مجموعه مقالات تخصصی گیاهان دارویی

سایه سار

عضو جدید
سلام دوست عزیز. بله شما هم میتونین.. البته اگه نخصصی هست و قبلا جایی ارائه دادید بذارید اینجا. خیلی هم خوبه. دستتون درد نکنه. شدیدا َ استقبال میشه ... مرسی :gol::gol::gol:
سلام این مقاله خودمه :)چند همایش هم ارائه دادم میدونم اشکالاتی داره ولی حالا ببخشید راستی خلاصش کردم.:warn::warn:
 

پیوست ها

  • اثرات اللوپاتی اسانس اکالیپتوس.doc
    34 کیلوبایت · بازدیدها: 0

afsoon6282

مدیر تالار مهندسی كشاورزی
مدیر تالار
بررسي اثر آللوپاتيك گياه دارويي سداب (.Ruta graveolens L) بر جوانه زني بذر سه گونه علف هرز

بررسي اثر آللوپاتيك گياه دارويي سداب (.Ruta graveolens L) بر جوانه زني بذر سه گونه علف هرز

بررسي اثر آللوپاتيك گياه دارويي سداب (.Ruta graveolens L) بر جوانه زني بذر سه گونه علف هرز
 

پیوست ها

  • 17.pdf
    220.6 کیلوبایت · بازدیدها: 0

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
توليد و تجارت گياهان دارويي در ايران وجهان

توليد و تجارت گياهان دارويي در ايران وجهان

توليد و تجارت گياهان دارويي در ايران وجهان
داراب يزداني1، سحر شهنازي1
1- عضو هيات علمي پژوهشكده گياهان دارويي جهاد دانشگاهي
تهران، خ انقلاب‌اسلامي، خ قدس، خ بزرگمهر غربي، شماره 97، پژوهشكده گياهان دارويي، ص پ- 1446- 13145
E-mail: yazdani@imp.ac.ir



خلاصه

رويكرد جهاني مردم به سمت استفاده از داروهاي با منشا طبيعي در چند دهه اخير موجب توسعه روزافزون توليد گياهان دارويي، فرآوري و فرمولاسيون داروهاي گياهي و تجارت آن در سطح دنيا شده است، به طوري كه كشورهاي آسيايي بخصوص چين به دليل تنوع آب و هوايي و پوشش متنوع گياهي، تامين كننده‌هاي اصلي گياهان دارويي و كشورهاي اروپايي و آمريكايي و البته برخي از كشورهاي آسيايي توليدكننده‌هاي عمده داروهاي گياهي محسوب مي‌شوند. بطوريكه در سال 99-1998 كشور كانادا تنها از محل صادرات گياه Ginseng بالغ بر 60 ميليون دلار عايدات داشته است. اين امر با توجه به تنوع اقليمي و پوشش متنوع گياهي ايران، توان بسيار خوبي را براي وارد شدن ايران به بازار تجارت گياهان دارويي و داروهاي گياهي بوجود آورده است.

واژه هاي كليدي: گياهان داروئي، تجارت،جهان


مقدمه

كشور ايران با موقعيت خاص آب و هوايي، بيش از 7500 گونه گياهي را در خود جاي داده است كه 3-2 برابر پوشش گياهي تمامي قاره اروپاست و پيش‌بيني مي‌شود كه بيش از 750 گونه دارويي در پوشش گياهي ايران وجود داشته باشد(1). به رغم اين توان بالقوه، سطح زيركشت گياهان دارويي مهم در ايران كمتر از 000/10 هكتار است و از حيث تنوع گونه‌هاي زير كشت اين رقم به حدود 40 گونه محدود مي‌شود، در حالي كه اين عدد در كشور چين به حدود 200 گونه مي‌رسد(2). از طرف ديگر تعداد كل داروهاي گياهي ثبت شده در كشور حدود 100 نوع مي‌باشد كه كمتر از 4 درصد داروهاي شيميايي موجود در بازار را تشكيل مي‌دهد، در حالي كه اين نسبت در كشورهاي اروپايي به بيش از 35 درصد مي‌رسد(4 و5). گردش مالي گياهان دارويي در سال 2000 بالغ بر 10 ميليارد دلار و فروش داروهاي گياهي در سال 2002 به حدود 30 ميليارد دلار رسيده است(7) ولي سهم ايران از اين تجارت بسيار ناچيز است، به طوري كه مجموع صادرات گياهان دارويي ايران در سال 1380 حدود 75 ميليون دلار بوده است كه اگر زعفران را از آن مستثني كنيم حدود 24 ميليون دلار ارزش تمامي اقلام صادراتي گياهان دارويي بوده است كه اين رقم حدود 25/0 درصد تجارت جهاني گياهان دارويي مي‌باشد(3).
توليد و فرآوري جهاني گياهان دارويي و معطر در حال حاضر همچنان در اروپا و به خصوص فرانسه و تعدادي از كشورهاي آسيايي متمركز است، ديگر مناطق عمده توليدكننده، كشورهاي يوگسلاوي، بلغارستان، آلمان و مجارستان هستند و اين در حالي‌است كه بيشترين درصد گياهان دارويي از طريق كشور آلمان مبادله مي‌شود. توليد و فرآوري گياهان دارويي و ادويه‌اي به تدريج به سمت بازار بزرگ تجارت آمريكاي شمالي منتقل مي‌شود، به طوري كه در طي 5 سال گذشته، كانادا يكي از صادركنندگان عمده اسانس اسپرمينت بوده است(7). پيش‌بيني مي‌شود كه با رشد بازار گياهان دارويي تا سطح حداقل 30 ميليارد دلار، تجارت داروهاي گياهي تا سال 2005 به 100 ميليارد دلار برسد(6).
تعدادي از عصاره‌هاي گياهان دارويي كه در سال 2001 جزء پرفروش‌ترين در دنيا بوده‌اند عبارتند از:
1- سرخارگل Echinacea purpurea
2- سنبل‌الطيب Valeriana officinalis
3- جين‌سنگ Panax ginseng
4- ژينگو Ginkgo biloba
5- Saw palmetto
6- بابونه Matricaria recutita(7)
در سال 2002 فروش جهاني داروهاي با منشاء گياهي از طريق نسخه و بدون نسخه حدود 30 ميليارددلار بوده است. گروه‌هاي اصلي داروهاي مشتق شده از گياهان شامل: ترپن‌ها (34 درصد)، گليكوزيدها (32 درصد)، آلكالوييدها (16 درصد) و در همين حال ساير انواع 18 درصد تجارت را به خود اختصاص داده‌اند(6).
گياه ژينگو جزء سه گياه با بالاترين فروش دنيا قرار دارد و ميزان فروش گياه هوفاريقون نيز در طي سالهاي 97-1993 از 6/2 به 5/8 ميليون دلار افزايش يافته است و پيش‌بيني مي‌شود كه تا سال 2005 داروهاي با منشاء طبيعي، به طور گسترده‌اي و بيش از 30 درصد جايگزين تجارت جهاني داروهاي شيميايي شود(6).
تقاضا براي خريد عصاره‌هاي گياهي در ايالات متحده نسبت به مواد خام رو به افزايش است، به طوري كه سهم تجارت عصاره‌ها رشدي معادل 75% داشته است. همچنين بازار اسانس‌هاي گياهي تا سال 2003 رشدي معادل 6/5 درصد داشته، در حالي كه رشد عصاره‌هاي گياهي در همين زمان 9/14 درصد بوده است(6).


نتايج و بحث

بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه جايگزيني داروهاي با منشاء طبيعي با داروهاي شيميايي در سطح دنيا به سرعت رو به توسعه و گسترش است و كشورهاي مختلف با بهره‌گيري از توانهاي بالقوه خود از جمله تنوع پوشش گياهي، تنوع اقليمي، ارزان بودن انرژي و نيروي كارگري و وجود تكنولوژي‌هاي برتر و. .. سهم خود را از تجارت جهاني گياهان دارويي مي‌گيرند و به طوري كه كشوري مانند كانادا خود را غول خفته گياهان دارويي مي‌داند. در اين رهگذر مي‌بايست با شناخت و بهره‌گيري هر چه بهتر از توانهاي بالقوه خود كه شاخص‌ترين آنها تنوع اقليمي، تنوع پوشش گياهي، پيشينه تاريخي طب سنتي و تا حدودي منابع انرژي ارزان مي‌باشد و همچنين با سياست‌گذاري صحيح و برنامه‌ريزي‌هاي كلان سهم واقعي خود را از اين تجارت كسب كنيم.


منابع

1- اميدبيگي رضا. 1374. رهيافتهاي توليد و فراوري گياهان دارويي. انتشارات فكرروز
2- آمار سطح زير كشت گياهان دارويي،1380، دفتر گل و گياهان زينتي و دارويي وزارت جهاد كشاورزي
3- آمار صادرات گياهان دارويي طي سالهاي 80-1379، بخش آمار واطلاعات وزارت بازرگاني
4- فهرست گياهان دارويي استفاده شده در داروهاي گياهي ايران، اداره كل نظارت بر امور دارو و مواد مخدر، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي
5- يزداني د، مجاب ف. شهريور 1377. بررسي وضعيت داروهاي گياهي ايران. ششمين همايش علوم دارويي ايران. اصفهان
6- Wilkinson J A;wahlqvist M L ;Clark J.2002. New food and pharmaceutical products from agriculture.Rural Industries Research and Development Corporation(RIRDC).No.02/015
7- Manitoba Agriculture;herb & Spice Industry Overview, Executive Summary to Organic Production; Available from:URL: http://www.gov.mb.ca/agricultur/financial/agribus/ccg02s01.html


Production and Trade of medicinal plants in Iran and world
Darab Yazdani, Sahar Shahnazi
ACECR-Institute of medicinal plants
E-mail: yazdani@imp.ac.ir
Abstract
In recent decades use of drugs with natural source to lead to develop of producing of medicinal plants, processing and formulation of herb drugs and their trade in the world.
Asian countires, in particular, China with variation of climate and diversity of plants species is the original source of medicinal plants. Europen and American countries and a number of Asian countries are the main producer of herb drugs. In 1998-99 Ginseng grown in Canada has had an export value of about 60 million dollars.Variation of climate and diversity of plants species in Iran are the best reason for incoming to trade of medicinal plants and herb drugs.

Keywords: medicinal plants, Bussines, world
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
سنجش نيازهاي آموزشي فروشندگان گياهان دارويي در استان خراسان جنوبي

سنجش نيازهاي آموزشي فروشندگان گياهان دارويي در استان خراسان جنوبي

سنجش نيازهاي آموزشي فروشندگان گياهان دارويي
در استان خراسان جنوبي
‏محسن تبرائي‏ - ميترا قاسمي
1- عضو هيأت علمى دانشكده كشاورزى دانشگاه فردوسى مشهد
2 - كارشناس ارشد كشاورزى و مربى آموزشگاه كشاورزى سبز ايران



خلاصه‏

از آن‏جايي كه در كشور ايران فروشندگان گياهان دارويي مهم‏ترين راهنما و مشاور اغلب مصرف‏كنندگان اين گياهان به‏شمار مي‏روند انتقال يافته‏هاي نوين علمي در خصوص گياهان دارويي به اين فروشندگان و ارتقاء سطح دانش و آگاهي آنان از اهميت ويژه‏اي برخوردار است. به‏منظور دستيابي به اين هدف لازم است ابتدا نيازهاي آموزشي اين افراد مورد مطالعه و بررسي قرار گيرد تا براساس آن برنامه آموزشي مناسب تهيه و تدوين گردد. اين تحقيق با هدف سنجش نيازهاي آموزشي فروشندگان گياهان دارويي در استان خراسان جنوبي براساس اطلاعات ميداني انجام گرفت. نتايج اين تحقيق نشان داد كه تعداد قابل توجهي از فروشندگان گياهان دارويي در اين استان (6/53 درصد) نيازمند آموزش و فراگيري دانش و آگاهيهاي نوين علمي هستند. اطلاعات تحقيق حاكي است كه بيشترين نياز آموزشي آنها درخصوص آشنايي با عوارض جانبي گياهان دارويي (5/75 درصد‏ بوده و ميزان نيازهاي آموزشي مربوط به شناسايي كلي بيماري‏ها (70 درصد)، خواص گياهان (6/56 درصد)، نحوه استفاده از گياهان دارويي (6/46 درصد) و نحوه نگهداري از آنها (6/36 درصد) در مراتب بعدي قرار دارند. نتايج تجزيه واريانس تأثير متغيرهاي مستقل بر متغير وابسته نشان دادكه سطوح مختلف تحصيلات، ميزان تجربه‏كاري، سن، ميزان مطالعه منابع علمي و شركت در دوره‏هاي آموزشي تأثير معني‏داري بر نيازهاي آموزشي فروشندگان گياهان دارويي داشتند.
واژه هاي کليدي : آموزش فروشندگان گياهان داروئي ، عوارض جانبي گياهان داروئي ، دانش گياهان داروئي .


مقدمه‏

امروزه با اثبات وجود عوارض جانبي گوناگون ناشي از مصرف داروهاي شيميايي و همچنين مقاوم‏شدن بسياري از محركهاي بيماريها در برابر داروهاي سنتزي بار ديگر نظر دانشمندان به داروهاي طبيعي و گياهي معطوف شده است. به طوري كه در سالهاي اخير ميزان گرايش افراد به مصرف گياهان دارويي و مراجعه به فروشگاههاي عرضه اين داروهاي طبيعي افزايش قابل توجهي يافته است كه نكته‏اي مثبت و جالب توجه در عرصه درماني كشور به‏شمار مي‏رود (6). ليكن در اين خصوص همواره بايد توجه داشت كه جهت درمان بيماريهاي گوناگون از اين گياهان هم بايد همچون هر فرآورده ديگري به‏طور صحيح و علمي استفاده كرد.. از آن‏جايي كه در كشور ايران فروشندگان گياهان دارويي راهنما و مشاور اصلي اكثر مصرف كنندگان اين گياهان هستند و اطلاعات علمي آنان ارتباط مستقيم با سلامت خريداران داروهاي گياهي دارد انتقال يافته‏هاي علمي به اين افراد و غني‏سازي اطلاعات و آنان از اهميت ويژه‏اي برخوردار است. تجارب به‏دست آمده نشان مي‏دهد انتقال تكنولوژي به‏عنوان يك فرايند آموزشي نه تنها به افزايش بهره‏وري كمك مي‏كند بلكه در دراز مدت به پايداري توسعه هم مساعدت مي‏كند (4) براي نيل به اين هدف لازم است ابتدا نيازهاي آموزشي مخاطبان شناخته و براساس آن برنامه‏هاي آموزشي پي‏ريزي شود (3 و 2). درخصوص چگونگي تعيين نيازهاي آموزشي دست‏اندركاران مشاغل مختلف تاكنون پژوهشهاي متعددي صورت گرفته است كه مي‏توان به فعاليت‏هاي انجام شده از سوي حفظي فرد (1374)، تبرايي (1382)،(1980) Borich و (1990)Sadighi & Roosta (2002), Igordan etal. اشاره كرد. باتوجه به مطالب ياد شده اين تحقيق با هدف تعيين نيازهاي آموزشي فروشندگان گياهان دارويي در استان خراسان جنوبي و تعيين عوامل مؤثر بر آن صورت گرفته است.


مواد و روش ها

جامعه آماري اين تحقيق كليه فروشندگان گياهان دارويي در استان خراسان جنوبي در سال 1383 و روش نمونه‏گيري از جامعه آماري ياد شده روش تصادفي طبقه‏اي بود. جهت برآورد جامعه نمونه از رابطه كوكران استفاده و براساس اين رابطه حجم جامعه نمونه 125 تعيين شد. جهت جمع‏آوري اطلاعات پرسشنامه‏اي حاوي دو نوع سؤالات باز و بسته تهيه شد و پس از تعيين روايي و پايايي آن، اطلاعات مورد نياز با تكميل اين پرسشنامه ازطريق مصاحبه با فروشندگان گياهان دارويي جمع‏آوري شد. جهت تعيين ميزان نيازهاي آموزشي از آمار توصيفي و جهت بررسي روابط بين متغيرهاي مستقل و وابسته از آمار استنباطي استفاده شد .
جهت تعيين نيازهاي آموزشي چهل‏وپنج سؤال چند گزينه‏اي طراحي شد كه پاسخ به آنهانشان‏دهنده سطح اطلاعات پاسخگويان در زمينه‏هاي خواص گياهان دارويي، شناسايي علائم كلي بيماريها، عوارض جانبي داروهاي گياهي مزبور نحوه صحيح استفاده و نگهداري از اين گياهان بود. اطلاعات آماري به‏دست آمده با استفاده از نرم‏افزار SPSS مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند.


نتايج و بحث‏

اطلاعات توصيفي به‏دست آمده نشان داد كه ميانگين سن فروشندگان گياهان دارويي 41 سال، ميانگين تحصيلات سوم راهنمايي و ميانگين تجربه‏كاري 12 سال بود. با استفاده از اطلاعات به‏دست آمده از 125 پرسشنامه نيازهاي آموزشي افراد برآورد گرديد و جهت تسهيل بررسي ارقام مربوطه به سه سطح پايين، متوسط و بالا تقسيم‏بندي شد كه نتايج حاصله در جدول شماره 1 آورده شده است.

جدول شماره 1 - سطح نيازهاي آموزشي فروشندگان گياهان دارويي‏

سطح نياز آموزشي
فراواني
درصد
درصد تجمعي
ضعيف (0-15)
19
2/15
2/15
متوسط (16-30)
39
2/31
4/46
بالا (31-45)
67
6/53
0/100
مجموع
125
0/100
__
(مأخذ: يافته هاي تحقيق)

جهت مقايسه نيازهاي آموزشي پاسخگويان در ابعاد مختلف سطح نيازهاي آموزش افراد به تفكيك در جنبه‏هاي مختلف سنجيده شد كه نتايج حاصله جدول شماره 2 آورده شده است.


جدول شماره 2- ميانگين نيازهاي آموزشي پاسخگويان در جنبه‏هاي مختلف مربوط به گياهان دارويي‏
موضوع
ميانگين امتياز
(در اكثر امتياز 9)
درصد امتياز
خواص گياهان دارويي
1/5
6/56
شناخت علائم كلي بيماريها
3/6
0/70
عوارض جانبي مصرف گياهان دارويي
8/6
5/75
نحوه نگهداري گياهان دارويي
3/3
6/36
نحوه امتياز استفاده از گياهان دارويي
2/4
6/46
(مأخذ: يافته هاي تحقيق)

از آن‏جايي كه جهت تجويز نسخه گياهي مناسب ابتدا بايد تشخيص بيماري به درستي انجام گيرد پايين‏بودن نسبي سطوح اطلاعات پاسخگويان در خصوص تشخيص بيماريها مطلبي مهم و در خور بررسي است. نتايج حاصل از تجزيه واريانس تأثير متغيرهاي مستقل بر وابسته در جدول شماره 3 آورده شده است.

جدول شماره 3 - نتايج تجزيه واريانس تأثير متغيرهاي مستقل بر متغير وابسته
متغير
r
p
تحصيلات
478/0-
000/0
ميزان شركت در دوره‏هاي آموزشي
428/0-
000/0
تجربه‏كاري
316/0-
000/0
ميزان مطالعه منابع علمي
215/0-
008/0
سن
241/0-
003/0
براساس يافته‏هاي اين جدول بين ميزان تحصيلات، شركت در دوره‏هاي آموزش، تجربه‏كاري، ميزان مطالعه منابع علمي و سن پاسخگويان با نيازهاي آموزشي آنان همبستگي معني‏دار و منفي وجود دارد درحالتي كه بين متغيرهاي درآمد، شهرستان محل سكونت و ميزان استفاده از وسايل اجتماعي با نيازهاي آموزشي و همبستگي معني‏دار نيست.
در بين متغيرهاي مستقل ميزان تحصيلات داراي بيشترين همبستگي با نيازهاي آموزشي بود به طوري كه هرچه سطح تحصيلات پاسخگويان بيشتر بود نيازهاي آموزشي كمتري داشتند و وجود همبستگي منفي نسبتاً بالا بين ميزان شركت در دوره‏هاي آموزشي با نيازهاي آموزشي هم مؤيد اين مطلب است كه ارتقاي دانش پاسخگويان موجب كاهش نيازهاي آموزشي آنان شده است. در مجموع نتايج اين تحقيق نشان مي‏دهد كه سطح نيازهاي آموزشي فروشندگان گياهان دارويي در استان خراسان پايين بوده و ارتقاي اطلاعات آنان كاملاً ضروري است


منابع‏

1. باقري، ا. و شهبازي، 1376، ا.، بررسي نيازهاي آموزشي جوانان روستايي و عوامل مؤثر بر آن نيازها، هشتمين سمينار علمي ترويج كشاورزي ايران، صص 322-303
2. تبرايي، م.، 1382، بررسي نيازهاي آموزشي زعفران كاران جنوب خراسان، سومين همايش ملي زعفران ايران، ص ص 42-38
3. حفظي‏فرد، م.، 1374، تعيين نيازهاي آموزشي، مجله هماهنگ (21) صص 39-36
4. خلاصه گزارش مجمع مشورتي ترويج كشاورزي، 1379، در مشورتهاي جهاني درمورد ترويج كشاورزي، برگردان: زماني‏پور، ا.، مشهد: نشر بنفشه
5. داسمت، كلد، هانسل و چندلر، 1383، عوارض جانبي داروهاي گياهي (ج اول) برگردان: تفقدي، م. و اميري، ر.، انتشارات دانشگاه علوم پزشكي مشهد
6. صمصام شريعت، هـ . و. معطر، ف.، 1381، درمان با گياه، تهران. روزبهان.
7 . Borich . C.D. 1980, A needs assessment mader for conducting follow-up studies, Journal of Teacher Education 31(9): 39-42
8 . Igordan, C.D., Cwary, M. and Ekpere, J.A., 1990, Critical skills and cometencey needs of extension agents, Journal of Extension 28: 100-107.
9 . Sadigh; H.& Roosta, K., 2002 , Assessing farmer's sustainable agricultwal practice needs the case of corn Growers in Fars, Iran, Journal of Agricultural Science and Technology (4) 103-110


Assessing Medicinal plants Sellers practice Needs
In Southern Khorasan Province
Abstract
Transfering of new scinetific findings to the medicinal plants sellers as the main guide of people who want to use of these natural drugs to treat their illnesses is very important and necessary .In order to accomplish this goal examination and recognition of educational needs of the target group is of a particual priority. This survey addresses the educationsl needs of medicinal plants seeller in southern khorasan province using the field data to 125 medicinal plants sellers. The results show that a considerable number of medicinal plants sellers (53.6%) have a high level of educational needs. The highest educational needs was in adverse effects of herbal drugs (75.5%) and the educational needs in general identification of diseases (70.0%), plants virtues (56.6%) the method of using of them(46.6% (and the method of keeping of them (36.6%) were in the following grades. Results from the variance analysis for the influence of independent variables on the dependent once show that the different levels f literacy, practical experience, age, studying of scientific references and attending to educational classes had significant impact on the educational needs of medicinal plants sellers.
Keywords: education of meditinal plants sellers .
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
مديريت گياهان دارويي بر اساس قابليتها و حساسيت ها

مديريت گياهان دارويي بر اساس قابليتها و حساسيت ها

مديريت گياهان دارويي بر اساس قابليتها و حساسيت ها
حسين توكلي
عضو هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان



خلاصه:

امروزه پوشش و تراكم گياهان دارويي موجود عرصه‌هاي طبيعي با برداشت مستقيم بيش از اندازه، چراي بي رويه و تبديل مراتع و جنگلها به اراضي زراعي شديدا در حال كاهش و تخريب است و حفظ آن مديريت ويژه‌اي را بر اساس حساسيت‌ها و قابليت‌هاي اين گياهان طلب مي‌كند. بعضي از گياهان در مواجهه با تنشهاي محيطي مواد ثانويه توليد مي‌كنند كه اغلب به عنوان مواد دارويي و صنعتي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. بنابراين محيط‌هاي داراي تنش مي‌توانند براي توليد گياهان دارويي مورد توجه قرار گيرند.از طرفي توليد مواد ثانويه صرف انرژي بيشتري را براي اين گياهان به دنبال دارد و توان رقابتي آنها را در مقايسه با گياهان همراه كاهش مي‌دهد.در چنين شرايطي اعمال چراي متعادل، اهلي كردن گياهان دارويي و احياء رويشگاهها براي حفظ و بقاء اين گياهان ضروري است.

واژه هاي كليدي: مديريت، گياهان داروئي



مقدمه:

افزايش جمعيت و به تبع آن افزايش نياز بشر باعث شده است تا پوشش و تراكم گياهان دارويي در عرصه‌هاي جنگلي و مرتعي در اثر برداشت هاي زياد، تبديل جنگلها و مراتع به اراضي زراعي و چراي مفرط شديدا در معرض تخريب و كاهش قرار گيرد. مثال عيني در اين زمينه محدود شدن سطح رويشگاهها و تراكم گياهان دارويي از جمله موسير، كرفس، ريواس و گياهان خانواده چتريان و نعناعيان است. در چنين شرايطي حفظ و استفاده پايدار از اين منابع نيازمند اعمال مديريتي بر مبناي شناخت قابليت‌ها و حساسيت‌هاي گياهان دارويي است که در اين مقاله برخي از اين ويژه گيها از ديدگاه مديريتي مورد تجزيه و تحليل واقع شده است.


قابليت ها:

بعضي از گياهان در مواجهه با تنش هاي محيطي از قبيل نور، درجه حرارت، رطوبت، باد، علفخواران و غيره واكنش نشان داده و مواد ثانويه اي را توليد مي‌كنند كه اين مواد عمدتا به‌وسيله بشر به عنوان دارو و يا مواد صنعتي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. توليد اين مواد اغلب باعث کاهش وارد شدن تنش به گياهان مي‌شود و به حفظ آنها کمک مي کند. به‌طور مثال ملاحظه گرديد که اندام سبز (conollyi) Ammodendron persicum مورد چراي دام قرار نمي گيرد. يکي از دلايل آن بالا بودن ميزان فلاونوئيدها در برگهاي گياه در مرحله رشد فعال تشخيص داده شد (3). در ارس توليد روغن هاي فرار از خورده شدن آن توسط دام مي‌كاهد. در گياهان خشکي پسند توليد مواد ثانويه باعث افزايش تحمل به خشكي (1) و توليد آلکالوئيد در محيط‌هاي شور به عنوان سازوكار مقابله با شوري عمل مي کند (6).
در مجموع چنين استنباط مي شود كه براي اغلب گياهان دارويي وجود تنش براي توليد مواد ثانويه يك ضرورت است. بنابراين با شناخت بنابراين گياهان دارويي به تنش‌ها مي‌توان محيط مناسب توليد هر محصول را پيدا نمود و از اين خصوصيات در مديريت گياهان دارويي بهره جست. به عنوان نمونه انيسون در ايران داري مواد موثره بيشتري نسبت به كشورهاي تركيه، آلمان و مکزيک است (2). زعفران مناطق جنوبي خراسان بايستي از كيفيت بالاتري نسبت به زعفران اكثر نقاط كشور برخوردار باشد.


حساسيت‌ها :

واكنش گياهان به تنش با توليد مواد ثانويه هزينه‌هايي را نيز براي گياه به‌دنبال دارد. اصولا توليد مواد ثانويه صرف انرژي زيادتري را نسبت به توليد مواد اوليه در بر دارد (4). ملاحظه شده است كه نهالهاي داراي تانن بالا به ميزان كمتري از نهالهاي با تانن پايين چريده مي‌شوند، ولي اين نهالها داراي رشد برگي كمتري نسبت به نهالهاي داراي تانن پايين تر بودند. اين موازنه رشدي را مربوط به هزينه توليد تانن مي‌دانند(4). گونه‌هايي از شبدر سفيد كه داراي مواد سيانوژنيك بودند قدرت رقابتي پايين تري نسبت به گونه‌هاي فاقد مواد سيانوژنيك داشتند(5).
يكي از سازوكارهاي مقاومت به چرا در گياهان توليد مواد ثانويه است كه در آن دام از خوردن و يا زياد چرا نمودن گياه اجتناب مي‌کند. در مراتع طبيعي چنانچه دام به‌طور آزادانه چرا نمايد و فشار چرا كم باشد، دام‌ها با عمل انتخاب معمولا از گياهان داراي مواد ثانويه در حد كمتري تعليف مي‌نمايند. اما اگر علوفه قابل دسترس كم، فشار چرا زياد و روش چرايي به گونه‌اي باشدكه قدرت انتخاب از دام سلب گردد، اين گونه‌ها نيز بيش از حد چرا مي‌شوند. در چنين شرايطي چون گياهان دارويي سرعت رشد کمتري نسبت به گياهان همراه دارند, بنابراين در اثر توان رقابتي پايين تر، فضاي خاك و هوا براي آنها تنگتر مي شود و آب و مواد غذايي به نفع گياهان همراه زودتر تخليه مي‌گردد. با اين حساب مديريت رويشگاههاي طبيعي بايد به گونه‌اي تنظيم شود كه گياهان دارويي کم چرا شده و فرصت رشد کافي را داشته باشند. چراي متعادل و در زمان مناسب يكي از راهكارهاي پيشنهادي در اين زمينه است.
بعضي از گياهان دارويي مونوکارپيک هستند و هر از چند سال يكبار گل داده و پس از توليد بذر با تخليه انرژي گياه، از بين مي‌روند. در اين قبيل گياهان تناوب برداشت و بذر كاري ضرورت دارد. در گياهاني مثل كماباريجه، كما آنغوزه و کم کندل نتيجه بذرکاري مثبت مي باشد.
نتايج تحقيقاتي بسياري نشان مي دهد که گونه هاي موجود در عرصه هاي طبيعي به دليل تفاوت در شرايط اقليمي و ادافيكي محل هاي مختلف رويشي داراي کيفيت هاي متفاوتي مي باشند. بنابراين براي يکنواختي و بهبود کيفيت و کميت محصول ونيز افزايش بازار پسندي توصيه مي شود اغلب گياهان دارويي اهلي و در محيط کنترل شده توليد گردند. گونه هاي دارويي موجود در رويشگاه‌ها عمدتا به عنوان ذخاير ژنتيکي حفظ و مديريت شوند.


