات بيشتري در مورد رفتار ديناميكي سدهاي ساخته شده با مصالح بنايي، در اختيار قرار دهند.
سد تاریخی کُریت
سد وزني - قوسي كريت در نزديكي طبس كه در سال 1350 ميلادي احداث گرديد، با ارتفاع 60 متر تا اوايل قرن بيستم بلندترين سد جهان بوده است و مي‌تواند به عنوان يك نمونه عالي مهندسي ارزش غريزي و طراحي و ساخت بهينه سد، الهام دهنده مهندسين آب در سراسر جهان باشد كه مهمترين چالش‌هاي بشر در قرن بيست ويكم را در پيش رو دارند. بر اساس فلسفه مهندسي ارزش در هر پروژه‌اي هزينه‌هاي غير ضروري وجود دارد و بنظر مي‌رسد در سد كريت با تكيه بر خلاقيت و كار گروهي هزينه‌هاي غير ضروري به حداقل ممكن كاهش داده شده‌اند.
مهندسي ارزش
مهندسي ارزش، تكنيك مديريتي كه كارآيي آن در عمل به اثبات رسيده و با برخورد سيستماتيك و نظام يافته براي ايجاد تعادل ميان هزينه، اتكا پذيري و عملكرد يك محصول يا پروژه يا خدمت مورد نظر تلاش مي‌كند. توسعه مفاهيم مهندسي ارزش به مايلز و كارخانه جنرال الكتريك در پايان جنگ جهاني بازمي‌گردد. كمبود مواد اوليه در جريان جنگ جهاني دوم و بكارگيري مصالح جايگزين ارزان‌تر با كيفيت بهتر موجب گرديد مايلز مسئول يك طرح تحقيقاتي در اين زمينه شود. براي مثال مي‌توان به ساخت چرخنده پمپ‌هاي زيرآبي با يك سوم هزينه ولي با بهبود كيفيت و كاركرد اشاره نمود. نكته جلب اين بود كه در موارد زيادي بهبود كيفيت و كاهش هزينه مشاهده گرديد. پـس از جنـگ، مدير بخـش تداركات Ericher وMiles براي جستجوي مكانيزمي براي نهادينه كردن افزايش كارايي هم عقيده بودند. تحقيقات از سال 1947 تا 1952 به منظور توسعه روشي براي شناسايي و حذف هزينه‌هاي غير ضروري انجام گرفت. اولين سمينارهاي مهندسي ارزش در سال 1952 در كارخانه جنرال الكتريك برگزار شد. نياز به كمك از كليه بخش‌هاي كارخانه درگير در توليد و فروش محصول موجب سازماندهي يك تيم چند رشته‌اي منظوره گرديد. تشكيل اين تيم با موفقيت آني مواجه شد. در برخي موارد 60 تا 80 درصد هزينه‌ها صرفه جويي گرديد ولي ميزان صرفه جويي در بيشتر موارد در حدود 5 تا 10 درصد بود.
در سال 1954 برنامه تحليل ارزش در سازمان كشتيراني نيروي دريايي آغاز گرديد و آن را مهندسي ارزش نام‌گذاري كردند. بدنبال نيـروي دريايي، نيـروي هـوايي و زمينـي نيـز برنامـه‌هاي مهندسي را راه‌اندازي كردند. توسعه و رشد مهندسي ارزش نشان مي‌دهد كه پس از آنكه كارفرمايان مهندسي ارزش را در يك پروژه اعمال مي‌كردند، اغلب آنرا در پروژه‌هاي ديگر هم بكار مي‌گرفتند. برنامه‌هاي تشويق پيمانكاران وزارت دفاع به ارائه راهكارهاي براي شناسايي و حذف هزينه‌هاي غير ضروري در ابتدا با عدم موفقيت مواجه گرديد.
محورهاي مهندسي ارزش
مهندسي ارزش را مي‌توان بصورت خلاصه كار گروهي خلاقانه و نظام‌يافته تعريف نمود. بنابراين محورهاي اصلي اين تكنيك مديريتي عبارتند از:
- كار گروهي (Team Working) بوسيله تيمي شامل كارفرما، مشاور، پيمانكار، كارشناسان كليدي، بهره‌برداران و نماينده كاربران
- انگيزش خلاقيت و نوآوري
- برنامه كاري نظام يافته كه كارآيي آن در عمل اثبات شده است.
