علینقی وزیری، معروف به «کلنل»، (۱۲۶۶ - ۱۳۵۸) موسیقی‌دان و آموزگار موسیقی و از پیشگامان آهنگ‌سازی برای اجرای ارکستری موسیقی ایرانی بود.
[h=2] زندگی[/h]
علینقی وزیری یکی از فرزندان بی‌بی‌خانم استرآبادی ، نویسنده ، بنیان‌گذار اولین دبستان دخترانه و یکی از نخستین پیشگامان حقوق زنان ایران بود . از دیگر خواهر و برادران علینقی می‌توان حسنعلی وزیری ، مولود وزیری ، خدیجه افضل وزیری ، علیرضا وزیری را نام برد..پدرش موسی وزیری افسر قزاقخانه بود. از 14 سالگی با موسیقی آشنا شد.نزد دایی دکترش حسینعلی خان مقدمات نواختن تار را آموخت. در میان افسران دسته موزیک از سلیمان خان ارمنی موزیک نظام درس گرفت و با مطیع الدوله حجازی دوستش -که مشق ویولن می کرد- شاگرد کشیشی شدند که معلم مدرسه سن لویی بود و به آنان موسیقی علمی مغرب زمین و ارگ می آموخت.وی در تمرین تار آنقدر افراط می کرد که به قول مادرش شام و ناهار نداشت. خود را در صندوقخانه منزل حبس می کرد و در تاریکی ساز می زد تا انگشتانش به جای پرده‌ها عادت کنند.
[h=3] سفر به اروپا[/h]
وزیری قبل از آن که به اروپا مسافرت کند بعضی سازها را می نواخت و از مقدمات موسیقی نظری و خط موسیقی هم اطلاع داشت.سپس به وسیله مصطفی قلی بیات که تمام هزینه ی اقامت چند ساله اش در اروپا را تقبل نمود ، به فرانسه مسافرت کرد و مدت سه سال در آموزشگاه عالی موسیقی یه تحصیل علم هماهنگی و آواز مشغول گردید و در خارج از مدرسه هم در رشته‌های مختلف موسیقی مطالعاتی کرد و سپس به آلمان رفت و بیش از یک سال در هنرستان موسیقی برلن(هوقشول) در کلاس هاس مختلف حاضر شد.چون منظور وزیری این بود که به محض بازگشت به ایران آموزگاهی تاسیس کند و در ایران هم متخصصی وجود نداشت ،مجبور شد شخصاً در رشته‌های مختلفی بررسی کند تا در ایران در تدریس قسمت‌های مختلف دچار مشکل نشود.
[h=3] تاسیس مدرسه موسیقی[/h]
پس از ورود به ایران مدرسه موسیقی را در اسفند 1302 تاسیس کرد او در سال ۱۳۰۳ کلوپ موزیکال را تأسیس کرد که در این کلوپ هفته‌ای یکبار با شاگردان خود کنسرت می‌داد. وی در سال ۱۳۰۴ اقدام به برگزاری سلسله کنسرت‌ها و سخنرانی‌هایی در زمینه هنر و زیباشناسی موسیقی کرد .مجموعه ی این سخنرانی‌ها توسط سعید نفیسی جمع آوری و چاپ شد.
[h=3] آموزش موسیقی در مراکز نظامی[/h]
وزیری پیشنهاد گنجاندن آموزش سرود در برنامه‌های درسی آموزشگاه‌ها را ارئه نمود که این پیشنهاد در آموزشگاه‌های نظامی عملی شد و قریب دو سال هنرآموزانی از طرف آموزشگاه وزیری سرودهای ملی و نظامی را در مدارس مذکور تدریس می کردند.
[h=3] ریاست مدرسه موسیقی[/h]
ریاست مدرسه موسیقی در سال ۱۳۰۷ به او محول شد.این آموزشگاه به مدرسه موسیقی دولتی تبدیل شد و دوره آن 5 سال بود.در سال 1312 5 نفر از این آموزشگاه فارغ التحصیل شدند.در سال 1313 مدرسه موسیقی دولتی وسعت یافت و نام آن به مدرسه عالی موسیقار و سپس هنرستان موسیقی تبدیل گردید و شامل دو دوره متوسطه و عالی شد. از ابتدای مهر ۱۳۱۳ در اثر جدیت در امر آموزش موسیقی توانست تدریس سرود را در برنامه درسی آموزش و پرورش دوره دبستان بگنجاند.