منابع:

فخر طباطبايي، محمد.. 1375. برخورد سيستمي با طبيعت زنده و سه مقاله ديگر در زمينه اکولوژي. شرکت سهامي ا نتشار. 352 ص.
رسام، قربانعلي. 1380. مطالعه تاثير عناصر غذايي بر عملکرد و ميزان اسانس ميوه گياه انيسون. همايش ملي گياهان دارويي ايران. صفحه 172 تا 174.
نوري، ميترا. 1380. استخراج و شناسايي فلاونوئيدهاي موجود در گياه Ammodendron conollyi با استفاده از روشهاي کروماتوگرافي. همايش ملي گياهان دارويي ايران. صفحه 281.
Coley, P.D. 1986. Cost and benefits of defense by tannins in a neotropical tree. Oecologia (Berlin) 70: 238-241.
Dirzo, R., and J.L. Harper. 1982. Experimental studies on slug-plant interaction. IV. The performance of cyanogenic and acyanogenic morphs of Trifolium repens in the field. J. Ecol. 70: 119-138.
Vazquez, F.A. and V.M. Loyola. 1994. A Catharanthus roseus salt tolerant line. II. Alkaliod Production. Journal of Plant Physiology, 144(4-5): 613-616.


Management of medicinal plants based on capabilities and sensivities
Tavakoli, H. Khorasan
Agriculture & Natural Resource Research Center

Abstract
Nowadays, the vegetation and density of medicinal plants (MP) are under degradation due to severe harvest, exchange of forests and ranges to crop lands and overgrazing. So, it is need special management based on capabilities and sensivities of MP. Some of MP produce secondary metabolites in response to stresses. These metabolites often used as mecicinal products. So, this environmental potential can be used for producing and management of MP. However, the energy cost of secondary metabolites are high and reduced the competitive atability of MP relative companion species. Under this condition, managements such as moderate grazing, domestication of some of Mp, conservation and renovation of habitates of MP are nessacery.
Key words: secondary metabolites, medicinal plants, management
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
ارزيابي نقش دانشگاه‌هاي ايران در آموزش دروس گياهان دارويي و داروهاي گياهي

ارزيابي نقش دانشگاه‌هاي ايران در آموزش دروس گياهان دارويي و داروهاي گياهي

ارزيابي نقش دانشگاه‌هاي ايران
در آموزش دروس گياهان دارويي و داروهاي گياهي
سيد مهدي مير حسيني - مدرس دانشگاه ، مدير عامل شركت ايمن دارو
آدرس : مشهد - بولوار دانشجو - خ دانشجو 13 - پلاك 132 - شركت ايمن دارو



خلاصه:

آموزش عالي كشور در 15 بهمن سال 1313 با تاسيس دانشگاه تهران شكل گرفت ، اين دانشگاه تا سال 1321 جزء وزارت فرهنگ بود و در اين سال استقلال يافت.در همان زمان علم درمان طبيعي Naturopathy به شكل امروزي در آلمان پيدا شد و بعد در آمريكا و ساير كشورها مورد استقبال قرار گرفت .اين علم در زمان‌هاي بسيار دور حدود 2700 سال قبل از ميلاد در مصر، چين، هند و ايران رواج داشته است .اين سؤال پيش مي‌آيد در طول 70 سال گذشته كه دانشگاههاي ما به آموزش مشغول بوده اند چه سهمي از علم داروهاي گياهي و علوم مربوط به گياهان دارويي و درمان‌هاي طبيعي را آموزش داده اند . دانشمندان گذشتة اين مرز و بوم مزيت نسبي علوم طب قديم را به ما به امانت سپردند اما كشورهاي صنعتي بيشتر از ما به آن پرداختند .
واژه هاي کليدي : آموزش عالي ، داروسازي ، گياهان داروئي ، داروهاي گياهي



مقدمه :

علم داروسازي در حالي در كشورهاي صنعتي درقرن گذشته پيشرفت نمود كه هيچكدام از ابزار و اسباب اندازه گيري و شناسايي مواد مؤثره موجود در جهان پيشرفتة كنوني وجود نداشت . به همت دانشگاههاي كشورهاي اروپايي در آموزش كاربردي علوم مختلف به خصوص علوم مربوط به گياهان دارويي در سال گذشته در كشور آلمان 10000 فرمول داروهاي گياهي و محصولات جديد آرايشي - بهداشتي با منشاء گياه توليد و به بازار جهاني عرضه گرديد .


مواد و روشها :

در اين پژوهش با استفاده ازروش كتابخانه اي و بهره گيري از آمارهاي موجود در مركز آمار وزارت علوم و تحقيقات و فن آوري و نيز وزارت صنايع و معادن ميزان اثر بخشي
آموزش‌هاي دانشگاه‌هاي كشور در تربيت نيروهاي انساني و متخصص بخصوص در زمينة گياهان دارويي و طب سنتي بررسي گرديد .
در حال حاضر بيش از 400 رشتة تحصيلي مختلف در دانشگاه‌هاي دولتي و آزاد اسلامي و دانشگاه پيام نور تدريس مي‌شود كه سهم دروس مربوط به آموزش گياهان دارويي ( كاشت ، داشت ، برداشت ) حدود يك صدم درصد مي‌باشد . اين دروس مي‌بايست در دانشكده‌هاي كشاورزي و علوم پايه و دانشكده هاي مهندسي و نيز كلية رشته‌هاي علوم پزشكي آموزش داده شود ، در مبحث مربوط به فرآوري گياهان دارويي يعني :
الف ) جمع‌آوري و آماده سازي گياهان دارويي و معطّر
ب ) روشهاي شناسايي گياهان دارويي
ج ) اكولوژي گياهان دارويي و معطّر
د)روشهاي استخراج واستحصال مواد مؤثرة گياهان دارويي
ر) آشنايي با دستگاه‌هاي استخراج مواد مؤثره و واحد‌هاي درسي ديگر از اين مقوله خبري نيست .
در دانشكدة داروسازي فقط 6 واحد درسي و 1 واحد آزمايشگاه مربوط به داروهاي گياهي وجود دارد كه آن هم در قالب مفردات پزشكي عرضه مي‌شود ، در صورتيكه در طول دورة دكتراي دارو سازي عمومي بيش از 200 واحد درسي ارائه مي‌گردد .
در دانشكدة پزشكي و در طول دورة طبابت هيچ واحد درسي مربوط به داروهاي گياهي و طب قديم وجود ندارد.
در رشته‌هاي فني و مهندسي كه مي‌توانند نقش عمده اي در آموزش طراحي و ساخت دستگاه‌هاي مورد استفاده در صنايع تبديلي گياهان دارويي مانند ( صنايع دارويي ، آرايشي - بهداشتي و شيميايي ) داشته باشند دروسي عرضه نمي‌شود . در علوم پايه كه مي‌تواند در بحث شناسايي و آناليز مواد مؤثره موجود در گياهان دارويي به خصوص شيمي آناليست فعاليت كنند مطالب كافي ارائه نمي‌شود .
در سال 81 در سمينار باز آموزي پزشكان و داروسازان و دندانپزشكان در موضوع تجويز دارو دبير محترم همايش اعلام كردند بدليل نداشتن پزشكاني كه اثرات داروهاي گياهي را آموخته باشند و نيز داروسازاني كه در اين رشته مهارت كافي را كسب كرده باشند نمي توانيم مانند كشورهاي پيشرفته مصرف داروهاي گياهي را جايگزين كرده و توسعه دهيم و در كوتاه مدت بدليل كمبود اساتيدي كه بتوانند اين دروس را ارائه دهند نمي‌توانيم تحول چشمگيري در رشته‌هاي پزشكي و داروسازي ايجاد كنيم.
در حال حاضر 80% پزشكان و 90% درصد داروسازان كشور به جايگزين كردن داروهاي گياهي به جاي داروهاي شيميايي اعتقاد دارند، و حتي تعدادي از پزشكان متخصص و مطرح كشور با مطالعات آزادي كه در اين رابطه داشته اند داروهاي گياهي را جايگزين داروهاي شيميايي كرده اند .


نتايج و بحث :

اين مقاله در عين بررسي وضعيت موجود دانشگاههاي كشور از جهت آموزش دروس مربوط به گياهان دارويي و صنايع وابسته (دارويي - غذايي - بهداشتي و آرايشي) درصدد ارائة پيشنهادهاي علمي و اجرايي و به تبع آن توسعة رشته‌ها و دروس دانشگاهي مرتبط با نيازهاي بخش‌هاي مختلف جامعه مانند درمان ، صنعت ، كشاورزي و بررسي كمبودهاي موجود در اين زمينه مي‌باشد .
محدوديتهاي كه به دليل كمبود نيروي متخصص و توانمند در زمينة فرآوري گياهان دارويي و نيز توليد محصولات جديد دارويي و آرايشي - بهداشتي و غذايي ايجاد شده زمينة سرمايه گذاري كه مي‌تواند فرصت‌هاي اشتغال را براي افراد جامعه ايجاد كند متوقف نموده و از اين بابت كشور ما زيان اقتصادي عظيمي را متحمل گرديده است . شروع تحول در اين موضوع تنها با پرورش نيروهاي دانشگاهي ميسر مي‌گردد در طول 50 سال گذشته صنايع تبديلي گياهان دارويي تنها به توليد عرقيات سنتي اقدام نموده و بخش ديگري از گونه‌هاي كمياب دارويي كشور به قيمت بسيار ارزان و از راه‌هاي غير قانوني صادر گرديده در همين مدت در كشورهاي پيشرفته بيش از 10000 نوع محصولات دارويي ، بهداشتي - آرايشي و غذايي با منشاء گياه توليد و در بازارهاي جهاني عرضه گرديده.
عامل محوري و عمدة اين فرآيند عدم توجه مسئولين آموزش عالي به طب سنتي و استفاده از گياهان دارويي در درمان بيماريها و نيز توليد علم در اين زمينه بوده است . پتانسيل لازم جهت توسعة علوم مربوط به گياهان دارويي از قرن‌هاي گذشته در كشور وجود داشته و مسئوليت اين مهم با دانشگاه‌هاي كشور واساتيد مربوطه مي‌باشد .
در اين پژوهش مطالعاتي رابطة معني داري بين توسعه نيافتگي آموزش عالي و ميزان بيكاري و كاهش درآمد سرانة كشور وجود دارد .
برخلاف آنچه كه تصور مي‌شود آموزش عالي كشور به جاي تصميم گيري در تدوين و طراحي نوع رشته‌ها ي تحصيلي دانشگاهي مي‌بايست از پايين شروع كرده و در بخش‌هاي مختلف اجتماعي مانند صنعت ، درمان و ساير بخش‌ها نياز سنجي نمايد بطوريكه بر اساس نياز بازار كار اقدام به پذيرش دانشجو ، نوع رشتة تحصيلي و نيز تعداد مورد نياز بنمايد .اين پژوهش نشان داد كه اگر همين امروز آموزش عالي كشور تصميم به انجام چنين تحولي را در سيستم آموزش دانشگاهي بنمايد 10 سال طول مي‌كشد تا محصولات دانشگاه يعني متخصصين مورد نظر و پرورش يافتة دانشگاهها بتوانند نياز‌هاي واقعي بخش‌هاي مختلف جامعه را برآورده سازد .كشور ايران كه خود پرچم دار علم درمان طبيعي بوده است در حال حاضر حداقل به اندازة عمر قرص آسپيرين يعني 101 سال از جوامع صنعتي و پيشرفته عقب مانده است .


منابع :

1- مركز آمار وزارت صنايع و معادن .
2- مركز مطالعات نيروي انساني وزارت بهداشت - درمان و آموزش پزشكي .
3- WHA 40.33 (1987). WHA 31.33 (1978). WHA 30.40(1977) . WHA 42.43 (1989) .
4- راهبردهاي توسعة صنعتي و معدني استان خراسان تاليف سيد مهدي مير حسيني ( مركز تحقيقات صنعتي و معدني انديشه) .
5- واحد خدمات مهندسي ايمن دارو ( صنايع غذايي و دارويي)

The evaluation of Iranian universities role in educating medicinal plants and herbi drugs lessons .
S . Mehdi Mirhoseini
Daneshjoo Blvd. 13th no: 132 Tel: (0511) 6054491. Fax: 6068121 Mashed - Iran

Abstract
The high education in our country starts at 1933 with finding of the University of Tehran. This university up to 1942 was member of ministry of education, the separated to start with the ministry of high education. At the same time a new field of natural therapy called Naturopathy has been start at Germany America and some other countries of the World has been started with a good public acceptance. This Science from a very long time has been started especially in Egypt, China, India, Iran and some other countries. At the same time a question has been arrived, What has been done in this field by our universities at the time. Our old sciences in their books but the industrial countries get more benefits from the old sciences than ours.
Keywords: medicinal plant , universities - herbal drags
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
ارزيابي روند استفاده از گياهان داروئي و محصولات جانبي (داروئي ،‌بهداشتي ، آرايشي و غذائي) در ايران

ارزيابي روند استفاده از گياهان داروئي و محصولات جانبي (داروئي ،‌بهداشتي ، آرايشي و غذائي) در ايران

ارزيابي روند استفاده از گياهان داروئي و محصولات جانبي (داروئي ،‌بهداشتي ، آرايشي و غذائي) در ايران
سيد مهدي مير حسيني 1 ، رضا قندالي 2
1-مدرس دانشگاه ، مدير عامل شركت ايمن دارو . 2 - كارشناس ارشد معاونت اموزش و تحقيقات سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي



خلاصه :

از اواخر قرن نوزدهم به لحاظ پيشرفتهاي روز افزون در علوم به خصوص در علم شيمي و دارو سازي اولين استخراج مواد شيميايي به منظور استفاده‌هاي داروئي انجام گرفت داروهاي شيميائي به علت مقرون بصرفه بودن و تاًثير مشخص آنها بربيماريها مطمئن‌تر تشخيص داده شدند از آن پس هزاران داروي مختلف براي درمان صدها نوع بيماري مورد استفاده انسان قرار گرفت از اواسط قرن بيستم عوارض ناخواسته داروها ي شيميائي به تدريج آشكار شد محققان متوجه بيماريهايي مي‌شدند كه نمي توانستند منشأ طبيعي داشته باشند آنها دريافتند آنچه مايه افتخار پزشكي و سبب رفاه جامعه بشري بود داراي چنان اثراتي است كه در توالي نسل‌ها به چشم ميخورد (مانند فاجعه تالي دومي ) بطوريكه سازمان احتياط دارو كه مقر آن در سوئد قرارداد ظرف يك سال (سال 1968) حدود سه هزار گزارش در مورد حوادث ناشي از مصرف داروهاي شيميائي دريافت نمود تعدادي از محققان به صراحت اعلام كردند كه بزرگترين آفت براي سلامتي انسان مصرف داروهاي شيميائي و عوارض ناشي ازمواد راديو اكتيو مي‌باشد . در حال حاضر نام بسياري از داروها كه تعداد آنها مدام رو به فزوني است در ليست سياه داروهائي قرارگرفته اند كه داراي اثرات جانبي مضر براي بدن انسان هستند .
واژه هاي کليدي : گياهان داروئي ، عطاريها ، صنايع داروئي ، آرايشي بهداشتي .


مقدمه :

در سالهاي اخير توجه زيادي به داروهاي گياهي و منشاء آنها يعني گياهان داروئي شده است اين موضوع عمدتاً به دليل اثبات عوارض جانبي داروهاي شيميائي و تمايل بشر به استفاده هرچه بيشتر محصولات طبيعي به منظور حفظ سلامت خويش بوده است همچنين مشكلات سيستم داروئي مدرن مانند هزينه‌هاي بالا ،استفاده از منابع غير تجديد شونده مانند منابع فسيلي و آلودگي محيط توسط صنايع داروئي و ناتواني بشر براي ساخت برخي از مواد داروئي كه بطور طبيعي در گياهان وجود دارد باعث توجه هر چه بيشتر به گياهان داروئي گرديده است در اين مقاله سعي گرديد بر اساس يك پژوهش آماري (ميداني) ميزان استقبال مردم كشور در نيم قرن گذشته در استفاده از داروهاي گياهي وگياهان داروئي بررسي گردد.


مواد و روشها

اين تحقيق بر اساس آمار گيري ميداني و شناسائي واحدهاي صنفي فروش گياهان داروئي (عطاريها ) و داروخانه‌ها (فروشنده داروهاي گياهي ) به عنوان اولين قدم در انجام پژوهش صورت گرفته است .(لوژيت)
اين پروژه در اسفندماه هشتاد و دو بوسيله مركز تحقيقات صنعتي و معدني انديشه و انجمن صنفي فروشندگان گياهان داروئي خراسان و فارس و اصفهان و نيز اداره داروي گياهي وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشكي كشور اجراشد.گرچه اين آمار نشان دهندة تفاوت در تعداد مراكز فروش گياهان داروئي در مناطق مختلف كشورمي باشد اما گوياي يك واقعيت است كه به دليل عدم فعاليت كافي و مؤثرمراكز پژوهشي و دانشگاهي در طراحي و ساخت داروهائي گياهي رسمي هنوز ميزان فروش گياهان داروئي كه در عطاريها عرضه مي‌شودصد‌ها برابر فروش داروهاي گياهي عرضه شده در داروخانه‌ها مي‌باشد.


نتايج و بحث :

بر اساس اين آمار در 10 ساله گذشته فقط 170 پروانه ساخت داروي گياهي از طرف اداره داروهاي گياهي وزارت بهداشت ،‌درمان و آموزش پزشكي صادر گرديده.در صورتيكه در همين مدت تعداد عطاريها90 برابر افزايش يافته و بااينكه در سال 73 تعداد عطاريهاي كشور حدود 500 واحد بوده در حال حاضر 42000 واحد عطاري بطور رسمي مشغول فروش و عرضه گياهان داروئي هستند .هم اكنون به ازاي 67 ميليون نفر جمعيت كشور 170 نوع داروي گياهي عرضه مي‌گردد درمقايسه عطاريها هم از لحاظ ميزان فروش و هم از نظر احداث واحدهاي جديد 90 برابر رشد داشته اند اين فرايند گوياي استقبال معني دار جامعه از استفاده از گياهان داروئي در درمان بيماريهاي مختلف است. هيچ يك از ارگانهاي رسمي مسئول مانند وزارت بهداشت، ‌درمان و آموزش پزشكي و نيز انديشمندان علم گياهان داروئي روش رايج براي خشك كردن - پودر كردن وبسته بندي و عرضه آنرا در عطاريها تأييد نمي‌كنند بخصوص تجويز اين گونه گياهان را به شكل كنوني بسيار خطرناك مي‌دانند به دليل آنكه از بين گياهان داروئي عرضه شده درعطاريها حدود 12 مورد آن سمي بسيار خطرناك مانند افسنطين ، تاتوره ، گل انگشتانه و . . . 28 مورد آن نيمه سمي و بقيه گياهان چنانچه بيش از حد تعيين شده مصرف شوند مي‌توانند عوارض گوناگوني را بهمراه داشته باشند .
اين پديده لزوم سيستم نظام مند و كنترل شده را در ايجاد داروخانه‌هاي گياهي زير نظر وزارت بهداشت ، درمان ، و آموزش پزشكي نشان مي‌دهد كه در اين گونه داروخانه‌ها پزشك آموزش ديده در مورد خواص گياهان داروئي و چگونگي تجويز آن و نيز دكتر داروسازتعليم يافته درزمينة شناخت خواص و عوارض داروهاي گياهي و نيز كارشناس كنترل كيفيت و شناسائي گياهان داروئي افسينال حضور داشته باشند .نتايج بسيار جالب اين پژوهش نشان داد كه فروش هر يك از عطاريها بطور متوسط روزانه بين هفتصد هزار تا سه ميليون ريال بوده كه در موارد بسياري اين مبلغ از كل فروش روزانه داروخانه‌هاي رسمي كشور شامل محصولات بهداشتي و آرايشي و داروئي بيشتربوده است.در اين پژوهش به نتايج بسيار جالبتري بر مي‌خوريم كه در مقاله كامل اعلام گرديده از جمله سهم معاملات گياهان داروئي خشك در اقتصاد كشور و سرمايه گذاري سال گذشته بخش خصوصي در زمينه كاشت و داشت و برداشت گياهان داروئي است .نتايج اين پژوهش نشان داد كه چه بخواهيم و چه نخواهيم رويكرد جامعه نسبت به استفاده از داروهاي گياهي و گياهان داروئي و نيز محصولات آرايشي و بهداشتي قابل بررسي است و اين در كل جمعيت بالاي 25 سال كه حدود 85% جامعه را تشكيل مي‌دهد بيشتربوده از اين گروه 30% محصولات با منشأ گياه استفاده كرده اند و مابقي از جمله گروه پزشكان و دارو سازان بر اين موضوع اعتقاد راسخ دارند اين پژوهش كه براي اولين باردر كشور صورت گرفته انجام يك پژوهش ملي را اجتناب نا پذير كرده بطوريكه نتايج آن بتواند سازمانهاي دولتي و دانشمندان و پژوهشگران اين مقوله و نيز بخش خصوصي را در سرمايه گزاري جهت توليد گياهان داروئي و فراوري در صنايع داروئي و آرايشي و بهداشتي كمك نمايد .
چنانچه به داده‌هاي موجود اين پژوهش با دقت نگاه كنيم مي‌بينيم علي رغم اين كه حدود يك قرن كشور ما بيشترين استفاده را از داروهاي شيميائي و وارداتي يا توليد داخل داشته اعتقاد خود را به طب سنتي فراموش نكرده و حتي نسل جديد يعني افراد بين 15 تا 30 ساله نيز به اين موضوع اعتقاد دارند . بخشي ازاين رويكرد مربوط به الگو پذيري از كشورهاي پيشرفته و صنعتي بوده است اما مهمترين چالش موجود در پاسخ گويي بهاين تقاضا نظام مند كردن سيستمهاي عرضه گياهان داروئي يعني عطاريها و در مرحله بعد فعال كردن دانشگاه‌ها در بحث اموزش طب سنتي و داروهاي گياهي و ارتقائ سطح علمي پزشكان و دارو سازان و دست اندركاران بهداشت و درمان مي‌باشد .تلاش در احياي طب سنتي و به روز كردن آن بوسيله دانشگاههاي كشور و بررسي سهم گياهان داروئي و داروهاي گياهي در اقتصاد كشور نيز مي‌تواند به اين مهم كمك كند .


منابع :

1- مركز توسعة صادرات وزارت بازرگاني ايران
2- اداره داروهاي گياهي وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي
3- اتحاديه صادركنندگان و توليد كنندگان گياهان داروئي
4- طرح تحقيقاتي رويكرد جامعه به استفاده از محصولات طبيعي


The Evaluation of medicinal plants and by - products, utilization process (pharmaceutical, hygienic, cosmetic, nutritent) in Iran .
S . Mehdi Mirhoseini , Reza ghandali
Address: Daneshjoo Blvd. 13th no: 132 Tel: (0511) 6054491. Fax: 6068121 Mashed - Iran

Keywords : medicinal plant , pharmaceutical .
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
On the benefit of Teucrium in murine colitis through improvement of toxic inflammator

On the benefit of Teucrium in murine colitis through improvement of toxic inflammator

On the benefit of Teucrium in murine
colitis through improvement of toxic
inflammatory mediators
Amir Hossein Abdolghaffari1, Amir Baghaei2,
Fariborz Moayer1, Hadi Esmaily2, Maryam Baeeri2,
Hamid Reza Monsef- Esfahani2, Reza Hajiaghaee3 and
Mohammad Abdollahi2
Abstract
Regarding the role of free radicals in pathogenesis of inflammatory bowel disease (IBD), we were interested
to investigate the effects of Teucrium persicum with approved antioxidant and anti-inflammatory properties
in an experimental model of colitis. Immunologic colitis was induced by rectal administration of a mixture
of 2,4,6-trinitrobenzene sulphonic acid (TNBS) and ethanol through rubber cannula into rats. Three different
doses of Teucrium (100, 200, and 400 mg/kg) were gavaged in a duration of 10 days to rats. Endpoint markers of
colitis included macroscopic and microscopic examination of colon tissue and measuring colonic cells concentrations
of tumor necrosis factor-a (TNF-a), interlukin-1b (IL-1b), total antioxidant power as ferric reducing
antioxidant power (FRAP), myeloperoxidase (MPO), and lipid peroxidation as thiobarbitoric acid-reactive substance
(TBARS). Teucrium at all doses improved both macroscopic and histological damages of rats with colitis.
Teucrium reduced colonic MPO activity and concentrations of cellular lipid peroxides, TNF-a, and IL-1b, with a
concomitant increase in FRAP value in rats with colitis. It is concluded that beneficial effects of Teucrium in
experimental colitis is mediated through its antioxidant and anti-inflammatory potentials. Examination of this
herbal medicine in patients with IBD as a supplement would further reveal the potential of Teucrium.
Keywords
Teucrium, inflammatory bowel disease, oxidative stress, colitis


برای خواندن کامل مقاله کلیک کنید :gol:
 

پیوست ها

  • IBD Teucrium.pdf
    420.1 کیلوبایت · بازدیدها: 0

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسي اثرات ايمونومدولاتوري عصاره گياه اسكروفولاريا استرياتا بر سيستم ايمني بدن

بررسي اثرات ايمونومدولاتوري عصاره گياه اسكروفولاريا استرياتا بر سيستم ايمني بدن

خبرگزاري فارس: اثرات ايمونومدولاتوري عصاره گياه اسكروفولاريا استرياتا بر سيستم ايمني بدن در پژوهشكده گياهان دارويي جهاددانشگاهي بررسي شد.


رضا حاجي آقايي مجري اين طرح تحقيقاتي در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعي فارس گفت: مطالعات مختلف نشان داده‌اند كه عصاره گياهان، اثرات متنوع بيولوژيكي از قبيل خواص ايمونومدولاتوري دارند.

محقق پژوهشكده گياهان دارويي جهاددانشگاهي افزود: در اين تحقيق، خواص ايمونومدولاتوري عصاره گياه اسكروفولاريا استرياتا كه يك گياه بومي فلات ايران است، بررسي شده است.

وي ادامه داد: در اين تحقيق ما آزمايش پوستي حساسيت تأخيري به واسطه سلول و اندازه‌گيري تيتر توليد آنتي‌بادي بعد از تزريق آنتي ژن گلبول قرمز گوسفند را انجام داديم. آزمايش ورود تيميدين نشاندار بر سلولهاي تك هسته‌اي خون محيطي تحريك شده با ميتوژن فيتوهماگلوتينين و توليد سايتوكاين‌هاي فاكتور نكروز دهنده تومور الفا و اينترلوكين 10 با روش الايزا بررسي شدند.

