مجموعه مقالات تخصصی گیاهان دارویی

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
تجزيه و تحليل ضرايب مسير عملكرد برگ در متر مربع و عملكرد اسانس در ژنوتيپ‌هاي نعناع
حسين زينلي1، خورشيد رزمجو3 و محمد باقر رضايي2
1- اعضاي هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي اصفهان
2- موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كشور
3- دانشگاه صنعتي اصفهان
اصفهان- خيابان دستگرد- شهرك اميرحمزه- مركزتحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان- ص-پ- 81785-199.



خلاصه


نعناع يك گياه دارويي است كه اطلاعات كمي در مورد روابط بين صفات مورفولوژيكي و محتوي اسانس آن وجود دارد. اين آزمايش در قالب يك طرح بلوك كامل تصادفي با سه تكرار با استفاده از دوازه نمونه نعناع از دو گونه M. spicata و M.longifolia انجام شد. نتايج نشان داد كه عملكرد گياه در متر مربع بالاترين اثر مستقيم را بر روي عملكرد برگ در متر مربع داشت. اثر غير مستقيم اين صفت از طريق روز تا 50 در صد گلدهي بسيار بالا و منفي بود. به طور كلي تجزيه ضرايب مسير صفات مورفولوژيكي روي عملكرد برگ در متر مربع در نعناع نشان داد كه عملكرد گياه در متر مربع و روز تا 50 در صد گل‌دهي از مهمترين اجزاي عملكرد برگ در متر مربع بوده و بنابراين انتخاب بر اساس اين صفات مي‌تواند در بهبود عملكردبرگ نعناع در متر مربع سودمند باشد. ضرايب همبستگي فنوتيپي و ژنوتيپي بين عملكرد اسانس و صفات مورفولوژيكي همچنين نشان داد كه عملكرد اسانس با طول برگ همبستگي مثبت و قوي داشت. تجزيه وتحليل ضرايب مسير همچنين نشان داد كه طول برگ بيشترين اثر مستقيم را روي عملكرد اسانس دارد. بنابراين ممكن است كه از طول برگ به عنوان يك ماركر در جهت انتخاب ژنوتيپهاي با عملكرد بالاي اسانس در نعناع استفاده نمود.
واژه‌هاي كليدي: اسانس، ژنوتيپ، نعناع


مقدمه

جنس Menthaيكي از جنسهاي خانواده Labiatae است كه داراي توزيع وسيع و اهميت تجارتي قابل ملاحظه‌اي است و در هرپنج قاره جهان كشت مي‌شود. ساقه‌ها و برگهاي چندين گونه آن اغلب به عنوان ادويه و دارو مورد استفاده قرار مي‌گيرد(1و2). عملكرد برگ و عملكرد اسانس گياه نعناع نتيجه فعاليت تعداد زيادي از فراينده‌هاي رشد است. از آنجايي كه عوامل محيطي تاثير زيادي بر عملكرد برگ گياه و اسانس گياه دارند بنابراين در مراحل اوليه بهتر است كه به جاي عملكرد از اجزائ تعيين كننده عملكرد در جهت گزينش گياهان با عملكرد بالاي برگ و اسانس استفاده نمود. ضرايب همبستگي و تجزيه و تحليل ضرايب مسير روشهايي هستند كه به عنوان ابزاري براي تعيين روابط بين صفات و تعيين مهمترين صفات موثر بر عملكرد مورد استفاده قرار مي‌گيرند.


مواد و روشها

اين آزمايش در سال 1382 بر روي 12 نمونه نعناع از گونه M. spicata و M.longifoliaدر قالب يك طرح بلوك كامل تصادفي با سه تكرار انجام شد. هفده صفت مورفولوژيكي در مرحله 100 در صد گلدهي ثبت و با استفاده از دستگاه كلونجر مدل فارماكوپه بريتانيا و با استفاده از روش تقطير با آب محتوي اسانس بر حسب در صد محاسبه شد. به منظور مطالعه روابط بين صفات مورفولوژيكي و عملكرد اسانس و تعيين مهمترين اجزاء تعيين كننده عملكرد برگ گياه در متر مربع و عملكرد اسانس از روشهاي ضرايب همبستگي فنوتيپي و ژنوتيپي و ضرايب مسير به روش دوي و لو استفاده شد.


نتايج وبحث

نتايج ضرايب همبستگي بين صفات مورفولوژيكي نشان داد كه روز تا 50 در صد گلدهي همبستگي مثبت و بسيار قوي و معني‌داري با روز تا 100 در صد گلدهي r=0.94) (و همبستگي منفي‏، قوي و معني‌داري با عملكرد گياه در متر مربع (r=-0.63) داشت. همبستگي بين عملكرد گياه در متر مربع با عملكرد برگ در متر مربع متوسط، مثبت و معني‌داري بود(r=0.45). نتايج مقايسه ضرايب همبستگي فنوتيپي و ژنوتيپي حاكي از آن است كه در بيشتر حالت مقدار ضرايب همبستگي ژنوتيپي از ضرايب همبستگي فنوتيپي بيشتر است. اين مي‌تواند ناشي از اثر تعديل كننده محيط باشد. نتايج تجزيه وتحليل ضرايب مسير روي عملكرد برگ در مترمربع نشان داد كه عملكرد گياه در متر مربع بالاترين اثر مستقيم را بر روي عملكرد برگ در متر مربع داشت (1.76). اثر غير مستقيم اين صفت از طريق روز تا 50 در صد گلدهي بسيار بالا و منفي بود.(-1.13) اثر مستقيم تعداد سنبله در گياه با عملكرد برگ در متر مربع مثبت و بالا بود .(0.72)ولي اثر غير مستقيم اين صفت از طريق روز تا 50 در صد گلدهي منفي و متوسط بود(0.46) . روز تا 50 در صد گلدهي بعد از عملكرد گياه در متر مربع بالاترين اثر مستقيم را روي عملكرد برگ در متر مربع داشت. به طور كلي تجزيه ضرايب مسير صفات مورفولوژيكي روي عملكرد برگ در متر مربع در نعناع نشان داد كه انتخاب بر اساس اين دو صفت مي‌تواند در افزايش عملكرد برگ در متر مربع موثر واقع شود.
ضرايب همبستگي فنوتيپي و ژنوتيپي بين عملكرد اسانس و ساير صفات مورفولوژيكي نشان داد كه عملكرد اسانس با طول برگ همبستگي مثبت، قوي و معني‌داري داشته است (0.83). نتايج و تجزيه وتحليل ضرايب مسير همچنين نشان داد كه طول برگ بيشترين اثر مستقيم را روي عملكرد اسانس داشت (0.81). در راستاي بهبودعملكرد اسانس با استفاده از اين نتايج، محققان اصلاح نباتات بايستي در جهت افزايش طول برگ و ارتفاع گياه و در جهت كاهش طول ساقه‌هاي فرعي و طول سنبله‌هاي ساقه فرعي تلاش نمايند. از آنجايي كه محل بيوسنتز مونوترپن‌ها در كركهاي ترشحي برگ است، بنابراين توجه به افزايش سطح برگ با توجه به اينكه طول برگ باعث افزايش سطح برگ گردد تاثير به سزايي روي عملكرد اسانس خواهد داشت. با توجه به تحقيقات محققان اين امر به نظر مي‌رسد كه منطقي باشد، زيرا بيشتر اين كركهاي ترشحي در قسمت دور از محور برگ و در قسمت حاشيه قرار دارند(1).



منابع

1- بقاليان، ك، و نقدي بادي، ح، گياهان اسانس دار، نشر اندرز، 1379.
2- Chambers, H., and Hummer, K. E., Chromosome counts in the Mentha collection at the USDA-ARS national clonal germplasm repository, Taxon, Vol. 43, pp. 423-432,1994.


Path analysis of plant yield per m2 and essential oil content in Mentha genotypes
Hossein zeinali and Mohamd- Bagher Rezaei
Isfahan Agriculture and Natural Resources Research Center, Research Institute of Forests and Rangeland

Abstract
Mint is a medicine plant that there is little information available on relationship between morphological traits and essential oil content. This experiment was carried out using a randomaized complete block design with three replications. Twelve Mentha accession belonging to M. spicata and M. longifolia were used. Result indicated that plant yield per m2 had the highest direct effect on leaf yield per m2. Indirct effect of plant yield per m2 through days to 50 flowering was negative and high. In general, path analysis of morphological traits on leaf yield per m2 showed that plant yield per m2 and days to 50 flowering were the most important of yield component of leaf yield per m2. Therefore selection on basis of this characters will be used in developing higher-yielding varieties. Genotypic and phenotypic correlation between essential oil content and morphological traits indicated that the correlation between essential oil content and leaf length was high and positive. Path analysis also showed that leaf length had the highest direct effect on essential oil content. It was suggested, leaf length may be used as a marker trait for selecting genotypes with high essential oil content in Mentha.
Keywords: Essential oil, Mentha, yield
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
ستفاده از باكتريها
در كنترل بيولوژيكي بيماري پژمردگي فوزا ريومي زيره سبز
عادله سبحاني پور1 ،حسن رضا اعتباريان1 و مازيار نوشين پيچاني1
1- گروه گياه پزشكي مجتمع آموزش عالي ابوريحان ، دانشگاه تهران
آدرس: استان سمنان -شهرستان شاهرود- خطابان تنران خيابان کاج کوچه يکم پلاک 3 کدپستي: 14819-36146 تلفن: 3333082-0273



خلاصه


استفاده از ميكرو وارگانيسم‌هاي آنتاگونيست جهت كنترل آفات و بيماريهاي گياهي ، يكي از روشهاي كاربردي و سالم از نظر زيست محيطي است. زيره سبز از مهمترين گياهان دارويي است و بيماري پژمردگي فوزاريومي مهمترين بيماري اين محصول در ايران مي‌باشد. اثر شش استرين باكتري سودوموناس فلورسنت آنتاگونيست روي دو جدايه قارچ عامل بيماري (مربوط به استانهاي سمنان و خراسان) در شرايط آزمــايشگاه و گلخانه بررسي شد. در آزمايش پوشش دهي بذر، استــرينB-28 و تيمار مخلوط باكتريها به ترتيب 25/36 و25/46 درصد و در حالت محلول پاشي خـاك ،استرين D - 54 و تيمار مخلوط باكتريها به ترتيب 75/28 و25/43 درصد مرگ گياهچه و تعداد گياه آلوده را در مقايسه با شاهد كاهش دادند.
واژه‌هاي كليدي: زيره سبز، باكتريها، بيماريهاي پژمردگي فوزاريومي


مقدمه

بيماري پژمردگي فوزاريومي زيره سبز (Fusarium oxysporum f.sp.cumini) خاكزاد و بذر زاد بوده و گياه در تمام مراحل رشدي به آن حساس است و اين عوامل مبارزه با اين بيماري را كه يكي از عوامل بسيار مهم در كاهش توليد اين محصول در كشور ماست ، بسيار دشوار كرده است. استفاده از سموم شيميايي سبب آلودگي محيط شده و براي موجودات زنده بسيار خطرناك است (1). مبارزه شيميايي با بيماريهاي خاكزاد علاوه بر هزينه زياد و كارايي كم ،ممكن است سبب مقاومت قارچهاي بيماري زا نيز بشود. به اين دليل مبارزه بيولوژيكي با اين عوامل به عنوان يك راه چاره و روش جايگزين مطرح و از اهداف مهم كشاورزي پايدار مي‌باشد (3).


