D I S A
عضو جدید
[*=right]مصاحبه ی مجله ی آتیه با استاد سعید گلکار- شیشه گر و مدرس دانشگاه
استاد كار گمنام هنر شیشه گری، سال ها كارشناسی و یك دهه ونیم مدیریت در موزه آبگینه، بازنشسته سازمان میراث فرهنگی، مدرس شیشه گری و موزه داری در دانشگاه های هنر، تهران، میراث، سوره و دانشكده های خارج از تهران و... و یكی از افراد مؤثر در بازیابی هنر شیشه گری ایران پس از انقلاب و معرفی آن در بازارهای داخلی و خارجی و...
سعید گلكار تهرانی، متولد 1331 تهران دارای لیسانس باستان شناسی از دانشگاه تهران و فوق لیسانس مدیریت امور فرهنگی از دانشگاه هنر و طی دوره مرمت آثار شیشه ای و سفالین در كشور دانمارك
بسیاری از شاگردان دیروز وی، امروز از اساتید شیشه گری به شمار می روند و اوست كه با روابط گسترده خود با كشورهای خاورمیانه و اروپا و آسیا، نقش مؤثری در طراحی، تولید و نوآوری بازار شیشه هنری داشته و حتی نمایندگی در كشور كره دارد. با این استاد معتبر و بی ادعا در میان شیشه های رنگین و زیبای گالری كوچكش در همسایگی موزه آبگینه، درباره اقیانوسی داغ به گفت وگو نشستیم.
بسیاری از شاگردان دیروز وی، امروز از اساتید شیشه گری به شمار می روند و اوست كه با روابط گسترده خود با كشورهای خاورمیانه و اروپا و آسیا، نقش مؤثری در طراحی، تولید و نوآوری بازار شیشه هنری داشته و حتی نمایندگی در كشور كره دارد. با این استاد معتبر و بی ادعا در میان شیشه های رنگین و زیبای گالری كوچكش در همسایگی موزه آبگینه، درباره اقیانوسی داغ به گفت وگو نشستیم.
آتیه: شیشه در نظر استادی كه هم در تئوری آن مهارت دارد و هم در حوزه كار حرفه ای و كارگاهی و نیز تحقیقات گسترده ای دراین باره انجام داده است، چه تفاوتی با ذهنیت عامه از این ماده شفاف و شكستنی دارد؟
- شیشه از نظر من یك اقیانوس است كه ما پای خود را در آب آن قرار داده ایم و بازی بازی می كنیم.
آتیه: البته این اقیانوس مذاب، خیلی هم داغ است.
( -خنده) نه... منظورم جای كار و نامحدود بودن فضای كاری آن بود. طرح های شیشه بی نهایت و غیرقابل شمارش است.
آتیه: از چه زمانی به طور مشخص به این ماده ظریف و زیبا روی آوردید؟
- در طول سال های كار در موزه آبگینه كه ابتدا كارشناسی و بعدها مدیریت آنجا را برعهده داشتم و نیز سال ها مطالعه و تحقیق در حوزه صنایع دستی و آشنایی با وضعیت اسفبار شیشه ایرانی و تاریخچه این هنر – صنعت، به این حوزه گرایش پیدا كردم. از سال 59 نیز سركشی از كارگاه های شیشه گری را به منظور ارزیابی كیفی و سنجش توانایی و امكان تغییر در كار آنها، آغاز كردم كه این كار در سال های 63 و 64 به اوج خود رسید و تغییرات بسیاری در رنگ و ساختار تولیدات كارگاه ها ایجاد شد. درواقع می خواستم پلی بین امروز شیشه گری و گذشته این هنر ایجاد كنم. آن طور كه می دانید هر رشته هنری دارای توانایی های بالقوه ای است كه توسط هنرمند به فعل در می آید. این توانایی را در كار استادان كارگاهی شیشه گری دیدم. آنها فقط یك راه روشن، هموار و طرحی نو می خواستند تا با توانایی مهارتی خود تغییراتی را در شیشه گری ایران ایجاد كنند. مجموعه این فعالیت ها باعث شد كه هنر شیشه از آن دوره رو به بهبود و پیشرفت گذاشت. در طول همان سال ها به طور همزمان شیشه گری و موزه داری را در دانشگاه تدریس می كردم و از این طریق تجربیات كار به دانشجویان هم منتقل شد و آنها پس از آشنایی با شیوه جدیدی از كار، با علاقه ای بیشتر به این هنر روی می آوردند. نتیجه اینكه بسیاری از دانشجویان گذشته من، امروز در تدریس یا تولید آثار شیشه گری حرفی برای گفتن دارند. اوایل دهه هفتاد به یكی از كارگاه های تولید شیشه ظروف ساده آبلیمو و ترشی سر زدم. به هریك از دو استادكار آنجا گفتم كه به طور همزمان یكی، ظرف آبلیمو و دیگری ظرف ترشی بسازد و من همانجا داغ داغ آن دو ظرف را به هم چسباندم. شكل ویژه ای پیدا كرد. نمونه آن كارها در نمایشگاه موزه معاصر همان سال ها به اجرا درآمد و بیشترین بازدیدكننده را داشت. اسم كارها را قهر و آشتی گذاشته بودم.