حاجي‌آقايي گفت: نتايج اين تحقيق نشان داد كه عصاره گياه اسكروفولاريا استرياتا با عمل بر كاهش تكثير لنفوسيتي و كاهش توليد سايتوكاين‌هاي التهابي فاكتور نكروز دهنده تومور الفا و اينترلوكين يك بتا سبب مهار پاسخ ايمني سلولي شد. تحقيق بيشتر براي بررسي اثرات ميانجيگر ايمونومدولاتوري عصاره اين گياه بايد انجام شود.
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
آشنایی با مبانی کاربرد گیاهان دارویی

آشنایی با مبانی کاربرد گیاهان دارویی

آشنایی با مبانی کاربرد گیاهان دارویی
 

پیوست ها

  • 54913800419.pdf
    259.7 کیلوبایت · بازدیدها: 0

RaminPSLP

عضو جدید
کاربر ممتاز
اثر ضد باكتريايي 20 گونه از گياهان دارويي عليه استافيلوكوكوس اورئوس مقاوم و حساس به متي سيلين

اثر ضد باكتريايي 20 گونه از گياهان دارويي عليه استافيلوكوكوس اورئوس مقاوم و حساس به متي سيلين

اثر ضد باكتريايي 20 گونه از گياهان دارويي عليه استافيلوكوكوس اورئوس مقاوم و حساس به متي سيلين

زمينه و هدف: عفونت هاي ايجاد شده به وسيله استافيلوكوكوس اورئوس هاي مقاوم به متي سيلين و اگزاسيلين عمدتا با منشا بيمارستاني هستند كه در بسياري از كشورهاي جهان در حال افزايش است. به همين دليل محققان نيز تلاش هاي زيادي براي يافتن تركيبات جديد به عنوان جايگزين مناسب اين آنتي بيوتيك ها انجام داده اند. اين مطالعه نيز به منظور بررسي اثر ضد باكتريايي عصاره الكلي 20 گونه از گياهان دارويي استان گلستان عليه سويه هاي باليني و استاندارد استافيلوكوكوس اورئوس حساس و مقاوم به متي سيلين انجام شد.
روش بررسي: در اين تحقيق عصاره گيري اكاليپتوس، نعنا، رزماري، آويشن باغي، گل راعي، سياه دانه، درخت پيرو، گزنه، سير، زرشك، كلزا، افسنطين، بابونه، زيره سبز،‌ پنبه، اسپند،‌ گل مخروطي ارغواني،‌ درمنه، گز و انار به روش پركولاسيون و استخراج حلال نيز به كمك پمپ خلا انجام شد. بررسي اثر ضد باكتريايي عصاره اتانولي گياهان عليه سويه هاي MRSA و MSSA به روش انتشار در آگار و به كمك ديسك انجام شد. هر آزمون سه بار تكرار گرديد و ميانگين قطر هاله عدم رشد محيط مولرهينتون آگار اندازه گيري و ثبت و خاصيت ضد باكتريايي عصاره ها با هم مقايسه گرديد. سپس با استفاده از روش microdilution Broth حداقل غلظت بازدارنده از رشد (MIC) گياهاني كه بهترين اثر را در روش ديسك- ديفيوژن داشتند، تعيين شد.
يافته ها: از بين 20 گياه مورد بررسي عصاره اتانولي 8 گياه اوكاليپتوس، اسپند، درمنه، سياه دانه، زرشك، گل راعي،‌انار و گز در روش ديسك- ديفيوژن بهترين اثر آنتي استافيلوكوكي را با توجه به قطر هاله عدم رشد نشان دادند،‌به طوري كه حداكثر ميانگين قطر هاله عدم رشد آنها 22.4 ميلي متر ارزيابي شد. كمترين مقدار MIC اين گياهان 0.01mg/ml مربوط به گياه انار بود. همچنين قطر هاله عدم رشد گياهان مورد بررسي در اكثر موارد روي سويه هاي مقاوم به متي سيلين بيش از سويه هاي حساس بود.
نتيجه گيري: اين مطالعه نشان داد كه گياهان درمنه، زرشك، اوكاليپتوس، اسپند و گل راعي، سياه دانه، انار و گز داراي بيشترين اثرات ضد باكتريايي سويه هاي MSSA و MRSA مي باشند. البته كاربرد باليني اين گياهان نيازمند مطالعات بيشتر و وسيع تري مي باشد.



sid.ir
 

RaminPSLP

عضو جدید
کاربر ممتاز
ارزيابي اثر مخلوط گياهان دارويي كاسني (.Cichorium intybus L) و انيسون (.Pimpinella anisum L) بر اشتهاي گاو شيري و مقايسه آن با يک

ارزيابي اثر مخلوط گياهان دارويي كاسني (.Cichorium intybus L) و انيسون (.Pimpinella anisum L) بر اشتهاي گاو شيري و مقايسه آن با يک

ارزيابي اثر مخلوط گياهان دارويي كاسني (.Cichorium intybus L) و انيسون (.Pimpinella anisum L) بر اشتهاي گاو شيري و مقايسه آن با يک فرآورده رايج

اين پژوهش به روش کارآزمايي باليني دو سو بيخبر بر روي 66 راس گاو شيري نژاد هلشتاين با ميانگين سن 4.9±1.55 سال و ميانگين وزن 548±105 کيلوگرم با علايم كم اشتهايي يا بي اشتهايي نوع اوليه انجام شد و تاثير مخلوط گياهان دارويي کاسني (Cichorium intybus L.) و انيسون (Pimpinella anisum L.) بر روي اشتهاي اين حيوانات مورد ارزيابي قرار گرفت. همچنين با يك تركيب اشتها آور ساخته شده از گياهان نوکسوميکا و ژانسين با نام تجاري رومينوتوريك مقايسه شد. متغيرهاي اين تحقيق شامل ميزان اشتها، تعداد و شدت انقباضات شكمبه، قبل و بعد از دوره مصرف گياهان دارويي بود. نتايج نشان داد كه مصرف ترکيب گياهان کاسني و انيسون موجب بهبود وضعيت اشتها، تعداد و شدت انقباضات شكمبه شده است که از لحاظ آماري در حد بسيار معني داري بوده است (P<0.001). ضمن اينکه اين ترکيب در مقايسه با داروي تجاري موجود که بعنوان اشتها آور در حيوانات مصرف مي شود تاثير يکساني در افزايش اشتها داشته است (P>0.05). در 77.8 درصد موارد مصرف مخلوط کاسني و انيسون توانسته بود وضعيت اشتها را در اين حيوانات بهبود بدهد. مخلوط گياهان کاسني و انيسون يک ترکيب باارزش و بي ضرر است که مي تواند جايگزين مناسبي براي داروهاي موجود در دام باشد



sid.ir
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
تاثیر تنش خشکی در گیاهان دارویی

تاثیر تنش خشکی در گیاهان دارویی

چکیده:

تنش‌های محیطی از قبیل شوری ( خاک و آب) و تنش کم‌آبی یکی از موانع اصلی در تولید محصولات زراعی و باغی در بسیاری از نقاط دنیا به ویژه مناطق خشک و نیمه خشک مانند ايران محسوب می‌شوند. و در حال حاضر استفاده از گیاهان و ارقام مقاوم به شوری و کم آبی یکی از مهم‌ترین روش‌های مؤثر در بهره برداری و افزایش عملکرد هکتاری در مناطق خشک و نیمه خشک جهان است. با توجه به این مهم و شناسایی گونه ها و ارقام مقاوم ، به مطالعه اثرات تنش خشکی و کم آبی در برخی ارقام زراعی و دارویی به صورت تحیلی پرداخته که بطور خلاصه به شرح زیر می باشد:

تنش حشکی باعث کاهش تعداد سنبله در واحد سطح ، تعداد دانه در سنبلچه ، عملکرد بیولوژی وزن هزار دانه ، شاخص برداشت تعداد سنبلچه در سنبله ، تعداد دانه فتوسنتز جاری وزن خشک برگها و ساقه کاهش سرعت پر شدن دانه درصد جوانه زنی ، طول و وزن محور زیر لپه، وزن گیاهچه ، سطح برگ و تولید ماده خشک ، طول ساقه چه ، وزن تر ریشه چه و ساقه چه و دانه ، ارتفاع گیاه ، اسید ، حجم و وزن ، سطح برگ ، اجزا عملکرد ، کوتاه شدن دوره رشد ، توان بالقوه آبی برگ ها و آب نسبی برگ ها و افزایش بازدهی مصرف آب ، طول ریشه چه ، وزن خشک ریشه چه و ساقه چه ، نسبت طول و وزن ریشه چه به ساقه چه ، عدد کلرفیل متر درجه حرارات کانوپی ، انتوسیانین ، PH ، فنول، درصد تندیش ،پتانسیل برگ آب ، وزن ویژه برگ وپرولین در گیاهان مختلف زراعی و دارویی گشته است که می بایست با اعمال مدیریت صحیح نه تنها از اثرات زیان بخش خشکی جلوگیری کرد بلکه به استفاده از اثرات مفید این نوع تنش با توجه به شرایط آبی و اتمسفری کشورمان پرداخت .



گند م :

تنش خشکی باعث کم شدن تعداد سنبله در واحد سطح ، تعداد دانه در سنبلچه ، عملکرد بیولوژی وزن هزار دانه ، شاخص برداشت تعداد سنبلچه در سنبله ، تعداد دانه : ارقام فونک و چمران در شرایط مطلوب (100 % نیاز آبی )،استورک و در تنش ملایم 75% نیاز آبی و گرین در تنش سخت از عملکرد دانه بالاتری برخوردار است . مشاهده شد که تنش خشکی ، فتوسنتز جاری را 20 % کاهش داد در حالی که عملکرد فقط 15 % کاهش یافت . کاهش کمتر بدلیل انتقال مجدد مواد ذخیره ای از ساقه به دانه بود که نشان دهنده نقش بافری ساقه در ثبات عملکرد است . و رقم چمران به دلیل ذخیره بالی ساقه از ثبات عملکرد بالاتری برخوردار بوده است . تنش خشکی باعث کاهش وزن خشک برگها و ساقه ، کاهش سرعت پر شدن دانه می شود . و رقم اصلاح شده فلات به عنوان بهترین رقم شناسایی شد . اثر منفی تنش خشکی بر روی عملکرد دانه به زمان و شدت خشکی بستگی دارد . به علت رسیدگی زودتر دانه در جو ، سازگاری به تنش رطوبتی جو نسبت به گندم بهتر است .

سویا :

بیشترین آسیب ناشی از تنش آبی مربوط به صفت عملکرد بذر می باشد .رقم Williams مقاومترین رقم نسبت به خشکی می باشد .

اسپرس :

تنش خشکی درصد جدانه زنی ،طول ریشه چه ، طول و وزن محور زیر لپه و وزن گیاهچه را کاهش داد . گونه O.crista_yalli مقاومترین گونه شناسایی شد .

پیاز :

خسیاندن بذور در مواد شیمیایی PEG) و PEG+GA3)باعث افزایش درصد تندیش می گردد

گندمیان :

تنش خشکی باعث افزایش پتانسیل برگ آب در اکثر گونه ها ( بجز علف گندمی پا بلند و ارزن وحشی ) ، کاهش سطح برگ و تولید ماده خشک ، افزایش بازدهی مصرف آب شد .و علف های گندمی پا بلند و بروم نروم به عنوان مقاومترین گونه ها و علفهای باغ و فستوک به عنوان حساس ترین گونه به تنش خشکی شناخته شده اند.

ریحان:

تنش خشکی باعث کاهش طول ساقه چه ، وزن تر ریشه چه و ساقه چه و دانه شده است و همچنین باعث افزایش طول ریشه چه ، وزن خشک ریشه چه و ساقه چه ، نسبت طول و وزن ریشه چه به ساقه چه شده است .

زیره سبز :

برای افزایش کمیت و کیفیت اسانس باید نسبت مناسبی از رطوبت خاک در اختیار گیاه قرار گیرد زیرا رطوبت خاک بر میزان اسانس تاثیری ندارد و بهترین کیفیت 3/2 ظرفیت زراعی می باشد . زیره سبز در شرایط تنش رطوبتی خود را سازگار با کمبود رطوبت می کند هرچند در شرایط مطلوب رطوبتی عملکرد بهتری دارد .

آویشن باغی،کاکوتی ، آویشن شیرازی ، کلپوره:

تنش خشکی باعث افزایش عدد کلرفیل متر در کاکوتی ، درجه حرارات کانوپی در آویشن باغی و کلپوره ، وزن ویژه برگ در آویشن باغی و کاکوتی شده است و در بین گونه های فوق کاکوتی به عنوان مقاوم ترین و کلپوره به عنوان حساسترین گیاهان شناسایی شده اند .



ماش:

بیشترین آسیب تنش خشکی در گیاه ماش مربوط به ارتفاع گیاه و کمترین آسیب مربوط به وزن صد دانه و طول غلاف می باشد .

انگور:

تنش خشکی در انگور سبب آفزایش انتوسیانین و PH و فنول و کاهش اسید کل و حجم و وزن انگور می گردد.

مریم گلی ، بومادران ، اسفرزه ، همیشه بهار ، بابونه

تنش خشکی باعث کاهش سطح برگ و اجزا عملکرد در تمامی گونه ها شد و گیاهان مریم گلی و بومادران به علت حفظ شادابی در تنش شدید خشکی به عنوان مقاوم ترین گیاهان در بین گیاهان فوق شناسایی شدند و گیاهان اسفرزه ، همیشه بهار و بابونه نیز دوره رشد خود را کامل کرده ولی از گیاهان مریم گلی و بومادران نسبت به تنش خشکی حساس تر می باشند .

گلرنگ:

تنش خشکی باعث کوتاه شدن دوره رشد در گلرنگ می شود.

مرزه:

افزایش تنش باعث افزایش پرولین و کاهش توان بالقوه آبی برگ ها و آب نسبی برگ ها در مرزه می شود . .

گل راعی :

آبیاری کامل باعث افزایش عملکرد سرشاخه گلدار ، هیپریسین و عملکرد هیپریسین و تنش خشکی ملایم و شدید باعث کاهش عملکرد کیفی و کمی گل راعی می شود هر چند دوره رشد خود را کامل می کند .

شنبلیله :

تنش خشکی بر صفات طول ریشه و ساقه ، وزن خشک ریشه و ساقه نسبت به طول و وزن ریشه و ساقه تاثیر داشته است .

گل محمدی :

در بین گونه های گل محمدی زنده مانده در شرایط تنش با صفات شادابی ، تعداد برگچه ، مساحت برگ و طول بلند ترین شاخه قبل از تنش رابطه متقابلی وجود دارد .

کلزا :

اثر تنش خشکی در ده رقم کلزا از مرحله ساقه دهی بر صفات عملکرد بیولوژیک ، عملکرد اقتصادی ، شاخص برداشت ، وزن هزار دانه ، درصد روغن ، سطوح مختلف آبیاری اختلاف معنی داری وجود نداشت . از نظر تعداد کپسول آمیکا و از نظر پرولین ایگل بهترین بودند و ایگل و هروس سازگاری بهتری با شرایط تنش داشتند .

1 - بخشنده عبدالمهدی 79/ ارزیابی عملکرد دانه ، اجزای آن و برخی صفات زراعی ژنوتیپهای گندم بهاره در شرایط کم آبیاری در اهواز / پژوهش و سازندگی / ش 61 زمستان 85

2 - زارع مهدی 83/ ارزیابی تحمل برخی ژنوتیپ های سویا به تنش خشکی / مجله علوم کشاورزی ایران ج 35 ش 4 سال 1383

3 - زینالی خانقاه حسن 1383/ تعیین شاخص های مناسب مقاومت به خشکی در ارقام سویای وارداتی / مجله علوم کشاورزی ایران / ج35 ش 4

4 - احمدی علی 1383/ مقایسه توان ذخیره سازی و انتقال مجدد مواد فتوسنتزی و سهم آن در عملکرد در 4 قم گندم در شرایط آبیاری مطلوب و تنش خشکی / مجاه علوم کشاورزی ایرا ن/ ج35 ش 4 سال 1383

5 - فیض زاده عبدالرضا 1382 /بررسی اثر تنش خشکی بر جوانه زنی 6 گونه اسپرس

6 - احمدی علی 1384 / الگوی توزیع مواد فتوسنتزی و پر شدن دانه در ارقام اصلاح شده گندم نان در شرایط تنش و عدم تنش خشکی / مجله علوم کشاورزی ایران / ج 36 ش 6 سال 1384

7 - محلوجی مهرداد / تنش های زنده (خشکی و گرما ) و غیر زنده در گیاه جو / فصلنامه علمی – ترویجی خشکی و خشکسالی / ش17 پاییز 84

8 - آروین محمو جواد ، کاظمی پور نسرین / واکنش رقم های پیاز خوراکی به تنش شوری و خشکی در مرحله تندیش و امکان استفاده از مواد شیمیایی برای بهبود تندیدن / مجله علوم و فنون باغبانی / ج 4 ش3 و4 پاییز 1382

9 - بهرامی حسین ، بحرانی محمدجعفر1380/ واکنش برخی گندمیان علوفهای به تنش خشکی / مجموعه مقالات انجمن مرتعداری



10- حسنی عباس / اثر تنش آبی ناشی از پلی اتیلن گلایکول بر خصوصیات جوانه زنی گیاه ریحان / فصلنامه پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران /ج21ش4 سال 1384

11- فرحزا کاظمی سعید /تاثیر تنش آبی و کود نیتروژنی بر کمیت و کیفیت اسانس زیره سبز / مجموعه مقالات همایش ملی توسعه پایدار گیاهان دارویی / مرداد 1384

12- کوچکی علیرضا /تاثیر تنش خشکی و برگزایی بر برخی خصوصیات کمی آویشن شیرازی ، کاکوتی ، آویشن باغی و کلپوره / مجله پژوهش های زراعی ایران (قطب گیاهان زراعی ویژه )

13- ضابط محمد /مطالعه اثرات تنش خشکی بر صفات مختلف و تعیین بهترین شاخص مقاومت به خشکی در ماش / مجله علوم کشاورزی ایران /ج34ش4 سال 1382

14- ربیعی علی /اثر کم آبیاری در آخر فصل بر کمیت و کیفیت میوه انگور رقم مرلوت / مجله علوم کشاورزی ایران /ج34ش4 سال 1382

15- لباسچی محمد حسین /شاخص های رشد برخی گونه های دارویی در شرایط مختلف تنش خشکی/تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع /چ20 ش 3 سال 1383

16- نور محمدی قربان /ارزیابی عکش العمل سه لاین گلرنگ به شدت های مختلف تنش خشکی/ مجله علوم کشاورزی / سال دهم ش 4 س زمستان 1383

17- باهر نیک زهرا /بررسی تغییرات متابولیسمی حاصل از تنش خشکی در گیاه مرزه /تحقیقات گیاهان دارویی ایران موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع /ج20 ش 3 سال 1383

18- کاظمی فرخزاد 1381/اثر تنش کم آبی بر مؤلفه های عملکرد بذر در گیاه دارویی زیره سبز / پژوهش سازندگی / ش54

19 - لباسچی محمدحسین / اثر تنش خشکی بر تغییرات هیپریسین گل راعی / پژوهش و سازندگی / ش54

20 – ریاست مهرناز / بررسی تحمل به خشکی در جمعیتهای مختلف شنبلیله چند ساله / پژوهش و سازندگی / ش54

21 – طبائی عقدائی سیدرضا ، بابائی محمد / مشاهده شاخصهای ژنتیکی گل محمدی از نظر واکنش به خشکی در مرحله اولیه رشد / تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران 8 / موسسه تحقیقات و جنگلها و مراتع

22 – دلخوش بابک ، شیرانی راد امیر حسین ،نور محمدی قربان ، درویش فرخ / بررسی اثر تنش خشکی بر عملکرد و برخی صفات زراعی و فیزیولوژیک ارقام کلزا / مجله علمی پژوهشی ش 2
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
مطالعه اثر تیمارهای مختلف جیبرلین، نور قرمز، خیساندن بذر و پیش تیمار سرمادهی بر پارامترهای جوانه زنی گل راعی (Hypericum perforatum

مطالعه اثر تیمارهای مختلف جیبرلین، نور قرمز، خیساندن بذر و پیش تیمار سرمادهی بر پارامترهای جوانه زنی گل راعی (Hypericum perforatum

مطالعه اثر تیمارهای مختلف جیبرلین، نور قرمز، خیساندن بذر و پیش تیمار سرمادهی بر پارامترهای جوانه زنی گل راعی (Hypericum perforatum)​


وحید گلابی- عضو هیات علمی دانشگاه آزاد خاش- Golabi_ehsan@hotmail.com

*حمیدرضا مبصر-استادیار زراعت دانشگاه پیام نور زاهدان- ha100rz@yahoo.com

چکیده:

گل راعی یکی از گیاهان داروئی است که بذر های آن عمدتا دارای دوره خواب می باشند. به منظور بررسی از اسید جیبرلیک، نور قرمز، تیمار پیش سرما و خیساندن بذر بر پارامتر های جوانه زنی گیاه داروئی گل راعی آزمایشی در سال 86-85 در آزمایشگاه های دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان و دانشگاه سیستان و بلوچستان انجام شد. در این بررسی از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه کامل تصادفی در سه تکرار استفاده شد.
تیمارهای مورد استفاده شامل:
1)اسید جیبرلیک در سه سطح (a1=0 ppm , a2=3 ppm, a3=10 ppm)،
2)نور قرمز در دو سطح (2ساعت نوردهی =r1 و 4ساعت نوردهی =r2)،
3)رطوبت یا خیساندن بذر در دو سطح (بذر خشک یا بدون خیساندن =w1 و بذر خیسانده شده =w2)،
4)عامل دما (اعمال یا عدم اعمال تیمار پیش سرمادهی) در دو سطح (دمای محیط بدون اعمال تیمار پیش سرمادهی =t1 و دمای محیط با اعمال تیمار پیش سرمادهی r2=) بود.

تعداد بذور در هر واحد آزمایشی 50 عدد در نظر گرفته شد.
صفات مورد مطالعه در طی آزمایش شامل: طول ریشه چه، وزن خشک ریشه چه، مدت جوانه زنی، سرعن جوانه زنی، ضریب سرعت، MD یا میانگین روزانه جوانه زنی، MDG یا میانگین جوانه زنی روزانه و PV یا ارزش حداکثر بودند. نتایج نشان داد که اثر اسید جیبرلیک، نور قرمز، خیساندن بذر و اعمال تیمار پیش سرمادهی در گل راعی در تمام صفات MGD و سرعت جوانه زنی معنی دار بودند. اثرات متقابل تیمارهای فوق در گل راعی در اکثر موارد از نظر آماری معنی دار شدند. در کل به این نتیجه می رسیم که اعمال تیمار پیش سرما بر جوانه زنی گل راعی بی تاثیر و باعث کاهش جوانه زنی می شود و برای از بین بردن خواب بذر گل راعی تیمار گرمادهی موثر تر خواهد بود و تیمار های دیگر بر این گیاه اثرات مثبتی خواهد داشت.

واژه های کلیدی: اسید جیبرلیک، نور قرمز، خیساندن بذر، پیش سرمادهی، گل راعی.
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسی کمیت و کیفیت اسانس گل محمدی مناطق میمند و شیراز

بررسی کمیت و کیفیت اسانس گل محمدی مناطق میمند و شیراز

بررسی کمیت و کیفیت اسانس گل محمدی مناطق میمند و شیراز


1-* مهرزاد هنرور، 2- محبوبه رزمخواه، 3- مرتضی خوشخوی، 4- کتایون جاوید نیا​

1-*دانشگاه آزاد اسلامی واحد استهبان، گروه علوم باغی.​

2- دانشگاه علوم پزشکی شیراز.​

3- دانشگاه شیراز، گروه علوم باغی.​

4- مرکز تحقیقا شیمی دارویی و گیاهی دانشگاه علوم پزشکی شیراز.​


چکیده:

ایران به عنوان یکی از موطن های گل محمدی مطرح است که پیشینه آن به 2500 سال می رسد. در حال حاضر استان فارس اولین تولی کننده گل محمدی در سطح کشور می باشد که در روزگار گذشته نیز از فارس (میمند) به عنوان مرکز جهانی تولید گلاب و از شیراز به عنوان صنعت اصلی عطر سازی نام برده شده است. در این تحقیق برای بررسی کمیت و کیفیت اسانس گل محمدی در این دو منطقه بررسی گردید. نتایج نشان داد که در اغلب زمان های برداشت بازده اسانس در میمند از مقدار نسبی بیشتری برخوردار بود که بیشترین بازده اسانس با %09/0 و %08/0 به ترتیب در میمند و شیراز به دست آمد. همچنین بررسی اسانس توسط GC و GC-MS نشان داد که در هر دو منطقه ترکیباتی مانند: لینالول، فنل اتیل الکل، ترپنین-4-ال، آلفا-ترپینول، سیترونلول، ژرانیول، میرسن، سیس رزاکسید، متیل اوجینول، سیترونلیل استات، ژرانیل استات، اوجینول، بتاکاریوفیلن، آلفا-گواین، آلفا هومولن، ژرماگرین- دی، آلفا-بولنسن، المول، آلفا-یودسمول، 2-ضد-6-ال-فارنیزول، 2-ای-6-ای-فارنیزول، 2-ای-6-ضدفارنیزول، پنتاد کان، هپتادسن، هپتاد کان، اکتاد کان، نونادسن، نوناد کان، ایکوزان، هنی کوزان، دو کوزان، تری کوزان و هگزاد کانوئیک اسید موجود بودند.


کلید واژه: بازده اسانس، ترکیبات اسانس، گل محمدی.
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
مطالعه اثرات شوری و خشکی بر خصوصیات جوانه زنی همیشه بهار

مطالعه اثرات شوری و خشکی بر خصوصیات جوانه زنی همیشه بهار

مطالعه اثرات شوری و خشکی بر خصوصیات جوانه زنی همیشه بهار


1- لیلا کوشکی 2- سید محسن نبوی کلات
1و2 به ترتیب دانشجوی کارشناسی ارشد و استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد
Sm-nabavikalat@yahoo.com

چکیده:

این آزمایش در سال 1387 در دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. فاکتور اول شامل NaCl، KCl و PEG6000 و فاکتور دوم شامل سطوح پتانسیل آب در پنج سطح (شامل: صفر،2-، 4-، 6- و 8- بار) بود.
نتایج نشان داد که تاثیر نوع نمک و PEG بر تمامی خصوصیات جوانه زنی بذر به جز طول ریشه چه معنی دار بوده است. مقایسه این تیمار ها حاکی است که PEG دارای بیشترین اثرات منفی است. تاثیر سطوح پتانسیل آب نیز بر تمام خصوصیات جوانه زنی بذر معنی دار بود. بیشترین درصد و سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه و وزن تازه گیاهچه در پتانسیل آب صفر بدست آمد و با کاهش پتانسیل تمامی این صفات کاهش معنی داری یافت. نتایج این مطالعه نشان داد که گشاه داروئی همیشه بهار در مرحله جوانه زنی بذر به تنش های خشکی و شوری بسیار حساس است و تمامس مولفه های جوانه زنی این گیاه در پتانسیل های پایین تر از 6- بار به شدت تحت تاثیر قرار می گیرد. به طوری که درصد و سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه و وزن تازه گیاهچه در پتانسیل 8- بار نسبت به شاهد به ترتیب در خدود 84، 90، 75، 78 و 81 در صد کاهش را نشان داد.

واژگان کلیدی: سرعت جوانه زنی، درصد جوانه زنی، همیشه بهار، PEG و
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
مدیریت آبیاری و کود دهی نیتروزن در بابونه آلمانی تحت تاثیر شرایط نیمه خشک سرد

مدیریت آبیاری و کود دهی نیتروزن در بابونه آلمانی تحت تاثیر شرایط نیمه خشک سرد

مدیریت آبیاری و کود دهی نیتروزن در بابونه آلمانی تحت تاثیر شرایط نیمه خشک سرد​


*1-بهرام میرشکاری، 2-سحر باصر
*1-استاد یار دانشگاه آزاد اسلامی تبریز- Mirshekari@iaut.ac.ir


چکیده:


به منظور دستیابی به بهترین دور آبیاری و میزان کود و زمان کود دهی نیتروژن در تبریز آزمایش مزرعه ای بر روی بابونه (Matricaria chamomilla L.) با سه فاکتور دور آبیاری به عنوان عامل اصلی ( 6=I 1، I2=12، I3=18 ، روز یک بار) و ترکیب دو فاکتور کود نیتروژن (23=N1، 46=N2، 70=N3 کیلوگرم در هکتار) و تقسیط کود (100 درصد در زمان کاشت =T1، ساقه روی 50 درصد =T2، آستانه گلدهی 25 درصد، ساقه روی 50 درصد، در زمان کاشت 25 درصد =T3) به عنوان عامل فرعی به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی اجرا شد. یافته ها نشان دادند که افزایش مصرف کود تا 100 کیلو گرم در هکتار و افزایش فواصل آبیاری از 6 به 12 روز بر روی تعداد گل در هر بوته اثر مثبت داشت. بیشترین عملکرد گل خشک در مجموع سه برداشت (8/873 کیلو گرم در هکتار) به تیمار 100 کیلو گرم در هکتار نیتروژن و آبیاری 6روز یک بار تعلق داشت. نحوه تقسیط کود نیتروژن به صورت 50 درصد در زمان کاشت و 50 درصد در زمان ساقه روی موجب افزایش معنی دار عملکرد گل تا 5/350 کیلو گرم در هکتار در مقایسه با دو سطح دیگر تقسیط کود شد. تاثیر تقسیط کود نیتروژن بر درصد اسانس گل بی تاثیر بود، ولی دو عامل دیگر بر روی این صفت تاثیر چشمگیری داشتند. عملکرد اسانس از حداقل 56/1 لیتر در هکتار در تیمار I3N3 تا حداکثر 63/3 لیتر در هکتار در تیمار I2N2 افزایش یافت. مصرف تمامی کود نیتروژن در زمان کاشت و نیز مصرف سه مرحله ای آن T3)) موجب کاهش معنی دار عملکرد اسانس شد.