به عبارت ديگر مهندسي ارزش:
? سيستم محور است
? متكي بر تيم چند رشته اي مي باشد
? متكي بر هزينه هاي طول عمر است
? بر كاركرد متكي است
? بازنگري طراحي نيست
? پروسه ارزان سازي با قرباني كردن قابليت‌ها و كاركردها نيست
? يك الزام در تمامي طراحي‌ها نيست
? يك مطالعه در راستاي كنترل و تضمين كيفيت نمي‌باشد.
? مطالعه بهينه‌يابي نيست (بهينه‌يابي در چارچوب صورت مي‌گيرد در حاليكه در مهندسي ارزش تغيير چارچوب‌ها مي‌تواند در دستور كار قرار گيرد)
برنامه كاري مهندسي ارزش (VE Job Plan) الهام گرفته از گام‌هايي است كه مخترعين مانند اديسون، برادران رايت و ... بكار گرفته‌اند. بنابراين مخترعين بنوعي مهندس ارزش محسوب مي‌شوند ولي در حقيقت مهندس ارزش غريزي. لازمه مهندسي ارزش غريزي توان و دانش فني نادر و فوق العاده و نبوغ است كه در همه كارشناسان نمي‌توان انتظار داشت.
سد وزني - قوسي كريت در نزديكي طبس كه در سال 1350 ميلادي احداث گرديد، با ارتفاع 60 متر تا اوايل قرن بيستم بلندترين سد جهان بوده است و مي‌تواند به عنوان يك نمونه عالي مهندسي ارزش غريزي و حداقل نمودن هزينه‌هاي غير ضروري ارائه گردد.
2- بلندترين سد جهان براي 550 سال
سد كريت در يك درة بسيار تنگ، در يك منطقه كوهستاني در 30 كيلومتري كوير نمك در سال 730 شمسي احداث گرديد (شكل 1). اين سد قوسي ـ وزني كه در 42 كيلومتري طبس قرار دارد، به خاطر ارتفاع استثنايي 60 متر كه تا اوايل قرن بيستم يك ركورد جهاني محسوب مي‌گرديد، قابل تأمل مي‌باشد. طول تاج تنها 80 درصد ارتفاع سد و ضخامت آن 2/1 متر مي‌باشد. برخلاف سدهاي وزني شيب پايين دست قائم و شيب بالا دست آن مايل مي باشد. اين مسئله ظاهراً به علت صعوبت دسترسي به پايين دست سد مي‌باشد. مانند ديگر سدهاي ايران مصالح سد، سنگ و ساروج (تركيبي از آهك، خاك رس، خاكستر و آب) است. اين مصالح به ساروج خصوصياتي مشابه خاكسترهاي آتشفشاني مي‌دهند. آجرهاي مربعي شكل به ابعاد 37 سانتيمتر در آخرين مرحلة احداث حدود 150 سال پيش مورد استفاده قرار گرفت 1994) (Schnitter, (Gobolt, 1973) .
اين سد آب رودخانه كريت را براي مزارع روستايي كريت تنظيم نموده است. اين روستا در 26 كيلومتري پايين دست محل سد قرار دارد. بعد از سد، رودخانه از يك دره تنگ به طول 5 كيلومتر عبور مي‌كند و سپس وارد دشت مي‌شود. قبل از آنكه يك جاده دسترسي به طول 13 كيلومتر در سال 1375 احداث شود، بيش از 10 ساعت كوهنوردي براي رسيدن به ساختگاه سد لازم بود؛ بنابراين كليه مصالح لازم در محل سد تهيه مي‌گرديد. يك چشمه كه داراي آب دائمي است منبع اصلي تأمين آب در حين احداث بوده است. آهك در محل توليد شده و به نظر مي‌رسد كه حتي غذا هم عمدتاً به وسيله شكار تأمين مي‌گرديده است. دره به خصوص در نيمه پايين بسيار تنگ است(عرض دره در بستر رودخانه 2 متر مي‌باشد). يك دره بسيار تنگ، با دسترسي سخت براي 5 كيلومتر در پايين دست ادامه مي‌يابد و درست در بالا دست محل ساختگاه سد قديمي دره باز مي‌شود؛ سد جديد پيشنهادي به ارتفاع 87 در 10 متري بالا دست سد، داراي طول تاجي معادل 193 متر است؛
در حالي كه طول تاج سد قديمي 50 متر مي باشد. زمين شناسي ساختگاه در رابطه با پايداري و آب بندي ـ مخزن همانطوري كه تجربه 650 سال بهره برداري از سد نشان مي دهد ـ رضايت بخش بوده است. مطالعات اخير نيز محل احداث سد قديمي را به عنوان بهترين ساختگاه برگزيده است. اين امر نشان مي‌دهد كه تمامي ساختگاهاي مناسب شناسايي و بدقت مورد بررسي و مقايسه قرار گرفته بودند. رسوب كم رودخانه كه قسمت عمده آب آن از چشمه تامين مي‌شد، نيز از مزاياي مهم ساختگاه است.