مواد و روشها

دو جدايه قارچ عامل بيماري از استانهاي خراسان و سمنان تهيه شد و 263 استرين باكتري سودوموناس فلورسنت نيز از خاك مزارع زيره جداسازي شد كه شش عدد از استرين‌هاي آنتاگونيست انتخاب و با آزمونهاي بيوشيميايي و الكتروفورز پروتئين تا حد گونه شناسايي شدند. اثرات ضد قارچي آنها در شرايط آزمايشگاه به صورت كشت متقابل قارچ و باكتري ، تأثير متابوليت‌هاي خارج سلولي و تركيبهاي فرار ضد قارچي باكتريها بر رشد ميسليوم و در شرايط گلخانه به صورت پوشش دهي بذر و مخلوط كردن خاك گلدانها با سوپانسيون جدايه‌هاي آنتاگونيست و بررسي كاهش شدت بيماري در مقايسه با شاهد انجام شد. در آزمايشهاي گلخانه اي به دليل متفاوت بودن شدت بيماريزايي جدايه هاي اين قارچ در طبيعت،از مخلوط دو جدايه قارچي و به نسبتهاي مساوي استفاده شد.


نتايج و بحث

نتايج اين تحقيق نشان داد كه در كشت متقابل قارچ و باكتري استرين Pseudomonas aeruginosa B -28 با بيشترين اثر تا %37 ، در آزمون بررسي تأثير مواد فرار استرينPseudomonas fluorescens D-54 با بيشترين اثر و تا %44/50 و در آزمون بررسي ترشحات خارج سلولي استرين‌هاي 54P.fluorescens D- وH-111 و P.aeruginosa B-28 تا %99 كاهشي در رشد ميسليوم جدايه‌هاي قارچي ايجاد كردند. در شرايط گلخانه‌اي نيز استرين‌هاي B- 28 و D- 54 و تيمار مخلوط باكتريها بيشترين تأثير را بر كاهش آلودگي بوته‌ها نشان دادند(جدول شماره 1). استرين‌هاي سود و موناس فلورسنت از فعالترين و مهمترين باكتريهاي ريزوسفرند كه به طور گسترده‌اي به عنوان عوامل بيوكنترل استفاده شده اند. توليد متابوليت‌هايي از جمله سيدروفورها ، تركيب فرار سيانيد هيدروژن ، آنزيمهايي از قبيل پروتئاز‌ها و فيتوهورمون‌ها آنها را در رديف مهمترين عوامل بيوكنترل قرار داده است و اين عوامل از عوامل احتمالي دخيل در فعاليت بيوكنترلي آنها مي‌باشد. به علاوه برخي از آنها سبب ايجاد مقاومت اكتسابي در محصولات مختلف عليه بيماريها شده اند و اين فعاليت دو گانه يعني آنتاگونيست مستقيم بيمارگرها و تحريك مقاومت به بيماري در گياه ميزبان ، توانايي آنها را به عنوان فرآورده محافظت‌هاي محافظت كننده گياهان بيشتر نشان مي‌دهد. (2)
به هرحال نتايج اين تحقيق نشانگر موفقيت در كنترل بيولوژيكي اين بيماري مي‌باشد كه البته بايد براي يافتن آنتاگونيستهاي قوي تر و با طيف تأثير بيشتر تلاش شود.

جدول شماره 1- تاثير باکتريهاي آنتاگونيست بر درصد آلودگي بوته‌هاي زيره در شرايط گلخانه


درصد وقوع مرگ گياهچه و آلودگي گياه
استرين آنتاگونيست
محلول پاشي خاک
پوشش دهي بذر
c45
c25/41
b75/58
b60
a25/76
ab5/67
d25/26
ab70
bc35
b5/47
a5/62
a25/66
a75/68
a5/62
c25
a25/71
28-B
54-D
111-H
229-Q
43-C
146-K
مخلوط باکتريها
شاهد آلوده
در جدول بالا 111-Hو28-Bاسترين‌هاي P.aeruginosa ، 229-Q و 54-D استرين‌هاي P.fluorescens biov.III، 43-C استرين P.putida
سپاسگزاري


بدين‌وسيله از زحمات آقاي مهندس مجيد اخوان، خانم دکتر ماهرخ رستگار و جناب آقاي مهندس رضا اقنوم صميمانه قدر داني مي شود.


منابع


1-Shoda,M.2000. Bacterial control of plant diseases. Journal of Bioscience and 515 -521: Bioengineering. 89 (6)
2-Walsh ,V. F ,J.P.Morrissey ,and F.O, Gara. 2001 Pseudomonas for biocontrol of phytopathogens: from functional genomics to commerical exploitation. Biotechnology ,12 :289-295.
3-Wang ,S. ,T.Yieh ,and I.Shih. 1999. Purification and characterization of a new antifungal compound produced by Pseudomonas aeruginosa K-187 in a shrimp and crab shell powder medium. Enzyme and Microbial Technoloy ,25:439 - 446.

biov.B و 146-K استرين P. fluorescens biov.I مي‌باشند.اعداد متن جدول ميانگين چهارتکرار واعدادي که در هر ستون داراي حروف مختلف هستند در آزمون چند دامنه دانکن (01/0> P) با يکديگر اختلاف معني‌دار دارند.


The usage of bacteria in bio control of Fusarium wilt of cumin.
Sobhanipoor ,A.
Department of plant protection ,Aburayhan Campus ,Tehran University.

Abstract
The usage of antagonistic microorganisms in biocontrol of plant pests & diseases is one of the applicable and safe methods. Cumin is one of the most medicinal Plants and Fusarium wilt is the most important disease of this crop in Iran. Total of six antagonistic strains of pseudomonads bacteria were evaluated for biocontrol of two isolates of the causal agent of this disease in laboratory and under green house conditions. Strains D-54, B-28 and H-111 prevented from mycelial growth of Fusarium fungus by antibiotic production. Cumin seeds coating with strain B-28 & mixture of strains caused 36.25% & 46.25% and soil drenching with strain D-54 & mixture of strains caused 28.75% & 43.25% reduction in the seedling dead and wilt.
Keywords: bacteria, fusorium, cumin​
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
مطالعه اثرنوع كشت بر عملكرد گياه دارويي موسير
علي سپهوند1 ، حسين آستركي1 علي محمديان 1 رضا سياه منصور2ناهيد وليزاده 1
1-كارشناسان مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي لرستان 2-عضو هيات علمي مركزتحقيقات كشاورزي ومنابع طبيعي لرستان
آدرس:خرم آباد،خيابان كشاورز،مركزتحقيقات كشاورزي ومنابع طبيعي استان لرستان ص .پ.348



خلاصه

كشور ما ايران مساحت پهناوري دارد كه آب و هواي متفاوت آن سبب تنوع گياهي فراوان گرديده است .در اين تنوع آب و هوايي ، گياهان مهم و با ارزشي از جمله گياهان دارويي رويش مي‌كنند كه مي‌توان به گياه مرتعي موسير كه يكي از محصولات فرعي مراتع مي‌باشد و بصورت خودرو در رويشگاهها ي مرتفع و طبيعي رويش مي‌كند اشاره نمود كه بهره برداريهاهي نادرست و بي رويه سبب نابودي و انقراض آنها شده است. بدين منظور طرحي با عنوان بررسي كشت واهلي كردن گياه موسير به منظور اراﺌه راه حلي جهت جلوگيري از فرسايش ژنتيكي اين گياه با ارزش دارويي ، همچنين جهت كشت و گسترش زراعي و تعيين بهترين روش كاشت و برداشت انجام گرفت. براي اين كار ابتدا از سه نقطه(اكوتيپ ) استان لرستان شامل ريمله ، الشتر و نخوددر پياز موسير جمع‌آوري و در قالب طرح پايه بلوكهاي كامل تصادفي و آزمايش كرتهاي خردشده (split plot )در سه تكرار و با دو روش چاله اي وفارو، كشت صورت گرفت. پس از كشت از مراحل مختلف فنولوژي گياه طي سه سال آمار برداري بعمل آمد.در نهايت پس از تجزيه و تحليل اطلاعات مشخص شدكه روش كشت فارو و پياز موسير منطقه ريمله ااز نظر عملكرد برتر از بقيه مناطق و روش كشت چاله اي مي‌باشد .
واژه‌هاي كليدي : موسير ، كشت ، رديفي ، چاله ، لرستان


مقدمه

موسيريكي از محصولات فرعي مراتع مي‌باشد مه بصورت خودرو و در رويشگاههاي مرتفع و طبيعي از جمله مراتع استان لرستان رويش مي‌كندبررسي كشت و اهلي نمودن گياه موسير به منظور اراﺌه راه حلي جهت جلوگيري از فرسايش ژنيتكي اين گياه مرتعي كه خاصيت ادويه اي (عطر و طعم دهنده) و داروايي (درمان روماتيسم ، ترميم زخمهاي سطحي ، خلط سينه )دارد ،همچنين جهت كشت و گسترش زراعي و تعيين بهترين روش كاشت و برداشت اصولي اقدام به انجام اين طرح تحقيقاتي گرديد.با توجه به تحقيقات ديگري كه در سطح كشور بر روي بذر آن انجام گرديدوجواب مثبت گرفته نشد لذا با اين اطلاعات اقدام به كشت پياز موسير گرديد.اميد است با انجام چنين طرحهايي زمينه براي توليد هر چه بيشتر محصولات فرعي از منابعي طبيعي فراهم گردد.

مواد و روشها

از سه نقطه ريمله ، الشتر ونخوددر پيازموسير جمع‌آوري گرديد و در ايستگاه تحقيقاتي زاغه با طول جقرافيايي48درجه و 42ثانيه وعرض جقرافيايي33درجه و29ثانيه و ارتفاعار سطح دزيا 1960متر با بارندگي 602ميليمتركشت گرديد.طرح در قالب بلوكهاي كامل تصادفي وآزمايش كرتهاي خرد شده در سه تكرار اجرا گرديد فواصل بين خطوط كشت 40سانتي متر و روي رديف فواصل بين بوته‌ها در كشت فارو 8 سانتي متر و درچاله اي 24سانتي متر مربع منظور گرديد. و در هر پلات 5 رديف پياز كشت گرديد. در هر چاله سه پياز تقريبا هم وزن و همسان ودر كشت رديفي در هر 8سانتي متر يك پياز كشت گرديد. پس از كشت از مراحل مختلف فنولوژي گياه آماربرداري شد و در نهايت جهت مقايسه ميزان توليد پياز موسير در هر سال در هر پلات يك متر مربع از خاك مزرعه بر گردانده شد.