کلمات کلیدی: بابونه آلمانی، تقسیط کود، فواصل آبیاری، Matricaria chamomilla L. .
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسی تاثیر گیاه نعنا بر روی باکتری های لاکتو باسیلوس اسیدوفیلوس و بیفیدوباکتریوم بیفیدم در شیر و ماست پروبیوتیکی

بررسی تاثیر گیاه نعنا بر روی باکتری های لاکتو باسیلوس اسیدوفیلوس و بیفیدوباکتریوم بیفیدم در شیر و ماست پروبیوتیکی

بررسی تاثیر گیاه نعنا بر روی باکتری های لاکتو باسیلوس اسیدوفیلوس و بیفیدوباکتریوم بیفیدم در شیر و ماست پروبیوتیکی


*1-دکتر محمد حسین مرحمتی زاده 2-صابر افراسیابی 3-سارا رضا زاده
1-استادیار گروه بهداشت مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کازرون
2-دانشجوی دکترای دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کازرون، عضو باشگاه پژوهشگران جوان
3-دانش آموخته مهندسی صنایع غذایی و کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کازرون، عضو باشگاه پژوهشگران جوان
E-mail: saberafraseabi@gmail.com

چکیده:

استفاده از گیاه دارویی نعنا به عنوان پیشگیری و درمان بیماری ها توجه متخصصین طب را از گذشته به خود معطوف داشته نعنا یک گیاه دارویی و طعم دهنده در فرآورده های غذایی است و دارای مزایای سلامت بخش است. تحقیقات اخیر حاکی از آن است که میکروارگانیسم های زنده خاص در تنظیم کار سیستم ایمنی و خاصیت ضد سرطانی نقش دارند. در حال حاضر تحقیقات با تمرکز روی تکامل پروبیوتیک های شناخته شده خاصی در حال انجام است که انواعی از آنها امروزه به صورت غذاهای کاربردی مثل انواع شیر و ماست به بازار مصرف وارد شده اند. در این تحقیق امکان تولید ماده غذایی بر پایه شیر و ماست و نعنا مورد ارزیابی قرار گرفت جهت تعیین تاثیر دوز های مختلف نعنا (0%، 3%، 6%، 9%) بر رشد باکتری های لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس و بیفیدوباکتریوم بیفیدم در شیر و ماست نعنا پروبیوتیکی، 33/0 گرم از باکتری لئوفیلیزه را به صورت کشت های جدا و همزمان به یک لیتر شیر استریلیزه صنعتی افزوده گردیده، قابلیت زیستی باکتری های پروبیوتیکی به روش شمارش مستقیم مورد شمارش قرار گرفت ورودی محیط کشت (mrs محیط خاص رشد باکتری های LA و BB ) رشد آنها بررسی شده در روز ششم تولید محصولات مورد ارزیابی حسی قرار گرفت (افزودن نعنا در غلظت های مختلف باعث کاهش تعداد میکروب های پروبیوتیک در محصولات نشد) در نمونه 9% نعنا باکتری ها فعالیت بیشتری نسبت به نمونه های دیگر داشتند و این نمونه سریعتر به اسیدیته مورد نظر می رسید مدت زمان ماندگاری محصولات 15 روز بود و نتایج پرسش نامه در آزمون آماری توصیفی با استفاده از نرم افزار spss مورد تحلیل قرار گرفت که نتایج آماری حاکی از آن بود که فقط بین رنگ و بو نمونه ها تفاوت معنی داری وجود دارد.

کلید واژگان: نعنا، شیر، ماست، پروبیوتیک
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
ساختار شیمیایی روغن اسانسی استحصال شده از ساقه های گیاه جاشیر رباط سفیدی Prangos serpentinica (RECH.F.,AELL.ESFAND.) HERNNSTADT &H

ساختار شیمیایی روغن اسانسی استحصال شده از ساقه های گیاه جاشیر رباط سفیدی Prangos serpentinica (RECH.F.,AELL.ESFAND.) HERNNSTADT &H

ساختار شیمیایی روغن اسانسی استحصال شده از ساقه های گیاه جاشیر رباط سفیدی
Prangos serpentinica (RECH.F.,AELL.ESFAND.) HERNNSTADT &HEYN


*1-مجید محمد حسینی 2-عباس پازکی
*1-استادیار دپارتمان شیمی، دانشکده ی علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، صندوق پستی 163/36155، شاهرود، ایران
2-استاد یار دپارتمان کشاورزی، دانشکده ی علوم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین، ورامین، ایران​

چکیده:

جنس Prangos از خانواده چتریان شامل 30 گونه است. در ایران 50 گونه از خانواده ی چتریان وجود دارد و در بین آن ها 5 گونه بومی هستند. گونه های مختلف این گیاه به طور وسیعی در نواحی کویری ایران پراکنده شده اند. برخی از گونه های جنس Prangos در طب سنتی به عنوان ضد نفخ، تقویتی، دافع کرم روده و ضد قارچ، ضد باکتری، بازدارنده ی رها سازی سیتوکین، آنتی اکسیدان و ضد ویروس ایدز به کار می روند. بررسی منابع علمی حاکی از آن است که تقطیر با بخار دانه ها و تقطیر با آب میوه های برخی از گونه های این گیاه، موضوع تخصصی برخی از مقالات بوده است. در عین حال شناسائی و مقایسه ی اجزای تشکیل دهنده روغن اسانسی ساقه ی گیاه جاشیر رباط سفیدی به روش تقطیر با آب هدف اصلی گزارش اخیر است. روغن اسانسی حاصل از این گیاه، یه رنگ زرد شفاف با درصد وزنی- وزنی 35/0 می باشد. تحت شرایط تجربی بهینه، تزریق بخش های 2/0 میکرولیتری از اسانس های استحصال شده به دستگاه GC/MS، منجر به حصول مجموعه ای شامل 37 جزء حاصل شد که در بر گیرنده ی 4/97% درصد از ساختار اسانس می باشد. اجزاء اصلی تشکیل دهنده ی اسانس گیاه جاشیر شامل آفا پانین(%1/31)، دلتا 3- کارن (%5/10)، ژرماکرن دی (%4/7)، دلتا گواین (%2/4)، دلتا کادینن (%2/4) و آفا هومولن (%8/3) هستند.
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
تأثیر پودر دانه شنبلیله جهت کمک در خروج جفت پس از سخت زایی گاوان

تأثیر پودر دانه شنبلیله جهت کمک در خروج جفت پس از سخت زایی گاوان

تأثیر پودر دانه شنبلیله جهت کمک در خروج جفت پس از سخت زایی گاوان​


1-دکتر محمد داداش بیگی 2- دکتر وحید رضاخانی
1-عضو هیات علمی گروه دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت 2- دامپزشک بخش خصوصی
dadashbeigi@iaurashr.ac.ir


چکیده:


در این مطالعه تعداد 143 راس گاو ماده آبستن طی سالهای 1383-1387 که بدلیل سخت زایی به کلینیک دامپزشکی شهر رشت ارجاع داده شده بودند، انتخاب گردید. پس از رفع سخت زایی و زایمان تمامی گاوان مورد مطالعه، که برایشان، جهت دفع هیچگونه دارویی استفاده نشده بود توسط پودر گیاه شنبلیله مورد مداوا قرار گرفتند. هدف از این آزمایش دفع جفت بسرعت پس از زایمان بود که بلافاصله پس از زایمان مقدار 150 الی 200 گرم از پودر گیاه دانه شنبلیله بهمراه هم وزن آن آب داغ حل شده و به حیوان خورانده شد. از مجموع بیماران در 92 راس (33/64%) طی 6 ساعت اول پس از زایمان و 40 راس (97/27%) طی 9 ساعت اول پس از زایمان و 11 راس (69/7%) پس از 12 ساعت از گذشت زایمان جفت آنها دفع گردید. در پی زایمان های طبیعی کیزان جفت ماندگی بین 12-3 درصد در گاوان شیری برآورد شده است و در موارد سخت زایی این میزان افزایش می یابد که در چنین شرایطی لزوما می بایستی از هورمونهای اکسی توسیک جهت تسهیل در دفع جفت استفاده نمود که آن هم معمولا حداقل در 9 ساعت اول پس از زایمان محقق می شود.
بنابراین پودر شنبلیله جهت کمک در خروج پس از سخت زایی در 64 درصد موارد موثر یوده است لذا خورانیدن آن بلافاصله پس از زایمان در دامداریها جهت کاهش درصد جفت ماندگی توصیه می شود.


کلید واژه ها: جفت ماندگی- گاو شیری- دانه شنبلیه- سخت زایی
 

آیورودا

عضو جدید
کاربر ممتاز
مقالات گياهان دارويي


[h=1]امكانات و محدودیتها در زمینه گیاهان دارویی ایران : یك بررسی اقتصادی
حمیدرضا وجدانی، موسی سلگی
(‌كارشناسان ارشد تحقیقات اقتصادی اجتماعی - مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبییی استان همدان )‌
hrvojdani@yahoo.com[/h]
[h=2]چكیده:[/h]به دلایل متعددی معتقدیم- ایران پتانسیل بزرگ گیاهان دارویی- است. تنوع اكولوژیكی زیاد درایران،( بیش از7500 گونه گیاهی كه گفته می شود 10تا15درصدآن دارویی است)دراین مناطق متنوع انواع گیاهان می توانند ازعرصه هاجمع آوری شوند یا كشت گردند.پیشینه تاریخی ودانش بومی این گیاهان وكاربردهای آنها،وجودخیل گسترده نیروی انسانی متخصص وساده،تعداد پزشكان سنتی، 6000عطاری كه به خریدوفروش آن می پردازند،72شركت فعال دراین زمینه وبه دلایل متعدددیگرمعتقدیم كه ایران دارای امكانات بالقوه وبالفعل بسیاری دراین زمینه است. بررسی تولیدوصادرات اقلام این گیاهان نشان می دهد كه جمع آوری از عرصه هاعلاوه براینكه باعث تخریب عرصه های طبیعی نمی تواند مبنای اقتصادی مناسب وقابل اعتمادی برای آن باشد.فعالیت زراعی دراین زمینه هنوزبسیارمحدوداست وتولیدانبوه تنها به چندقلم محدودمنحصراست كه نقش آن چندقلم در صادرات نشان می دهد،اهلی كردن و تولیدزراعی بسیاری ازاقلام است كه می تواند مبنای برنامه ریزی اقتصادی این فعالیت باشد.
واژه های کلیدی : گیاهان داروئی ، ایران ، امکانات ، محدودیتها .


[h=2]مقدمه:‌[/h]گرایش روز افزون به استفاده از گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در جهان توجهی ویژه به این گیاهان را بر انگیخت. حتی امروزه بنا به اظهار سازمان بهداشت جهانی 25 درصد از داروهای متداول دارای منشا گیاهی‌اند و 74% از داروهای گیاهی كه به شكل جدید استفاده می‌شوند، شناخت اثرات دارویی شان به طور سنتی از قدیم صورت گرفته(‌1).باوجودپتانسیلهای موجود تولید و صادرات گیاهان دارویی بسیار كمتر از انتظار است.

[h=2]مواد و روشها:[/h]در اولین مرحله مطالعات به روش اسنادی و كتابخانه‌ای صورت گرفت. اطلاعات مربوط به تولید و صادرات و فرآوری به روش اسنادی جمع آوری شد. با مشخص شدن اقلام اصلی گیاهان دارویی تولیدی، با مراجعه به برخی مناطق تولید و صادر كنندگان گیاهان دارویی به روش مصاحبه اطلاعاتی جمع آوری گردید ، از مرحله جمع آوری (‌یا تولید) تا مرحله عمده فروشی و صادرات به خارج از كشور با دست اندر كاران و نیز با تعدادی از مسئولین و مطلعین مصاحبه به عمل آمد.

[h=2]بحث و نتایج[/h]ایران دارای قابلیت های گسترده‌ای در زمینه گیاهان دارویی است . پاره‌ای از دلایل آنرا می‌توان چنین بر شمرد: ایران كشوری وسیع و با گستردگی قابل توجهی در طول و عرض جغرافیایی است و به جهت تنوع اقلیمی و موقعیت نسبی ویژه‌ای كه در این منطقه از جهان دارد این وضعیت منجر به پیدایش بیش از 7500 گونه گیاهی در كشور شده و گفته می‌شود تنوع گیاهی ایران به تنهایی، چیزی در حدود تمام قاره اروپا است(2). بسیاری از این اقلام گیاهی را (‌بنا بر یك ادعا بین 10 تا 15 درصد )(3) گیاهان دارویی تشكیل میدهد. این تنوع اكولوژیكی هم از جهت گیاهان داروئی كه در عرصه‌های طبیعی میتوان یافت و هم از جهت كشت و اهلی كردن این گیاهان زمینه مناسبی را فراهم می سازد و سابقه تاریخی طولانی و درخشانی از شناسایی و كاربرد گیاهان دارویی و طب سنتی و دانش بومی آن در ایران وجود دارد؛ حتی در زمان حاضر كه طب جدید با داروهایی جدید و عمدتاً غیرگیاهی در ایران به شدت رواج یافته، هنوز بازار داخلی قابل توجهی برای گیاهان دارویی وجود دارد. این بازار شامل 6 هزار عطاری توزیع كنندة این گیاهان است. تعداد 72 شركت در زمینه گیاهان ،وجود مراكز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی در تمام استانهای كشور و فعالیتهایی كه این مراكز درخصوص گیاهان دارویی انجام میدهند نیز به عنوان پتانسیل جدیدی مطرح است و می‌تواند زمینه خوبی برای شناسایی اقلام بومی و امكان شناسایی كاربردهای گیاهان فراهم نماید.
بررسی ارقام تولید زراعی سه ساله : 78-77-1376 در كشور نشان دهنده این است كه حتی بازار داخلی ما نیز برای اغلب اقلام مورد نیاز خود به علت تولید ناچیز به شكل زراعی، یا وابسته به مراتع و یا وابسته به خارج است . سه قلم اصلی زراعی شامل زیرة سیاه و سبز، گشنیز و رازیانه با تفاوتی چشمگیر در مقایسه با دیگر اقلام قرار می‌گیرند. این اقلام به اضافة شیرین بیان چهار قلم اصلی گیاهان دارویی صادراتی كشور را تشكیل میدهند كه صادرات بقیه اقلام در مقایسه با آنها ناچیز است. زراعی بودن تولید سه قلم از چهار قلم اصلی صادراتی حاكی از اهمیتی است كه تولید زراعی گیاهان می‌تواند به جای روشهای جمع آوری آزاد از طبیعت داشته باشد. عمده اقلام صادراتی گیاهان دارویی را هم از نظر ارزش و هم از نظر حجم همان گیاهان زراعی تشكیل میدهد. مشكلات عمده در زمینه تولید و صادرات گیاهان دارویی را می توان چنین بر شمرد: گران تمام شدن قیمت محصولات نسبت به بسیاری از كشورهای صادر كننده ، عدم شناخت مكفی از بازارهای خارجی و عدم ارتباط مستقیم با خریداران اصلی. مشكل سطح استاندارد و عدم سرمایه گذاری كافی دولتی در زمینه شناخت بازارهای خارجی و عدم آموزش صادر كنندگان (4)‌. در مصاحبه با صادر كنندگان مشخص گردید كه معضل اصلی در مورد این محصولات گران تمام شدن قیمت آنها نسبت به دیگر كشور ها است.
با توجه به جمیع بررسی ها و تحقیقات به علم آمده مشكل اصلی در حال حاضر در تولید دیده نمی‌شود بلكه مشكل اصلی را باید در بازار این محصولات جستجو كرد و نیز مسئله عدم فرآوری محصولات نیز مطرح است. اقدامات خوبی در زمینه استقرار بسیاری از اقلام صورت گرفته و امكان كشت اقلام زیادی فراهم گشته است. تولید اقلام گیاهان دارویی می باید به صورت اندیشیده و با توجه به نیاز های بازار به صورت تدریجی گسترش یابد. بر روی گیاهانی كه از خارج وارد می‌شود فعالیت بیشتری صورت گیرد (‌همچون سنبل الطیب) چنانچه بر ‌روی گیاهانی كه بیشتر -‌كاربر-‌ هستند تا -سرمایه بر- ‌كار شود می‌توان اشتغالزایی بیشتری برای فعالیت روی گیاهان دارویی متصور شد. احداث بانك اطلاعاتی مفید، جامع و روز آمد سازی آن در امر برنامه‌ریزی برای گیاهان دارویی می‌تواند بسیار مفید باشد (‌5)‌.



[h=2]منابع:‌[/h]1-وجدانی،‌حمیدرضا(1381)گیاهان دارویی وكاربردآنهادردامپزشكی ودامپروری.مجله دامدار،سال یازدهم،شماره145 ص 12-10.
2-دفتر امور گل و گیاهان زینتی (1379). مروری بر وضعیت تولید گیاهان دارویی . ص 5.
3-ابراهیمی ، علی (1374). چكیده مقالات همایش ملی گیاهان دارویی ایران 26-24 بهمن ماه 1374.
4- وجدانی، حمیدرضا (1380). بررسی تولید و صادرات گیاهان دارویی ایران. ارائه شده در همایش ملی گیاهان دارویی ایران. كرج، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع كشور.
5-وجدانی، حمیدرضا (1381). گزارش نهایی طرح تحقیقاتی: ارزیابی اقتصادی تولید و فرآوری گیاهان دارویی استان همدان با هدف بازار یابی صادرات. وزارت جهاد كشاورزی مركز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام كشور.

Possibilities and limitations of medicinal plants product in irran (An economic survey )
Hamidreza Vejdani , Moosa Solgi
Hamedan Agricultural and Natural resources reaserch center.
Email: hrvojdani@yahoo.com

Abstract
Increasing tendency for medicinal plants product in the recent decades in the world has brought up a special regards about these plants. On base of many reasons Iran has great possibilities in product and export of medicinal plants. Iran has various climates and over 7500 plant species, (that claimed %10 to %15 of them are medicinal plants) and this is a great possibility. In these various plants can be harvested or can be cultivated. Historical antecedent about knowledge and use of these kinds of plants, indigenous knowledge is a great possibility. In Iran, a lot of traditional physicians still use these plants to cure. There are 6000 groceries (medicinal plant store). This is an internal economical possibility for Iran. There are 72 companies and institutes in regard of medicinal plants. Research centers in Iran are good possibility (Agricultural and Natural resources research centers) and all of these potentials may be used as an economic possibility.
Key words: Medicinal plants, Iran, Possibilities.


 

seyyedalizeinali

عضو جدید
بررسی روشهای شکست خواب و جوانه زنی بذر گیاه روناس

بررسی روشهای شکست خواب و جوانه زنی بذر گیاه روناس

بررسی روشهای شکست خواب و جوانه زنی بذر گیاه روناس


مشاهده پیوست 01.pdf
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

seyyedalizeinali

عضو جدید
اثر کودهای آلی و کود شیمیایی بر رشد و نمو استویا

اثر کودهای آلی و کود شیمیایی بر رشد و نمو استویا

ژیانگ یانگ لیو، گوانگ ژی رن، یان شی
چکیده: اثر کودهای آلی و کودهای شیمیایی بر رشد و نمو استویا در مناطق آزمایشی در دانشگاه کشاورزی کینگ دائو مطالعه شد. نتایج نشان دادند که کشت با کودهای آلی فعالیت ریشه را در 40 روز پس از کشت گیاه در مقایسه با کشت با کود شیمیایی بهبود داده، و وزن خشک زمین فوق در کشت با کودهای شیمیایی در 60 روز پس از کشت گیاه افزایش و از حد خود تجاوز کرد. مرحله اصلی تولید و تجمع گلیکوزیدها در مرحله بعدی رشد بود، و کودهای آلی فعالیت ریشه ا بهبود داده و سرعت فتوسنتز را در مراحل بعدی رشد افزایش داده، و در نهایت توده زنده استویا و ترکیب گلیکوزیدهای آن همچنین افزایش یافت.
کلمات کلیدی:استویا، کود آلی، کود شیمیایی، رشد و نمو



مقدمه: با توسعه و تکمیل اقتصاد بازار، کشاورزی و اقتصاد روستائی وارد مرحله جدیدی شده و مردم در رضایت و فراوانی زندگی می کنند، بنابراین نیازمندی های زیادی در ایمنی کیفیت محصولات کشاورزی وجود دارد. 3 روش تولید در چین وجود دارد: ارگانیک، بدون آلودگی و روشهای مرسوم و سنتی و مردم به طرف غذاهای ارگانیک متوجه می شوند (1). مقداری تفاوت بین سیستم ارگانیک و الگوهای سنتی وجود دارد، برای مثال قدرت رشد، عملکرد، سودمندی اقتصادی گیاه، مواد آلی خاک و ترکیبات میکروبی (2و3). به علاوه، استفاده منطقی از کودهای آلی می تواند تغذیه خاک و ترکیب میکروبی را بهبود داده، تجمع نیتروژن خاک را کاسته و خاک شویی را از بین می برد، عملکرد و کیفیت را افزایش داده، و محیط اکولوژیکی انسان را بهبود و پیشرفت می دهد (4-11). گلیکوزید نوع کم کالری، با شیرینی بالا، شیرین کننده طبیعی و سالمی است (12،13). آن به مدت طولانی بعنوان شیرین کننده در این منطقه استفاده می شد. شیرینی این ماده در حدود 200 تا 300 برابر قند ساکاروز گزارش شده بود. بعضی تحقیقات انجام شده بر اثر پتاسیم یا فسفر اضافه شده به رشد و نمو استویا بود، اما هیض گزارشی در مورد کشت با کود آلی تا این لحظه وجود ندارد. از طرفی دیگر، مردم توجه بیشتری به کیفیت غا و محیط اکولوژیکی می دهند، و این بدلیل اهمیت تحقیقات زیاد و دور راجع به کشت با کودهای آلی استویا است. مطالعه یک آزمایش مقایسه ای بین کودهای آلی و کودهای شیمیایی در کشت استویا است. در این آزمایش، مطالعاتی بنیادی از اثر کودهای آلی بر رشد گیاهی، عملکرد اقتصادی، سرعت فتوسنتز و ترکیبات ربادیوزید A (RA) و استویوزید (STV) در برگها را ایجاد می کند.

مواد و روشها
1.روش آزمایش: رقم استویا کیتگتاین 3 (آماده شده وسط دانشگاه کشاورزی کینگ دائو) است و در بخشهای آزمایشی دانشگاه کشاورزی کینگ دائو (طول جغرافیایی 36 درجه و 11 دقیقه شمالی و عرض جغرافیایی 120 درجه و 17 دقیقه شرقی) در 2009 کشت شد. مواد مغذی خاک بترتیب عبارتند از: 116.68 میلی گرم در کیلوگرم نیتروژن قابل دسترس، 104.51 میلی گرم در کیلوگرم پتاسیم سریعاً قابل دسترس، 28.68 میلی گرم در کیلوگرم فسفر سریعاً قابل دسترس، 1.85% مواد آلی، pH=6.82.
2.روش آزمایش: این تیمارها در بلوکهای تصادفی حاوی 3 تکرار توزیع شده اند و هر فضای نمونه ای 10 متر مربع دارد، میزان کشت با کودهای آلی و کودهای شیمیایی تبدیل شده به مقدار برابر کود نیتروژن. برای کمبود فسفات (P) و پتاسیم (K) در کودهای آلی، از Ca(H[SUB]2[/SUB]PO[SUB]4[/SUB])[SUB]2[/SUB] و K[SUB]2[/SUB]SO[SUB]2[/SUB] برای ذخیره، تراکم کشت در فاصله کشت 20 سانتی متر و فاصله بین ردیف 33 سانتی متر استفاده کنید. آزمایش در 1 می 2009 آغاز شد، هر 20 روز نمونه گیری و قطر ساقه ها، طول ساقه ها و وزن خشک پس از انتقال گیاهان اندازه گیری می شد.
فعالیت ریشه: برای سنجش ریشه از روش TTC استفاده شده است.
سرعت فتوسنتز: برای اندازه گیری سرعت فتوسنتز از LI-6400 در 10:30 تا 11:30 صبح استفاده شده است.
گلیکوزیدهای کل (TG)، RA، STV: برای اندازه گیری استویوزید از کروماتوگرافی مایع با کارآیی بالا (HPLC) استفاده شده است.