3- درس هايي از سد كريت
رودخانه كريت منبع عمده تأمين آب براي روستاي كريت است ( در حقيقت نام رودخانه از روستا گرفته شده است ). آورد سالانه رودخانه 8 م م م در محل سد و 5/9 م م م در محل ورود به دشت مي باشد. اين دهكده در نزديكي مرز كوير نمك قرار گرفته و واضح است كه آب در اين منطقه داراي ارزش حياتي است. احداث سد به حكومت مغولان در ايران نسبت داده مي شود؛ ولي با توجه به دور افتادگي منطقه طبس، به نظر مي‌رسد كه مهاجرت در اثر كشتارهاي مشهور مغولان در شهرهاي بزرگ و نياز به آب بيشتر، انگيزه و تخصص لازم براي احداث بزرگترين دستاورد بشر در سد سازي در قرون وسطي را ايجاد نموده است. در اين رابطه بايستي به اين مسئله اشاره نمود كه مغولان بسياري از سدها و ابينه‌هاي مهم آبي را تخريب نمودند و با طرح‌ريزي چنين بناي آبي عظيمي بسيار فاصله داشتند. به علاوه از زمان احداث، مردم دهكده كريت انحصاراً مسئوليت مرمت، نگهداري و بهره‌برداري از سد را به عهده داشتند. به علت تكنولوژي ابتدايي قرن سيزدهم، سازندگان ژرف بين و با فراست سد كريت، مجبور بودند با تكيه بر خلاقيت و نوآوري خود ساخت اين دستاورد مهم در سد سازي را به انجام برسانند.
3-1 انحراف رودخانه در هنگام احداث
به منظور اجتناب از احداث تونل انحراف (كه در آن زمان امكان پذير نبود)، سد بر روي يك طاق آجري در 10 متري بالاي بستر رودخانه احداث گرديد. قسمت پايين دست در يك فصل خشك و بعد از اتمام قسمت بالايي ساخته شد. در نتيجه در حين احداث، رودخانه از زير طاق عبور كرده و نيازي به سيستم انحراف نبوده است. همين روش 50 سال بعد براي احداث سد عباسي (يا طاق عباسي) در25 كيلومتري شمال شرق طبس بنحو بسيار هوشمندانه‌اي بكار گرفته شده است (شكل 2). كاركرد اصلي سد عباسي كاهش پيك سيـلاب‌هاي رودخانه نهرين برا ي حفاظت از شهر طبس مي‌باشد و بنابراين نحو احداث سد بر روي طاق همخواني بسيار خوبي با كاركرد اين سد تاخيري دارد. هم اكنون نيز سد بتنـي قوسي كوثر در جنوب ايران بر روي يك پل خرپاي، در حال احداث مي باشد. حجم بدنه سد 260 هزار متر مكعب خواهد بود و استفاده از اين روش موجب كاهش دوره احداث از 53 به 28 ماده به ميزان حدود 50 درصد مي‌گردد (خواجه موگهي، 1377). نكته مهم ديگري كه بايستي در مورد سد عباسي به آن اشاره نمود، اين است كه سد به معناي واقعي كلمه يك توسعه پايدار محسوب مي‌شود و مي‌توان انتظار داشت اين سد صدها و هزاران سال سيلابهاي رودخانه نحرين را كاهش دهد. بنظر مي‌رسد تنها خطر كه مي‌تواند اين سد تاريخي را بنحو جدي تهديد مي‌كند فعاليت‌هاي توسعه‌اي باشد.