نتايج وبحث

نتايج تجربه و تحليل عملكرد سه ساله موسير نشان مي‌دهد كه بين اكو تيپ‌هاي مناطق ريمله، الشتر و نخود در تفاوت معني داري وجود دارد بطوريكه در سال اول عملكرد اكوتيپ منطقه ريمله با روش كشت فارو بيشتر از عملكرد دو منطقه ديگر بود ولي اكوتيپ منطقه نخوددر به روش كشت چاله اي از نظر عمكرد در سالهاي دوم و سوم نسبت به عملكرد ساير اكوتيپهاي برتر مي‌باشد. از نظر اقتصادي پيشنهاد مي‌گردد كه اكوتيپ منطقه ريمله با روش كشت فارو انجام گيرد .



منابع

1-اميد بيگي ،رضا،رهيافت‌هاي توليد و فرآوري دارويي، جلد2 تهران ، طراهان نشر1376
2-اميد بيگي، رضا، رهيافت‌هاي توليد و فرآوري گياهان دارويي، تهران ، فكروز،1374
3-بقاليان، كامبيز، حسنعلي نقدي بادي، گياهان اسانسدار ،نشر اندرز،1379
4-جليلي،كشت و اهلي كردن گياه دارويي موسير، گزارش نخايي، مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان همدان،1380
5-زرگري،علي،گياهان دارويي جلد 4، انتشارات دانشگاه تهران،1369
6-شفيع زاده ، فتح اله، گياهان دارويي لرستان، دانشگاه علوم پزشكي لرستان-حيام،1381




بررسي عملكرد موسير‌تر سه اكوتيپ در دو روش كاشت در طي سه سال




Study the method calture on harvest medicine plant allium hirtifolium
A . sepahvand , H . asteraki , R.siahmansour,A.mohammadian,N.valizadeh
Agriculture and natural resource center research of lorestan province e..

Abstract
Our country '' Iran '' have widespread surface that different climates in different place of this country couse wide plant s flora , in this differentclimate.
Important plant s such as medicine plant are grown in different place .in other hand ample and incorect us age couse ruin of them . for this purpouse a research named survay of culture and domesticated of allium in purpase of not erosion of this plant that have ranglands and medicine value is done also this research is done for culture and agricultural distribution and derect the best method for culture and harvest of this plant . for this worre at first stage from 3 point of lorestan province rimelah ,alashtar and nokhoddar bulbs of alium are collected and by the method accident completely bloue on 3replicate and with two method of hole and farrow culture is done and at end after survey of information with statistics pacage we find the furrow culture method of allium in point of rimelah is best in compare with other point and the method of hole.
Key words:Allium hirtifolium,Agriculture,Farrow,Hole,Lorestan
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
تاثير ويژگيهاي شيميايي خاك روي ميزان فلاوونوييد سداب
(Ruta graveolens)
رامين سلماسي
عضو هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي ومنابع طبيعي آذربايجانشرقي
raminsalmasi @ yahoo. com



خلاصه

سداب (Ruta graveolens ) يك گياه مهم دارويي با ميزان بالاي فلاوونوييد روتين مي‌باشد كه بر ميزان فلاوونوييدهاي اين گياه دارويي چندين عامل از جمله ويژگيهاي خاك تاثير گذار است. هدف از اين پژوهش ارتباط بين ويژگيهاي خاك و ميزان فلاوونوييدهاي اين گياه است. به اين منظور، از 3 لايه خاك مربوط به سه محل تبريز كه سداب به طور طبيعي در آنها مي‌روييددر سه تكرار نمونه‌هاي خاك گرفته شد. اين نمونه‌ها در آزمايشگاه مورد تجزيه و تحليل پاره‌اي ويژگيهاي فيزيكي و شيميايي خاك قرار گرفتند. نمونه‌هايي از سداب نيز از از همين مكانهاي نمونه برداري گرفته شد و مقدار فلاوونوييد روتين آنها نيز، با استفاده از دستگاه HPLC اندازه گيري شد. با استفاده از رگرسيون خطي بين مجموع كلسيم ( گرم بر كيلوگرم ) و كبالت ( ميلي گرم بر كيلوگرم ) در خاك و ميزان آلكالوييد دانه،‌ همبستگي بالايي بدست آمد: 96/0 = 2r. در نتيجه، با افزودن كلسيم و كبالت به خاك يا برگپاشي آن، مي‌توان ميزان روتين سداب را تا 50% افزايش داد.
واژه هاي كليدي: سداب، ويژگيهاي شيميايي، فلاونوئيد


مقدمه

بيوسنتز فلاوونوييدها، تحت تاثير عوامل زيست محيطي مانند نور ، دما ، و مواد غذايي مي‌باشد( 2 ). جذب عناصر توسط گياه ، فرايند پيچيده‌اي است كه چندين عامل برآن تاثير گذارند. از جمله اين عوامل مي‌توان به اين موارد اشاره كرد: گونه‌هاي گياه ، ژنوتيپ ، تحرك عناصر غذايي در خاك و ويژگيهاي خاك مانند pH ، مواد آلي، ميزان رس، rH (5). نتيجه بسياري از مطالعات تاثير معني دار تغذيه عناصر روي ساخت فلاوونوييدها را نشان داده است (3و7).
سداب (Ruta graveolens ) يك گياه مهم دارويي با ميزان بالاي فلاوونوييد روتين مي‌باشد. اين فلاوونوييد نقش آنتي اكسيدانت دارد و جهت رفع بيماريهاي عروقي و ارتقا سلامتي نقش دارد. از آنجايي كه عوامل زيست محيطي بر ساخت فلاوونوييد‌ها تاثير دارند، در اين پژوهش ارتباط بين ويژگيهاي خاك و ميزان فلاوونوييدهاي اين گياه دارويي بررسي مي‌شود تا بتوان بامديريت بهينه خاك، باعث افزايش كيفيت اين گياه مهم دارويي شد.

مواد و روشها

سه محل از اطراف شهرستان تبريز كه سداب به طور طبيعي در آن مي‌روييد انتخاب شد. از سه لايه خاك (30-0 ،‌ 60-30 و 90-60 سانتيمتر ) اين محلها در سه تكرار جهت تجزيه و تحليل شيميايي نمونه‌هاي خاك گرفته شد. نمونه‌ها در آزمايشگاه مورد تجزيه و تحليل مواد ، ظرفيت تبادل كاتيوني، بافت، درصد رس و عناصر غذايي قرار گرفتند (1). pH آلي، مقدار روتين نمونه‌هاي سداب گرفته شده از همان مكانهاي نمونه‌برداري خاك نيز پس از استخراج، با استفاده از دستگاه HPLC اندازه گيري شد. از نرم افزار STATGRAGH براي محاسبات آماري اين پژوهش استفاده گرديد.

نتايج و بحث

pH خاك براي هر سه لايه به طور عام نزديك به خنثي بدست آمد (2/8 - 1/6 ). مواد آلي از 0/40 تا 6/67 گرم بر كيلوگرم خاك براي لايه اول نمونه‌هاي خاك متغير بود و در لايه سوم 2 الي 3 برابر كاهش پيدا كرد. ميزان كربن از 4/5 تا 3/35 گرم بر كيلوگرم خاك در هر 3 لايه بود در حالي كه در 30 الي 60 سانتيمتري خاك نسبتا ثابت بدست آمد (13.4-10.7). مقدار نيتروژن براي سه لايه نسبتا پايين بدست آمد: 1 تا 7/1 گرم بر كيلوگرم خاك. مقدار روتين اختلاف چشمگيري داشت :
از 14 /1%تا 76/0%.
نتايج اين پژوهش نشان داد كه كمترين ميزان روتين در محل نمونه برداري 1 بوده است و مقادير كلسيم و كبالت خاك در لايه 60-30 سانتيمتر همين محل مي‌باشد (به ترتيب 11 و 4/3 گرم بر كيلوگرم). بيشترين ميزان اين فلاوونوييد ( 14/1%) در محل نمونه برداري شماره 3 بوده است كه بيشترين كبالت (6/19 ميلي‌گرم بر كيلوگرم) وكمترين مقدار منگنز (5/10 ميلي‌گرم بر كيلوگرم) خاك را داشته است. معادله رگرسيون خطي بين مجموع كلسيم (گرم بر كيلوگرم) و كبالت (ميلي‌گرم بر
كيلوگرم) در خاك و ميزان آلكالوييد دانه،‌ نشان دهنده همبستگي بالاي اين دو مؤلفه بوده است : 96/0 = 2r
معادله رگرسيون بدست آمده به اين صورت مي‌باشد :Co 345/0 + Ca372/0 + 592/0 = ميزان آلكالوييد دانه در دامنه PH كه اين پژوهش انجام گرفت ، عناصر اصلي خاك به صورت غير فعال هستند. با اين وجود ، تفسير اين داده‌ها به دليل بر همكنش بين عناصر مشكل مي‌باشد. مثالهايي از اين بر همكنشها در پژوهش محققان آمده است (4و 5 ). بر اساس اين تحقيق مقدار كلسيم + كبالت خاك ، همبستگي بالايي با ميزان روتين دانه دارند كه تاثير بالاي اين دو دسته عناصر غذايي را روي ساخت روتين نشان مي‌دهد. داده‌هاي اين تحثيق در مورد مقدار فلاوونوييد (76.-1.13% آلكالوييد براي سه محل نمونه برداري مختلف) نشان مي‌دهند كه با بهينه سازي عناصر غذايي خاك _ كه در اين پژوهش با اضافه كردن كلسيم و كبالت به خاك يا برگپاشي اين دو عنصر ميسر مي‌شود _ ميتوان ميزان روتين سداب را تا 50% افزايش داد. تحقيقات بيشتري لازم است تا مكانسيم تاثير كبالت و كلسيم را روي ساخت روتين بررسي نمايد.

سپاسگزاري

بدينوسيله از بخش گياهان دارويي دانشكده داروسازي دانشگاه تبريز بدليل راهنمايي‌هاي ارزنده شان براي اجراي اين پژوهش، قدرداني مي‌گردد.




منابع

1. Black, C. A. et al, (ed). Methods of soil analysis, Part 2. 2ed, Agronomy Monog. 9, ASA, Madison, WI. 1965.
2. Chatterjee et al., 1988 S.K. Chatterjee, R.P. Nandi, P. Bharati, B. Yonjan and M.K. Yonzon, Improvement studies on some alkaloid yielding medicinal plants, Med. Arom. Spice Plants 188 (1988), pp. 39-46.
3. Gorinova and Atanassov, 1993 N.I. Gorinova and A.I. Atanassov, Influence of chemical composition of soils on the galanthamine content in Leucojum aestivum, J. Plant Nutr. 16 (1993), pp. 1631-1636.
4. McKenzie, 1978 R.M. McKenzie, The effect of two manganese dioxides on the uptake of lead, cobalt, nickel, copper and zinc by subterranean clover, Aust. Soil Res. 16 (1978), p. 2.
5. Mengel and Kirby, 1982 K. Mengel and E.A. Kirby, Principles of Plant Nutrition (third ed.), Bern, Switzerland (1982).
6. Radanovic et al., 2002 D. Radanovic, S. Antic-Mladenovic and M. Jakovljevic, Influence of some soil characteristics on heavy metal content in Hypericum perforatum L. and Achillea millefolium L., Acta Hort. 576 (2002), pp. 295-301.
7. Tawfik, 1997 A.A. Tawfik, Response of Lupinus hartwegii Lindl. and its alkaloid content to foliar application of some chelated micronutrients, Assiut J. Agric. Sci. 28 (1997), pp. 57-65.