آتیه: در برخی منابع، از مصر و روم – پنج هزار سال قبل از میلاد– پیش از ایران، به عنوان كشورهای پیشرو در بهره گیری از شیشه اشاره شده است. ایران از چه زمانی به آنها می پیوندد؟
- سابقه شیشه گری به منطقه ای بزرگ از خاورمیانه شامل مصر، عراق، تركیه، ایران، سوریه و لبنان بازمی گردد. در منطقه غربی و جنوب غربی ایران از هزاره دوم قبل از میلاد این هنر رواج داشته است. شیشه گری، سابقه پنج هزار سال قبل از میلاد را ندارد، ولی این قدمت در مورد لعاب درست است. كل سابقه شیشه گری بیش از پنج هزار سال نیست. سه عامل سوخت كافی، ماده كربنات دوسود كه درجه ذوب شیشه را پایین می آورد و در این مناطق موجود بوده و تمدن كهن سرزمین های خاورمیانه را می توان از ریشه های رواج شیشه گری این محدوده دانست. آنگونه كه از كشفیات باستان شناسی به دست آمده، نخستین اثر شبیه به شیشه، مربوط به مصر بوده است. لعاب كه ماده شفاف كننده سفال است، اولین بار در مصر استفاده شد و بعدها از دل آن، شیشه به دست آمد. ماده اولیه هر دو یكی است.
آتیه: شیشه به ویژه در دوران هخامنشی و ساسانی، مورد توجه ویژه ای قرار می گیرد اما تنها در دسترس پادشاهان و درباریان و دارای جنبه های تزئینی و نه كاربردی بوده است. پس از اسلام با منع طلا و برخی ظروف فلزی، جنبه های كاربردی شیشه افزایش می یابد. آیا این تحول در جایگاه ارزشی شیشه گری تاثیر داشته است؟
– از آنجا كه شیشه در گذشته به سختی و با هزینه زیادی تولید می شده، طبیعی است كه بیشتر در اختیار طبقه های خاص جامعه قرار داشته است. اواسط دوره اشكانی، شیشه گران منطقه سوریه، با اختراع لوله دم، متوجه گونه دیگری از شیشه گری می شوند و همین اتفاق شیشه را از حالت تجملی خارج كرده و به سوی مصرف عمومی و تولید انبوه می برد. در دوره ساسانی تزئینات بسیار متنوعی روی شیشه های هنری ایجاد می شود و همزمان از شیشه های معمولی در خانه ها نیز استفاده می كنند. البته امروز هم شیشه ای كه كار بیشتری برده است از ارزش و بهای بالاتری برخوردار است. پیش از اسلام، شیشه و سفال و فلز رواج داشته است. اما پس از اسلام، فلز به خاطر رعایت اصول بهداشتی، منع می شود و به سفال و شیشه بیشتر توجه می شود و این دو ماده به علاوه تكنیك های متفاوت لعاب همچون نقش زیر لعاب و لعاب زرین فام، جایگزین كاربرد ظروف فلزی نزد مردم می شوند. لعاب زرین فام هم برق و شفافیت فلز را با خود دارد و هم منع شرعی و بهداشتی آن را ندارد. این گونه است كه جایگزینی ها، تحول ارزشمند و زیبایی را در هنر سفال و شیشه ایجاد می كند و به تدریج نقش و نگارهای متفاوت و متعددی به آن افزوده می شود.
این تحولات تا دوره سلجوقی و پیش از حمله مغول ها به اوج ظرافت و زیبایی و نقش بندی خود می رسد.
آتیه: به نظر می رسد كه امروز شیشه در یك بازگشت تاریخی و به خاطر بهای گران تر نسبت به پلاستیك و فلز، دوباره به جایگاهی تزئینی و كم كاربردتر نزدیك شده و محصول هنر شیشه گری غیرصنعتی، تنها در اختیار افرادی است كه از توان اقتصادی مناسبی در جامعه برخوردارند.