3-2 مقاومت در مقابل روگذري
سد سازان 50 سال قبل نمي‌توانستند سيلابهاي نادر رودخانه را برآورد كنند و قادر به حفاري براي سرريز در سنگ نبودند. در نتيجه انتخاب قوسي بودن سد و مقاومت زياد ساروج در مقابل فرسايش، موجب مقاوم بودن سد در مقابل روگذري سيلاب گرديد.
راهبرد حاكم براي ايمن سازي سدهاي بزرگ در سيلابهاي نادر بر كاهش ريسك روگذري به حدود صفر استوار گــرديده است. از طــرف ديگر با توجه به عدم قطعيت‌هاي مهندسي آب و ملاحظات اقتصادي، سازه‌ها بايستي به نحوي طراحي شوند كه بتوانند با سيلابهاي بسيار بزرگتر از سيلابهاي طراحي تطبيق نموده و ايمن بمانند.
• از 1980 ميلادي، پوشش بتن غلطكي براي مقاوم سازي 70 سد خاكي موجود با سرريز ناكافي در آمريكا به كار گرفته شده است. اين روش كارآ و اقتصادي شناخته شده است(Hansen, 1999).
3-3 احداث مرحله‌اي
احداث سد كريت در 4 مرحله، از مصالح مورد استفاده به وضوح، مشخص است. درمرحله پاياني ارتفاع سد به ميزان 4 متر افزايش يافت. احداث مرحله‌اي ديگر مربوط به دوره صفويه و حدود سال 1000 شمسي مي‌باشد. احداث مرحله‌اي، نقش بسيار مهمي در افزايش عمر مفيد سد با توجه به رسوب‌گذاري ايفا نموده است. از طرف ديگر با توجه به عدم قطعيت‌هاي سازه‌اي، ژئوتكنيكي، هيدرولوژيكي و هيدروليكي و محدوديت‌هاي منابع و تكنولوژي اجرا احداث مرحله‌اي الزامي بوده است. مثال بارز اين مسئله، سد ساوه است كه در 700 سال پيش بر روي آبرفت‌هاي رودخانه‌اي احداث گرديد. اين آبرفت‌ها در اولين آبگيري سد شسته شده و اين امر موجب بدون استفاده شدن سد گرديد 1994) Schnitter,).
بولتن شماره 64 كميته بين المللي سدهاي بزرگ در بررسي‌هاي تاريخي به سد 14 متري Almansa در اسپانيا ـ كه ارتفاع آن نهايتاً به 21 متر افزايش يافت ـ به عنوان قديمي ترين احداث مرحله‌اي در جهان اشاره كرده است. اين در حالي است كه بند امير در فارس (با قدمت 2500 سال كه 1000 سال پيش افزايش ارتفاع داشت)، سد كريت و سدهاي قديمي ديگر ايران در اين رابطه داراي قدمت و ارتفاع بيشتري مي‌باشند.
چندين قرن از افزايش ارتفاع بند امير و سد كريت گذشته است، ولي اكنون در پروژه‌هاي عظيمي مانند سد Grand Dixence در سوئيس و Guri در ونزوئلا كه مايه افتخار تمدن امروز مي‌باشند از همان راهبرد استفاده شده است. افزايش ارتفاع سدها بيشتر به منظور تصحيح خطاهاي طراحي مانند تقويت، تعمير، افزايش اطلاعات پايه، افزايش ظرفيت سرريز، رسوب گذاري و افزايش نياز صورت گرفته است. احداث مرحله‌اي، نه تنها انعطاف پذيري و تطبيق پذيري پروژه‌هاي منابع آب را افزايش مي‌دهد، بلكه در كشورهاي جهان سوم كه نياز مبرم به سد وجود دارد، ولي منابع مالي محدودي در دست مي‌باشد، منافع قابل ملاحظه‌اي خواهد داشت.
با احداث مرحله‌اي و بررسي پاسخ طبيعت به تغييرات ناشي از سد، مي‌توان اثرات مخرب زيست محيطي سدها را حداقل كرد .(ICOLD,1988) متأسفانه بسياري از مهندسين سد ايراني از تجربيات ارزنده سد سازان قديم كشور، استفاده لازم را نكرده‌اند و اكنون احداث بسياري از سدهاي بزرگ كشور در حالي به اتمام مي‌رسد كه تنها درصد كمي از شبكه آبياري آنها احداث شده است.