Influence of Some Chemical Characteristics of Soil on Flaveonoid of Ruta Graveolens
Ramin Salmasi *
* Research scientific member of research center of agriculture and natural resources of East Azarbayjan, Tel: 09144136422, raminsalmasi@yahoo.com

Abstract
Flaveonoid of Ruta graveolens are used in numerous medicienes. A relation between soil properties and plant flaveonoids content can be expected. Soil samples were analysed in 3 layers (0-30, 30-60 and 60-90 cm) on 3 natural sites around of Tabriz city. Linear regressions were performed between 20 soil factors, analysed in the 3 soil layers and the Ruta graveolens flaveonoids content. Co and Ca soil contents were positively correlated with flaveonoids content. A highly significant relation was shown between Ca and Co in the plant and flaveonoids content (R2 = 0.96) showing positive influence of these mineral elements on the alkaloid synthesis. Soil and foliar supplies of Ca and Co could be tested to improve seed alkaloid content.

Keywotds: Ruta graveolens, soil, flavenoid
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
تاثير كاهش مصرف كود نيتروژني بر عملكرد و
مقدار اسانس گياه دارويي مريم گلي(Salvia officinalis)
ابراهيم شريفي عاشورآبادي1, ابوالقاسم متين1، محمد حسين لباسچي1، محمد باقر رضايي 1و بهلول عباس زاده2
1- اعضاي هيات علمي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع, بخش تحقيقات گياهان دارويي, ص. پ 116-13185
2- دانشجوي كارشناسي ارشد دانشگاه آزاد اسلامي واحد كرج



خلاصه

به منظور بررسي كاهش مصرف كود شيميايي نيتروژني بر عملكرد و درصد اسانس گياه دارويي مريم گلي (Salvia officinalis) تحقيقي در مجتمع تحقيقاتي البرز كرج به اجرا در آمد. تيمارهاي مورد بررسي شامل كاربرد 80 كيلو گرم نيتروژن خالص در هكتار به فرم اوره و به‌صورت مصرف در خاك و همچنين 10 كيلو گرم به‌صورت محلول پاشي دو درصدي بر اندام هوايي گياه در مقايسه با تيمار شاهد بود كه در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با 3 تكرار مورد مقايسه قرار گرفتند. در هر دو روش، پس از اينكه ارتفاع گياه به حدود 10 سانتيمتري رسيد، در نيمه دوم فروردين اولين تقسيط و 30 روز بعد دومين تقسيط به گياه داده شد. برداشت گياه قبل از گلدهي انجام شد. نتايج آزمايش نشان داد كه تاثير روشهاي كود دهي بر ماده خشك سرشاخه گياه در سطح پنج درصد اختلاف معني‌دار داشت. مقايسه ميانگين‌ها به روش LSD نشان داد كه روش محلول پاشي با ميانگين 2/2451 كيلوگرم در هكتار بيشترين ماده خشك را توليد نمود و نسبت به شاهد اختلاف معني دار داشت. اين در حالي است كه تاثير روشهاي كوددهي بر درصد اسانس معني‌دار نبود. بنابر نتايج آزمايش، روش محلول پاشي، ضمن افزايش عملكرد ماده خشك و در نهايت عملكرد اسانس، ميزان مصرف كود شيميايي نيتروژني را 5/87% نسبت به روش مصرف در خاك كاهش داد. بنابر اين، استفاده از روش محلول پاشي مي‌تواند به منظور كاهش مصرف كود نيتروژني و دستيابي به اهداف كشاورزي پايدار و حفاظت از محيط زيست مورد توجه قرار گيرد.
واژه‌هاي كليدي: كشاورزي پايدار، زراعت ارگانيك، سيستم‌هاي زراعي كم نهاده، محلول پاشي، گياهان دارويي، مريم گلي

مقدمه

در بسياري از آزمايشهايي كه توسط محققان در زمينه كشاورزي پايدار انجام گرفته معمولا توجه كمتري به كيفيت توليد شده است. اين مسأله به‌ويژه در رابطه با توليدات گياهان دارويي از اهميت بسزايي بر خوردار است. محصول زراعي يك گياه دارويي زماني مقرون به صرفه است كه مقدار عملكرد و مواد ثانويه آن به حد مطلوب رسيده باشد. و از آنجائي كه اكوسيستم‌هاي زراعي نقش تعيين كننده‌اي در بيوسنتز متابوليتهاي ثانويه دارند بنابراين همواره مطالعه تاثير شرايط يك اكوسيستم بر توليد متابوليتي گياهان داراي اهميت فراواني است. به منظور دستيابي به اهداف كشاورزي پايدار، ارائه الگوهاي مناسب توليد اهميت ويژه‌اي دارد (2). نكته مهم اينست كه چگونه مي‌توان نياز به كود‌هاي شيميايي را كاهش داد. تحقيقات نشان مي‌دهند كه مقدار مصرف كود نيتروژني رابطه مستقيم با مقدار نيترات و نيتريت موجود در سبزيها دارد(7). طبق گزارش Brussaard (1997) اضافه نمودن مواد شيميايي در خاك باعث تغيير در ويژگيهاي فيزيكي، شيميايي و بيولوژي خاك مي‌شود. با اين حال به يكباره نمي توان كودهاي شيميايي را از اكوسيستم‌هاي زراعي حذف نمود (7و3). امروزه استفاده از سيستم‌هاي زراعي كم نهاده به منظور ابداع شيوه‌هاي نوين مديريت بهره برداري از منابع و دستيابي به اهداف كشاورزي پايدار جايگاه قابل توجهي پيدا كرده است. در اين راستا Khan و همكاران (1992) اعلام داشتند كه استفاده از كود نيتروژني به‌صورت محلول پاشي بر اندام سبز گياه در مقايسه با استفاده مستقيم در خاك، باعث توليد بيشتر مقدار اسانس گياه رازيانه شد. طبق گزارش شريفي عاشورآبادي (1383)، كاربرد كود نيتروژني اوره به صورت محلول‌پاشي بر اندام هوايي گياه مليس موجب افزايش عملكرد سرشاخه گياه گرديد.

مواد و روشها

اين تحقيق در مجتمع تحقيقاتي البرز واقع در 5 كيلومتري جنوب شهرستان كرج با مشخصات زير به اجرا در آمد:
بافت خاك: لومي رسي- لومي، وزن مخصوص ظاهري: 46/1 گرم بر سانتيمتر مكعب، هدايت الكتريكي: dsm-1 83/2، اسيديته: 54/7، ميزان كربن آلي: 67/0 درصد، ميزان نيتروژن كل: 063/0در صد.
در اين آزمايش از گياه دارويي مريم گلي (Salvia officinalis) استفاده شد. به منظور استقرار گياه در زمين اصلي، در نيمه دوم فروردين نسبت به انتقال نشاها از خزانه به كرتهاي آزمايشي اقدام گرديد. تيمارهاي مورد بررسي شامل كاربرد 80 كيلو گرم نيتروژن خالص در هكتار، به‌صورت مصرف در خاك و همچنين 10 كيلو گرم در هكتار به‌صورت محلول پاشي دو درصدي بر اندام هوايي گياه در مقايسه با تيمار شاهد (بدون كود) بود كه در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با 3 تكرار مورد مقايسه قرار گرفتند. در هر دو روش كود مورد استفاده به فرم اوره بود كه در دو تقسيط مساوي به گياه داده شد. 15 روز پس از انتقال گياه به زمين اصلي، اولين تقسيط كودي و 30 روز بعد دومين تقسيط به گياه داده شد. برداشت گياه قبل از گلدهي و پس از حذف حاشيه به‌وسيله دست صورت گرفت و در سايه خشك گرديد. استخراج اسانس از نمونه‌ها با روش تقطير با آب2 انجام شد.


نتايج و بحث

طبق نتايج بدست آمده، تاثير روشهاي كود دهي بر ماده خشك سرشاخه گياه مريم گلي در سطح پنج درصد اختلاف معني دار داشت. مقايسه ميانگين‌ها به روش LSD نشان داد كه روش محلول پاشي با ميانگين 2/2451 كيلوگرم در هكتار بيشترين ماده خشك را توليد نمود و نسبت به شاهد اختلاف معني دار داشت. اين در حالي است كه روشهاي مختلف كود دهي بر درصد اسانس گياه تاثير معني دار نداشت. طبق نتايج آزمايش، محلول پاشي كود اوره بر اندام هوايي گياه، ضمن افزايش عملكرد ماده خشك، ميزان مصرف كود شيميايي نيتروژني را به مقدار 5/78 در صد نسبت به روش مصرف در خاك كاهش داد. از مشكلات اساس كودهاي شيميايي نيتروژنه، تجمع نيترات در پيكر رويش گياهان است. Kheir و همكاران (1991) و Ondes و Zabunoglu(1991) اظهار داشتند كودهاي نيتروژنه به ويژه اوره و نيترات آمونيوم با وجود آنكه موجب افزايش در عملكرد سبزيها مي‌شود، ولي باعث تجمع نيترات بيشتر را درپيكر گياه نيز خواهند شد. همچنين استفاده بيش از حد كودهاي شيميايي باعث فقدان تركيبهاي مناسب غذايي در خصوصيات ساختماني توليد شده و موجب كاهش عناصر غذايي خاك و تخريب ساختمان فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي خاك مي‌گردد (8). در اين رابطه شريفي عاشورآبادي (1383) گزارش نمود كه كاربرد كود نيتروژنه به صورت محلول پاشي باعث افزايش ماده خشك گياه مليس گرديد. بنابر نتايج بدست آمده مي‌توان اذعان داشت كه استفاده از روش محلول پاشي موجب كاهش مصرف كود شيميايي نيتروژنه بوده و جهت دستيابي به اهداف كشاورزي پايدار و حفاظت از محيط زيست مد نظرقرار دارد.


سپاسگزاري

بدين‌وسيله از مساعدتهاي مسئولان و همكاران محترم موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع و همچنين مجتمع تحقيقاتي البرز كرج تشكر و قدرداني مي‌گردد.