– سال 1347 سازمان صنایع دستی ایران، درحركتی بسیار مفید و ارزشمند به منظور ارج نهادن و زنده كردن صنایع دستی فراموش شده و هنرمندان آن ایجاد شد و این سازمان تعدادی از فارغ التحصیلان هنری دانشگاه ها را برای این هدف جذب كرد. این افراد علاقه مند هریك در رشته ای مشغول به كار شدند و براساس راهبردهای سازمان صنایع دستی تاحدودی تغییراتی را در رشته های هنری به وجود آوردند تا آنجا كه این آثار به كشورهای بسیاری صادر شد و حتی این سازمان، فروشگاه هایی را در برخی كشورها دایر كرد – كه البته پس از انقلاب تعطیل شد – و این حركت به تدریج جایگاه والایی پیدا كرد. كم ارزش شدن صنایع دستی بین مردم، امروز در همه هنرها دیده می شود و درواقع تقابل بین صنعت ماشینی و هنر دستی است. یك مجموعه لیوان هنری 6 تایی تولیدی صنعتگران حدود 10 تا 12 هزار تومان قیمت دارد و یك دست لیوان ساده كه توسط ماشین ساخته می شود، قیمتش بیش از 2000 تومان نیست. البته علاقه مندان به استفاده از آثار هنری كم نیستند، اما بودجه زندگی ایشان برای پیوند با این گونه آثار كافی نیست. تزئین و زیبایی شناختی شیشه گری همواره بر صنعت آن برتری دارد، چرا كه در صنعت امكان تركیب های رنگی و شكل و... محدود است.
آتیه: البته شیشه از زاویه دغدغه محیط زیست هم آلودگی كمتری نسبت به دیگر مواد مصرفی چون فلز و چوب و پلاستیك و... دارد.
- همان مساله ای كه در ابتدای ورود اسلام برای فلز مطرح شد، می تواند برای پلاستیك و ملامین و تفلون هم صدق كند. مطلوبیت شیشه به عنوان بهداشتی ترین ماده مصرفی برای همگان ثابت شده است و این موضوع باید مورد توجه سیاستگذاران و دولتمردان نیز قرار بگیرد.
آتیه: صنعت ساخت ظروف، آسیبی به ظروف هنری و به ویژه هنر شیشه گری وارد نكرده است؟
– ممكن است كه این گونه به نظر برسد اما درواقع این طور نیست. صنعت و هنر می توانند در كنار یكدیگر حركت كنند و مخاطب خود را داشته باشند. مثلاً نقش بته جقه از طرح های قدیمی و كهن ایران است كه در پارچه و سفال و... آمده، حالا می تواند با اصول ساده استامپی و مهری و نه تراش در صنعت شیشه هم استفاده شود، بر زیبایی آنها بیفزاید و ارزش افزوده كار را بیشتر كند. ضمن اینكه نقش های كهن به جای نقش های خارجی پیوندی را هم با گذشته دیرین این سرزمین ایجاد می كند.
آتیه: به عنوان استاد هنرمندی كه هم در بازار شیشه ایران حضور پررنگی دارید و هم در عرصه های نمایشگاهی بین المللی، بازار شیشه ایران را چگونه ارزیابی می كنید؟
- در ایران،دو جریان تولیدكنندگان و صادركنندگان مستقل و سازمان صنایع دستی و اتحادیه های وابسته به آن را داریم كه متاسفانه هر دو به دلیل عدم حمایت های دولتی و سود كم بازار داخلی، متقاضی صدور كالای خود به كشورهای دیگر هستند. اینجا همما با توجه به همجواری در كنار چند سفارت و موزه، شاهد استقبال فراوان میهمانان خارجی از شیشه ایران هستیم و باز هم متاسفانه مردم ما هنوز باور ندارند كه هنر سرزمینشان می تواند برتر از دیگر كشورها باشد و در برخورد با این آثار و آگاهی از ایرانی بودنشان، رغبتی برای خرید ندارند در حالی كه مشابه بی كیفیت تر خارجی اش را با بهایی بالاتر می خرند. بسیاری از كارهای كارگاه ما با معتبرترین تولیدات خارجی برابری می كند و افرادی كه شیشه شناس هستند، به تفكیك این كارها پی می برند. نكته مهم اینجاست كه كسی كه از در وارد می شود، به ارزش واقعی اثر پی ببرد. مواردی را داشته ایم كه یك ایرانی برای اثری حتی چهار هزار تومان پول نداده و یك خارجی همان اثر را 70 دلار خریده است.
آتیه: آیا به جز خاورمیانه، در كشورهای اروپایی و آمریكایی هم هنر شیشه گری رواج دارد؟
– ایتالیا، از دید عموم دنیا، مهد شیشه جهان است، ر حالی كه آنها پس از جنگ های صلیبی و از طریق ارتباط با مسلمانان، این هنر را آموختند. در سوئد، فنلاند، پرتقال، فرانسه، رومانی، چین و آمریكا هم كارگاه های انگشت شمار شیشه گری وجود دارد كه آثارشان بسیار گران تر از آثار ایرانی است. چند شب پیش وارد سایت مجموعه های هنری شدم، اثری همپای یكی از شیشه های ما كه 10 هزار تومان قیمت دارد، به قیمت یك میلیون تومان به فروش می رسانند، یعنی صد برابر قیمت به جز هزینه ارسال و...