[h=3] ضبط موسیقی[/h]
وزیری دو بار به وسیله کمپانی‌های پولیفون و بدافون مقداری صفحه ضبط کرد.این صفحات شامل یک مقدار رنگ و تصنیف به سبک معمول است به اضافه چند سرود و مارش. تار تنهای او در این صفحات معرف پنجه توانای اوست
[h=3] تالیف و تدریس[/h]
او تا آغاز جنگ جهانی دوم در مقام ریاست مدرسه موسیقی انجام وظیفه کرد و سپس از کار کنار گذاشته شد. وی در این دوران به تألیف کتاب‌هایی در زمینه‌های مختلف موسیقی پرداخت و مدتی نیز به عنوان استاد ممتاز، در دانشگاه تهران زیباشناسی هنر را تدریس کرد. او یکی از اساتید روح‌الله خالقی (پدید آورنده سرود ای ایران) بود
[h=3] سمفونی نفت[/h]
وزیری سمفونی نفت را به مناسبت ملی شدن صنعت نفت ایران ساخت که یک بار نیز از رادیو ایران در همان زمان پخش شد. او در این خصوص در نامه به اداره کل انتشارات و تبلیغات چنین نوشت: «در این دو سالی که مبارزات استقلال طلبانه ایران شروع گشته و مستمسک آن نفت بوده است ، فرزندان این آب و خاک با دلاوری‌ها و جانبازی‌های خود موفقیت هایی به دست آورده اند که موضوع نفت در درجه دوم و سوم واقع گشته و امید می رود که طی این مبارزه استقلال واقعی، نفت و بسیاری از مشکلات دیگر ما به نفع خود ما حل و فصل گردد. بدیهی است که هرچه صمیمیت و اتحاد ملت بیشتر گردد، زودتر و بهتر به نتیجه قطعی خواهیم رسید. سرافرازی و افتخار در این موارد، نصیب کسانی است که برای تعمیم حق و عدالت استوار و پابرجا تا به آخر از این اصل کلی عدول ننمایند و همواره بتوانند در مقابل وسوسه‌ها و غرایز حیوانی خود مقاومت نموده، دیو نفس را در زنجیر بدارند. من نیز که 66 سال پرورده دامان این مام گرامی هستم و عمری در راه هنر نهاده و اندوخته‌های خویش را داده ام، خوشبختم که در این مبارزه آشکار روان من نیز شرکت جسته، لحظه به لحظه و قدم به قدم در هر کجا با مبارزان بوده، به شور آمده، پیش رفته، ضربه‌ها زده، زخم‌ها خورده، فریادها کشیده، اشک‌ها ریخته، غم و ترس و حرمان‌ها داشته، ولی هیچ گاه مایوس نبوده و پای از جای پس نکشیده ام . این شور ملی مرا تحریک کرد، قدرت از دست رفته من بازآمد. اکنون خاطرات این مبارزه را با قلم اصوات به هم می پیوندم. تاریخچه شقاوت‌ها و فداکاری‌ها برجسته و صدادار می گردند. دلم می خواهد احساسات ذهنی من عینی گشته و در تمام خانواده هم وطنان عزیز توزیع گردد. گرچه به زبان ساده ای نیست و با نظرهای خاص هنری توام است، ولی امید است مقبول طبع صاحب نظران افتد. این قطعات را اگر توفیق افتد و عمر باشد خیال دارم خود اجرا نمایم در تحت عنوان کلی «رشد ملی ایران» و نام‌های خصوصی، که هر یک تمثالی از واقعات و حادثات ملی است و به وسیله آن اداره تقدیم مبارزان رشید خلق ایران می نمایم.»
[h=3] بازنشستگی[/h]
آخرین مقام دولتی وزیری ریاست شورای عالی موسیقی رادیو در سال 1342 بود و در سال 1344 از خدمات دانشگاهی نیز بازنشسته شد.
[h=3] مرگ[/h]
علینقی وزیری در سرانجام در بامداد روز یکشنبه هجدهم شهریورماه 1358 در 93 سالگی در بیمارستان جم تهران چشم از جهان بست و در مقبره خانوادگی به خاک سپرده شد.
[h=2] کلنل[/h]
به خاطر سابقه کار نظامی خود بیشتر به «کلنل» معروف بود. ایرج میرزا در وصف او در منظومه زهره و منوچهر از زبان زهره گفته‌است:
[h=2] آثار:[/h]
[h=3] آثار مکتوب[/h]
[h=3] آثار صوتی[/h]
صفحات گرامافون شامل:
تصنبف‌ها:
[h=3] آثار انتخابی[/h]
[h=3] اُپرت‌ها[/h]
[h=3] نمایش نامه‌ها[/h]
خانم خوابند و نمایشنامه ی تشک پر قو
[h=2] ابداعات[/h]
وی موسیقی ایرانی و گام ایرانی را تعدیل مساوی کرد و گام را به 24 ربع‌پرده مساوی تقسیم کرد و بر اساس آن برای اولین بار چند نوایی یا «پلی فونی» و هماهنگی (هارمونی) در موسیقی ایرانی توسط او راه یافت و اجرا شد.ابداع علامات عرضی سُری و کُرُن جهت ربع پرده ای موسیقی ایرانی نیز از ابداعات وی بود.