منابع

1- اميد بيگي،. ر. 1379. رهيافت‌هاي توليد و فرآوري گياهان دارويي. انتشارات فكر روز جلد سوم 397 ص.
2- زراع فيض آباد، ا. 1377. بررسي كارايي انرژي و بازده اقتصادي نظامهاي زراعي متداول و اكولوژيك در تناوبهاي مختلف با گندم. پايان نامه دوره دكتري دانشگاه فردوسي مشهد، 180 ص.
3- شريفي عاشور آبادي، ا.، ‌قلاوند، ا.، نورمحمدي، ق.، متين، ا.، امين،. و باباخانلو، پ. 1377. بررسي تاثير روشهاي حاصلخيزي خاك بر عملكرد گياه رازيانه. پنجمين كنگره زراعت و اصلاح نباتات، 13-9 شهريور، كرج- ايران.
4- شريفي عاشور آبادي، ا.، متين، ا.، لباسچي، م. ح. و عباس زاده، ب. 1383. تاثير مصرف كود نيتروژني بر عملكرد گياه دارويي بادرنجبويه. فصلنامه پژوهشي تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران، جلد 20 شماره 3. صفحات 376-369.
5- كوچكي، ع.، حسيني، م. و هاشمي دزفولي، ا. 1375 كشاورزي پايدار. انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد، 162 ص.
6- متين، 1. 1350 تكنولوژي، فيزيولوژي و طرق استعمال كودهاي شيميايي در مناطق خشك. انتشارات دانشگاه جندي شاپور، 339 ص.
7- ملكوتي، م. ج. 1375. كشاورزي پايدار و افزايش عملكرد با بهينه سازي مصرف كود در ايران. انتشارات سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي، 297 ص.
8- Brussaard, L., Ferrera - Cerrato, R. 1997. Soil ecology in sustainable agricultural systems. New York: Lewis Publishers, U.S.A., 168 p.
9- Khan, M. M. A., Afag, S. and Afidi, M. M. R. K.1992. Yield and quality of fennel (Foeniculum vulgare. Mill) in relation to base and Foilar application to nitrogen and phosphorus. Journal of Plant Nutrition, 15 (11): 2502 - 2515.
10- Kheir, N. F., Hanafu Ahmaed, A., Abou, A. H. Hossein, E. E. A. and Harb, E. M. 1991. Physiological studies the hazardous nitrate accumulation in some vegetable. Bull. Facq of Agric. Univ of Cairo, Economices, 59 (1):1-12.
11- Ondes, A. D. and Zabunoglu, S.1991. The effect of various nitrogenous fertilizers on nitrate accumulation in vegetable. Doga. Turk Tarim Ve Ormanilik pergisi , 15(2): 445-460.

Effects of reduction in nitrogen fertilizer on yield and essential oils
in Salvia officinalis

E.sharifi Ashoorabadi, A.matin, M. H.Lebaschi, M. B. Rezaei and B. Abbaszadeh
Research Institute of Forest and Rangelands/ Medicinal Plants Research Division

Abstract:
In order to effects of reduction in nitrogen fertilizer on yield and essential oils of Salvia officinalis, a field experiment was conducted in Alborz research complex. The treatments was 80 kgha-1 nitrogen application in soil and 10 kgha-1 of %2 spry application that was compared to the control treatment (no fertilizers) in complete randomize block design with three replication. In both treatments, the first application was conducted in 10 cm of high plant and second application was after 30 days.The harvest carried out before flowering.The results showed that, in comparison of others, the spry application , raised dry mater yield to 2451.2 kgha-1. The LSD test showed that, the spry method was significant (a=%5) to control and was reduced to 87.5% relation to the soil application. Based on the results, low input Agriculture systems could be introduced for sustainable agriculture.
Keyword: Sustainable agriculture, organic farming,LISA= Low Input Agriculture Systems, Spry, medicinal plants, Salvia officinalis
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسي كاربرد كود نيتروژني به فرم جامد و محلول پاشي بر كارايي انرژي توليد در گياه دارويي مريم گلي (Salvia officinalis)
ابراهيم شريفي عاشورآبادي1، عليرضا كوچكي2، محمد حسين لباسچي1 و ابوالقاسم متين1
1-عضو هيات علمي مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع، بخش تحقيقات گياهان دارويي، ص. پ 116-13185
2- عضو هيات علمي دانشكده كشاورزي دانشگاه فردوسي مشهد



خلاصه

به منظور بررسي كارايي انرژي در سيستم‌هاي زراعي كم نهاده، اين تحقيق در سال 1383 در مجتمع تحقيقاتي البرز كرج به اجرا در آمد. در اين آزمايش از گياه دارويي مريم گلي (Salvia officinalis) استفاده شد. تيمارهاي مورد بررسي شامل كاربرد 80 كيلوگرم در هكتار كود نيتروژن، به صوت اوره و مصرف در خاك و همچنين 10 كيلو گرم در هكتار به‌صورت محلول پاشي دو درصدي بر اندام هوايي گياه در مقايسه با تيمار شاهد بود كه در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با 3 تكرار مورد مقايسه قرار گرفتند. در هر دو روش، پس از اينكه ارتفاع گياه به حدود 10 سانتيمتري رسيد، در نيمه دوم فروردين اولين تقسيط و 30 روز بعد دومين تقسيط به گياه داده شد. برداشت گياه قبل از گلدهي انجام شد. به منظور بررسي كارايي انرژي توليد در دو روش فوق، نرم‌افزار كامپيوتري ويژه‌اي كه طراحي و برنامه نويسي شده بود مورد استفاده قرار گرفت. طبق نتايج بدست آمده، تاثير روش‌هاي كاربرد كود بر كارايي انرژي توليد گياه مريم گلي در سطح پنج درصد اختلاف معني دار داشت و روش محلول پاشي ضمن افزايش كارايي انرژي به ميزان 42/2، مصرف نهاده پر انرژي مانند كود شيميايي نيتروژني را تا حد 5/87 درصد كاهش داد.
واژه‌هاي كليدي: گياه دارويي، مريم گلي، محلول‌پاشي



مقدمه

اكوسيستمهاي زراعي و ابسته به دو نهاده متفاوت از انرژي، يعني انرژي اكولوژيكي و زراعي است. منبع انرژي اكولوژيكي شامل انرژي خورشيدي بوده و منشاء انرژي زراعي معمولا به صورت بيولوژيكي و صنعتي مي‌باشد (5). با توجه به اينكه كارايي انرژي در يك سيستم شامل نسبت انرژي خروجي به انرژي تزريقي است، بنابر اين افزايش عملكرد و يا همچنين كاهش نهاده‌هاي مصرفي موجب افزايش كارايي انرژي در سيستم‌هاي زراعي شده كه هر كدام در جايگاه خود ميتواند نقش تعيين كننده‌اي داشته باشد. در اين رابطه سيستمهاي كشاورزي پايدار سيستمهايي هستند كه براي توليد بيشتر در مدت زمان طولاني، به نهاده‌هاي كم انرژي و مقادير كمتري از مواد شيميايي اتكاء دارند. طبق گزارش Pimental و همكاران (1983) مقدار قابل توجهي از انرژي مورد استفاده در سيستم‌هاي كشاورزي مربوط به كودهاي شيميايي است. بنابر اين كاهش منطقي نهاده‌هاي مصرفي و طراحي جديد سيستم‌هاي توليد از اهميت ويژه‌اي بر خوردار است. در اين رابطه پژوهشگراني چون Clements و همكاران (1995)، Ents و همكاران (2002)، Martin و همكاران (2002)، Mendosa (2002)، Peterson و همكاران (1989)، Pimental (1993)، زراع فيض آبادي (1377) و شريفي عاشورآبادي و همكاران (1379) گزارشهاي مشابهي بيان داشته اند.

مواد و روشها

اين تحقيق در سال 1383 به‌مدت يك سال در مجتمع تحقيقاتي البرز واقع در پنج كيلومتري جنوب شهرستان كرج به اجرا در آمد. تعدادي از ويژگيهاي خاك منطقه مورد آزمايش به شرح زير است:
بافت خاك: لومي رسي- لومي، وزن مخصوص ظاهري: 46/1 گرم بر سانتيمتر مكعب، هدايت الكتريكي: dsm-1 83/2، اسيديته: 54/7، ميزان كربن آلي: 67/0 درصد، ميزان نيتروژن كل: 063/0در صد.
در اين آزمايش از گياه دارويي مريم گلي
(Salvia officinalis) استفاده شد. با توجه به منابع موجود در رابطه با نحوه كاربرد كود‌هاي نيتروژني، تيمارهاي مورد بررسي شامل كاربرد 80 كيلو گرم نيتروژن خالص در هكتار به فرم اوره و بصورت مصرف در خاك و همچنين 10 كيلو گرم در هكتار بصورت محلول پاشي دو درصدي بر اندام هوايي گياه در مقايسه با تيمار شاهد بود كه در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با 3 تكرار اجرا گرديد. در هر دو روش، پس از اينكه ارتفاع گياه به حدود 10 سانتيمتري رسيد، در نيمه دوم فروردين اولين تقسيط و 30 روز بعد دومين تقسيط به گياه داده شد. برداشت گياه قبل از گلدهي انجام شد. آبياري تيمارهاي فوق يكسان و با فاصله هر هفت روز يك بار و همچنين وجين كليه كرتها بصورت مكانيكي و با دست صورت گرفت. به منظور بررسي كارايي انرژي توليد در تيمارهاي فوق، از نرم افزار كامپيوتري ويژه‌اي كه توسط شريفي عاشورآبادي (1377) طراحي و برنامه نويسي شد استفاده گرديد.


نتايج و بحث

اطلاعات حاصل نشان داد كه تاثير روشهاي كاربرد كود نيتروژني بر كارايي انرژي توليد در گياه مريم گلي در سطح پنج درصد اختلاف معني دار داشت. روش محلول پاشي ميزان توليد سرشاخه گياه را افزايش داد. كارايي انرژي در اين سيستم 42/2 محاسبه گرديد كه نسبت به ساير تيمارهاي كودي اختلاف معني دار داشت. در عين حال به ميزان 5/87 در صد، مصرف نهاده‌اي پر انرژي مانند كود شيميايي نيتروژني را كاهش داد. با توجه به اينكه كارايي انرژي در يك سيستم شامل نسبت انرژي خروجي به انرژي تزريقي است، بنابراين كاهش نهاده‌هاي مصرفي و يا افزايش عملكرد موجب افزايش كارايي انرژي در سيستم زراعي خواهد شد. طبق گزارش Pimental و همكاران (1983) مقدار قابل توجهي از انرژي مورد استفاده در سيستم‌هاي كشاورزي مربوط به كود‌هاي شيميايي است. در اين رابطهClements و همكاران (1995) اظهار داشتند كه در يك اكوسيستم زراعي با نهاده كم، ميزان مصرف انرژي كه از طريق مصرف كود تزريق مي‌شود 26 تا 50 درصد نسبت به سيستم‌هاي زراعي پر نهاده كمتر است. در رابطه با افزايش كارايي انرژي در سيستم‌هاي زراعي ارگانيك و كم نهاده، پژوهشگراني چون Ents و همكاران (2002)، Martin و همكاران (2002)، Mendosa (2002)، Peterson و همكاران (1989)، Pimental (1993)، زراع فيض آبادي (1377) و شريفي عاشورآبادي و همكاران (1379) گزارشهاي مشابهي بيان داشته اند.


سپاسگزاري

بدين‌وسيله از مساعدتهاي همكاران محترم مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع تشكر و قدرداني مي‌گردد.