نتایج و تحلیل ها:

  1. اثر کودهای آلی و شیمیایی بر ویژگیهای رشد گیاه: شکل 1 نمایانگر وضعیت رشد گیاه در شرایط کشت با کودهای آلی و شیمیایی است. با مقایسه داده ها در شکل می توان مشاهده شود، کاهش بارزی در ارتفاع گیاه، قطر ساقه و وزن خشک در کشت با کودهای آلی در مرحله اولیه رشد وجود دارد، اما بدلیل فرایندهای رشد، قطر ساقه، طول ساقه و وزن خشک بخش فوق الذکر از کشت با کودهای شیمیایی تجاوز کرد در مقایسه با کشت با کودهای شیمیایی، البته رشد دانهال در مرحله اولیه کمتر بود. نتایج عواملی محدود کننده رشد استویا را نشان داده که کمبود مواد مغذی در مرحله اویه بودند، اما بدلیل دگرگونی مواد آلی خاک، مواد مغذی خاک بالاتر رفته و در 80 روز پس از کشت گیاه بسرعت رشد کردند.
شکل1: اثر کودهای آلی و شیمیایی بر ویژگیهای رشد گیاهی

روزهای پس از گیاه کاریقطر ساقهطول ساقهوزن خشک
آلیشیمیاییآلیشیمیاییآلیشیمیایی
200.330.3610.212.34.56.2
400.510.618.521.828.330.6
600.720.8330.734.550.851.3
800.950.965.863.265.960.7
1000.960.9169.266.370.266.5





  1. ا




  1. ثر کودهای آلی و شیمیایی بر فعالیت ریشه: از نمودار 1، قدرت ریشه ای کمتری در کشت با کودهای آلی نسبت به کشت با کودهای شیمیایی در 20 روز پس از کشت گیاه وجود دارد. اما قدرت ریشه دو تیمار در 40 روز پس از کشت گیاه تقرباً برابر است. از 60 روز پس از کشت گیاه، قدرت ریشه در کشت با کودهای آلی 0.481 میلی گرم در گرم ساعت است، و قدرت ریشه در کشت با کودهای شیمیایی 0.425 میلی گرم در گرم ساعت است، بنابراین یک افزایش بارز در قدرت ریشه در کشت با کودهای آلی وجود دارد. با توجه به فرآیندهای رشد، قدرت ریشه در دو تیمار بطور پایین آغاز می شود، اما یک سرعت تمایل آرامتری از کشت با کودهای آلی نسبت به کشت با کودهای شیمیایی وجود دارد، و تا برداشت قدرت ریشه کشت با کودهای آلی نسبت به کشت با کودهای شیمیایی بیشتر است.
  2. اثر کودهای آلی و سیمیایی بر سرعت فتوسنتز: با توجه به نمودار 2، سرعت فتوسنتز خالص در کشت با کودهای آلی نسبت به کشت با کودهای شیمیایی بطور معنی داری در 40 روز پس از کشت کمتر است، اما از 60 روز پس از کشت، بطور معنی داری سرعت فتوسنتز خالص کشت با کودهای آلی بالاتری نسبت به کشت با کودهای شیمیایی وجود دارد، تا زمان برداشت، سرعت فتوسنتز خالص در کشت با کودهای آلی نسبت به کشت با کودهای شیمیایی بالاتر است.
  3. اثر کودهای آلی وشیمیایی بر ترکیب گلیوزیدهای درون برگ: با توجه به شکل 3، ترکیب RA و STV بترتیب درصد ترکیب در گلیکوزیدهای کل را مشخص می کند. آن می تواند در شکل 3 دیده شود، گلیکوزیدهای کل برگها 14.63% در شرایط کشت با کودهای آلی است، در حالی که آن در کشت با کودهای شیمیایی 13.38% است. درصد STV و RA کشت با کودهای آلی بترتیب 9.33% و 67.2% است، در حالی که درصد STV و RA تیمار دیگر 66.8% و 9.65% است. کودهای آلی می توانند گلیکوزیدهای کل برگها را بطور معنی داری افزایش دهند، اما هیچ اثری بر ترکیب RA و STV ندارند.
بحث ها:
الف. عوامل محدود کننده و وابسته به رشد گیاه در مراحل اولیه و بعدی رشد در کشت با کودهای آلی: در مرحله رشد اولیه، یک کمبود واضح در قطر ساقه و وزن خشک کشت با کودهای آلی نسبت به کشت با کودهای شیمیایی وجود دارد؛ مهمترین عوامل محدود کننده کمبود مواد مغذی در خاک است که توسط کودهای آلی که کاملاً تجزیه نشده اند بوجود آمده. اما یک وضعیت معکوس در مراحل بعدی رشد وجود دارد، استویای کشت شده در کودهای آلی می تواند مواد مغذی مناسب را دریافت کند؛ البته برتری در سرعت فتوسنتز، سرعت رشد و دیگر شاخصه های فیزیولوژیکی وجود دارد. اگر ما بتوانیم مشکل کمبود اولیه مواد مغذی در کشت با کودهای آلی در مرحله اولیه رشد را حل کنیم، آن یک کمک بزرگ است برای بهبود منافع اقتصادی کشت با کودهای آلی.
ب. عوامل بیشتر کننده ترکیب استویوزید در کشت با کودهای آلی: تجمع گلیکوزیدهای برگ کاملاً در تمام عمر استویا است، خصوصاً در مراحل پایانی رشد. یک منطقه برگی بزرگ، فتوسنتز خالص بالا در مرحله پایانی رشد وجود دارد، بنابراین محصول فتوسنتز تجمع قابل توجهی دارد. همه شاخصهای فیزیولوژیکی استویا در کشت با کودهای آلی، بطور معنی داری بالاتر از کشت با کودهای شیمیایی است که دلیل آن این است که گلیکوزیدهای کل کشت با کودهای آلی بطور معنی داری بالاتر از کشت با کودهای شیمیایی است.
برای جمع بندی، کشت با کودهای آلی میتواند رشد فوق سطحی، بهبود قدرت ریشه، ظرفیت پذیری فتوسنتزی خالص برگ و ترکیب گلیکوزید کل در برگ استویا را ارتقا ببخشد. بنابراین، استفاده منطقی از کودهای آلی کیفیت و عملکرد استویا را افزایش داده، بافت خاک را تکمیل کرده و از محیط محفظت می کند.
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

آیورودا

عضو جدید
کاربر ممتاز
مزیت نسبی اقتصادی كشت و تجارت گياهان دارويي در ایران

مزیت نسبی اقتصادی كشت و تجارت گياهان دارويي در ایران

مزیت نسبی اقتصادی كشت و تجارت گياهان دارويي در ایران
علیرضا کشفی بناب
– دانشجوی دکترای اقتصاد بین‏الملل از دانشگاه آکادمی ملی علوم جمهوری آذربایجان
-کارشناسی ارشد علوم اقتصادی
– مدیر تحصیلات تکمیلی، مدیر گروه، رییس دانشکده علوم انسانی و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی بناب

ارزش آن در بازارهاي جهانی ( بخش اول)مقدمه
رويكرد جهاني به استفاده از گياهان دارويي و تركيب‏هاي طبيعي در صنايع دارويي، آرايشي- بهداشتي وغذايي و به‏دنبال آن توجه مردم، مسوولان و صنايع داخلي به استفاده از گياهان دارويي و معطر نياز مبرم به تحقيقات پايه اي و كاربردي وسيعي را در اين زمينه نمايان مي سازد.گياهان دارويي يكي از منابع بسيار ارزشمند درگستـره وسيـع منابع طبيعي ايران هستندكه درصـورت شناخت علمي، كشت، توسعه و بهره برداري درست مي توانند نقش مهمي در سلامت جامعه، اشتغال زايي و صادرات غيرنفتي داشته باشند.
تنوع آب وهوا و شرايط اكولوژيك مختلف، باعث تنوع وغناي گياهان دارويي درسراسرايران شده است. لزوم تحقيقات همه جانبه و بهره برداري درست از اين گياهان به‏ويژه در زماني كه استفاده جهان از گياهان دارويي در صنايع دارويي، آرايشي- بهداشتي، صنعتی و غذايي با چنان شتابی از ما كه با داشتن شخصيت‏هايي چون ابوعلي سينا، از پيشگامان اين علم بوده ايم پيشي گرفته، بسيار ضروري است.
خوشبختانه در سال‏هاي اخير، تلاش‏هاي فراواني براي شناخت همه جانبه گياهان دارويي از نظر نوع گياهان و پراكنش آنها در ايران، شرايط اكولوژيك، استفاده‏هاي دارويي، استخراج، تجزيه، شناسايي مواد موثره، كشت و اهلي كردن، اصلاح گونه‏هاي مهم، بررسي روش‏هاي نوين در افزايش مواد موثره و مطالعه آثار دارويي آنها صورت گرفته و نتايج جالب توجهي نيز حاصل شده است.
درراستاي رويكردهاي وزارت جهادكشاورزي مبني بر هدايت فعاليت‏هاي كشاورزي به سمت چهارچوب برنامه‏هاي راهبردي تك محصولي و موضوعي و پيش بيني نقش موثر اين برنامه‏ها دركاربردي کردن بيش از پيش برنامه‏هاي تحقيقاتي وزارت جهاد كشاورزي، بازنگري و تعيين خط‎مشي‏ها و سياست‏هاي راهبردي مناسب با توجه به سوابق تحقيقاتي، در نظر گرفتن نيازهاي اساسي كشور، سند چشم انداز و برنامه چهارم توسعه كشور در زمينه گياهان دارويي، مي تواند درساماندهي بهينه تحقيقات آينده برای توسعه پايداركشور مفيد باشد و با جلوگيري از اتلاف انرژي و سرمايه‏هاي كشور با تعيين اهداف كلان و برنامه‏هاي اجرايي براي رسيدن به آنها، نقش موسسه تحقيقات جنگل‏ها و مراتع را به عنوان متولي تحقيقات گياهان دارويي دركشور و هماهنگي ساير دست اندركاران گياهان دارويي را با اين مجموعه براي رسيدن به اهداف پيش‎بيني شده، تبيين کند. برنامه‎ريزي اصولي براي توسعه فعاليت‏ها در بخش گياهان دارويي، نيازمند بررسي دقيق وضعيت موجود، شناخت كافي پتانسيل‏هاي موجود در عرصه‏هاي زراعي و منابع طبيعي به‏عنوان خاستگاه اصلي گونه‏هاي بومي كشورمان و همچنين شناخت صحيح از محدوديت‏ها و چالش‏ها است.

پتانسيل اقتصادی گياهان دارويی
براساس برآوردهاي صورت گرفته در سال‌هاي اخير، ارزش بازارهاي جهاني داروهاي گياهي كه شامل گياهان دارويي و فرآورده‌هاي آنها است، همواره با رشد قابل توجهي روبه افزايش بوده است. با توجه به اينكه بخش اعظم بازار گياهان دارويي دنيا، به توليد و عرضه متابوليت‌هاي ثانوية مشتق ازاين گياهان مربوط مي‌شود، بنابراین متابوليت‌‌هاي ثانويه به طور معمول از ارزش افزوده بسيار بالايي برخوردار هستند. به‏گونه‏اي‌كه ارزش فروش برخي از اين تركيبات مانند شيكونين، ديجيتوكسين (Digitoxin) و عطرهايي همچون روغن جاسمين (Jasmin)، از چند دلار تا چند هزار دلار به ازاي هر كيلوگرم تغيير مي‌‌كند. همچنين قيمـت هر گرم از داروهاي ضد سرطان گياهي مانند وين ‌بلاستين (Vinblastin)، وين‌كريستين (Vincristin)، آجماليسين (Ajmalicine) و تاكسول (Taxol) به چند هزار دلار مي‌‌رسد.
همانطور كه پیش از این اشاره شد، تاكسول يكي از تركيبات دارويي است كه از پوست درخت سرخدار به ‌دست مي‌آيد و در درمان سرطان‌هاي سينه و تخمدان مورد استفاده قرار مي‌گيرد. آزمايش‌هاي متعددي براي بررسي اثراين دارو بر روي انواع ديگر سرطان‌ها مانند سرطان خون، غدد لنفاوي، ريه، روده بزرگ، سرو گردن و غيره در دست انجام است. براساس گزارش اعلام شده از سوي سازمان هلال احمر ايران، ميزان ارز تخصيص يافته براي خريد هر گرم تاكسول تا٥/٢ ميليون تومان نيز رسيده است. از آنجايي‌كه رشد اين درخت به‌كندي صورت مي‌گيرد و منابع دسترسي به اين گياه محدود بوده و براي درمان يك بيمار سرطاني، حدود ٢٨ كيلوگرم از پوست درخت سرخدار لازم است (مقدار یاد شده، معادل پوست سه درخت يكصد ساله است)، بنابراین توليد اين دارو به‌روش استخراج از پوست درخت، مقرون به‌صرفه نيست. به همين علت هم اکنون، اين متابوليت را با استفاده از روش كشت‌ سلولي‌ و در شرايط آزمايشگاهي توليد می‏کنند. با اين روش، توليد يك گرم از داروي تاكسول حدود ٢٥٠ دلار هزينه دارد در حالي‌كه با قيمتي حدود ٢٠٠٠ دلار در بازار عرضه می‎شود.
بر اساس آمارهاي موجود، ارزش بازار جهاني داروهاي مشتق از گياهان در سال ٢٠٠٢ با رشد ٢/٦ درصدي نسبت به سال پيش از آن به بیش از ۷/١٣ ميليارد دلار رسید. آمريكا در سال ٢٠٠٢ بيش از ٥٠ درصد اين بازار را به خود اختصاص داده بود. با اين حال انتظار مي‌رود ارزش اين بازار تا سال ٢٠٥٠ به رقمي معادل ٥ تريليون دلار افزايش يابد. نقش بيوتكنولوژي در اين بازار بسيار حايز اهميت بوده است.

گياهان دارويی، سرزمين‏های كم بهره و اشتغال زايی
گیاهان دارویی بر خلاف عموم محصولات زراعی و باغی كه در اثر تنش های محیطی لطمه می‏بینند، مواد موثره آنها می‏توانند با تاثیر از تنش‏های تنظیم شده و هدفمند محصول شیمیایی افزوده شده و مواد موثره ویژه پیدا كنند كه در این صورت بازدهی اقتصادی آنها افزایش خواهد یافت. گیاهان رویشی طبیعت نیز در حالات خاصی این پدیده را نشان می‏دهند. به طور مثال، نقاط اكوتونی بلوچستان دارای تنش‏های اقلیمی ‏دوره‎ای خاصی است كه باعث تزاید مواد موثره بعضی از گیاهان دارویی می‏شود. به‏عنوان مثال مراتع كم بهره پشت كوه، شهداد و همچنین خمروت كرمان را می‏توان نام برد که از مناسب ترین تراكم شیرین بیان، حنا و آنغوزه با كیفیت مناسب مواد موثره برخوردار است. باریجه منطقه نشلج كاشان، عناب بیرجند خراسان، و وشق مناطق كویری یزد از كیفیت بسیار مناسبی برخوردارند. اگرچه مناطق یاد شده جزء زمین‏های كم‎بهره كشور هستند، اما با تاكید اساسی روی بازگشتن به استعدادهای طبیعی این گیاهان و با زراعت متابولیتی(Metabolitic Agronomy) و استحصال و فراوری مواد موثره آنها مي توان از این زمین‏ها بیشترین بهره برداری را کرد.
تنوع و تفرق شگفت انگیز گونه‏های گیاهی در پهنه دشت‏ها و كوهساران ایران (حدود دو برابر گونه‌های چندین كشور اروپایی) سبب شده تا برخی صاحبنظران جهان ایران را به صورت مخزنی از گیاهان دارویی و معطر بدانند. اما این سخن هرگز به معنای استفاده مستقیم از گیاهان طبیعت نیست. زیرا امروزه به طور تقریبی همگان علل نا شایست بودن این اقدام سوء را می‏دانند.
استفاده مستقيم از گياهان طبيعت نه تنها به نابودي منابع طبيعي مواد موثره دارويي نهفته در گياهان شتاب مي بخشد، بلكه باعث نوسان‏های شدید در كمیت و كیفیت مواد یاد شده می‏شود. ازاین رو هم اکنون،كشت گیاهان دارویی مورد توجه صنایع دارویی براساس اصول آمایش سرزمین (Land use planning) امـری بسیار حسـاس و ضروری می‏کند.
از فلاونـوییدهای ماریتیـغال Marianum) Silybum) برای معالجه بیماری‏های كبدی از صمغ باریجه (Ferula Gumosa) چسب‏های نامریی برای چسباندن الماس و همچنین از اسانس آن به عنوان تثبیت كننده در صنایع عطر و ادوكلن استفاده می‏شود. كانكرت گل حنا (Lowsonia Inermis) و رنگ موجود در
برگ های آن كاربرد فراوانی در صنایع آرایشی و بهداشتی دارند. از صمغ وشق(Dorema Amoniacum) و آنغـوزه ( Ferula assa-foetida) استـفاده‏های فراوان اما ناشناختـه‎ای در برخی صنایع كشورهای غربی می‏شود. مواد موثره شیرین بیان (Glycyrhiza glabra) كاربرد فراوانی در صنایع نوشابه سازی و شیرینی سازی دارد.
در برخی اقالیم كم بهره و پرتنش كشور تراكم گیاهان دارویی و میزان مواد موثره نه تنها تزاید مواد موثره در سرزمین‏های كم‎بهره را تائید می‏کند، بلكه براساس اطلاعاتی كه از آن الگوها گرفته می‏شود (Modelling) می‏توان بازسازی شرایط مزرعه پرداخت و گیاه دارویی مورد نظر را با تاثیر در آنها پرورش داد و با استفاده هدفمند از سرزمين‏هاي كم‎بهره كشورمان، برای توليد گياهان دارويي و فراوري مواد موثره آن نه تنها مي‎توان به احياء اين مناطق پرداخت، بلكه مي‎توان بازار كار مناسبي براي علاقمندان به اين رشته ايجاد كرد تا اسباب اشتغال زایی را در زمین‏های كم بهره كشور فراهم شود.

گياهان دارويی ثروتی فراموش شده در محاسبات اقتصادی و زيست محيطی
با توجه به وجود تنوع بي‎مانند ژنتيكي گياهي در ايران تاكنون ۶ تا ۸ هزار گونه گياه دارويي شناخته شده كه در نوع خود منحصر به فرد است، اما متأسفانه هيچ گاه به اين ثروت ملي در محاسبات اقتصادي و زيست محيطي بهاي لازم داده نشده و اين در حالي است كه كشورهاي ديگر كه توان بالقوه ايران را ندارند، سرمايه گذاري‏هاي كلاني دراين زمينه انجام داده‏اند.
عرصه ۹۰ ميليون هكتاري مراتع و ۱۴ ميليون هكتاري جنگل‏هاي كشور مناسب رويش گياهان دارويي بوده و به علت كمبود اعتبار و نيروي انساني لازم تنها يك ميليون هكتار از اين عرصه‏ها را زیر پوشش طرح‏هاي بهره برداري از گياهان دارويي دارد.
پروفسور آكيكازو آندو، استاد دانشگاه چيباي ژاپن نيز در اين رابطه می‏گوید: براساس اسناد موجود در گذشته گياهان دارويي به وسیله جاده ابريشم كه ايران در بخش ديگر اين جاده بود وارد اين كشور مي‌شد. با وجودي كه در قرن ٢١ ميلادي قرار داريم، وضعيت همچنان به حال خود باقي است و گياهان دارويي اين كشور همچنان از مسير جاده ابريشم، اما به راه‏های مختلفي به اين كشور وارد مي‌شود.
هم اکنون ٨٠ درصد از داروهاي گياهي مورد نياز ژاپن از چين كه در مسير جاده ابريشم و در همسايگي اين كشور قرار دارد، وارد اين كشور مي‌شود. در اين حال، اين احتمال وجود دارد كه در سال‌هاي آينده دولت چين بخواهد صادرات گياهان دارويي توليدي اين كشور به ژاپن را متوقف كند و بر اين اساس ما بايد كشور تامين‌كننده جديدي براي گياهان دارويي مورد نياز اين كشور بيابيم.
پروفسور آندو با بيان اينكه ايران در سوي ديگر جاده ابريشم واقع است و بهترين گياهان دارويي جهان در اين كشور قرار دارد، می‏گوید: ما تحقيقاتي را در زمينه گياهان دارويي در ايران انجام داده‌ايم و مشخص شد كه در اين زمينه ایران يكي از كشورهاي بسيار غني است.
وي خاطرنشان كرد: ايران گياهان دارويي زيادي براي مطالعات دارويي به‏ويژه براي استادان ژاپني و ايراني دارد و بر اين اساس ما آمادگي بررسي گياهان دارويي ايران و ارزيابي آنها و ايجاد سيستم‌هاي سودمند به وسیله همكاري‌هاي مشترك را داريم.

وضعيت تجارت گياهان دارويی در ایران
ارزش دارويي، تقاضاي بازار و سطح فراوري از مهمترين شاخص‏هاي سنجش اقتصادي يك گياه است. بر اساس گزارش سازمان خواربار جهاني، ارزش تجارت جهاني گياهان دارويي كه هم اکنون حدود صد ميليارد دلار در سال است در سال ٢٠٥٠ ميلادي به رقم پنج تريليون دلار خواهد رسيد.
كشور ايران با داشتن شرايط اقليمي و تنوع گياهي به مراتب بهتر از اروپا، هم اکنون تنها ٦٠ تا ٩٠ ميليون دلاراز تجارت جهاني گياهان دارويي را به خود اختصاص داده است كه ازآن (٠٦/٠ و ٠٩/٠) نيز بخش عمده اي مربوط به صادرات زعفران است. علاوه بر زعفران، مهمترين گياهان دارويي صادراتي ايران در سال‏هاي اخير زيره سبز، آويشن، بادرنجبويه، انيسون، بابونه، اسفرزه، بومادران، گل ختمي، زوفا، مريم گلي، كتيرا، آنغوزه، شيرين بيان، تلخ بيان، مورد، برگ كنار، سقز، علف گاوزبان، آنغوزه و گل ساعتي، باريجه، زدو، موسير، مستكي، وشا، انچوچك، گز علفي، شكر تيغال، برگ كنار، حنا و انزروت بوده كه به كشور‏هاي آلمان، آمريكا، انگلستان، فرانسه، مجارستان، پاكستان، هند، چين، تركيه، بحرين، كويت، قطر، كانادا، سوئيس، سوئد، لبنان، ايتاليا و امارات صادر شده است. علاوه بر آن، سالانه حدود ٢ ميليون دلار محصولات فرعي جنگلي و مرتعي به بازار‏هاي جهاني از جمله آلمان، فرانسه و امارات متحده عربي صادر مي شود. برخي از اقلام گياهان دارويي كه در سال ٢٠٠٤ ميلادي به كشور‏هاي ديگر صادر شده است به قرار زير است:
زعفران تقاضاي زيادي در بازار‏هاي جهاني و بخصوص اسپانيا دارد. اين محصول در سال ٢٠٠٤ با ارزش صادراتي٦٦ ميليون دلار و با سهم ٢٥ درصد از تجارت جهاني، مقام نخست صادرات را به‏ خود اختصاص داد. عمده ترين كشورهاي وارد كننده زعفران ايران عبارت بودند از: امارات متحده عربي با ٤٩ درصد از واردات، اسپانیا با حدود ٣٠ درصد، ایتالیا ٨/٤ درصد، فرانسه با ٥/٣ درصد، سوئد با ٣٩/٢ درصد، سوئیس با 14/2 درصد و 12 کشور دیگر با 17/8 درصد.
رازيانه يكي ديگر از اقلام صادراتي كشور است. اين محصول با ارزش تجاري 138 هزار دلار كه حدود6/0 درصد تجارت جهاني را شامل مي شود در اين سال، مقام 15 تجارت جهاني را كسب كرد. پاكستان با واردات حدود 70 درصد و امارات متحده عربي با 30 درصد، دو كشور عمده وارد كننده رازيانه ايران بودند.
گشنيز با ارزش 2 میلیون و 129 هزار دلار و با سهم 4/4 درصد از تجارت جهاني به كشور‏هاي پاكستان، امارات متحده عربي، قطر، اوكراين، تركيه و بريتانيا صادر شد. زيره سبز ايران با ارزش صادراتي 343 هزار دلار و با سهم 11/0 درصد معاملات بين المللي در رتبه 36 تجارت جهاني اين محصول قرار دارد. چين و
انگليس به ترتيب با رقم واردات 322 و 17 هزاردلار عمده ترين خريداران زيره ايران بوده‏اند.
صادرات آويشن ايران در سال 2004 ميلادي در رتبه 24 تجارت جهاني اين محصول و به ميزان 187 هزاردلار بودكه بطور عمده به امارات متحده عربي صورت گرفت. ارزش صادرات آنغوزه تلخ ايران در سال‏هاي 2001 تا 2004 ميلادي بين 350 هزار تا 650 هزار دلار در نوسان بوده و عمده كشور‏هاي واردكننده آن عبارت از امارات متحده عربي، كويت، قطر، اوكراين، روماني، هند، آلمان و فرانسه بودند. در اين سال رقم صادرات باريجه ايران حدود 350 هزار دلار بود كه به كشور‏هاي فرانسه، امارات متحده عربي، آلمان، و برخي ديگر ازكشورهاي اروپايي صادر شد. رقم صادرات كتيراي مفتولي ايران حدود 300 هزار دلار و كتيراي خرمني حدود 101 هزار دلار بود كه به كشور‏هاي فرانسه، امارات متحده عربي، آلمان، انگلستان، هند و برخي ديگر از كشور‏هاي اروپايي صادر شد.
سقز با ارزش تجاري حدود 100000 دلار به كشورهاي امارات متحده عربي، اتحاديه اروپا، عربستان، كويت، اردن، تونس، آمريك، بلغارستان و تركيه صادر شد. شيرين بيان با ارزش تجاري حدود یک میلیون و 500 هزار دلار به كشور‏هاي اتحاديه اروپا، امارات متحده عربي و هندوستان صادر شده است.
به‏طور كلي مي توان گفت كه عمد ه ترين خريداران گياهان دارويي ايران، كشورهاي اروپاي غربي به‏خصوص آلمان، انگلستان، فرانسه و اروپاي شرقي و امريكا، هندوستان، پاكستان و كشور‏هاي حوزه خليج فارس مي باشند. اين در حالي است كه بسياري از مواد اوليه گياهي مورد نياز در صنعت توليد دارو‏هاي گياهي كشور از خارج وارد مي شود. واردات محصولات گياهان دارويي كشور در سال 2004 با ارزش 12 هزار و 875 دلار بيشتر شامل گونه‏هاي سرخ وليك، سرخارگل، گل مغربي، سريش، اسانس نعناع، صمغ عربي، بوده كه از كشور‏هاي هند، افغانستان، تركمنستان، تاجيكستان وارد شده است.
ارزش كل واردات گياهان دارويي و مواد اوليه گياهي در سال 1386 به ميزان 85 ميليون دلار رسيد. بيشترين ارزش ميزان واردات گياهان دارويي مربوط به اسانس‏ها است به‏گونه‏ای كه 59 ميليون دلار در اين سال به واردات اسانس اختصاص داشته است. البته بسياري از اسانس‏هاي وارداتي نيزسنتزي هستند. اين اسانس‏ها به طور عمده در صنايع آرايشي بهداشتي و صنعتي كاربرد دارد.

گياهان دارويی و تجارت جهانی
گياهان دارويي از ارزش و اهميت خاصي در تامين بهداشت و سلامت جوامع هم از نظر درمان و هم پيشگيري از بيماري‌ها برخوردار بوده و هستند. اين بخش از منابع طبيعي قدمتي هم پاي بشر دارد و يكي از مهم‌ترين منابع تامين غذايي و دارويي بشر در طول نسل‌ها بوده‌اند. از نظر تاريخي، گياهان اهميت فراواني در توسعه جوامع داشته‌اند و تحقيقات وسيعي براي يافتن فرآورده‌ها و مواد طبيعي دارويي گياهي در طول تاريخ انجام شده، اما پتانسيل توليد داروهاي گياهي در طبيعت بسيار بالا است. براساس اطلاعات پايگاه جامع علوم و فناوري گياهان دارويي، گفته مي‌شود ١٢٥ هزار گونه گياه دارويي در جنگل‌هاي استوايي يافت مي‌شود.
ارزش اقتصادي و تجاري گياهان دارويي بسیار زياد است. دربعضي آمارها ارزش تجارت جهاني گياهان دارويي بیش از ٤٣ ميليارد دلار در سال برآورد شده و در آمار منتشره در اينترنت فروش فرآورده‌هاي گياهي در سال ١٩٩٧ بیش از ٣/٢٤ ميليارد دلار آمريكا بوده است.
گرايش عمومي جامعه به استفاده از داروها و درمان‌هاي گياهي و به طور كلي فرآورده‌هاي طبيعي به‏ويژه در سال‌هاي اخير روبه افزايش بوده و مهمترين علل آن، اثبات آثار مخرب و جانبي داروهاي شيميايي از يك طرف و ايجاد آلودگي‌هاي زيست‌محيطي از سوي ديگر بوده است.
بيش از ۶٠ درصد مردم آلمان و بلژيك و ۷٤ درصد انگليسي‌ها تمايل به استفاده از درمان‌هاي طبيعي گياهي دارند. ضمن اين‌كه براساس آمار سازمان بهداشت جهاني بیش از٨٠ درصد مردم جهان به‏ويژه در كشورهاي در حال توسعه و نواحي فقير و دور افتاده عمده ترين نيازهاي درماني خود را از گياهان دارويي تامين مي‌كنند.
از سوي ديگر، گياهان دارويي جزو ذخاير و منابع طبيعي هستند و بسياري از كشورها كم يا زياد از يك چنين منبعي برخوردارند كه نوع، تعداد و تنوع گونه‌هاي گياهي بر اساس شرايط و موقعيت جغرافيايي هر منطقه متفاوت است.
متاسفانه سودآوري‌هاي كلان اقتصادي و توجه روز افزون به تجارت جهاني گياهان دارويي، مشكل‏ها و مسائل ناگواري را براي اين منابع به وجود آورده و نسل گونه‌هاي گياهي را با خطر انقراض مواجه ساخته است. زیرا بخش عظيمي از تجارت، مربوط به گونه‌هاي گياهان دارويي است كه گاهی با شيوه‌هاي نادرست از طبيعت جمع‌آوري شده است و علاوه بر اين‌كه به انقراض نسل گونه‌ها مي‌انجامد، تنوع زيستي منطقه و جهان را نيز با خطر نابودي رو به رو مي‌سازد.
استفاده مطلوب، منطقي و بهينه از اين منابع كه از نظر فناوري بسيار كم‌هزينه‌تر و ساده‌تر از صنايع دارويي شيميايي است، مي‌تواند با تامين بخشي از نيازهاي عمده بهداشتي و درماني جامعه از خروج مقادير قابل توجهی ارز جلوگيري كرده و مانع گسترش وابستگي به بيگانگان شود. بنابراين با در پیش گرفتن سياست‌ها و راهكارهاي مناسب و مبتني بر يك شناخت واقع‌گرايانه از وضعيت موجود، اين منابع و كاربرد روش‌هاي علمي و صحيح در تمام ابعاد شامل كاشت، داشت، برداشت و بهره‌برداري صنعتي واقتصادي آن، چه از طبيعت و چه به صورت كشت مكانيزه، مي‌توان به دركي واقعي و اصولي درخصوص نقش و بازدهي گياهان دارويي در جوامع رو به رشدي همچون ايران رسيد و علاوه بر حفظ و حراست از اين سرمايه‌هاي ملي به شكوفايي و توسعه پايدار جامعه نيز دست يازيد.
منبع:
صنعت ايران
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

آیورودا

عضو جدید
کاربر ممتاز
مدیریت گیاهان دارویی بر اساس قابلیتها و حساسیت ها


حسین توكلی-عضو هیأت علمی مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی خراسان​


خلاصه:
امروزه پوشش و تراكم گیاهان دارویی موجود عرصه‌های طبیعی با برداشت مستقیم بیش از اندازه، چرای بی رویه و تبدیل مراتع و جنگلها به اراضی زراعی شدیدا در حال كاهش و تخریب است و حفظ آن مدیریت ویژه‌ای را بر اساس حساسیت‌ها و قابلیت‌های این گیاهان طلب می‌كند. بعضی از گیاهان در مواجهه با تنشهای محیطی مواد ثانویه تولید می‌كنند كه اغلب به عنوان مواد دارویی و صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین محیط‌های دارای تنش می‌توانند برای تولید گیاهان دارویی مورد توجه قرار گیرند.از طرفی تولید مواد ثانویه صرف انرژی بیشتری را برای این گیاهان به دنبال دارد و توان رقابتی آنها را در مقایسه با گیاهان همراه كاهش می‌دهد.در چنین شرایطی اعمال چرای متعادل، اهلی كردن گیاهان دارویی و احیاء رویشگاهها برای حفظ و بقاء این گیاهان ضروری است.