[h=2] شاگردان[/h]
علینقی وزیری شاگردانی را تربیت کرد که هریک از آنها در موسیقی ایران نامدار گشتند ، که از میان آنها می توان از : ابوالحسن صبا ، روح اله خالقی ، موسی معروفی جواد معروفی ،حشمت سنجری ، عبدالعلی وزیری ،خادم میثاق،حسینعلی ملاح و فروتن راد نام برد.
منبع : پرتال موسیقی ایرانیان
[h=2] زندگی[/h]
علینقی وزیری یکی از فرزندان بی‌بی‌خانم استرآبادی ، نویسنده ، بنیان‌گذار اولین دبستان دخترانه و یکی از نخستین پیشگامان حقوق زنان ایران بود . از دیگر خواهر و برادران علینقی می‌توان حسنعلی وزیری ، مولود وزیری ، خدیجه افضل وزیری ، علیرضا وزیری را نام برد..پدرش موسی وزیری افسر قزاقخانه بود. از 14 سالگی با موسیقی آشنا شد.نزد دایی دکترش حسینعلی خان مقدمات نواختن تار را آموخت. در میان افسران دسته موزیک از سلیمان خان ارمنی موزیک نظام درس گرفت و با مطیع الدوله حجازی دوستش -که مشق ویولن می کرد- شاگرد کشیشی شدند که معلم مدرسه سن لویی بود و به آنان موسیقی علمی مغرب زمین و ارگ می آموخت.وی در تمرین تار آنقدر افراط می کرد که به قول مادرش شام و ناهار نداشت. خود را در صندوقخانه منزل حبس می کرد و در تاریکی ساز می زد تا انگشتانش به جای پرده‌ها عادت کنند.
[h=3] سفر به اروپا[/h]
وزیری قبل از آن که به اروپا مسافرت کند بعضی سازها را می نواخت و از مقدمات موسیقی نظری و خط موسیقی هم اطلاع داشت.سپس به وسیله مصطفی قلی بیات که تمام هزینه ی اقامت چند ساله اش در اروپا را تقبل نمود ، به فرانسه مسافرت کرد و مدت سه سال در آموزشگاه عالی موسیقی یه تحصیل علم هماهنگی و آواز مشغول گردید و در خارج از مدرسه هم در رشته‌های مختلف موسیقی مطالعاتی کرد و سپس به آلمان رفت و بیش از یک سال در هنرستان موسیقی برلن(هوقشول) در کلاس هاس مختلف حاضر شد.چون منظور وزیری این بود که به محض بازگشت به ایران آموزگاهی تاسیس کند و در ایران هم متخصصی وجود نداشت ،مجبور شد شخصاً در رشته‌های مختلفی بررسی کند تا در ایران در تدریس قسمت‌های مختلف دچار مشکل نشود.
[h=3] تاسیس مدرسه موسیقی[/h]
پس از ورود به ایران مدرسه موسیقی را در اسفند 1302 تاسیس کرد او در سال ۱۳۰۳ کلوپ موزیکال را تأسیس کرد که در این کلوپ هفته‌ای یکبار با شاگردان خود کنسرت می‌داد. وی در سال ۱۳۰۴ اقدام به برگزاری سلسله کنسرت‌ها و سخنرانی‌هایی در زمینه هنر و زیباشناسی موسیقی کرد .مجموعه ی این سخنرانی‌ها توسط سعید نفیسی جمع آوری و چاپ شد.
[h=3] آموزش موسیقی در مراکز نظامی[/h]
وزیری پیشنهاد گنجاندن آموزش سرود در برنامه‌های درسی آموزشگاه‌ها را ارئه نمود که این پیشنهاد در آموزشگاه‌های نظامی عملی شد و قریب دو سال هنرآموزانی از طرف آموزشگاه وزیری سرودهای ملی و نظامی را در مدارس مذکور تدریس می کردند.