منابع

1-اميد بيگي، ر. 1376. رهيافتهاي توليد و فرآوري گياهان دارويي (جلد دوم). انتشارات طراحان نشر. 424 ص.
2-زارع فيض آبادي، ا. 1377. بررسي كارايي انرژي و بازده اقتصادي نظامهاي زراعي متداول و اكولوژيكي در تناوبهاي مختلف با گندم. پايان نامه دوره دكتري دانشگاه فردوسي مشهد، 180 ص.
3-شريفي عاشورآبادي، ا.1377. محاسبه كارايي انرژي تزريقي در اكوسيستمهاي زراعي، پنجمين كنگره زراعت و اصلاح نباتات ايران، 13-9 شهريور، كرج- ايران.
4-شريفي عاشور آبادي، ا.، نورمحمدي، ق.، ‌قلاوند، ا.، متين، ا. و امين، غ. 1379. بررسي تاثير روشهاي حاصلخيزي خاك بر روند توليد و كارايي انرژي در اكوسيستمهاي زراعي. ششمين كنگره زراعت و اصلاح نباتات، 13-16 شهريور، مازندران-ايران.
5-كوچكي، ع. 1373. كشاورزي و انرژي، نگرش اكولوژيكي. انتشارات دانشگاه فردوسي مشهد، 229 ص.
6- متين، ا. 1350. تكنولوژي، فيزيولوژي و طرق استعمال كودهاي شيميايي در مناطق آريد. انتشارات دانشگاه جندي شاپور، 339 ص.
7- ملكوتي، م. ج.1375. كشاورزي پايدار و افزايش عملكرد با بهينه سازي مصرف كود در ايران. انتشارات سازمان تحقيقاتؤ آموزش و ترويج كشاورزي. 297 ص.
8- Clements, D. R., Weise, S. F., Brown, R., Stone house, D. P., Hume, D. J. and Swunten, C.J. 1995. Energy analysis of tillage and herbicide inputs in alternative weed management systems. Agric. Ecosystems Environ., 52: 119 -128.
9-Entz, M. H., Schoofs, A., Humble, S. M., Hoeppner, J. Holliday, N. J., Moulin, A. and Bamford, K. C. 2002. Glenlea ong-term crop rotation study: A comparison of organic and conventional systems. 14 th Ifoam organic world congress. Victoria/ Canada. Agu. 2002. Pp 119.
10- Martin, R. C., Main, M. H., Fredeen, A. H. and Georgallas, A. 2002. A comparison of organic and conventional systems. 14 th Ifoam organic world congress. Victoria/ Canada. Agu. 2002. Pp 114.
11- Mendoza, T. C. 2002.Comparative Productivity, profitability and energy use: Intensity and efficiency of organic, LEISA and conventional rice production in the philippines. 4 th Ifoam organic world congress. Victoria/ Canada. Agu. 2002. Pp 2.
12- Peterson, T. A. and Varvel, G. E. 1989. Crop yield as effected by rotation. Agro. J., 81: 734 - 738.
13- Pimental, D., Bevadi, G. and Fast, S. 1983. Energy efficiency of farming system: Organic and Conventional agriculture. Agric. Ecosystems Environ., 9: 359 - 372.
14- Pimental, D. 1993. Economics and energies of organic and conventional farming. J., Agri. Environ. Ethics, 6: 53 - 60.

Effects of nitrogen application methods
on energy efficiency of yield in salvia officinalis
E.sharifi Ashoorabadi, A. R. Koocheki, M .H.Lebaschi, A.matin
Research Institute of Forest and Rangelands/ Medicinal Plants Research Division

Abstract:
In order to effects of nitrogen fertilizer reduction on energy use efficiency of salvia officinalis, a field experiment was carried out in Alborz research complex in 2004. The treatments was 80 kgha-1 nitrogen application in soil and 10 kgha-1 of %2 spry application that was compared to the control treatment (no fertilizers) in complete randomize block design with three replication. In both treatments, the first application was conducted in 10 cm of high plant and second application was after 30 days. The harvest carried out before flowering. The energy efficiency was calculated by a software that had been designed.
The results showed that, the nitrogen application methods was significant (a=%5) to the control. In comparison of other treatments, the spry application raised energy efficiency (2.42). In the spry method, nitrogen fertilizer was reduced to 87.5% relation to the soil application.
Keyword: Agroecosystems, Energy efficiency, organic farming,LISA= Low Input Agriculture Systems, Sustainable agriculture, medicinal plants, Salvia officinalis
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسي توسعه كاشت گياه كرفس وحشي و نحوه بهره‌برداري از آن در استان كهگيلويه و بويراحمد
اردشير شفيعي، علي ملايي، ابراهيم کاظمي،سياه پور
1-اعضاءهيئت علمي
2-کارشنلاسان مرکز تحقيقات کشاورزي ومنابع طبيعي
ياسوج - جاده سي‌سخت - ميدان جهاد. صندوق پستي 351 كد پستي 75914 تلفن 3334311 دورنگار 3334011



خلاصه

كرفس وحشي گياهي است دو ساله يا پايا از خانواده چتريان Umbeliferea. از آنجائيكه قسمتهاي مختلف گياه مورد استفاده قرار گرفته (برگ، ريشه، بذر، شيرابه) و اين گياه بشدت مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرد،‌و همه ساله از وسعت تحت پوشش آن كاهش مي‌يابد. با استناد به اطلاعات بدست آمده از اداره كل منابع طبيعي استان در سال 1372 وسعت منطقه رويشي گياه كرفس حدود 12000 هكتار بوده و بعد از يكدهه، وسعت منطقه رويشي گياه مورد مطالعه به يك‌دهم رسيده است. از بذر بدست آمده از گياه كرفس وحشي، در مناطق مشابه در استان كشت گرديده كه موفقيت چشمگيري نيز در پي داشته است. روشهاي بهره‌برداري گياه در منطقه مورد مطالعه مورد بررسي قرار گرفته، كه متأسفانه هيچگونه اصول علمي در آن رعايت نگرديده و بهره‌برداران به صورت بي‌رويه و سودجويانه بشدت قسمتهاي مختلف گياه را مورد بهره‌برداري قرار داده و بخش اعظم وسعت آن را نابود كرده‌اند.
واژه هاي کليدي : کرفس ، بهره برداري ، کهگيلويه و بويراحمد .


مقدمه

استان كهيگلويه و بويراحمد با وسعتي حدود يك درصد وسعت كشور در بين استانهاي فارس در شرق و جنوب شرق، اصفهان و چهارمحال و بختياري در شمال و خوزستان در غرب و استان بوشهر در جنوب واقع گرديده است. كثرت ارتفاعات و تغييرات شديد ارتفاعي و بالطبع نوسانات وسيع حرارت، رطوبت و بارش ساليانه و غيره موجب شده تا اين ناحيه به منزله پلي در چهار راه بين رويشگاههاي چهار منطقه رويشي جهان (ايران و توران، صحرا و عربي، سند و سودان و مديترانه‌اي) قرار گيرد.
مجموعه موارد فوق سبب رويش گونه‌هاي گياه بسيار متنوع با نيازها و خواهش اكولوژيكي بسيار متفاوت در منطقه شده است. بنابراين يكي از استعدادها و قابليت‌هاي استان وسعت منابع طبيعي تجديد شونده مي‌باشد كه در اين بين گياهان دارويي، صنعتي و خوراكي داراي جايگاه خاص و سهم عظيمي مي‌باشد.
كرفس وحشي از جمله اين گياهان است كه فقط در يك نقطه از استان با رويشگاهي حدود 1500 هكتار مورد توجه قرار گرفته است، كه با توجه به برداشت بي‌رويه و غيراصولي از آن در صورتي كه تمهيدات لازم جهت حفظ، احياء و اصلاح آن صورت نگيرد، ديري نخواهد پائيد كه نسل اين گونه باارزش نيز منقرض خواهد شد.


مواد و روشها

پس از تبادل نظر و مشورت با كارشناسان اداره كل منابع طبيعي استان و آگاهي از مناطق رويشي در سطح استان با استفاده از دستگاه GPS و نقشه‌هاي توپوگرافي 50000/1 به منطقه مورد نظر عزيمت و سپس محدوده رويشگاهي گياه كرفس را دقيقاً بر روي نقشه تعيين و با استفاده از پلانيمتر و كاغذهاي شطرنجي مساحت محدوده مشخص شد. با مشاهده تك بوته‌هاي گياه كرفس در مناطق ديگر و همچنين مصاحبت با افراد كهنسال محلي معلوم گرديد كه محدوده رويشي اين گياه خيلي بيشتر از محدوده حاضر بوده و قريب دوازده هزار هكتار مي‌باشد. مساحت رويشگاه انبوه گياه كرفس حدود 1200 هكتار مي‌باشد.
خصوصيات گياهشناسي : كرفس در منابع فارسي بنامهاي كرفس، كرفس الماء و كرسب آمده و در گويش لري كلوس تلفظ مي‌شود. در فرانسه Celeri sauvage و به انگليسي Wild celery گفته مي‌شود.
گياهي است از خانواده چتريان Umbelliferea نام علمي آن Apium graveolens و مترادفهاي آن Sium apium Roth و Seseli groveolen seop و Apium celleri Gaerth مي‌باشد.
گياهي است دو ساله يا پايا ريشه آن كوتاه، عمودي و كمي ضخيم، ساقه آن علفي، توخالي به بلندي 95-25 سانتيمتر و برگهاي آن از نظر ظاهر شبيه جعفري و داراي بريدگيهاي عميق و مركب از چند برگچه است.شروع جوانه‌زدن گياه كرفس از هفته آخر اسفندماه شروع و تا نيمه اول خردادماه ادامه دارد.گياه كرفس در محدوده ارتفاعي 2300 تا 3000 متر از سطح دريا رويش دارد. گياه كرفس وحشي برخلاف ساير گونه‌هاي خانواده چتريان داراي دو دوره رويشي و زايشي جدا از هم مي‌باشد. ساقه زايشي گياه تا ارتفاع 2/2 متر ديده شده است.
اندامهاي مورد استفاده :
از ساقه زايشي گياه شيرابه‌اي تهيه مي‌گردد كه تقريباً از هر گياه حدود 10 گرم تأمين0 مي‌شود و به گفته افراد منطقه‌اي هر كيلوگرم به قيمت يكصد هزار تومان بفروش مي‌رسد. از برگ گياه جهت خوشبو يا طعم دهنده مواد لبني مورد استفاده قرار مي‌گيرد. از ساقه و برگها و ساير اندامهاي رويشي گياه كرفس وحشي ترشي و خورشت تهيه مي‌شود. كه ترشي آن بصورت انبوه تهيه و به ساير استانهاي همجوار صادر مي‌گردد. با توجه به برداشتهاي صورت گرفته از بوته‌هاي كرفس چنين استنباط مي‌شود كه اگر گياه را از 15-10 سانتيمتري از سطح زمين برداشت نمايند امكان رشد مجدد براي گياه وجود دارد. البته زمان برداشت نيز مهم است و آنهم بايد زماني باشد كه امكان ريزش باران ميسر باشد.
از بذر بدست آمده گياه كرفس در سه منطقه از استان كه از لحاظ ساير شرايط اكولوژيكي و ادافيكي مشابه رويشگاه اصلي گياه كرفس بود كشت گرديد (به روش كپه‌كاري) كه از 85-50 درصد موفقيت داشته است.