3-4 توسعه پايدار
آورد سالانه و ماهانه رودخانه كريت داراي تغييرات ماهانه و سالانه نسبتاً كمي است (حداقل آورد سالانه در 50 سال، 50 درصد متوسط دراز مدت مي‌باشد). از طرف ديگر نياز كشاورزي در تمامي سال به علت اقليم خاص منطقه، وجود دارد. در نتيجه يك مخزن كوچك داراي اثر تنظيمي قابل ملاحظه‌اي است. مشخصاً اين امر مي‌تواند دليل اصلي احداث سد در مرحله اول و تنظيم آب كشاورزي براي بيش از 600 سال از طريق آبشستگي و افزايش ارتفاع باشد. در سدهاي قديمي بمنظور كاهش سرعت آب در مجراهاي خروجي از يك برج با آبگيرهايي در ترازهاي مختلف استفاده مي‌گرديد. برج آبگير سد كريت به ارتفاع 22 متر در فاصله 16 متري تكيه گاه چپ احداث شده و براي تخليه رسوب به وسيله آبشستگي مورد استفاده قرار گرفته است (شكل 4). 11 مجرا در فاصله‌هاي 2 متري و دو بازشدگي بر روي آبگير تعبيه شده‌اند. اين مجراها به وسيله تنه درختان در اواخر پاييز بسته مي‌شدند. يك راه دسترسي به برج آبگيري از پايين دست سد وجود دارد. در اوايل بهار اين مجراها از بالا به پايين باز مي‌شدند. باز‌كردن مجــــراها خطرناك بوده و در50 سال گذشته 2 نفر در حين اين كار كشته شدند.
روستائيان با اختلاط آب و رسوب از طريق برج آبگيري اقدام به تخليه رسوب مي‌كردند. حجم ورودي رسوب به مخزن سد كريت در طي 700 سال حدود 3 تا 5 ميليون مترمكعب برآورد مي‌شود. حجم رسوب موجود حداكثر 1 م م م برآورد شده است. بنابراين 2 تا 4 م م م رسوب كه چند برابر حجم كل مخزن است از مخزن به وسيله آبشستگي و به منظور تضمين توسعه پايدار،
از مخزن تخليه شده است. در 50 سال گذشته و به خصوص بعد از زلزله فاجعه بار سال 1357 طبس كه در جريان آن روستاي كريت به طور كامل تخريب شد و 50 درصد جمعيت كشته شدند، تخليه رسوب از مخزن متوقف گرديد و با تجمع رسوبات در مخزن جنگلي از درختان گز در مخزن سد به وجود آمد. در حال حاضر به نظر مي‌رسد با استفاده از فنون امروزي مانند آبخيزداري، احداث سدهاي رسوب‌گير و تخليه رسوب از مخزن به وسيله آبشستگي، عمر مفيد سد را بتوان براي صدها سال ديگر افزايش داد. اين گزينه نسبت به گزينه احداث سد بتني 87 متري در بالادست سد داراي پارامترهاي اقتصادي بسيار بهتري است. همانطوري كه تجربه سد كريت نشان مي‌دهد به منظور تضمين توسعه پايدار تمام نسل ها بايستي در مديريت منابع سهيم باشند.
3-5 پايداري سازه اي
ابعاد سازه‌اي سد كريت به شرح زير مي‌باشد :
ارتفاع: 60 متر، طول تاج: 50 متر، ضخامت تاج: 2/1 متر (ضخامت سد در 20 متر بالايي ثابت است)
ابعاد تقريبي ضخامت سد در بستر رودخانه: 10 متر
همانطور كه قبلاً نيز اشاره شده است، سد به صورت مرحله‌اي و با استفاده از مصالح مختلف احداث شده است، بنابراين پايداري سد در شرايط نادر مانند زلزله و روگذري‌هاي متعدد سيلاب، تعجب آور است. سد كريت زلزله مشهور طبس را با شدت 8/7 ريشتر (شكل 5) بدون كوچكترين خساراتي تجربه نموده است. 25000 نفر (50 درصد جمعيت) در اين منطقه (با تراكم پايين جمعيت) كشته شدند و دهكده‌هاي بسياري به طول كامل تخريب گرديد. با در دست بودن هندسه كامل سد،
تحليل‌هاي ديناميكي سد در زلزله سال 1978 مي‌توانند اطلاعات بيشتري در مورد رفتار ديناميكي سدهاي ساخته شده با مصالح بنايي، در اختيار قرار دهند.