واژه های كلیدی: مدیریت، گیاهان داروئی

مقدمه:
افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش نیاز بشر باعث شده است تا پوشش و تراكم گیاهان دارویی در عرصه‌های جنگلی و مرتعی در اثر برداشت های زیاد، تبدیل جنگلها و مراتع به اراضی زراعی و چرای مفرط شدیدا در معرض تخریب و كاهش قرار گیرد. مثال عینی در این زمینه محدود شدن سطح رویشگاهها و تراكم گیاهان دارویی از جمله موسیر، كرفس، ریواس و گیاهان خانواده چتریان و نعناعیان است. در چنین شرایطی حفظ و استفاده پایدار از این منابع نیازمند اعمال مدیریتی بر مبنای شناخت قابلیت‌ها و حساسیت‌های گیاهان دارویی است که در این مقاله برخی از این ویژه گیها از دیدگاه مدیریتی مورد تجزیه و تحلیل واقع شده است.


قابلیت ها:
بعضی از گیاهان در مواجهه با تنش های محیطی از قبیل نور، درجه حرارت، رطوبت، باد، علفخواران و غیره واكنش نشان داده و مواد ثانویه ای را تولید می‌كنند كه این مواد عمدتا به‌وسیله بشر به عنوان دارو و یا مواد صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تولید این مواد اغلب باعث کاهش وارد شدن تنش به گیاهان می‌شود و به حفظ آنها کمک می کند. به‌طور مثال ملاحظه گردید که اندام سبز (conollyi) Ammodendron persicum مورد چرای دام قرار نمی گیرد. یکی از دلایل آن بالا بودن میزان فلاونوئیدها در برگهای گیاه در مرحله رشد فعال تشخیص داده شد (3). در ارس تولید روغن های فرار از خورده شدن آن توسط دام می‌كاهد. در گیاهان خشکی پسند تولید مواد ثانویه باعث افزایش تحمل به خشكی (1) و تولید آلکالوئید در محیط‌های شور به عنوان سازوكار مقابله با شوری عمل می کند (6).
در مجموع چنین استنباط می شود كه برای اغلب گیاهان دارویی وجود تنش برای تولید مواد ثانویه یك ضرورت است. بنابراین با شناخت بنابراین گیاهان دارویی به تنش‌ها می‌توان محیط مناسب تولید هر محصول را پیدا نمود و از این خصوصیات در مدیریت گیاهان دارویی بهره جست. به عنوان نمونه انیسون در ایران داری مواد موثره بیشتری نسبت به كشورهای تركیه، آلمان و مکزیک است (2). زعفران مناطق جنوبی خراسان بایستی از كیفیت بالاتری نسبت به زعفران اكثر نقاط كشور برخوردار باشد.


حساسیت‌ها :
واكنش گیاهان به تنش با تولید مواد ثانویه هزینه‌هایی را نیز برای گیاه به‌دنبال دارد. اصولا تولید مواد ثانویه صرف انرژی زیادتری را نسبت به تولید مواد اولیه در بر دارد (4). ملاحظه شده است كه نهالهای دارای تانن بالا به میزان كمتری از نهالهای با تانن پایین چریده می‌شوند، ولی این نهالها دارای رشد برگی كمتری نسبت به نهالهای دارای تانن پایین تر بودند. این موازنه رشدی را مربوط به هزینه تولید تانن می‌دانند(4). گونه‌هایی از شبدر سفید كه دارای مواد سیانوژنیك بودند قدرت رقابتی پایین تری نسبت به گونه‌های فاقد مواد سیانوژنیك داشتند(5).
یكی از سازوكارهای مقاومت به چرا در گیاهان تولید مواد ثانویه است كه در آن دام از خوردن و یا زیاد چرا نمودن گیاه اجتناب می‌کند. در مراتع طبیعی چنانچه دام به‌طور آزادانه چرا نماید و فشار چرا كم باشد، دام‌ها با عمل انتخاب معمولا از گیاهان دارای مواد ثانویه در حد كمتری تعلیف می‌نمایند. اما اگر علوفه قابل دسترس كم، فشار چرا زیاد و روش چرایی به گونه‌ای باشدكه قدرت انتخاب از دام سلب گردد، این گونه‌ها نیز بیش از حد چرا می‌شوند. در چنین شرایطی چون گیاهان دارویی سرعت رشد کمتری نسبت به گیاهان همراه دارند, بنابراین در اثر توان رقابتی پایین تر، فضای خاك و هوا برای آنها تنگتر می شود و آب و مواد غذایی به نفع گیاهان همراه زودتر تخلیه می‌گردد. با این حساب مدیریت رویشگاههای طبیعی باید به گونه‌ای تنظیم شود كه گیاهان دارویی کم چرا شده و فرصت رشد کافی را داشته باشند. چرای متعادل و در زمان مناسب یكی از راهكارهای پیشنهادی در این زمینه است.
بعضی از گیاهان دارویی مونوکارپیک هستند و هر از چند سال یكبار گل داده و پس از تولید بذر با تخلیه انرژی گیاه، از بین می‌روند. در این قبیل گیاهان تناوب برداشت و بذر كاری ضرورت دارد. در گیاهانی مثل كماباریجه، كما آنغوزه و کم کندل نتیجه بذرکاری مثبت می باشد.
نتایج تحقیقاتی بسیاری نشان می دهد که گونه های موجود در عرصه های طبیعی به دلیل تفاوت در شرایط اقلیمی و ادافیكی محل های مختلف رویشی دارای کیفیت های متفاوتی می باشند. بنابراین برای یکنواختی و بهبود کیفیت و کمیت محصول ونیز افزایش بازار پسندی توصیه می شود اغلب گیاهان دارویی اهلی و در محیط کنترل شده تولید گردند. گونه های دارویی موجود در رویشگاه‌ها عمدتا به عنوان ذخایر ژنتیکی حفظ و مدیریت شوند.


منابع:

فخر طباطبایی، محمد.. 1375. برخورد سیستمی با طبیعت زنده و سه مقاله دیگر در زمینه اکولوژی. شرکت سهامی ا نتشار. 352 ص.
رسام، قربانعلی. 1380. مطالعه تاثیر عناصر غذایی بر عملکرد و میزان اسانس میوه گیاه انیسون. همایش ملی گیاهان دارویی ایران. صفحه 172 تا 174.
نوری، میترا. 1380. استخراج و شناسایی فلاونوئیدهای موجود در گیاه Ammodendron conollyi با استفاده از روشهای کروماتوگرافی. همایش ملی گیاهان دارویی ایران. صفحه 281.
Coley, P.D. 1986. Cost and benefits of defense by tannins in a neotropical tree. Oecologia (Berlin) 70: 238-241.
Dirzo, R., and J.L. Harper. 1982. Experimental studies on slug-plant interaction. IV. The performance of cyanogenic and acyanogenic morphs of Trifolium repens in the field. J. Ecol. 70: 119-138.
Vazquez, F.A. and V.M. Loyola. 1994. A Catharanthus roseus salt tolerant line. II. Alkaliod Production. Journal of Plant Physiology, 144(4-5): 613-616.


Management of medicinal plants based on capabilities and sensivities
Tavakoli, H. Khorasan
Agriculture & Natural Resource Research Center

Abstract

Nowadays, the vegetation and density of medicinal plants (MP) are under degradation due to severe harvest, exchange of forests and ranges to crop lands and overgrazing. So, it is need special management based on capabilities and sensivities of MP. Some of MP produce secondary metabolites in response to stresses. These metabolites often used as mecicinal products. So, this environmental potential can be used for producing and management of MP. However, the energy cost of secondary metabolites are high and reduced the competitive atability of MP relative companion species. Under this condition, managements such as moderate grazing, domestication of some of Mp, conservation and renovation of habitates of MP are nessacery.
Key words: secondary metabolites, medicinal plants, management
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسي اثر تنش خشكي بر رشد، عملكرد و متابوليت هاي ثانويه گياهان دارويي

بررسي اثر تنش خشكي بر رشد، عملكرد و متابوليت هاي ثانويه گياهان دارويي

بررسي اثر تنش خشكي بر رشد، عملكرد و متابوليت هاي ثانويه گياهان دارويي​
مرتضي فنودي​
كارشناس گياهان دارويي​
مركز جهاد كشاورزي خوسف (واحد زراعت)​
E-mail : mortezafanoode @ yahoo.com​
چكيده خشكي زماني اتفاق مي افتد، كه تركيبي از شرايط فيزيكي ومحيطي، سبب تنش در داخل گياه شده و توليد را كاهش دهد. اين كاهش در نتيجه تأخير و يا عدم استقرار گياه ، تضعيف و يا از بين رفتن گياهان استقرار يافته ، مستعد شدن گياه نسبت به حمله آفات وبيماري‌هاي گياهي ، تغييرات فيزيولوژيكي و بيوشيميايي در سوخت و ساز گياه ، تغييرات در كيفيت دانه ، علوفه ، الياف ، روغن وديگر محصولات اقتصادي گياه بوجود مي آيد. خشكي بيشتر يك عامل كاهش دهنده عملكرد است و اين حالت حتي در مواردي كه آسيب وارده مشهود نباشد نيز وجود دارد. پيشرفت‌هاي به نژادي از نظر افزايش مقاومت به خشكي بدون اين كه با كاهش توليد يا كيفيت محصول روبرو باشد بسيار كند است. متابوليت‌هاي ثانويه، توليدات متابوليكي هستند كه به نظر مي‌رسد نقشي در توليد سلول نداشته و حداكثر توليد آنها در شرايط محدوديت‌ رشد ديده مي‌شود. با توجه به اهميت اين تركيب‌ها براي بشر وكاربرد فراواني كه متابوليت‌هاي ثانويه در زندگي بشر پيدا كرده‌اند و از طرفي شرايط تنشي كه در اغلب نقاط كشور وجود دارد بررسي اثر تنش خشكي بر رشد، عملكرد و متابوليت‌هاي ثانوي گياهان دارويي ضروري به نظر مي‌رسد. واژه هاي كليدي: متابوليت‌هاي ثانويه‌، تنش خشكي ، عملكرد ، گياهان دارويي

مقدمه

از مهمترين مشكلات مناطق خشك و نيمه خشك ، كمبود آب مي‌باشد كه برروي رشد و نمو گياهان اثر مي‌گذارد (3). نواحي خشك ونيمه خشك مناطقي هستند كه كل تعرق گياهان در آن 50% تعرق در شرايط بدون تنش ويا حتي كمتر از اين مقدار باشد. متأسفانه كمبود آب تنها منحصر به اين نواحي نمي‌شود، بلكه حتي در شرايط آب وهواي مرطوب توزيع نا منظم بارندگي منجر به محدود شدن آب قابل دسترس و در نتيجه كاهش رشد گياه مي‌شود (7). در كشور ما بجز سواحل درياي خزر و قسمت‌هاي كوچكي از شمال غربي كشور بقيه مناطق تماماً جزء مناطق خشك ونيمه خشك محسوب مي‌شوند. اين در حالي است كه مناطق خشك كشور نسبت به مناطق نيمه خشك آن از وسعت بيشتري برخوردار است (3). تنش خشكي زماني در گياه حادث مي‌شود كه ميزان آب دريافتي گياه كمتر از تلفات آن باشد. اين امر ممكن است به علت اتلاف بيش از حد آب يا كاهش جذب ويا وجود هر دو مورد باشد (9). يكي از نشانه هاي كمبود آب ، كاهش تورژسانس و در نتيجه رشد و توسعه سلول به ويژه در ساقه و برگ‌ها است. به همين دليل اولين اثر محسوس كم آبي را مي‌توان از اندازه كوچكتر برگ‌ها يا ارتفاع گياهان تشخيص داد. بدنبال كاهش سطح برگ ، جذب نور نيز كم شده و باعث كاهش ظرفيت كل فتوسنتزي گياه شده و رشد و در نهايت عملكرد آن دچار نقصان مي‌شود (5). خشكي بر جنبه هاي مختلف رشد گياه تأثير گذاشته و موجب كاهش و به تأخير انداختن جوانه زني ، كاهش رشد اندام‌هاي هوايي وكاهش توليد ماده خشك مي‌گردد .در صورتي كه شدت تنش آب زياد باشد ، موجب كاهش شديد فتوسنتز ومختل شدن فرآيندهاي فيزيولوژيكي ، توقف رشد وسرانجام مرگ گياه مي‌شود (10). در مطالعات اوليه درباره متابوليت‌هاي ثانويه نقش اين گروه از مواد در گياهان به درستي مشخص نبود. تركيب‌هاي زايد ، مواد سر ريز متابوليتي ، منبع ذخيره عناصرو.... از جمله نقش هايي بودند كه به اين تركيب‌ها نسبت داده مي شد. اما اكنون دريافته‌اند متابوليتهاي ثانويه اثر بسيار مهمي در برقراري ارتباط بين گياهان ومحيط اطرافشان دارند. در مورد نقش دفاعي اين تركيب‌ها در ارتباط با پاتوژن‌ها ، عوامل بيماري‌زا، حشرات وعلف خواران اطلاعات زيادي در دسترس مي‌باشد. اما مطالعات نشان مي‌دهد كه اين تركيب‌ها نقش مهمي در واكنش گياه نسبت به تنش‌هاي محيطي نيز دارند و در شرايط تنش برخي از اين تركيب‌ها به ميزان قابل توجهي در گياه افزايش پيدا مي‌كنند. با توجه به اهميت اين تركيب‌ها براي بشر وكاربرد فراواني كه متابوليت‌هاي ثانويه در زندگي بشر پيدا كرده‌اند واز طرفي شرايط تنشي كه در غالب نقاط كشور وجود دارد، بررسي وجود ارتباط بين تنش‌هاي محيطي با توليد وتجمع متابوليت‌هاي ثانويه در گياهان مي‌تواند بسيار مفيد باشد. در اين مقاله صرف نظر از ساز وكار واكنش گياه، به تأثير تنش خشكي بر ميزان متابوليت‌هاي ثانويه در گياهان پرداخته شده است. تنش خشكي و تأثير آن بر ميزان متابوليت‌هاي ثانويه با توجه به اين كه امروزه نقش دفاعي متابوليت‌هاي ثانويه براي همه تقريباً پذيرفته شده است اما هنوز بررسي سازوكار تأثير استرس‌هاي محيطي بر توليد اين موارد تصوير پيچيده وپر ابهامي پيش روي ما مي‌گذارد شواهد زيادي نشان مي‌دهد كه تحت شرايط تنش توليد برخي از اين تركيب‌ها تا چندين برابر افزايش مي‌يابد، اما دلايل زيادي نيز وجود دارد كه اين تأثير هميشگي نيست. در موارد زيادي نيز كاهش ميزان متابوليت‌هاي ثانويه در شرايط تنش ديده مي شود(6). كمبود هر منبعي كه رشد را بيش از فتوسنتز محدود كند توليد متابوليت‌هاي ثانويه را افزايش مي‌دهد(8). از طرفي تأثير تنش خشكي بر همه اين تركيب‌ها يكسان نيست، بنابراين كيفيت مواد موثره نيز تحت تنش قرار مي‌گيرد و بعلاوه تأثير تنش بر بيوماس كل نيز عموماً منفي است (6). عواملي همچون زمان وقوع ومدت زمان دوام تنش ، فراواني وقوع خشكي ،خصوصيات ذاتي خاك، تغييرات ونوسان‌هاي بارندگي بر مقاومت به خشكي گياه اثر دارند و اين نشانگر واكنش متفاوت ژنوتيپ‌هاي مقاوم به خشكي از سالي به سال ديگر است (1). در رابطه با اجزاء عملكرد كه تأمين كننده عملكرد نهايي هستند در مناطق نيمه خشك ممكن است وزن دانه نقش بيشتري در مقايسه با شرايط مساعد محيطي داشته باشد. پس از اين كه تعداد دانه در گياه توسط تنش رطوبتي كاهش مي يابد تنها راه براي جبران آن افزايش وزن دانه است. اين موضوع از راه يك آزمايش كه بوسيله توفايل انجام گرفته، روشن شده است (4). براي اندازه‌گيري ميزان اثر تنش خشكي يكي از رايج ترين روش‌ها ، اندازه‌گيري عملكرد محصول ويا رشد در شرايط خشكي در مقايسه با شاهد مي‌باشد، همچنين مي توان با بررسي خصوصيات مورفولوژيك وآناتومي گياهان واكنش آنها را نسبت به تنش وارده ارزيابي نمود (1) . در زير نتايج تحقيقات صورت گرفته در اثر تنش خشكي در برخي از گياهان دارويي بررسي شده است. گياهان معطر غني از اسانس در مناطق خشك نسبت به مناطق مرطوب خيلي فراوان تر هستند مقدار اسانس در گياهان مانند افسنطين ، بابونه ، اسطوخودوس و اكاليپتوس در شرايط خشكي افزايش مي‌يابد، احتمال مي رود كه اسانس‌ها در ساز وكار مقاومت به خشكي از طريق كاهش تعرق مؤثر باشند. تركيب اسانس و كيفيت آن نيز در اثر خشكي تغيير می‌كند. ميزان موسيلاژ در شرايط خشك به مقدار بسيار زيادي افزايش مي‌يابد. به نظر مي‌رسد كه قابليت بالاي نگهداري آب اين مواد نقش عمده‌اي در سازگاري گياه با شرايط خشك دارد(6). اثرات نامناسب تنش كم آبي در كاهش عملكرد اسانس توسط حسني و اميد بيگي (1381) و صالح و رفاتhttp://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn1 (1997) در ريحان، لتكامو و همكارانhttp://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn2 (1994) در آويشن و سوليناز و دياناhttp://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn3 (1996) در اكليل كوهي گزارش گرديده است و نتيجه گرفتند كه بيشترين درصد اسانس آويشن در رژيم آبي متوسط (70 %) ظرفيت مزرعه‌اي و بيشترين تجمع ماده خشك در 90% ظرفيت مزرعه‌اي بدست آمد همچنين در ريحان باعث كاهش عملكرد اسانس ولي افزايش درصد اسانس گرديد. كارلز و همكارانhttp://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn4 (1990) آلكير و همكارانhttp://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn5 (1993) وميزرا و سريواستازhttp://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn6 (2000) اثرات آبياري كافي را در افزايش رشد و ميزان اسانس گياه نعناع گزارش كرده‌اند. اكبري‌نيا و همكاران (1384) اثر دور آبياري (7 ،14 و21 روز) را بر گياه سياه دانه بررسي كردند و مشاهده نمودند كه با طولاني‌شدن دور آبياري عملكرد دانه، عملكرد كاه و ارتفاع بوته كاهش يافت. لباسچي و شريفي عاشور آبادي (1383) ضمن بررسي سطوح مختلف تنش خشكي ( 100، 75 ،50 و 25 درصد ظرفيت مزرعه‌اي) روي گياهان اسفرزه ، بو مادران، مريم گلي، هميشه بهار و بابونه گزارش كردند كه با تشديد تنش خشكي، وزن اندام‌هاي هوايي و ارتفاع بوته در تمام گياهان مورد مطالعه كاهش يافت. حسني (1383) در خصوص تأثير تنش كم آبي در گياه بادرشبو، دريافت كه با كاهش ميزان رطوبت خاك ، ارتفاع بوته، قطر ساقه و عملكرد گياه كاهش يافته است. وي همچنين بيشترين درصد اسانس (35/0 ميلي ليتر درصد گرم ماده خشك) و عملكرد اسانس (115/0 ميلي ليتر در گلدان) به ترتيب در شرايط رطوبتي 70% و 100% ظرفيت مزرعه‌اي گزارش كرد. با توجه به نتايج شرايط كم آبي، بدليل پايين بودن عملكرد پيكر رويشي و نيز عملكرد اسانس اقتصادي نبوده و قابل توصيه نيست. اما چون گياهان توليد شده تحت شرايط رطوبتي پايين‌تر كوچكتر بوده و حجم كمتري اشغال مي‌نمايند بنابراين شايد در شرايط رطوبتي پايين ( حتي تا 55% ظرفيت مزرعه‌اي) بتوان با بالا بردن تراكم كاشت، ميزان كمبود اسانس را نسبت به شرايط بدون تنش جبران كرد (5). اردكاني و همكاران (1385) اثر كمبود آب بر كميت و كيفيت گياه بادرنجبويه بررسي و نتيجه گرفتند براي توليد اسانس از اين گياه مي‌توان از تنش متوسط (60% ظرفيت زراعي) استفاده كرد. نتايج اين تحقيق با نتايج مون و الگر http://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn7(1999) بر روي بادرنجبويه ، مون و همكارانhttp://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn8 ( 1999) بر روي رزماري و بادرنجبويه ،سادان و همكارانhttp://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn9 (2000) بر روي گياه Palmarosa، ريزوپلو و ديامانتولونhttp://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn10 (1991) بر روي نوعي مرزنجوش، كوماري و همكارانhttp://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn11 (1999) بر روي نوعي شنبليله و ديگران مطابقت دارد؛ اما نتايج حاصل با نتايج ابرسجي (1384) به لحاظ ارتفاع و با نتايج چاترجي و وباداhttp://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn12 (1999) به لحاظ عملكرد اسانس مطابقت ندارد. با بررسي كليه صفات اندازه‌گيري شده، مي‌توان نتيجه گرفت كه از گياه دارويي بادرنجبويه مي‌توان در مناطقي كه محدوديت آب دارند با اعمال مديريتي مناسب، عملكرد كافي بدست آورد(1). اگبانايا و همكارانhttp://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn13 (1998) كاهش شاخه‌دهي را تحت شرايط خشكي در گياه كنف به عنوان يك مكانيسم سازگاري در نظر گرفتند كه به وسيله آن گياه تلاش مي‌كند تا آب را براي مراحل بحراني ‌تر نمو نظير مرحلة گلدهي حفظ نمايد اين مكانيسم را در گياه بادرشبو نيز با كاهش تعداد و طول شاخه‌هاي جانبي بروز مي‌كند (5).صفي خاني (1385) گزارش د اد . تنش خشكي روي بادرشبو (40% ظرفيت مزرعه‌اي) موجب كاهش ارتفاع، طول و عرض برگ، طول ميانگره، عملكرد اندام هوايي و عملكرد اسانس نسبت به 2 تيمار ديگر ( 100 و 60 درصد ظرفيت زراعي) گرديد ولي باعث افزايش درصد اسانس نسبت به تيمار بدون تنش گرديد. همچنين براي بدست آوردن بيشترين ميزان اسانس در تيمار تنش متوسط (60% ظرفيت زراعي ) مشاهده گرديد. ريپاك و همكارانhttp://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn14 (2001) تنش خشكي باعث افزايش ماده مؤثره گياه داروييChamomilla recutiat L.شد. ريوالي و همكارانhttp://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn15 (2001) در اثر تنش خشكي، باعث افزايش عملكرد ريشه و كاهش عملكرد برگ گياه داروييPeriwnkleشد. كاظمي سعيد (1381) در گياه زيره سبز كاهش رطوبت از حد ظرفيت مزرعه، ماده خشك توليدي را كاهش داد.چاترجي و وباداhttp://birjand.kj-agrijahad.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=226:1390-09-09-06-25-46&Itemid=205#_ftn16 (1995) روي گياهCymbopogon sp. كاهش آبياري ، باعث كاهش عملكرد اسانس شد(1). درختان كاجي كه در معرض تنش آب قرار می‌گيرند صمغ كمتري توليد نموده و بيشتر تحت تأثير سوسك‌هاي گياهخوار قرار مي‌گيرند (8). در پونه كوهي
Organum majornanaدر اثر تنش رطوبت مقدار اسانس افزايش يافت. در نعناع باعث افزايش بازده اسانس و سسكويي‌ترپن‌ها ولي ميزان منتول ثابت ماند. در مرزه كوهي از 3 تركيب اصلي اسانس ، كاروا كرول كاهش اما پارسيمن و گاماترپينن افزايش يافت (2). نتيجه گيري اثر تنش خشكي بر رشد ، عملكرد و متابوليت‌هاي ثانويه در مورد همه گياهان و همچنين در يك گياه به طور يكسان عمل نمي‌كند، بلكه ضد و نقيض مي‌باشد. اثر تنش خشكي بر رشد با كاهش تورژسانس و رشد سلول، كاهش جذب نور و ظرفيت كل فتوسنتزي گياه به ويژه در ساقه و برگ‌ها، باعث كاهش رشد گياه و همچنين به تأخير انداختن جوانه زني مي‌شود (حسني ، 1385 ؛ لينگ ، 1996). به دنبال كاهش رشد گياه، كاهش عملكرد و بيوماس كل گياه رخ مي‌دهد ( اكبري نيا و همكاران، 1384؛ لباسچي و شريفي عاشورآبادي ، 1383؛ صفي خاني، 1385). اين در حالي است كه سبب افزايش عملكرد ريشه مي‌شود (ريوالي و همكاران ، 2001) و در آزمايش توفايل باعث افزايش وزن دانه مي‌شود (براتي ، 1384). اثر تنش خشكي در افزايش متابوليت‌هاي ثانويه (اسانس گياهان معطر و موسيلاژ) توسط صالحي ارجمند (1384 )گزارش شده است. اثر تنش خشكي بر متابوليت‌هاي ثانويه در برخي از گياهان دارويي، باعث افزايش بعضي از تركيب‌ها (كوچكي و همكاران، 1376)، و در بعضي ديگر باعث كاهش آنها (كوچكي و همكاران، 1376؛ اميدبيگي، 1374) و يا ثابت ماندن تركيب‌ها (اميدبيگي ، 1374) مي‌شود. همچنين تنش خشكي باعث كاهش عملكرد اسانس، ولي افزايش درصد اسانس گرديد(حسني و اميدبيگي، 1381؛ صالح و رفات، 1997؛ لتكامو و همكاران، 1994 و...). با وجود اين تناقض‌ها به نظر مي‌رسد كه مطالعه بيشتر در باره اين موضوع، مي‌تواند امكان جديدي را براي بهره‌برداري بهتر از گياهان دارويي در شرايط تنش خشكي كه اغلب نقاط كشور با آن مواجه است، فراهم سازد. منابع 1- اردكاني، م.، ب. عباس‌زاده .، ا. شريفي عاشور آبادي. ، لباسچي و ف. پاك نژاد. 1386. بررسي اثر كمبود آب بر كميت و كيفيت گياه بادرنجبويه. فصلنامة پژوهشي تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران ، 23 (2):261- 251. 2- اميد بيگي، ر. 1374. توليد و فرآوري گياهان دارويي(جلد اول). انتشارات فكر روز ، تهران. 3- اهدايي ، ب. 1372. انتخاب براي مقاومت به خشكي در گندم. چكيده مقالات چهارمين كنگره زراعت و اصلاح نباتات ايران، ص 43 تا 46. 4- براتي ، ع. 1384. طراحي تيپ ايده آل براي مقاومت به خشكي. ماهنامه علمي تخصصي كشاورزي زيتون، ش 166 ، ص 35 تا 44. 5- حسني، ع. 1385 . بررسي تأثير تنش كم آبي بر رشد، عملكرد و ميزان اسانس گياه دارويي بادرشبو. فصلنامة پژوهشي تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران، 22(3) : 261- 256. 6- صالحي ارجمند، ح. 1384. تأثير تنش‌هاي محيطي در افزايش متابوليت‌هاي ثانويه در گياهان. مجموعه مقالات همايش ملي توسعه پايدار گياهان دارويي. انتشارات مؤسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع. ص 305 تا 307. 7- كافي، م.، ا. زند.، ب. كامكار.، شريفي و م. گلداني . 1384. فيزيولوژي گياهي(ترجمه). انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد. 8- كوچكي ، ع.، ا. زند.، م. بنايان اول .، پ. رضواني مقدم.، ع. مهدوي دامغاني.، جامي الاحمدي و س. وصال . 1376 . اكوفيزيولوژي گياهي (ترجمه). انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد. 9- كوچكي، ع و عليزاده، ا. 1374 . اصول زراعت در مناطق خشك (ترجمه). انتشارات آستان قدس رضوي. 10- Singh , J. and Patel , A. L. 1996. Water Statues , gaseous exchange , Prolin accumulation and yield of wheat in response to water stress . Annual of Biology Ludhiana , 12: 77- 81.
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسي اثر آنتي‎اكسيداني گياهان عناب، زرشك، خرفه و كنگر بر روي سيستم‎هاي اكسيداتيو: اكسيداسيون سلول هاي كبدي، هموليز گلبول‎هاي قرمز و قندي شدن غير آنزيمي هموگلوبين (گليكوزيلاسيون)


نويسنده(گان):
آزاده اشراقي ، احمد موحديان عطار ، صديقه عسگري ، غلامعلي نادري ، اكبر بديعي



چکيده:
مقدمه: واكنش‎هاي اكسيداسيون باعث پيشرفت بيماري‎هايي نظير آترواسكلروز و ديابت مي‎شوند. امروزه مشاهده شده است كه آنتي‎اكسيدان‎‎ها در كاهش اين واكنش هاي اكسيداسيون، پيشگيري و درمان بيماري ها نقش دارند. هدف: در اين مطالعه اقدام به بررسي اثرات آنتي‎اكسيداني گياهان عناب (Ziziphus vulgaris Lam)، زرشـك (Berberis integerima Bunge)، خرفه (Portulaca oleracea L.) و كنگر (Gundelia tournefortti L.) بر روي سيستم هاي اكسيداتيو هموليز گلبول هاي قرمز، گليكوزيلاسيون غير آنزيمي هموگلوبين و اكسيداسيون ليپيدي نموده ايم.
روش بررسي: ابتدا گياهان مورد بررسي تهيه و پس از شناسايي هرباريومي عصاره گيري شد. هپاتوسيت هاي موش تهيه شد و در مجاورت AAPH قرار گرفت و ميزان SGOT آزاد شده از هپاتوسيت‎ها درحضور وغياب عصاره به عنوان يك ماركرپراكسيداسيون ليپيدي اندازه گيري شد. ميزان گليكوزيلاسيون هموگلوبين و هموليز گلبول هاي قرمز در حضور و غياب عصاره ها بررسي گشت و ميزان درصد مهار اكسيداسيون محاسبه شد.
نتايج: در سيستم هموليز گلبولي، گياهان مورد بررسي به خوبي هموليز گلبول هاي قرمز را مهار نموده اند. بيشترين تاثير بر مهار هموليز گلبول قرمز را گياه عناب داشته است. گليكوزيلاسيون هموگلوبين در حضور گياهان مورد مطالعه به خوبي مهار شده و بيشترين تاثير بر مهار گليكوزيلاسيون را گياه زرشك و كنگر داشته است. پراكسيداسيون ليپيدي در حضور غلظت هاي مختلف گياه خرفه، زرشك و كنگر به خوبي مهار شده است، در صورتي كه گياه عناب در اين سيستم بيشترين خاصيت پراكسيداني را داشته است.
نتيجه گيري: گياهان مورد مطالعه در بعضي غلظت ها به خوبي اثرات آنتي اكسيداني نشان دادند بنابراين مطالعه بر روي تاثير اين گياهان بر برخي از بيماري ها از جمله ديابت و آترواسكلروز و بيماري هاي كبدي مي تواند حايز اهميت باشد.