نتايج و بحث

با بررسيهاي بعمل آمده چنين نتيجه‌گيري مي‌شود كه رويشگاه اصلي گياه كرفس فقط در يك نقطه از استان مي‌باشد. با توجه به موارد متعدد، استفاده از ساير اندامهاي گياه مذكور، شدت بهره‌برداري به نحوي است كه طي يكدهه وسعت منطقه رويشي به يكدهم كاهش پيدا كرده است. از گياه كرفس وحشي شيرابه‌اي بدست مي‌آيد كه جهت صادرات بهره‌برداري مي‌گردد و به قيمت هر كيلو تا يكصد هزار تومان بفروش مي‌رسد. از ساير اندامهاي رويشي گياه نيز بمنظور تهيه ترشي و چاشني لبنيات و طعم‌دهنده در كارخانجات تهيه پنير و دوغ مورد استفاده قرار مي‌گيرد. كرفس را با توجه به شرايط اكولوژيكي، اقليمي، خاك و - مي‌توان در مناطق مشابه كشت كرد، و امكان موفقيت تا حدود 80 درصد ميسر مي‌باشد. ولي نكته قابل توجه اين است كه زمان كاشت و نحوه كاشت گياه هنوز معلوم نيست كه لازم است مورد مطالعه و تحقيق مفصل قرار گيرد. گياه كرفس بومي منطقه سردسيري استان بوده و در صورت امكان مي‌توان از بذر آن در ساير نقاط مشابه استانهاي همجوار كشت و توسعه داده شود.

سپاسگزاري

لازم است از همكاران طرح در اداره كل منابع طبيعي استان بخصوص آقاي مهندس امراله سياهپور كه در ساير برداشتهاي صحرايي همكاري صميمانه داشته‌اند تشكر و قدرداني بعمل آيد. همچنين از همكار ارجمند آقاي علي‌مونا پويه،‌ تكنسين بخش تحقيقات آبخيزداري كه در برداشتهاي صحرايي همكاري داشته‌اند، تشكر مي‌گردد.


منابع

1-قهرمان، احمد. فلور گياهي. جلد 8. انتشارات مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع
2- ميرحيدر، حسين. معارف. جلد پنجم، چاپ اول. انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامي
3-پارسا، احمد. فلور ايران. جلد دوم
Saymunb J.Y, A,F. Cadvical. F.Cryct. 1984
Mones, J.Ar, J.M.Marcel, C.G Campten , 1971.U.S.A

nvestigation of growing development and revenue of the samllage plant in K.B. province
Abstract :
The Smallage is a binnial plant of the umbelif a species. Since, different parts of this plant (leaf stem, root , seed and mana) can be used, therefore , this plant have been revenue too much and caused to decrease the area which is covered by this plant every year.
One the basis of the information collected by office of natural resources , the extent of growing area was about 12000 hectar in 1372, but after 10 years this area has been reduced to one tenth. The sead of smallage has been planted in the kohgiloye and BoyerAhmad province. The result was very successful. Revenue methods of this plant have been investigated in the study area. The result shows that, ufortunately irregular utilization and profiteering motive of people caused hard revenue of different parts of this plant and the most of growing area have been destroyed.
Key word : Smallage, Mana, Leaf , Root , Stem, Seed, Revenue
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسي سازگاري گياه دارويي گل راعي (رقم ايراني ،رقم اصلاح شده )
در شرايط آب و هوايي خراسان -مشهد -
زهرا شم آبادي،فاطمه سبك خيز
كارشناس كشاورزي
مشهد - ميدان آزادي - دانشگاه فردوسي (دانشكده كشاورزي ،گروه باغباني )


خلاصه

گل راعي با نام علمي Hypericum perforatum L. كه در جهان با نام عمومي st. john wort مشهور است اين گياه در حال حاضر يكي از بهترين داروهاي ضد افسردگي مي باشد (2) . در ايران تا كنون سه دارو از اين گياه تهيه وبه بازار عرضه شده است. در ايتاليا نيز داروي ديگري با نام هايپريسين كه به صورت كپسولهاي 15 گرمي است تهيه شده و به منظور درمان افسردگي مصرف مي شود . با توجه به بومي بودن اين گياه در ايران و به منظور تاُمين مواد خام مورد نياز صنايع دارو سازي داخلي تحقيقي در سالهاي 1381 و1382 در مورد مقايسه توده بومي و رقم اصلاح شده توپاز در گروه باغباني صورت گرفت . بررسي اين گياه از نظر سازگاري به شرايط آب و هواي مشهد در طي اين دو سال صورت گرفت .
واژه هاي کليدي : سازگاري ، گل راعي .



مقدمه

گل راعي داراي تركيبات متعددي است كه داراي اثرات بيولوژيكي ثابت شده اي مي باشد . اين تركيبات به گروههايي چون نفتوديانترونها ، فلاونوئيدها ، اسانسها و فلوروگلوسينولها تعلق دارند .
لكه هاي تيره رنگ كه در حاشيه برگها و نقاط سياه رنگي كه در حاشيه گلبرگها وجود دارد محل تجمع هيپريسين مي باشد ، حاوي روغن قهوه اي تيره رنگي است كه در زمان فشار دادن از آن تراوش مي شود (1) . از روغن آن براي ضرب ديدگي و براي سرعت بخشيدن به بهبود زخمها و جراحتها استفاده مي شود داراي خاصيت ضد التهابي نيز مي باشد .


مواد و روشها

بذرگل راعي(رقم ايراني و اصلاح شده توپاز )درگلخانه به صورت جوي و پشته كشـت شد . بذر براي جـوانه زني
نيــاز به گرما دارد ، به همـين دليل چون سيـستم گرمـايـي گلخانه راه اندازي نشده بود ، جوانه زني بذرها با تاخير صورت گرفت . تعدادي از نشاء ها براي مقاوم سازي به شرايط آب و هوايي بيرون از گلخانه ابتدا به گلدان و سپس به شاسي سرد منتقل شد . در فروردين سال بعد نشاء گلخانه اي به زمين اصلي انتقال يافت و در 4 كرت m2 2*2 به فواصل cm40 كشت شد . اولين گلدهي در تير ماه همان سال صورت گرفت (شكل 1) . برداشت بذر در شهريور ماه انجام شد . بعد از سپري شدن زمستان رشد آن آغاز شد كه نسبت به سال اول از رشد سريعتري برخوردار بود و ساقه هاي گلدهنده اين گياه در اواخر فروردين ماه ظاهر شد . دومين گلدهي در اوايل خرداد و تشكيل كپسول در اواخر خرداد صورت گرفت .برداشت بذر در دومين گلدهي در اواخر مرداد ماه صورت گرفت .

مراحل مختلف رشد وكاشت گل راعي تاريخ
كاشت بذر در گلخانه 4/8/1380
جوانه زني بذر 1/11/1380
مرحله دو برگي 6/11/1380
مرحله چهار برگي 10/11/1380
انتقال نشاءبه گلدان و شاسي 28/12/1380
انتقال نشاءبه زمين اصلي 21/1/1381
واكاري نشاء 31/1/1381
گلدهي در سال اول 27/4/1381
تشكيل بذر 13/6/1381
ساقه زني 26/1/1382
گلدهي سال دوم 3/3/1382
تشكيل كپسول بذر 31/3/1382
برداشت بذر در سال دوم 30/5/1382
جدول 1

رقم اصلاح شده رقم ايراني
ارتفاع ساقه 2/88 2/70
گلدهنده
تعداد ساقه 20 29
گلدهنده
ميزان توليد بذر 87/60 65/30
در سال دوم
جدول 2


نتايج وبحث

نتايج اين تحقيق نشان داد كه اين گياه نسبت به شرايط آب و هوايي منطقه مشهد سازگار مي باشد و نسبت به گرما و كم آبي مقاومت خوبي دارد . مقايسه دو رقم نشان مي دهد كه ساقه گلدهنده دو رقم اصلاح شده ارتفاع بيشتري را داراست و براي برداشت مكانيكي مناسبتر است . تعداد ساقه گلدهنده در رقم اصلاح شده بيشتر بود . (جدول 2 ) اين نكته قابل توجه بود كه گلدهي رقم ايراني يكنواخت تر مي باشد ، در نتيجه جمع آوري بذر و سرشاخه هاي گلدار به راحتي صورت مي گيرد . اما در رقم ديگر بايد چندين بار اقدام به برداشت نمود . در مرحله بعدي آناليز مواد مؤثره هر دو رقم انجام خواهد شد .
سپاسگزاري
بدينوسيله از زحمات دكتر مجيد عزيزي كه در اين تحقيق ما را ياري نمودند سپاسگزاريم و نهايت قدرداني را داريم .


منابع

1- عزيزي مجيد ،اميد بيگي رضا (1381) بررسي اثرات سطوح مختلف نيتروژن وفسفربررشد، نمو ،عملكرد و ميزان ماده مؤثره هيپريسين گل راعي ،مجله علوم كشاورزي ايران(جلد 32 شماره 4 ص719-725 ).
2- عزيزي مجيد و دياس آلبرتو (1381)بررسي رشد و نمو وميزان مواد مؤثره موجود در گل راعي بومي ايران به روش HPLC-DAD. مجله علوم و صنايع كشاورزي ، جلد 17 ،شماره 1 .


Adaptation`s dliberation H.perforatum( iranian line and breeding cultivar ) in mashhad s weather
Zahra shamabady -fatemeh sabok khiz

ms grajuited
mashhad - square azady- ferddosy univercity - agriculture collage - horticlture department.
Abstract :
As a regard that Hypericum perforatum is an endemic plant in iran and in other to propering crude materials for local pharmecy `s industry a reaserch in years 1381-1382.The results showed st. john wort is adapted to mashhad area s weather.It has good resistance to warm and less water.Comparing between them shows the flowering branch in breeding cultivar(topaz) is higher and fatter to mechanical harvest.The number of flowering branch in more in topaz.Flowering in iranian line is equal so gathering the seeds from the head of flowering branch is easier but in
other line several harvesting are needed in the next stage effectione material analizes are done for both lines.
Keywords : Hypericum perforatum , st.john wort , topaz
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
راهكارهاي توسعه پايدار گياهان دارويي ايران
قاسم شهسوار كندري 1 و محمد علي عسكرزاده 2
1- جهاد كشاورزي كاشمر E. mail:Ghasemshahsavar @ yahoo.com, Telefax:05328232608-9
2-مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان


خلاصه

تنوع شرايط جغرافيايي ، اقليمي و خاكي ايران باعث تنوع گونه‌هاي گياهي و به طور طبيعي گياهان دارويي آن شده است. بنابراين يكي از رهيافتهاي توسعه پايدار ايران، گياهان دارويي است. در اين مقاله به تحليل چگونگي دست يافتن به توسعه پايدار گياهان دارويي از طريق بررسي محورهاي اصلي اين همايش شامل : 1- شناسايي 2- توليد 3- بهره برداري مستمر 4- فرآوري 5- بازار يابي و6- طب سنتي پرداخته مي‌شود.
كلمات كليدي: گياهان دارويي، توسعه پايدار، ايران.