sepehrkhosrowdad
مدیر بازنشسته
ادامه و عکس
ادامه و عکس
4- نتيجه گيري
با توجه به مواردي كه در اين مقاله آورده شده است مي‌توان به سد تاريخي كريت به عنوان نمونه عالي مهندسي ارزش غريزي اشاره نمود:
• بديهي است كه اين سد حاصل كار گروهي بسيار هماهنگي بوده است. اين واقعيت كه اهالي دهكده كريت در آن واحد نقش كارفرما، مشاور، پيمانكار، بهره‌بردار و كاربر را ايفا نموده‌اند تكيه بر تيم تخصصي چند رشته‌اي در مهندسي ارزش را تداعي مي‌كند.
• احداث سد بر روي طاق براي حذف تونل انحراف حتي در قرن بيستم، يك نوآوري و روش ابتكاري و خلاقانه مي‌باشد. همچنين به كار‌گيري برج آبگير براي كاهش سرعت آب، استفاده از گزينه مقاوم در برابر سيلاب نمونه‌هاي عالي خلاقيت محسوب مي‌شوند.
• در سد كريت هزينه‌هاي سيستم انحراف، سيستم تخليه سيلاب و پرده آب‌بند به صفر كاهش داده شده است. ابعاد سازه‌اي نيز در حداقل ممكن انتخاب شده‌اند. بعلاوه با احداث مرحله‌اي اين هزينه‌ها در طول عمر سد پخش شدند. بنابراين هزينه‌هاي غير ضروري در اين طرح به حداقل كاهش يافته است.
• افزايش عمر مفيد سد بوسيله آبشستـگي رسوب و احداث مرحـله‌اي بوضوح نشـان دهنده ژرف بيني سازندگان سد در مورد هزينه هاي طول عمر مي‌باشد.
تنها در قرن 19 ميلادي بود كه مهندسين متوجه شدند كه توزيع فشار آب بر سدها بصورت مثلثي مي‌باشد. اين واقعيت بوضوح نشان مي‌دهد كه احداث سدهاي قديمي و بخصوص سدهاي بلند نياز به اراده، تفكر و تلاش سترگي داشته است. براي مثال تخريب سد كفرا در مصر در 4600 سال پيش آنچنان براي سد سازان مصري تلخ بود كه تا 800 سال بعد سد ديگري در مصر احداث نگرديد. براي مقايسه اين دوره مصادف با زمان احداث بسياري از اهرام مصر است كه از عجايب هفت‌گانه محسوب مي‌شوند. به علت نياز مبرم به آب و با توجه به فنون ابتدايي 700 سال قبل، سازندگان ژرف بين و دورنگر سد كريت مجبور بودند به منظور دستيابي به يكي از بزرگترين و تعجب آورترين دستاوردهاي بشردر سدسازي، بر خلاقيت، اراده و شجاعت خود اتكاء كنند. موفقيت آنان نه تنها مي‌تواند الهام دهنده و راهنماي بسياري از مهندسين آب باشد كه مهمترين چالش‌هاي بشر در قرن بيست و يكم را در پيش رو دارند بلكه بوضوح نشان مي‌دهد كه جامع‌نگري، خلاقيت و نزديكي با طبيعت جزء لاينفك مهندسي موفق سد مي‌باشد.
منبع: http://www.chn.ir/news/?section=2&id=29036
در زمان کم آبی
و عکس های زیر از [URL="http://www.homayen.com/default.aspx?tabid=147"]www.homayen.com/default.aspx?tabid=147[/URL]
ادامه و عکس
4- نتيجه گيري
با توجه به مواردي كه در اين مقاله آورده شده است مي‌توان به سد تاريخي كريت به عنوان نمونه عالي مهندسي ارزش غريزي اشاره نمود:
• بديهي است كه اين سد حاصل كار گروهي بسيار هماهنگي بوده است. اين واقعيت كه اهالي دهكده كريت در آن واحد نقش كارفرما، مشاور، پيمانكار، بهره‌بردار و كاربر را ايفا نموده‌اند تكيه بر تيم تخصصي چند رشته‌اي در مهندسي ارزش را تداعي مي‌كند.