کليدواژگان:
آنتي اكسيدان، خرفه، زرشك، عناب، كنگر
 

پیوست ها

  • p0368600400801-MJBPIC.pdf
    237.7 کیلوبایت · بازدیدها: 0

خیال شیشه ای

مدیر بازنشسته
کاربر ممتاز
لیست مقالات مرتبط با گیاهان دارویی

لیست مقالات مرتبط با گیاهان دارویی

روشهای بیوتکنولوژی اصلاح گیاهان دارویی محمد صالحی
کارشناس ارشد اصلاح نباتات – باشگاه پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی واحدمیانه
mohsale@gmail.comThis email address is being protected from spam bots, you need Javascript enabled to view it





چکیده:
اگرچه کاشت گياهان دارويي به هزاران سال پيش باز مي‌گردد ولي بايد گفت که در مورد اصلاح آنها تاکنون پيشرفت قابل ملاحظه‌اي صورت نگرفته است و در حال حاضر، تعداد کالتيوارهاي مفيد به‌دست آمده بر اثر اصلاح گياهان دارويي اندک است. هدف از اصلاح گياهان دارويي، افزايش کميت و کيفيت آن دسته از مواد مؤثره در اين گياهان است که در صنايع دارويي از اهميت خاصي برخوردار هستند. در سال‌هاي اخير توجه خاصي از جانب سازمان‌هاي مختلف در کشورهاي جهان در ارتباط با اصلاح اين گياهان صورت گرفته است. در اين رابطه، استفاده از نتايج حاصل از انگشت‌نگاري ( fingerprinting ) مولکولي گياهان دارويي، مي‌تواند محققين را در پيشبرد اهداف اصلاحي اين گياهان ياري نمايد. از سوی دیگراستفاده از ترکيبات دارويي مشتق از گياهان، نه تنها قدمت زيادي دارد، بلکه به‌دليل عوارض جانبي بي‌شمار داروهاي شيميايي از يک‌سو و نارسايي‌هاي متعدد طب نوين در درمان برخي از بيماري‌ها با گذشت زمان،سبب شده بار ديگر پرورش و توليد گياهان دارويي با رشد قابل‌توجهي روبرو شود. در مقالة حاضر سعي شده است تا به معرفي روش‌هاي بيوتکنولوژيک مورد استفاده در شناسايي و توليد گياهان دارويي، وارزش بالاي آنها براي کشورهايي همچون ايران که داراي تنوع بالايي از گياهان دارويي هستند مشخص شود.
يکي از بخش‌هاي مهم بيوتکنولوژي “کشت بافت” است که کاربردهاي مختلف آن در زمينة گياهان دارويي، از جنبه‌هاي مختلفي قابل بررسي است گزارش‌هاي زيادي در ارتباط با بکارگيري تکنيک ” کشت بافت ” جهت تکثير گياهان دارويي وجود دارد. با ريزازديادي مي‌توان نرخ تکثير را بالا برد و مواد گياهي عاري از پاتوژن توليد کرد. باززايي گياهان با استفاده از جنين‌زايي سوماتيک از يک سلول، در بسياري از گونه‌هاي گياهان دارويي به اثبات رسيده است. با تکيه بر کشت بافت و سلول مي‌توان براي نگهداري کالتيوارهاي مورد نظر در بانک ژن يا براي نگهداري طولاني مدت اندام‌هاي تکثير گياه در محيط نيتروژن مايع، اقدام نمود. روش مهم بعدي داراي کاربرد فراوان در حوزة گياهان دارويي، “نشانگرهاي مولکولي” است. در طول دهه‌هاي گذشته، ابزارهايي که براي استانداردسازي داروهاي گياهي به‌وجود آمده‌اند، شامل ارزيابي ماکروسکوپيک و ميکروسکوپيک و همچنين تعيين نيمرخ شيميايي ( Chemoprofiling ) مواد گياهي بوده‌اند. از نشانگرهاي DNA مي‌توان براي شناسايي دقيق گونه‌هاي گياهان دارويي مهم، استفاده کرد. شاخة بعدي بيوتکنولوژي که در زمينة گياهان دارويي کاربردهاي فراواني دارد، “مهندسي ژنتيک” است. پيشرفت‌هاي اخير در زمينة ژنتيک گياهي و تکنولوژي DNA نوترکيب، کمک شاياني به بهبود و تقويت تحقيقات در زمينة بيوسنتز متابوليت‌هاي ثانويه کرده است.

مقدمه
اگرچه کاشت گياهان دارويي به هزاران سال پيش باز مي‌گردد ولي بايد گفت که در مورد اصلاح آنها تاکنون پيشرفت قابل ملاحظه‌اي صورت نگرفته است و در حال حاضر، تعداد کالتيوارهاي مفيد به‌دست آمده بر اثر اصلاح گياهان دارويي اندک است. هدف از اصلاح گياهان دارويي، افزايش کميت و کيفيت آن دسته از مواد مؤثره در اين گياهان است که در صنايع دارويي از اهميت خاصي برخوردار هستند. در سال‌هاي اخير توجه خاصي از جانب سازمان‌هاي مختلف در کشورهاي جهان در ارتباط با اصلاح اين گياهان صورت گرفته است. در این راستا استفاده از تکنیکهای وابسته به کشت بافت و بیوتکنولوژی به منظور ارتقاء صفات کمی و کیفی و کاهش زمان اصلاح نباتات از اهمیت خاصی برخوردار است.

کشت بافت
با تکنیک کشت بافت می توان از یک سلول به یک گیاه کامل دست یافت. در این تکنیک از روشهای جنین زایی ریزازدیادی و اندام زایی استفاده میگردد.استفاده از این تکنیک به همراه موتاسیون باعث سرعت بخشیدن به تکثیر انبوه تولید گیاهان عاری از بیماری انجام کار در تمام طول سال و کاهش هزینه خواهد شد.
اولین مرحله تکثیر قسمت مورد نظر در گیاه می باشد.پس از تعیین دز مناسب و انجام تیمار پرتوتابی و تکثیر دوباره گزینش درشرایط In-vitro با اعمال تیمار تنش صورت میگیرد .گیاهان گزینش شده بعد از انتقال به گلدان جهت سازگاری و تکثیر دوباره جهت سلکسیون انتهایی در مزرعه کشت شده و سپس مورد بررسی های تغییرات زنتیکی قرار خواهند گرفت.

يکي از بخش‌هاي مهم بيوتکنولوژي “کشت بافت” است که کاربردهاي مختلف آن در زمينة گياهان دارويي، از جنبه‌هاي مختلفي قابل بررسي است:

باززايي در شرايط آزمايشگاهي ( In-Vitro Regeneration )
تکثير گياهان در شرايط آزمايشگاهي، روشي بسيار مفيد جهت توليد داروهاي گياهي باکيفيت است. روش‌هاي مختلفي براي تکثير در آزمايشگاه وجود دارد که از جملة‌ آنها، ريزازديادي است. ريزازديادي فوايد زيادي نسبت به روش‌هاي سنتي تکثير دارد. با ريزازديادي مي‌توان نرخ تکثير را بالا برد و مواد گياهي عاري از پاتوژن توليد کرد. گزارش‌هاي زيادي در ارتباط با بکارگيري تکنيک ” کشت بافت ” جهت تکثير گياهان دارويي وجود دارد. با اين روش براي ايجاد کلون‌هاي گياهي از تيرة لاله در مدت 120 روز بيش از 400 گياه کوچک همگن و يک شکل گرفته شد که 90 درصد آنها به رشد معمولي خود ادامه دادند. براي اصلاح گل انگشتانه، از نظر صفات ساختاري، مقدار بيوماس، ميزان مواد مؤثره و غيره با مشکلات زيادي مواجه خواهيم شد ولي با تکثير رويشي اين گياه از راه کشت بافت و سلول، مي‌توان بر آن مشکلات غلبه نمود. چنان‌که مؤسسة گياهان دارويي بوداکالاز در مجارستان از راه کشت بافت و سلول گل انگشتانه موسوم به آکسفورد، توانست پايه‌هايي کاملاٌ همگن و يک شکل از گياه مذکور به‌دست آورد.

باززايي از طريق جنين‌‌زايي سوماتيک (غيرجنسي)
توليد و توسعة مؤثر جنين‌هاي سوماتيک، پيش‌نيازي براي توليد گياهان در سطح تجاري است. جنين‌زايي سوماتيک فرآيندي است که طي آن گروهي از سلول‌ها يا بافت‌هاي سوماتيک، جنين‌هاي سوماتيک تشکيل مي‌دهند. اين جنين‌ها شبيه جنين‌هاي زيگوتي (جنين‌هاي حاصل از لقاح جنسي) هستند و در محيط کشت مناسب مي‌توانند به نهال تبديل شوند. باززايي گياهان با استفاده از جنين‌زايي سوماتيک از يک سلول، در بسياري از گونه‌هاي گياهان دارويي به اثبات رسيده است. بنابراين در اين حالت با توجه به پتانسيل متفاوت سلول‌هاي مختلف در توليد يک ترکيب دارويي، مي‌توان گياهاني با ويژگي برتر نسبت به گياه اوليه توليد نمود.

حفاظت گونه‌هاي گياهان دارويي از طريق نگهداري در سرما
با تکيه بر کشت بافت و سلول مي‌توان براي نگهداري کالتيوارهاي مورد نظر در بانک ژن يا براي نگهداري طولاني مدت اندام‌هاي تکثير گياه در محيط نيتروژن مايع، اقدام نمود. نگهداري در سرما، يک تکنيک مفيد جهت حفاظت از کشت‌هاي سلولي در شرايط آزمايشگاهي است. در اين روش با استفاده از نيتروژن مايع (196- درجه سانتي‌گراد) فرآيند تقسيم سلولي و ساير فرآيندهاي متابوليکي و بيوشيميايي متوقف شده و در نتيجه مي‌توان بافت يا سلول گياهي را مدت زمان بيشتري نگهداري و حفظ نمود. با توجه به اينکه مي‌توان از کشت‌هاي نگهداري شده در سرما، گياه کامل باززايي کرد، لذا اين تکنيک مي‌تواند روشي مفيد جهت حفاظت از گياهان دارويي در معرض انقراض باشد. مثلاً بر اساس گزارشات منتشر شده، روش نگهداري در سرما، روشي مؤثر جهت نگهداري کشت‌هاي سلولي گياهان دارويي توليدکنندة آلکالوئيد همچون Rauvollfia serpentine , D. lanalta , A. belladonna , Hyoscyamus spp . است. اين تکنيک، مي‌تواند جهت نگهداري طيفي از بافت‌هاي گياهي چون مريستم‌ها، بساک و دانة گرده، جنين، کالوس و پروتوپلاست به‌کار رود. تنها محدوديت اين روش، مشکل دسترسي به نيتروژن مايع است.

توليد متابوليت‌هاي ثانويه از گياهان دارويي
از لحاظ تاريخي، اگرچه تکنيک ” کشت بافت ” براي اولين بار، در سال‌هاي 1940-1939 در مورد گياهان به‌کار گرفته‌شد، ولي در سال 1956 بود که يک شرکت دارويي در کشور آمريکا ( Pfizer Inc ) اولين پتنت را در مورد توليد متابوليت‌ها با استفاده از کشت توده‌اي سلول‌ها منتشر کرد. کول و استابو (1967) و هبل و همکاران (1968) توانستند مقادير بيشتري از ترکيبات ويسناجين ( Visnagin ) و ديوسجنين ( Diosgenin ) را با استفاده از کشت بافت نسبت به حالت طبيعي (استخراج از گياه کامل) به‌‌دست آورند. گياهان، منبع بسياري از مواد شيميايي هستند که به‌عنوان ترکيب دارويي مصرف مي‌شوند. فرآورده‌هاي حاصل از متابوليسم ثانويه گياهي ( Secondary Metabolite ) جزو گرانبهاترين ترکيب شيميايي گياهي ( Phytochemical ) هستند. با استفاد از کشت بافت مي‌توان متابوليت‌هاي ثانويه را در شرايط آزمايشگاهي توليد نمود. لازم به‌ذکر است که متابوليت‌هاي ثانويه، دسته‌اي از مواد شامل اسيدهاي پيچيده، لاکتون‌ها، فلاونوئيدها و آنتوسيانين‌ها هستند که به‌صورت عصاره يا پودرهاي گياهي در درمان بسياري از بيماري‌هاي شايع به‌کار برده مي‌شوند.

راهکارهاي افزايش متابوليت‌هاي ثانويه گياهي از طريق کشت بافت
1- استفاده از محرک‌هاي ( Elicitors ) زنده و غير زنده‌اي که مي‌توانند مسيرهاي متابوليکي سنتز متابوليت‌هاي ثانويه را تحت تأثير قرار داده و ميزان توليد آنها را افزايش دهند. لازم به‌ذکر است که اين محرک‌ها در شرايط طبيعي نيز بر گياه تأثير گذاشته و باعث توليد يک متابوليت خاص مي‌شوند.
2- افزودن ترکيب اولية ( Precursor ) مناسب به محيط‌کشت، با اين ديدگاه که توليد محصول نهايي در نتيجه وجود اين ترکيبات در محيط‌کشت، القاء شود.
3- افزايش توليد يک متابوليت ثانويه در اثر ايجاد ژنوتيپ‌هاي جديدي که از طريق امتزاج پروتوپلاست يا مهندسي ژنتيک، به‌دست مي‌آيند.
4- استفاده از مواد موتاژن جهت ايجاد واريته‌هاي پربازده
5- کشت بافت ريشة گياهان دارويي (ريشه، نسبت به بافت‌هاي گياهي ديگر، پتانسيل بيشتري جهت توليد متابوليت‌هاي ثانويه دارد)
مثال‌هاي قابل ذکر آنقدر زياد است که تصور مي‌شود هر ماده‌اي با منشاء گياهي، از جمله، متابوليت‌هاي ثانويه را مي‌توان به‌وسيلة کشت‌هاي سلولي توليد کرد: از جمله ترکيباتي که از طريق کشت سلولي و کشت بافت به توليد انبوه رسيده است،‌ داروي ضد سرطان تاکسول است. اين دارو که در درمان سرطان‌هاي سينه و تخمدان به‌کار مي‌رود از پوست تنه درخت سرخدار ( Taxus brevilifolia L. ) استخراج مي‌گردد. از آنجايي‌که توليد تاکسول به‌دليل وجود 10 هستة استروئيدي در ساختار شيميايي آن بسيار مشکل است و جمعيت طبيعي درختان سرخدار نيز براي استخراج اين ماده بسيار اندک است، لذا راهکار ديگري را براي توليد تاکسول بايد به‌کار گرفت. در حال حاضر، براي توليد تاکسول از تکنيک کشت بافت و کشت قارچ‌هايي که بر روي درخت رشد کرده و تاکسول توليد مي‌کنند،‌ استفاده مي‌گردد.
سولاسودين ( Solasodine ) نيز از ترکيبات ديگري است که از طريق کشت سوسپانسيون سلولي گياه Solanum eleganifoliu به‌دست مي‌آيد. از جمله متابوليت‌هاي ديگري که از طريق تکنيک کشت بافت و در مقياس تجاري توليد مي‌شود، شيکونين ( Shikonin ) (رنگي با خاصيت ضد حساسيت و ضد باکتري) است. مثال‌هاي زير گوياي کارايي تکنيک کشت بافت در توليد متابوليت‌هاي ثانويه است.
توليد آلکالوئيد پيروليزيدين ( Pyrolizidine ) از کشت بافت ريشة Senecio sp ، سفالين ( Cephaelin ) و امتين ( Emetine ) از کشت کالوس Cephaelis ipecacuanha ، آلکالوئيد کوئينولين ( Quinoline ) از کشت سوسپانسيون سلولي Cinchona ledgerione و افزايش بيوسنتز آلکالوئيدهاي ايندولي با استفاده از کشت سوسپانسيون سلولي گياه Catharanthus roseus .
استفاده از بيورآکتورها در توليد صنعتي متابوليت‌هاي ثانويه
توليد متابوليت ثانوية گياهي با خصوصيات دارويي در شرايط آزمايشگاهي، فوايد زيادي در مقايسه با استخراج اين ترکيبات از گياهان، تحت شرايط طبيعي دارد. کنترل دقيق پارامترهاي مختلف، سبب مي‌شود که کيفيت مواد حاصل در طول زمان تغيير نکند. درحالي که در شرايط طبيعي مرتباٌ تحت تأثير شرايط آب و هوايي و آفات است. تحقيقات زيادي در زمينة استفاده از کشت‌هاي سوسپانسيون و سلول گياهي براي توليد متابوليت‌هاي ثانويه صورت گرفته است. از جمله ابزارهايي که براي کشت وسيع سلول‌هاي گياهي به‌کار رفته‌اند، بيورآکتورها هستند. بيورآکتورها، مهمترين ابزار در توليد تجاري متابوليت‌هاي ثانويه از طريق روش‌هاي بيوتکنولوژيک، محسوب مي‌شوند.

مزاياي استفاده از بيورآکتورها در کشت انبوه سلول‌هاي گياهي عبارتند از:
1- کنترل بهتر و دقيق‌تر شرايط خاص مورد نياز براي توليد صنعتي ترکيبات فعال زيستي از طريق کشت سوسپانسيون سلولي
2- امکان تثبيت شرايط در طول مراحل مختلف کشت سلولي در بيورآکتور
3- جابجايي و حمل‌ونقل آسان‌تر کشت (مثلاً، برداشتن مايه‌کوبه در اين حالت راحت است)
4- با توجه به اينکه در شرايط کشت سوسپانسيون، جذب مواد غذايي به‌وسيلة سلول‌ها افزايش مي‌يابد، لذا نرخ تکثير سلول‌ها زياد شده و به‌تبع آن ميزان محصول (ترکيب فعال زيستي) بيشتر مي‌شود.
5- در اين حال، گياهچه‌ها به آساني توليد و ازدياد مي‌شوند.
سيستم بيورآکتور براي کشت‌هاي جنين‌زا و ارگانزاي چندين گونة گياهي به‌کار رفته است که از آن‌جمله مي‌توان به توليد مقادير زيادي سانگئينارين ( sanguinarine ) از کشت سوسپانسيون سلولي Papaver somniferum با استفاده از بيورآکتور، اشاره کرد. با توجه به اينکه بيورآکتورها، شرايط بهينه را براي توليد متابوليت‌هاي ثانويه از سلول‌هاي گياهي فراهم مي‌آورند، لذا تغييرات زيادي در جهت بهينه‌سازي اين سيستم‌ها، براي توليد مواد با ارزش دارويي (با منشأ گياهي) همچون جينسنوسايد ( ginsenoside ) و شيکونين صورت گرفته است.

نشانگرهاي مولکولي
بخش مهم بعدي داراي کاربرد فراوان در حوزة گياهان دارويي، “نشانگرهاي مولکولي” است. قبل از اينکه به موارد کاربرد نشانگرهاي مولکولي پرداخته شود، لازم است دلايل لزوم استفاده از نشانگرهاي مولکولي در زمينة گياهان دارويي ذکر شود:

دلايل استفاده از نشانگرهاي مولکولي در زمينة گياهان دارويي
فاکتورهايي همچون خاک و‌ شرايط آب و هوايي، بقاي يک گونة خاص و همچنين محتواي ترکيب دارويي اين گياه را تحت تأثير قرار مي‌دهند. در چنين حالاتي علاوه بر اينکه بين ژنوتيپ‌هاي مختلف يک گونه تفاوت ديده مي‌شود از لحاظ ترکيب دارويي فعال نيز با هم فرق مي‌کنند. در هنگام استفادة تجاري، از اين گياه دو فاکتور، کيفيت نهايي داروي استحصالي از اين گياه را تحت تأثير قرار مي‌دهند:
1- تغيير محتواي يک ترکيب دارويي خاص در گياه مورد نظر
2- اشتباه گرفتن يک ترکيب دارويي خاص با اثر کمتر که از گياهان ديگر به‌دست آمده است. به‌جاي ترکيب دارويي اصلي که از گياه اصلي به‌دست مي‌آيد.
چنين تفاوت‌هايي، مشکلات زيادي را در تعيين و تشخيص گياهان دارويي خاص، با استفاده از روش‌هاي سنتي (مرفولوژيکي و ميکروسکوپي)، به‌دنبال خواهد داشت. براي روشن‌شدن موضوع به مثال زير توجه کنيد:
کوئينون يک ترکيب دارويي است که از پوست درخت سينکونا ( cinchona ) به‌دست مي‌آيد. پوست درختان سينکونا که در جلگه‌ها کشت شده‌اند، حاوي کوئيوني است که از لحاظ دارويي فعال است. گونه‌هاي مشابهي از اين درخت وجود دارند که به‌روي تپه‌ها و زمين‌هاي شيبدار رشد مي‌کنند و از لحاظ مرفولوژيکي (شکل ظاهري) مشابه گونه‌هايي هستند که در جلگه‌ها رشد مي‌کنند، اما در اين گونه‌ها کوئيون فعال وجود ندارد.
در طول دهه‌هاي گذشته، ابزارهايي که براي استانداردسازي داروهاي گياهي به‌وجود آمده‌اند، شامل ارزيابي ماکروسکوپيک و ميکروسکوپيک و همچنين تعيين نيمرخ شيميايي ( Chemoprofiling ) مواد گياهي بوده‌اند. قابل ذکر است که نيمرخ شيميايي، الگوي شيميايي ويژه‌اي براي يک گياه است که از تجزية عصارة‌ آن گياه به‌وسيلة تکنيک‌هايي چون TLC و HPTLC و HPLC به‌دست آمده است. ارزيابي ماکروسکوپيک مواد گياهي نيز بر اساس پارامترهايي چون شکل، اندازه، رنگ، بافت،‌ خصوصيات سطح گياه، مزه و غيره صورت مي‌گيرد. علاوه بر اين، بسياري از تکنيک‌هاي آناليز، همچون آناليز حجمي ( Volumetric Analysis )، کروماتوگرافي گازي (Gas Chromatography )، کروماتوگرافي ستوني ( Column Chromatography ) و روش‌هاي اسپکتروفتومتريک نيز براي کنترل کيفي و استانداردسازي مواد دارويي گياهي، مورد استفاده قرار مي‌گيرند.
گرچه در روش‌هاي فوق، اطلاعات زيادي در مورد يک گياه دارويي و ترکيبات دارويي موجود در آن فراهم آيد، ولي مشکلات زيادي نيز به‌همراه دارد. مثلاً براي اينکه يک ترکيب شيميايي به‌عنوان يک نشانگر ( Marker ) جهت شناسايي يک گياه دارويي خاص، مورد استفاده قرار گيرد، بايد مختص همان‌گونة گياهي خاص باشد، در حالي‌که همة گياهان دارويي، داراي يک ترکيب شيميايي منحصربه‌فرد نيستند. همچنين بين بسياري از مولکول‌هاي شيميايي که به‌عنوان نشانگر و يا ترکيب دارويي خاص مدنظر هستند، هم‌پوشاني معني‌داري وجود دارد؛ اين موضوع در مورد ترکيبات فنولي و استرولي حادتر است.
يکي از عوامل مهم ديگري که استفاده از نيمرخ شيميايي را محدود مي‌سازد، ابهام در داده‌هاي حاصل از انگشت‌نگاري شيميايي (Chemical Fingerprinting) است. اين ابهام، در اثر تجمع مواد مصنوعي در پروفيل شيميايي حادث مي‌شود. علاوه بر اين، فاکتورهاي ديگري، پروفيل شيميايي يک گياه را تغيير مي‌دهند. که از جمله اين فاکتورها مي‌توان فاکتورهاي دروني چون عوامل ژنتيکي و فاکتورهاي بروني چون کشت، برداشت، خشک‌کردن و شرايط انبارداري گياهان دارويي را ذکر نمود. مطالعات شيموتاکسونوميکي (طبقه‌بندي گياهان بر اساس ترکيبات شيميايي موجود در گياه) که به‌طور معمول در آزمايشگاه‌هاي مختلف استفاده مي‌شوند، تنها مي‌توانند به‌عنوان معيار کيفي در مورد متابوليت‌هاي ثانويه، مورد استفاده قرار مي‌گيرند و براي تعيين کمي اين ترکيبات، استفاده از نشانگرهاي ويژه (شيميايي) که به‌کمک آن به آساني بتوان گونه‌هاي گياهان دارويي را از يکديگر تشخيص داد، يک الزام است. در اين رابطه، همان‌طور که در فوق ذکر شد، در هرگياه يک نشانگر منحصر به فرد را نمي‌توان يافت.
مشکلي که در شناسايي گونه‌هاي گياهان دارويي با استفاده از صفات مرفولوژيک وجود دارد، وجود نام‌هاي گياهشناسي متفاوت در مورد يک گياه در نواحي مختلف جهان است. در اين حالت ممکن است گونه‌هاي گياهان دارويي نادر و مفيد، با گونه‌هاي ديگري که از لحاظ مرفولوژيکي به گياه اصلي شبيه‌اند، اشتباه فرض شوند.
بنابراين، با توجه به مشکلات موجود در زمينة شناسايي گياهان دارويي با استفاده از روش‌هاي سنتي و با توجه به پيشرفت محققين در زمينة ايجاد نشانگرهاي DNA ‌،‌ استفاده از اين تکنيک‌هاي نوين مي‌تواند ابزاري قدرتمند در استفاده کارا از گونه‌هاي مؤثر دارويي محسوب شود. از جمله مزاياي اين نشانگرها، عدم وابستگي به سن و شرايط فيزيولوژيکي و محيطي گياه دارويي است. پروفيلي که از انگشت نگاري DNA يک گياه دارويي به‌دست مي‌آيد، کاملاً به همان گونه اختصاص دارد. همچنين براي استخراج DNA به‌عنوان مادة آزمايشي در آزمايشات نشانگرهاي مولکولي، علاوه بر بافت تازه، مي‌توان از بافت خشک نيز استفاده نمود و از اين رو، شکل فيزيکي نمونه براي ارزيابي آن گونه، اهميت ندارد. نشانگرهاي مختلفي بدين منظور ايجاد شده‌اند که از آن جمله مي‌توان به روش‌هاي مبتني بر هيبريداسيون (مانند RFLP )، روش‌هاي مبتني بر RCR (مانند AFLP ) و روش‌هاي مبتني بر توالي‌يابي (مانند ITS ) اشاره کرد.