آتیه: در حال حاضر فروشگاه یا كارگاهی از شیشه گران ایرانی مستقل یا دولتی در كشورهای دیگر دایر هست؟
– اصلاً... كارگاه كه هیچ گاه نداشته ایم، چند فروشگاه هم قبل از انقلاب بود كه تعطیل شد و تنها به تعدادی نمایشگاه فصلی قناعت كرده اند كه در گزینش هنرمندان و آثارشان، منتهای بی سلیقگی و ناآگاهی صورت می گیرد اما این هنرمندان كم اطلاع به راه های خروج و عرضه محصولاتشان آگاهی دارند.
آتیه: شیشه گری همچون بسیاری از هنرهای تجسمی در مبانی تئوری و اطلاع رسانی مكتوب بسیار ضعیف عمل كرده و حتی جایگاه مناسبی در رشته های صنایع دستی دانشگاه ها ندارد و دانشجوی رشته هنری هم با این هنر ناآشناست. حالا چگونه باید توقع ترویج یك هنر را در جامعه یا حتی بین هنرجویان رشته های صنایع دستی داشت؟- چند سال پیش سازمان صنایع دستی دوره نسبتاً موفق كاردانی شیشه را راه اندازی كرد اما یكی از مشكلات شیشه گری، خارج از شهر بودن كارگاه ها به دلایل محیط زیستی است و این قضیه رفت و آمد دانشجو را سخت می كند. دانشگاه هم امكان مادی برقراری این ارتباط را ندارد. وقتی امكان مالی تحقیق و بررسی فراهم نیست، تئوری هنر هم عقیم می ماند. ضمن اینكه از گذشته دور، آموزش شیشه تنها از راه استاد– شاگردی میسر بوده و هست.
آتیه: این هنر چون بسیاری از هنرهای سنتی، نسل به نسل چرخیده و اگر همین استادان رشته های مختلف پس از مدتی از بین بروند و شیوه های مهارتی ایشان ثبت نشود، دیگر چیزی از آن هنر حتی در یادها هم نمی ماند؟
– همین گونه است.
آتیه: جناب عالی كه سال ها در رشته های شیشه گری و موزه داری و صنایع دستی تحصیل و تدریس و مهارت داشته اید، چرا كتابی در این باره به چاپ نرسانده اید؟
– من نوشته های پراكنده ای داشتم. بنده هم با تاریخچه شیشه و هم با اصول ساخت آن آشنایی دارم، من اینكه دستی هم در نوشتن دارم اما فرصتی برای تدوین داشته های خود ندارم. از طرفی آیا نباید یك كتاب هنری علاقه مندانی در جامعه داشته باشد؟ آیا ناشری هست كه مطالب و تحقیقات یك استاد هنری را به صورت كتاب منتشر كند و برای او به صرفه باشد؟ آیا نباید سازمانی برای حمایت از این دست محصولات وجود داشته باشد؟
آتیه: برای سؤال آخر، با توجه به ماهیت نشریه آتیه و تجربه سه دهه جناب عالی در كنار كارگران كارگاه های شیشه گری، ارتباطتان با تامین اجتماعی چگونه است؟
– خوشبختانه مشكل خاصی نداشته ایم و هرچه پیش می رود برخوردهای بهتری با مقوله كارگری می شود. كار كارگران كارگاه های هنری خیلی متفاوت با فعالیت های صنعتی است و تعداد افراد این حوزه بسیار محدود. به نظر می رسد كه سازمان بزرگ تامین اجتماعی باید راهكارهایی برای تفكیك نوع برخورد با كارگاه های مختلف بیندیشد.
آتیه: و...
- گفتنی در مورد شیشه بسیار است. ما هنوز در ابتدای این اقیانوس هستیم. فراموش نكنیم كه این هنر صنعت بنا به گفته بسیاری از كارشناسان، یكی از هنرهای انگشت شماری است كه در سال های اخیر از جایگاه ویژه ای برخوردار شده و سعی ما هم بر تولید آثاری با جنبه های كاربردی، تزئینی، هنری و زیبا بوده است.
شیشه هنری هنوز جایگاه اصلی خود را در ایران پیدا نكرده كه امیدواریم به تدریج و با تلاش های اطلاع رسانی و افزایش آگاهی عمومی توسط دوستانی چون شما به گسترش استفاده شیشه در بین همه مردم دست یابیم. در اروپا استفاده از شمع بسیار رایج است، بنابراین شمعدان یكی از بیشترین و مهم ترین تولیدهای كارخانه ها را در اختیار دارد. ما هم باید به سوی نیازسنجی و تولید ظروف پركاربرد روزمره مردم برویم.
-------------------------
منبع
برگزفته از : کافه دیزاین