• احداث سد بر روي طاق براي حذف تونل انحراف حتي در قرن بيستم، يك نوآوري و روش ابتكاري و خلاقانه مي‌باشد. همچنين به كار‌گيري برج آبگير براي كاهش سرعت آب، استفاده از گزينه مقاوم در برابر سيلاب نمونه‌هاي عالي خلاقيت محسوب مي‌شوند.
• در سد كريت هزينه‌هاي سيستم انحراف، سيستم تخليه سيلاب و پرده آب‌بند به صفر كاهش داده شده است. ابعاد سازه‌اي نيز در حداقل ممكن انتخاب شده‌اند. بعلاوه با احداث مرحله‌اي اين هزينه‌ها در طول عمر سد پخش شدند. بنابراين هزينه‌هاي غير ضروري در اين طرح به حداقل كاهش يافته است.
• افزايش عمر مفيد سد بوسيله آبشستـگي رسوب و احداث مرحـله‌اي بوضوح نشـان دهنده ژرف بيني سازندگان سد در مورد هزينه هاي طول عمر مي‌باشد.
تنها در قرن 19 ميلادي بود كه مهندسين متوجه شدند كه توزيع فشار آب بر سدها بصورت مثلثي مي‌باشد. اين واقعيت بوضوح نشان مي‌دهد كه احداث سدهاي قديمي و بخصوص سدهاي بلند نياز به اراده، تفكر و تلاش سترگي داشته است. براي مثال تخريب سد كفرا در مصر در 4600 سال پيش آنچنان براي سد سازان مصري تلخ بود كه تا 800 سال بعد سد ديگري در مصر احداث نگرديد. براي مقايسه اين دوره مصادف با زمان احداث بسياري از اهرام مصر است كه از عجايب هفت‌گانه محسوب مي‌شوند. به علت نياز مبرم به آب و با توجه به فنون ابتدايي 700 سال قبل، سازندگان ژرف بين و دورنگر سد كريت مجبور بودند به منظور دستيابي به يكي از بزرگترين و تعجب آورترين دستاوردهاي بشردر سدسازي، بر خلاقيت، اراده و شجاعت خود اتكاء كنند. موفقيت آنان نه تنها مي‌تواند الهام دهنده و راهنماي بسياري از مهندسين آب باشد كه مهمترين چالش‌هاي بشر در قرن بيست و يكم را در پيش رو دارند بلكه بوضوح نشان مي‌دهد كه جامع‌نگري، خلاقيت و نزديكي با طبيعت جزء لاينفك مهندسي موفق سد مي‌باشد.
منبع: http://www.chn.ir/news/?section=2&id=29036
در زمان کم آبی
و عکس های زیر از [URL="http://www.homayen.com/default.aspx?tabid=147"]www.homayen.com/default.aspx?tabid=147[/URL]
مهندس نيمچه
عضو جدید
سد ساوه
سد ساوه
سلام
اطلاعاتي در باره مشخصات فني و عمراني سد ساوه(الغدير) مي خام . لطفا كمكم كنيد . خيلي فوريه!
سد ساوه
سلام
اطلاعاتي در باره مشخصات فني و عمراني سد ساوه(الغدير) مي خام . لطفا كمكم كنيد . خيلي فوريه!
middbox
کاربر بیش فعال
دوستان عزیز یادمه برای پروژه درس مهندسی سد من از این سایت کمک گرفتم.
همه سدهای ایران رو به اختصار توضیح داده، ولی برای توضیحات بیشتر اید یه نامه از دانشگاهتون بفرستید براشون. باهاشون تماس بگیرید
http://daminfo.wrm.ir/fa/dam
همه سدهای ایران رو به اختصار توضیح داده، ولی برای توضیحات بیشتر اید یه نامه از دانشگاهتون بفرستید براشون. باهاشون تماس بگیرید
http://daminfo.wrm.ir/fa/dam
مجتبی1361
کاربر فعال مهندسی عمران ,
Similar threads
| Thread starter | عنوان | تالار | پاسخ ها | تاریخ |
|---|---|---|---|---|
|
[ مشخصات فنی سد قوسی کارون 3 ] | بناهای آبی | 10 | |
|
سدهای لاستیکی (عکس) | بناهای آبی | 1 | |
|
سدهای معروف جهان | بناهای آبی | 0 | |
| ح | سدهای خاکی در استان کرمان | بناهای آبی | 2 | |
|
سدهای زیرزمینی | بناهای آبی | 2 |