برخي موارد کاربرد نشانگرهاي DNA در زمينة گياهان دارويي
ارزيابي تنوع ژنتيکي و تعيين ژنوتيپ (Genotyping)

تحقيقات نشان داده است که شرايط جغرافيايي،‌ مواد دارويي فعال گياهان دارويي را از لحاظ کمي و کيفي، تحت تأثير قرار مي‌دهد. بر پاية تحقيقات انجام شده، عوامل محيطي محل رويش گياهان دارويي در سه محور زير بر آنها تاثير مي‌گذارد:
1- تاثير بر مقدار کل مادة مؤثرة گياهان دارويي
2- تاثير بر عناصر تشکيل دهندة مواد مؤثره
3- تاثير بر مقدار توليد وزن خشک گياه
عوامل محيطي که تاثير بسيار عمده‌اي بر کميت و کيفيت مواد مؤثرة آنها مي‌گذارد عبارتنداز نور، درجه حرارت، آبياري و ارتفاع محل. بنابراين نياز است که به‌دقت اين موضوع مورد بررسي قرار گيرد. به اين خاطر، بسياري از محققين، تأثير تنوع جغرافيايي بر گياهان دارويي را از لحاظ تغييرات در سطوح مولکول DNA (ژنتيک) مطالعه نموده‌اند. اين برآوردها از تنوع ژنتيکي مي‌تواند در طراحي برنامه‌هاي اصلاحي گياهان دارويي و همچنين مديريت و حفاظت از ژرم‌پلاسم آنها به‌کار رود.

شناسايي دقيق گياهان دارويي
از نشانگرهاي DNA مي‌توان براي شناسايي دقيق گونه‌هاي گياهان دارويي مهم، استفاده کرد. اهميت استفاده از اين نشانگرها، به‌ويژه در مورد گونه‌ها و يا واريته‌هايي که از لحاظ مرفولوژيکي و فيتوشيميايي به هم شبيهند، دوچندان مي‌شود. گاهي ممکن است بر اثر اصلاح گياهان دارويي کالتيوارهايي به‌وجود آيد که هر چند از نظر ظاهر با ساير افراد آن‌گونه تفاوتي ندارد ولي از نظر کميت و کيفيت مواد مؤثره اختلاف‌هاي زيادي با آنها داشته باشد. در اين حالت اصلاح‌کنندگان چنين گياهاني بايد تمام مشخصات آن کالتيوار را از نظر خصوصيات مواد مؤثره ارايه دهند که شناسايي و معرفي خصوصيات مذکور مستلزم صرف هزينه و زمان زياد از نظر کسب اطلاعات گسترده دربارة فرآيندهاي متابوليسمي گياه مربوطه است. به‌علاوه امکان تغييرپذيري وضعيت توليد و تراوش مواد مؤثره در مراحل مختلف رويش گياه همواره بايد مورد نظر اصلاح‌کننده قرار داشته‌باشد. به‌عنوان مثال، از نشانگرهاي RAPD و PBR براي شناسايي دقيق گونة P.ginseng در بين جمعيت‌هاي جينسنگ ( ginseng ) استفاده شده است. همچنين برخي از محققين از يک راهکار جديد به‌نام DALP ( Direct Amplification of Length Polymorphism ) براي شناسايي دقيق Panax ginseng و Panax quinquefolius استفاده کرده‌اند.

انتخاب کيموتايپ‌هاي (Chemotypes) مناسب به‌کمک نشانگر
علاوه بر شناسايي دقيق گونه‌ها، پيش‌بيني غلظت مادة شيميايي فعال گياهي (Active Phytochemical) نيز براي کنترل کيفي يک گياه دارويي مهم است . شناسايي نشانگرهاي (DNA QTL) که با مقدار آن ترکيب دارويي خاص همبستگي دارند، مي‌تواند جهت کنترل کيفي و کمي مواد خام گياهي، مؤثر واقع شود. لازم به‌ذکر است که تنها تفاوت بين کيموتايپ‌هاي مختلف، مقدار مادة شيميايي فعال آنها است. همچنين، پروفيل‌هاي حاصل از نشانگرهاي DNA مي‌توانند جهت تعيين روابط فيلوژنتيکي (خويشاوندي) بين کيموتايپ‌هاي مختلف يک گونه گياه دارويي به‌کار روند. در سال‌هاي اخير مطالعات زيادي به‌منظور تعيين رابطة بين نشانگرهاي DNA و تنوعات کمي وکيفي ترکيبات فعال دارويي در بين گونه‌ها و خويشاوندان نزديک گياهان دارويي، صورت گرفته و يا در حال انجام است. از طرفي، به‌کارگيري توأم تکنيک‌هاي مولکولي و تکنيک‌هاي آناليزي ديگر، چون TLC و HPLC ، مي‌تواند شناخت ما را نسبت به يک گونة دارويي خاص و به تبع آن کنترل کيفي و کمي ترکيب دارويي مورد نظر در سطح صنعتي، افزايش دهد. به‌عنوان مثال بررسي تنوع ژنتيکي Artemisia annua ، به‌عنوان منبع ترکيب ضد ملارياي آرتميزينين (artemisinin)، نشان مي‌دهد که ژنوتيپ‌هاي اين گياه در سراسر هند، از لحاظ محتواي اين ترکيب (مقدار مادة مؤثرة آرتمزينين)، تنوع نشان مي‌دهند. اين بررسي با استفاده از نشانگر RAPD (يک نوع نشانگر DNA ) صورت گرفته است.

مهندسي ژنتيک
شاخة بعدي بيوتکنولوژي که در زمينة گياهان دارويي کاربردهاي فراواني دارد، “مهندسي ژنتيک” است. پيشرفت‌هاي اخير در زمينة ژنتيک گياهي و تکنولوژي DNA نوترکيب، کمک شاياني به بهبود و تقويت تحقيقات در زمينة بيوسنتز متابوليت‌هاي ثانويه کرده است. قسمت اعظمي از تحقيقات در زمينة متابوليت‌هاي ثانويه، به‌روي شناسايي و دستکاري ژنتيکي آنزيم‌هاي دخيل در مسير متابوليکي سنتز يک متابوليت ثانويه، متمرکز شده‌است. ابزار طبيعي که در فرآيند مهندسي ژنتيک و در اکثر گونه‌هاي گياهي و بخصوص گياهان دولپه به‌کار مي‌رود، يک باکتري خاکزي به‌نام آگروباکتريوم (Agrobacterium) است. گونه‌هاي مختلف اين باکتري، مهندسان طبيعي هستند که بيماري‌هاي‌ تومور گال طوقه‌ (Crown Gall Tumour) و ريشة مويي (Hairy Root) را در گياهان سبب مي‌شوند. تحقيقات نشان داده‌است که ريشه‌هاي مويي توليد شده به‌وسيلة گونه‌اي از اين باکتري به‌نام‌ A. rhizogenes ‌، بافتي مناسب براي توليد متابوليت ثانويه هستند. به علت پايداري و توليد زياد اين بافت‌ها در شرايط کشت عاري از هورمون، تاکنون گونه‌هاي دارويي زيادي با استفاده از اين باکتري تغيير يافته‌اند. که از آن جمله مي‌توان به کشت ريشة‌ مويي گياه دارويي Artemisia annua به‌منظور توليد ترکيب دارويي فعال، اشاره کرد. تحقيقات نشان داده است که شرايط جغرافيايي،‌ مواد دارويي فعال گياهان دارويي را از لحاظ کمي و کيفي، تحت تأثير قرار مي‌دهد.
بنابراين مي‌توان ديد که مهندسي ژنتيک مي‌تواند به‌عنوان ابزاري قدرتمند جهت توليد متابوليت‌هاي ثانوية جديد و همچنين افزايش مقدار متابوليت‌هاي ثانويه موجود در يک گياه به‌کار رود.

منابع:
1- باقری، عبدالرضا.1376.مبانی کشت بافتهای گیاهی(ترجمه).انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
2-رستگاری، س. ج. 1373. موتاسیون بریدینگ و کشت بافت .مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته ای، کرج.
3-ودادی. س، رستگاری.س. ج.1384.استفاده از موتاسیون و کشت بافت در ایجاد تغییرات ژنتیکی مطلوب در گیاها ن زراعی .نشریه علمی تخصصی کشاورزی پایدار .
4- ميردريکوند، محمد. 1381. اهميت بيوتکنولوژي گياهي و حوزه‌هاي مختلف کاربرد آن. شبكه تحليلگران تكنولوژي ايران.
5- اميدبيگي، رضا. 1379. رهيافت‌هاي توليد و فرآوري گياهان دارويي. انتشارات طراحان نشر، ص: 173-161.

6- Breithaupt, H. 2003. Back to the roots. EMBO Rep, 4(1): 10-12.
7-Ha,W.Y., P.C.Shaw, J.Liu, F.C.Yau, and J.Wang.2002. Authentication of Panax ginseng and Panax quinquefolius using amplified fragment length polymorphism (AFLP) and directed amplification of minisatellite region DNA (DAMD). J Agric Food Chem, 50(7): 1871-1875.
8- Harish Vasudevan. DNA Fingerprinting In The Standardization Of Herbs And Nutraceuticals. Availible from:
[url]http://www[/URL] .bioteach. ubc. ca /MolecularBiology/ DNAfingerprintherbs.
9- Henry,R.J.2001. Plant Genotyping: The DNA fingerprinting of Plants. CABI Publishing, New York .
10-
[url]http://holistic-online.com/Herbal-Me...herb-intro.htm[/URL].
11-Kalpana, J., P. Chavan, D. Warude, and B. Patwardhan. 2004. Molecular markers in herbal drug technology. Current Science, 87(2): 159-165.
12-Mihalov,J., A.D.Marderosian, and J.C. Pierce.2000. DNA identification of commercial ginseng samples. J Agric Food Chem, 48(8): 3744-3752.
13-Plants in Traditional and herbal medicine. Available from:
[url]http://www.plant-talk.org/Pages/Pfacts10.html[/URL].
14-Sasson, A., 1991. production of useful biochemicals by higher plant cell culture: biotechnological and economic aspects. Options Méditerranéennes – Serie Seminaires, 14: 59-74.
15-Tripathi, L., and J. N. Tripathi. 2003. Role of biotechnology in medicinal plants. Trop J Pharm Res, 2 -253-243(2).
16- Wilken, D., A. Hohe, and A. Gerth. In Vitro Production of Plant secondary metabolites using novel Bioreactors. BioPlanta GmbH , Germany

 

خیال شیشه ای

مدیر بازنشسته
کاربر ممتاز
بررسي اكولوژي گياه نوروزك Salvia leriifolia در منطقه سبزوار
اسماعيل فيله كش,عباس علي آبادي , حسين فرزانه , مهدي برزويي, ابولقاسم دادرسي
كارشناسان پژوهشي ايستگاه تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي سبزوار
سبزوار - ص پ 103 - تلفن 2647006 فاكس 2647491



A study of Autecology Salvia leriifolia in Sabzevar region
Ismaeal Filehkesh ,A.Aliabadi,H.Farzane,M.Borzoee,A.Dadrasi
Sabzevar Agriculture and Naturaral Resoursces Reserch Station
filehkesh@yahoo.com Email :




خلاصه


نوروزك گياهي از خانواده نعناعيان است كه تاكنون در ايران از خراسان و سمنان گزارش گرديده است . شاخ وبرگ اين گياه داراي اسانس وخاصيت آنتي بيوتيكي و پوست خارجي آن حاوي موسيلاژ است(1) . مغز دانه آن حاوي 56-50 % چربي و 30 % پروتئين دارد كه براي طباخي و خام خواري مطلوب است(2). مناطق رويشگاهي و گياهان همراه ، نوع خاك و نيز ارتفاع رويشگاهي آن در منطقه مورد بررسي قرار كرفت . نتايج حاصله نشان ميدهد:
سازگاري اين گياه با انواع خاكها بالاخص خاكهاي سبك در شيبهاي جنوبي بسيار بالاست. اين گونه با گياهاني از قبيل درمنه , افدرا , پرند تشكيل تيپ ميدهد. ميزان زادآوري در سالهاي با بارندگي مناسب خوب بوده و در صورت حمايت در سال اول, سالهاي بعد مي تواند به خوبي در برابر عوامل اقليمي و نيز شرايط چراي دام مقاومت كند .با توجه به سازگاري و دامنه پراكنش وسيع آن ، به عنوان يك گياه چند منظوره مورد حمايت قرار گيرد برنامه ريزي يراي جمع آوري بذر نوروزك ، ضمن ايجاد اشتغال در مناطق پراكنش اين گونه با ترويج و معرفي خواص داروئي آن و بازاريابي براي فروش به زراعي كردن اين گونه كمك مي نمايد .
واژه هاي کليدي : نوروزک , مناطق خشک , سبزوار, Salvia leriifolia



Abstract :
Salvia leriifolia is a member of Labiateae family that has been observed and reported in Khorasan and Semnan provinces of Iran. Researches showed that shoots of this plant have essence and antibiotic effects. After ripening of seeds in mid-may that spring forage of desert ranges will deplete, seeds of this plant are suitable source of food for light animals and wildlife.
Results of this investigation showed that: shrub form of salvia was observed in the range of 900 to 1600 meter height from sea level. The distribution of this plant was in the extremely arid cold deserts with average annual precipitation of 150-200 millimeters at stony mountains, conglomerate mountains marls and stony colluvials. The amount of propagation in the years with proper precipitation was good and if be protected will tolerate the hard conditions of climate and animal grazing at other years. Studies on marketing and propagation of this plant can introduce new jobs and opportunity of entrance of this plant to the list of oil seeds..
Key words: Salvia lerifolia, Novroozak, Arid area, Sabzevar


مقدمه


عرصه هاي منابع طبيعي با توجه به گوناگوني اقليمي در آنها در ايران داراي توانمنديهاي بسيار در عرصه رويشگاهي مي باشند . شناخت اين توانمنديها در راستاي بهره وري مناسب از آنها مي تواند راه را براي گسترش گونه هاي مناسب هر منطقه هموار سازد. جنس Salvia چند ساله و غالبا نيز بسيار معطرند. جنس Salvia 500 گونه دارد كه در ايران از اين جنس56 گونه گزارش گرديده است گياه دارويي علوفه اي و صنعتيSalvia leriifolia با نام فارسي نوروزك در ايران از خراسان و سمنان گزارش گرديده است .(3 و4)

مواد و روشها


با بررسي منابع داخلي و گزارشات ارائه شده و نيز پيمايشهاي صحرايي مكانهاي رويشگاهي اين گياه مورد بازديد قرار گرفت . تيپ هاي رويشي ، ارتفاع رويشگاهي ، ميزان بارندگي و ساير پارامترهاي اقليمي ،
كمتر از 50 % بذور سالم بوده و بسته به شرايط اقليمي و نيز حمله آفات از جمله ملخ ممكن است اين ميزان كاهش و يا افزايش پيدا كند . تاج پوشش گياه به صورت مدور متشكل از تعداد زيادي بوته به قطر 150-50 و ارتفاع 40-30 سانتيمتر مي باشد . وزن هزار دانه اين گياه با توجه به شرايط اقليمي منطقه از 50 تا 88 گرم متغير است .شروع رسيدن بذر و نيز تشكيل گل از از پايين ساقه به بالابوده ودريك ساقه همه مراحل رشد زايشي امكان دارد ديده شود..تكثير بوسيله بذر و زادآوري آن با توجه به شرايط منطقه و فصل چراي دام مناسب است .
پيشنهاد ميگردد با توجه به ارزش بسيار خوبي كه اين گياه از نظر داروئي و صنعتي دارد مطالعاتي در خصوص بازاريابي و تكثير اين گونه انجام تا ضمن ايجاد اشتغال زمينه ورود اين گونه گياهي به جرگه دانه هاي روغني فراهم گردد.
سازند هاي زمين شناسي ، نوع خاك ، گياهان همراه ، جهت شيب از جمله موارد مورد بررسي بود . فنولوژي گياه از نظر تيپ رويشي ، فرم گياه ، زمان شروع رشد ، ساقه دهي ، گلدهي و بذر دهي و دورانهاي ركود و نيز سيستم زادآوري گونه مطالعه گرديد.
نتايج و بحث


نتايج حاصل از اين بررسي نشان مي دهد كه ، گياه نوروزك با فرم بوته اي از ارتفاع 900 تا 1600 متر از سطح دريا ديده مي شود . پراكنش اين گياه در اقليم فراخشك بياباني سرد ، با متوسط 150 تا 200 ميليمتر بارندگي سالانه , در ارتفاعات سنگلاخي ، ارتفاعات كنگلومرايي سازندهاي مارني و واريزه هاي سنگي است بررسي پروفيل خاك در مناطق گسترش ريشه اين گونه نشان مي دهد كه بيش از 64% خاك شن مي باشد وبه عبارتي گسترش اين گونه بيشتر در روي خاكهاي سبك است .گسترش ريشه تا عمق 90 و پراكندگي آن تا 160 سانتيمتر اندازه گيري شد اين گونه معمولا در روي شيبهاي جنوبي حضور دارد . نوروزك بيشتر به همراه تيپ هاي گياهي Pteropyrum- - Launea Artemisia - Salsola-ديده مي شود .
مراحل فنولوژيكي گياه نشان ميدهد كه اين گياه پس از كاهش سرماي زمستانه از نيمه اسفند رشد رويشي خود را آغاز و در اوايل فروردين (بسته به شرايط محيطي ) رشد ساقه هاي گلدهنده آن شروع مي شود . ارتفاع ساقه اين گياه پس از رسيده بذور به مرحله خميري به شدت مورد چراي وحوش و دام هاي اهلي قرار ميگيرد. روستائيان قبل از خشك شدن بذور را جمع آوري به مصرف خوراكي خود مي رسانند. هاي گلدهنده آن شروع مي شود . ارتفاع ساقه گلدهنده بين 23.5-12 سانتيمتر ، تعداد رديف گلدهنده بين 9-4 رديف و تعداد بذر در هر شاخه 36-16 عدد مي باشد .

منابع و مآخذ :


حداد خداپرست و همكاران .1381. بررسي امكان استفاده از برگ نوروزك و عصاره آن بر .... .فرآورش شماره 3و4 دانشگاه آزاد اسلامي سبزوار
حداد خداپرست .1372. روزنامه قدس شماره 2054
راشد محصل و همكاران.؟. رستني هاي خراسان نشريه شماره 3 .هرباريوم دانشگاه فردوسي مشهد

-Jalili.A,Jamzad.z 1999.Red data book of Iran-Research Institute of Forest and Rangeland No -215-
 

خیال شیشه ای

مدیر بازنشسته
کاربر ممتاز
قابليت‌ها و محدوديت‌ها در توسعه كيفي رويشگاههاي بنه و خنجوك
(p.kinjuk , p.atlantica)‌ در استان يزد
محمد هادي راد
عضو هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان يزد
يزد ـ بلوار آزادگان ـ مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان يزد ـ صندوق پستي 571ـ89165


Potential and limitation of developing of
P.khinjur and P.atlantica vegetation
Mohmmad hadi rad
Yazd Agricultural and Natural Resources Research Center
Email:Mohmmad hadi
rad@yahoo.com




خلاصه


بنه و خنجوك از جمله گياهان چوبي مناطق خشك و نيمه خشك كشور مي‌باشند كه جدا از ارزش‌هاي زيست محيطي بي شماري كه دارند مصارف دارويي و صنعتي گسترده‌اي نيز به همراه دارند . جنبه‌هاي دارويي و صنعتي اين دو گياه و بويژه بنه كاملاً روشن است . صمغ بنه مصارف دارويي و صنعتي زيادي داشته و از ميوه آن به عنوان گياه دارويي در رفع سردرد استفاده ميشود. صمغ خنجوك نيز مصارف دارويي زيادي داشته و شاخ وبرگ و ميوه گياه نيز در طب سنتي جايگاه خاصي دارد. گال خنجوك نيز قابض و تسكين دهنده درد معده و سرفه و نرم كننده سينه مي‌باشد. در اين تحقيق با هدف معرفي قابليت‌ها به عوامل مؤثر بر پراكنش بنه و خنجوك در استان يزد پرداخته و فاكتورهاي اكولوژيكي موثر بر اين امر مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد . درختان بنه و خنجوك در استان يزد در شرايط اكولوژيكي بسيار گسترده پراكنش يافته بگونه‌اي كه سطحي حدود 570000 هكتار را به عنوان رويشگاه به خود اختصاص داده اند.
واژه هاي کليدي : رويشگاه، بنه، خنجوک .​

Abstract
P.khinjuk and P.atlantica are one of the important of weedy plant species of arid and semiarid region of Iran. These plants have medicinal and industrial values. In this research, the effect of ecological factors on distribution have been studied. These trees distribute with high low density and medium density , on 57000 hectas in yazd province.
Keywords : Pistacia atlantica, P. khijuk, habitate
مقدمه‌


اندام‌هاي مختلف درختان بنه و خنجوك مصارف دارويي و صنعتي گسترده‌اي دارد . بهره برداري از درختان بنه با هدف توليد صمغ و استفاده از آن در امور دارويي و صنعتي موضوعي است كه اقتصاد بخشي از جنگل نشينان در ناحيه رويشي زاگرس را تشكيل مي‌دهد. اگر چه بهره برداري از درختان بنه و خنجوك مي‌تواند اثرات سوء فيزيولوژيكي و ضعف درخت را در بر‌داشته باشد. ليكن دقت در بهره برداري و به كارگيري روشهاي صحيح مي‌تواند خسارت را به حداقل ممكن برساند. بهره گيري از ميوه، برگ، صمغ ترشح يافته بصورت طبيعي و گال‌هاي اين دو گياه نيز كاربردهاي زياد دارويي دارد (1). شناخت دقيق رويشگاههاي طبيعي گياهان دارويي ضمن روشن شدن پتانسيل‌هاي موجود،امكان توسعه و بهره برداري صحيح را به خوبي فراهم مي‌سازد. ضمن اينكه قابليت‌ها و محدوديت‌هاي هر منطقه را نيز براي توسعه و بهره برداري اقتصادي روشن مي‌نمايد. منابع مختلف به وجود پايه‌هاي از بنه و خنجوك در جوامع گياهي مختلف از جمله جامعه بنه- بادام در مناطق مختلف استان اشاره داشته اند(4، 3، 2‌‌).

مواد و روشها


پس از شناسايي رويشگاههاي مختلف بنه و خنجوك در استان نسبت به انتقال آنها بر روي نقشه‌هاي 1:50000 و 1:250000 توپوگرافي اقدام و نقشه پراكنش تهيه گرديد. با انتقال نقشه پراكنش بر روي نقشه‌هاي زمين شناسي،قابليت اراضي، اقليم، هم دما و هم باران و ساير شرايط اكولوژيكي حاكم، همچنين كيفيت رويشگاههاي مختلف مورد مطالعه قرار گرفت .

نتايج و بحث

بنه وخنجوك در استان يزد در دو ناحيه رويشي زاگرس و ايران و توراني پراكنش داشته و جوامع منفرد يا مخلوط از هر دو گونه را تشكيل مي‌دهند . ناحيه رويشي زاگرس كه در قسمت جنوبي استان قرار دارد سطح كوچكي را در حدود 62000 هكتار به خود اختصاص داده كه متراكم ترين جنگل‌هاي بنه را درخود جاي داده است. اقليم حاكم برجنگل‌هاي اين منطقه از خشك بياباني معتدل تا نيمه خشك معتدل متغيير است. ميزان بارندگي نيز متغيير بوده بگونه‌اي كه بيشترين مقدارباران دركرخنگان با 359 ميليمتر مي‌باشد. بهره برداري از صمغ بنه در اين منطقه محدود و تنها از صمغ‌هاي ترشح يافته بصورت طبيعي استفاده‌هاي دارويي مي‌شود. كاربرد ميوه بنه به عنوان دارو و همچنين بخشي از آجيل و تنقلات درمنطقه به خوبي رواج دارد. ميزان تراكم درختان بنه در اين منطقه بطور متوسط 32 اصله در هكتار مي‌باشد كه عمدتاً بر روي كوهها، تپه‌ها و فلاتها و تراسهاي فوقاني قرار دارند كه از نظر زمين شناسي داراي تراسهاي آهكي، شيست، مرمر و دولوميت مي‌باشند. ارتفاع اين ناحيه رويشي از 1700 متر آغاز و تا 2500 متر ادامه دارد. عدم بهره برداري از صمغ آنها و قرق بودن منطقه براي بهره‌برداري از عوامل ديگر شادابي درختان مي‌باشد، ناحيه رويشي ايران و توراني كه بخش عمده‌اي از سطح استان را در بر گرفته است داراي 512000 هكتار رويشگاه بنه و خنجوك مي‌باشد. درختان بنه و خنجوك به صورت جوامعي منفرد و يا با يكديگر در اين ناحيه رويشي به چشم مي‌خورند بگونه‌اي كه 7 درصد به بنه،‌54/46 درصد به خنجوك و 46/46 درصد به بنه و خنجوك با يكديگر اختصاص دارد، به عبارتي در 93 درصد از رويشگاههاي مورد مطالعه خنجوك و 53 درصد بنه قابل روئيت است . آمار فوق دامنه سازگاري و بردباري خنجوك نسبت به بنه را نشان مي‌دهد . در مناطقي كه بنه پراكنش دارد ارتفاع از سطح دريا حداقل 1800 و حداكثر 2500 متر و درمناطقي كه خنجوك پراكنش دارد حداقل 1300 متر ( در سياه كوه) و حداكثر 2100 متر مي‌باشد. عمده مناطق پراكنش بنه و خنجوك بر روي اراضي كوهستاني بوده كه شامل آهك همراه با كنگلومرا، ماسه سنگ و گرانيت و آهك توده‌اي و دولوميت، شيل، مرمر و شيست مي‌باشد . تحمل خنجوك به تنوع بستر رويش بيشتر از بنه بوده و امكان استقرار آن در شرايط متنوع تر زمين‌شناسي وجود دارد. اقليم حاكم بر رويشگاههاي بنه و خنجوك در اين ناحيه رويشي عمدتاً فرا خشك سرد تا خشك بياباني معتدل مي‌باشد. تحمل خنجوك نسبت به بنه به شرايط نامساعد اقليمي نيز كاملاً‌مشهود است. در پايان اين بخش مي‌توان به اين نكته اشاره نمود كه به جز ناحيه رويشي زاگرس،در ناحيه رويشي ايران وتوراني به علت پراكنش گسترده خنجوك نسبت به بنه و شرايط نامساعد اكولوژيكي حاكم بر استان، اين گونه از مقاومت بالاتري برخوردار مي‌باشد. ميزان دير زيستي خنجوك نسبت به بنه به مراتب كمتر است به همين دليل پايه كهنسالي از خنجوك در سطح استان مشاهده نگرديد . نقش مناطق حفاظت شده، مناطقي كه به دليل مهاجرت روستائيان خالي از سكنه مانده و مناطق صعب‌العبور را در زادآوري و تجديد حيات اين دو گونه نبايد ناديده گرفت. مناطق متعددي را مي‌توان گزارش كرد كه به دليل دو امر فوق زاد آوري بسيار مطلوب اتفاق افتاده وشرايط مساعد را براي توسعه كيفي رويشگاههاي بنه و خنجوك نويد مي‌دهد.


منابع ‌


1 ـ زارع زاده، عباس (1379) جمع آوري، شناسايي و اهلي كردن گياهان دارويي استان يزد،‌مركز تحقيقات منابع طبيعي و امور دام يزد.
2 ـ گروه مطالعات هامون (1365) مطالعه جامع توسعه اقتصادي و اجتماعي استان يزد- جلد اول و سوم . وزارت برنامه وبودجه.
3 ـ مظفريان،‌ولي ا- (1379) فلور استان يزد . انتشارات يزد، تهران، 56صفحه.
4 ـ ميرجليلي،‌سيد عباس (1376) مطالعه فلورستيك و بررسي جوامع گياهي منطقه هرات و مروست استان يزد. پايان نامه كارشناسي ارشد رشته علوم گياهي . دانشگاه تهران . 121 صفحه .
 
بالا