[h=3] ریاست مدرسه موسیقی[/h]
ریاست مدرسه موسیقی در سال ۱۳۰۷ به او محول شد.این آموزشگاه به مدرسه موسیقی دولتی تبدیل شد و دوره آن 5 سال بود.در سال 1312 5 نفر از این آموزشگاه فارغ التحصیل شدند.در سال 1313 مدرسه موسیقی دولتی وسعت یافت و نام آن به مدرسه عالی موسیقار و سپس هنرستان موسیقی تبدیل گردید و شامل دو دوره متوسطه و عالی شد. از ابتدای مهر ۱۳۱۳ در اثر جدیت در امر آموزش موسیقی توانست تدریس سرود را در برنامه درسی آموزش و پرورش دوره دبستان بگنجاند.
از راست به چپ : علینقی وزیری. مهرانگیز ملاح. حسینعلی ملاح. حسین بهزاد
[h=3] ضبط موسیقی[/h]
وزیری دو بار به وسیله کمپانی‌های پولیفون و بدافون مقداری صفحه ضبط کرد.این صفحات شامل یک مقدار رنگ و تصنیف به سبک معمول است به اضافه چند سرود و مارش. تار تنهای او در این صفحات معرف پنجه توانای اوست
[h=3] تالیف و تدریس[/h]
او تا آغاز جنگ جهانی دوم در مقام ریاست مدرسه موسیقی انجام وظیفه کرد و سپس از کار کنار گذاشته شد. وی در این دوران به تألیف کتاب‌هایی در زمینه‌های مختلف موسیقی پرداخت و مدتی نیز به عنوان استاد ممتاز، در دانشگاه تهران زیباشناسی هنر را تدریس کرد. او یکی از اساتید روح‌الله خالقی (پدید آورنده سرود ای ایران) بود
وزیری سمفونی نفت را به مناسبت ملی شدن صنعت نفت ایران ساخت که یک بار نیز از رادیو ایران در همان زمان پخش شد. او در این خصوص در نامه به اداره کل انتشارات و تبلیغات چنین نوشت: «در این دو سالی که مبارزات استقلال طلبانه ایران شروع گشته و مستمسک آن نفت بوده است ، فرزندان این آب و خاک با دلاوری‌ها و جانبازی‌های خود موفقیت هایی به دست آورده اند که موضوع نفت در درجه دوم و سوم واقع گشته و امید می رود که طی این مبارزه استقلال واقعی، نفت و بسیاری از مشکلات دیگر ما به نفع خود ما حل و فصل گردد. بدیهی است که هرچه صمیمیت و اتحاد ملت بیشتر گردد، زودتر و بهتر به نتیجه قطعی خواهیم رسید. سرافرازی و افتخار در این موارد، نصیب کسانی است که برای تعمیم حق و عدالت استوار و پابرجا تا به آخر از این اصل کلی عدول ننمایند و همواره بتوانند در مقابل وسوسه‌ها و غرایز حیوانی خود مقاومت نموده، دیو نفس را در زنجیر بدارند. من نیز که 66 سال پرورده دامان این مام گرامی هستم و عمری در راه هنر نهاده و اندوخته‌های خویش را داده ام، خوشبختم که در این مبارزه آشکار روان من نیز شرکت جسته، لحظه به لحظه و قدم به قدم در هر کجا با مبارزان بوده، به شور آمده، پیش رفته، ضربه‌ها زده، زخم‌ها خورده، فریادها کشیده، اشک‌ها ریخته، غم و ترس و حرمان‌ها داشته، ولی هیچ گاه مایوس نبوده و پای از جای پس نکشیده ام . این شور ملی مرا تحریک کرد، قدرت از دست رفته من بازآمد. اکنون خاطرات این مبارزه را با قلم اصوات به هم می پیوندم. تاریخچه شقاوت‌ها و فداکاری‌ها برجسته و صدادار می گردند. دلم می خواهد احساسات ذهنی من عینی گشته و در تمام خانواده هم وطنان عزیز توزیع گردد. گرچه به زبان ساده ای نیست و با نظرهای خاص هنری توام است، ولی امید است مقبول طبع صاحب نظران افتد. این قطعات را اگر توفیق افتد و عمر باشد خیال دارم خود اجرا نمایم در تحت عنوان کلی «رشد ملی ایران» و نام‌های خصوصی، که هر یک تمثالی از واقعات و حادثات ملی است و به وسیله آن اداره تقدیم مبارزان رشید خلق ایران می نمایم.»
[h=3] بازنشستگی[/h]
آخرین مقام دولتی وزیری ریاست شورای عالی موسیقی رادیو در سال 1342 بود و در سال 1344 از خدمات دانشگاهی نیز بازنشسته شد.
[h=3] مرگ[/h]
علینقی وزیری در سرانجام در بامداد روز یکشنبه هجدهم شهریورماه 1358 در 93 سالگی در بیمارستان جم تهران چشم از جهان بست و در مقبره خانوادگی به خاک سپرده شد.
[h=2] کلنل[/h]
به خاطر سابقه کار نظامی خود بیشتر به «کلنل» معروف بود. ایرج میرزا در وصف او در منظومه زهره و منوچهر از زبان زهره گفته‌است:
| من کلنل را کلنل کرده‌ام | پنجه او رهزن دل کرده‌ام | |
| نام مجازیش علی‌النقی است | نام حقیقیش ابوالموسیقی است |
[h=3] آثار مکتوب[/h]
- دستور تار وسه تار (دو جلد چاپ برلن)
- دستور ویولون (۲ ج)
- موسیقی نظری (۳ بخش)
- در عالم موسیقی وصنعت (مجموعه خطابه‌ها)
- تاریخ عمومی هنر و زیباشناسی
- سرودها از پندهای سعدی و مجموعه نوشته‌های پراکنده (به کوشش سید علیرضا میرعلی نقی)
- سرودهای مدارس «از پندهای فردوسی» (1312 تهران)
- عروض نو
- نظری به موسیقی ایرانی و آوازشناسی (1313 تهران)
- نظری مفصل به موسیقی غربی و آکوردشناسی(1313 تهران)
- آرمنی موسیقی ربع‌پرده‌یی («تاریخ تحریر 1314» در دست چاپ)
- دستور جدید کار 1315، تهران
- دستور ویولن برای دوره مقدماتی(جلد اول 1315 تهران)
- دستور ویولن شامل آوازهای ایرانی(جلد دوم 1315 تهران)
- سرودهای مدارس «از پندهای سعدی» (1316 تهران)
- سه پیشاهنگ(1316 تهران)
- خواندنی‌های کودکان در سه جلد(1326 تهران)
- مرال جنگل(1328 تهران)
- زیباشناسی در هنر و طبیعت (چاپ دانشگاه تهران 1329)
- زیباشناسی تحلیلی اثر پی یر گاستالا (ترجمه وزیری چاپ دانشگاه تهران 1326)
- تاریخ عمومی هنرهای مصور (جلد دوم چاپ دانشگاه تهران 1346).
- خدائیهای کودکان در 5 جلد.
[h=3] آثار صوتی[/h]
صفحات گرامافون شامل:
- تکنوازی‌های تار
- همنوازی ها(با ساز/ ارکستر / آواز) از ساخته‌های خود همراه کلام حسین گل گلاب و دیگران.
- بازسازی شده‌ها توسط ارکستر بزرگ رادیو تهران ، به رهبری روح الله خالقی و جواد معروفی.
تصنبف‌ها:
- زبان عشق در دستگاه افشاری با شعر دکتر حسین گل گلاب.
- نا امید در سه گاه با شعردکتر حسین گل گلاب .
- قطعات : ره عشق، سوز من، کار من، دو بلبل، غمگین
- گل‌های رنگارنگ برنامه‌های شماره238،257 ، 370 و451
[h=3] آثار انتخابی[/h]
- دخترک ژولیده
- بند باز
- حاضر باش
- ژیمناستیک موزیکال (تکنوازی‌های تار)
- شکایت نی مشتاق وپریشان
- دوست
- اي وطن و بسته ي دام
[h=3] اُپرت‌ها[/h]
- اپرت دایی کچل
- اپرت گلرخ
- اپرت شوهر بدگمان و...
[h=3] نمایش نامه‌ها[/h]
خانم خوابند و نمایشنامه ی تشک پر قو
[h=2] ابداعات[/h]
وی موسیقی ایرانی و گام ایرانی را تعدیل مساوی کرد و گام را به 24 ربع‌پرده مساوی تقسیم کرد و بر اساس آن برای اولین بار چند نوایی یا «پلی فونی» و هماهنگی (هارمونی) در موسیقی ایرانی توسط او راه یافت و اجرا شد.ابداع علامات عرضی سُری و کُرُن جهت ربع پرده ای موسیقی ایرانی نیز از ابداعات وی بود.
[h=2] شاگردان[/h]
علینقی وزیری شاگردانی را تربیت کرد که هریک از آنها در موسیقی ایران نامدار گشتند ، که از میان آنها می توان از : ابوالحسن صبا ، روح اله خالقی ، موسی معروفی جواد معروفی ،حشمت سنجری ، عبدالعلی وزیری ،خادم میثاق،حسینعلی ملاح و فروتن راد نام برد.
منبع : پرتال موسیقی ایرانیان