مقدمه

توسعه پايدار، توسعه مبتني بر ويژگيهاي بوم‌شناختي هرمنطقه است. يكي از ويژگيهاي بوم‌شناختي مناطق خشك وگرمسيري بروز انواع تنشهاي محيطي است و تنشها مهمترين عامل افزايش كميت و كيفيت مواد موثر گياهان دارويي است(4و6). بيش از 90 درصد مساحت ايران را مناطق خشك ونيمه خشك تشكيل مي‌دهد از طرفي تنوع شرايط جغرافيايي و آب وهوايي در گستره پهناور ايران باعث ايجاد بيش از 11هزار گونه گياهي شده كه حدود 10-8 در صد آن داراي اثرات دارويي هستند وحدود 250 تا 300 گونه دارويي آن از چندين هزار سال پيش مورد استفاده دارويي قرار مي‌گرفته‌اند(3). ولي در حال حاضر حتي آسيا نيز هيچ گونه جايگاه مشخصي در بازار ارزشمند گياهان دارويي ندارد، بنابراين بايستي راهكارهاي مختلف توسعه پايدار گياهان دارويي بررسي وبا استفاده از اين موهبت الهي در جهت توسعه پايدار كشورگام برداشت.

شناسايي

بدون شك هر اقدامي در زمينه گياهان دارويي مستلزم تحقيق وشناخت دقيق آنها از جمله موارد زيرخواهد بود:1-شناسايي علمي ودقيق گونه‌هاي مختلف دارويي2-تعيين پراكندگي آنها در كشور و3 -تحقيق در رويشگاهها وتعيين خواستهاي طبيعي آنها با انجام مطالعات بوم‌شناختي(2).

كشت وتوليد گياهان دارويي

بروز عوارض جانبي وصرفه اقتصادي با عث افزايش تقاضاي گياهان دارويي به عنوان مواد اوليه دارو در جهان شده است كه با توجه به عدم جوابگويي برداشت طبيعي وتخريب منابع ژنتيكي بنابراين كشت و توليد گياهان دارويي به خصوص در كشورهاي توسعه يافته از اهميت خاصي برخوردار شده است. توليد گياهان دارويي در ايران هنوز مراحل اوليه خود را طي مي‌كند كه اميد است با كوشش محققان و مسئولان ذيربط بتوانيم به جايگاه واقعي خود برسيم. از جمله مهمترين اقدامات لازم در زمينه توليد گياهان دارويي در ايران موارد زير قابل بررسي است: 1- انجام تحقيقات فيزيولوژيكي، مورفولوژيكي و فنولوژيكي بر روي گونه‌هاي دارويي جهت بررسي اوليه سازگاري و بعد اعمال روشهاي به زراعي به منظور بررسي امكان اهلي كردن و توليد انبوه آنها ، 2- تحقيق و بررسي تغييرات و نوسانهاي مواد موثر گياهان دارويي در اثر اعمال روشهاي زراعي و مقايسه آنها با شرايط بومي وطبيعي رشدگياه و3- بررسي امكان توليد مواد اوليه دارويي و رفع نياز كارخانه‌هاي دارويي كشور. در زمينه توليد گياهان دارويي. آنچه كه پايداري توسعه را تهديد مي‌كند ورود گياهان خارجي و غفلت از گياهان دارويي بومي است كه بايستي مورد توجه قرار گيرد.

بهره برداري بهينه وپايدار از طبيعت

با وجود مطرود بودن اين راهبرد از نظرتخريب منابع ژنتيكي طبيعت ، بايستي توجه داشت كه در واقع بيش از 95 درصد گياهان دارويي در ايران از طبيعت برداشت مي‌شود(5). بنابراين درحال حاضر بهره برداري پايدار از منابع دارويي بالقوه طبيعي با بالفعل كردن آن به وسيله سازوكار مختلف بهره برداري علاوه بر حفظ گياه، موجب افزايش توليد و اشتغال مردم است. بنابراين از ديدگاه توسعه پايدار مفهوم پايداري را مي‌توان به عنوان مقررات تصميم گيري در بهره برداري طبيعي ناميد، به طوري كه فقط توليدخالص گياه برداشت ومقداري جهت زادآوري طبيعي گياه باقي گذاشته شود. در اين راستا بايستي به شناسايي و بررسي روشهاي بهره برداري بهينه وپايدار گياهان دارويي طبيعي اقدام گردد.


فرآوري محصولات دارويي

در كشور ما تنها 16 آزمايشگاه در ارتباط با فرآوري گياهان دارويي فعال هستند و تا كنون تنهادر حدود 60 داروي گياهي توليد وبه بازار عرضه شده است كه نشان مي‌دهد فراوري گياهان دارويي مراحل اوليه خود را در ايران طي مي‌كند(1). فرآوري محصولات دارويي مي‌تواند تا حد امكان به وسيله ايجاد كارخانه‌هاي مختلف علاوه بر ايجاد اشتغال مانع خروج محصولات خام از كشور و وارد كردن دوباره آنها با قيمت گزاف را بگيرد. در اين راستا: 1- شناخت كمي وكيفي مواد موثر گياهان دارويي بومي و فراهم آوردن امكانات براي دسترسي به توانمنديهاي بالقوه كشور و 2- راهنمايي وتشويق سرمايه گذاران جهت بهره برداري وتبديل فراورده‌هاي شيميايي و دارويي بايستي از اولويتهاي برنامه ريزي توسعه پايدار كشورباشد.

بازاريابي محصولات دارويي

در حال حاضر گياهان دارويي و فراورده‌هاي حاصل از آن از منابع مهم درآمد محسوب مي‌شوند. مهمترين كشورهاي صادر كننده گياهان دارويي در آسيا عبارتند از چين، هندوستان، تركيه و تايلند. كشور ما با توجه به برخورداري از اقاليم مناسب هيچ گونه جايگاهي در بازار گياهان دارويي ندارد و بايستي به تحقيق وبررسي وفراهم آوردن شرايط تجاري مناسب وبازاريابي جهت فروش گياهان دارويي ايران توجه بيشتري شود. ازجمله: 1- حمايت مالي از تاجران گياهان دارويي كشور2-راي زني‌هاي سياسي جهت كاهش هزينه گمرك صدور گياهان دارويي به خارج از كشور و3- تسهيل امور اداري مربوط به انتقال گياهان دارويي ميان مناطق مختلف كشور و حتي الامكان كاهش بهره مالكانه در واگذاري بهره برداري از گياهان دارويي مرتعي.


طب سنتي

حدود 80 درصد مردم در جوامع جهان سوم به گياهان دارويي وابسته اند. از طرفي به جهت احتراز از اثرات جانبي داروهاي شيميايي مردم علاقه بيشتري به درمان طبيعي مبذول داشته اند. موارد فوق اهميت طب سنتي را از جهت مداواي جسمي وروحي بيماران و همچنين دسترسي راحت وارزان به آن با كمترين عوارض جانبي نشان مي‌دهد. ولي متاسفانه در كشور ما كوچكترين تحولي در سيستم گياه درماني متناسب با تغييرات فرهنگي واجتماعي صورت نگرفته است بنابراين طب سنتي بايستي جايگاه اصلي خود را كه اوج آن مكتب ابو علي سينا( بهترين مكتب پزشكي آن است كه به دارو نياز نداشته باشد.) است را بيابد(3).


منابع

1- اميد بيگي، رضا.1379. گياهان دارويي در ايران وجهان، كارگاه آموزشي- ترويجي انتقال يافته‌هاي تحقيقاتي گياهان دارويي در مشهد.
2-باباخانلو، پرويز،1379. نگرشي اجمالي به تحقيقات گياهان دارويي، كارگاه آموزشي ترويجي انتقال يافته‌هاي تحقيقاتي گياهان دارويي مشهد.
3- باقري، موسي ومحمد صادق رجحان،بي سال. بررسي وضعيت گياهان دارويي واستفاده آنها در ايران وجهان ، جنگل ومرتع ، ش. 33.
4-بصيري ، حسين. 1379. توسعه پايدار چشم انداز جهان سوم ،نشر فرهنگ وانديشه، تهران.
5- رضواني مقدم ، پرويز. 1380. گياهان دارويي، جزوه كارشناسي ارشد زراعت دانشگاه فردوسي مشهد.
6-طباطبايي, سيد محمد.1374. گياهان دارويي واثر عوامل تنشي در زندگي آنها,مجله منابع طبيعي ايران,شماره 47,انتشارات دانشگاه تهران.


The Sustainable Develepment Tactics of Medicinal Plants in Iran
Ghasem shahsavar kondori1 , Mohammad Ali Askarzadeh2,
1- Jahsd-e- Agricaltur of Kashmar Email: Ghasemshahsavar @ yahoo,Telefax:05328232608-9, 2- Khorasan Agricultural and Natural Resources Research Center

Abstract:
Diversity of the geoghraphical condition, climatic and edaphic factors was caussed the plant spacies and medicinal plant diversity in Iran.One of the approaches to move to ward sustainable development of Iran is the medicinal plants.This reaserch was caried out to analysis the main tactics for arrive the sustainable development of medicinal plants in Iran such as:
1-Identification,2-Planting,3-Cotiniously Exploitaition,4-processing, 5- Marketing and 6-Traditional medical
key words: Medicinal Plants, Sustainable Development, Iran
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسي اثر عوامل محيطي بر روي تراكم گياه دارويي كُماي بياباني
(Ferula foetida REGEL.) در منطقه عطاييه نيشابور
قاسم شهسوار كُندري1 ،منصور مصداقي2 ، هوشنگ رياضي2، محمد علي عسكرزاده2، محمد محمدي3 وحسين توكلي2
1- جهاد كشاورزي كاشمر ، تلفكس: 05328232609
2-دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان. 3- مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان
Email;Ghasemshahsavar@ yahoo.com


خلاصه

به منظور بررسي اثر بهره برداري انساني و شرايط محيطي بر روي تراكم گياه دارويي كماي بياباني اين مطالعه در منطقه عطاييه نيشابور در سالهاي 1379 - 1382 اجرا گرديد. اطلاعات مكاني‌ و مؤلفهاي گياهي از3 واحد نمونه‌برداري جمع آوري گرديد نتايج نشان داد كه ميزان بهره برداري انساني بين 40 تا 75 درصد بوده و حدود 60 تا100 درصد بوته‌ها در سال اول تخريب مي‌گردد. گياه كماي بياباني در مناطق با ارتفاع كمتر از 1600 متر پراكنش داشته وبهترين رشد خود را در ارتفاع 1200 تا 1300 متر دارد.اين گياه به وسيله بذر زادآوري كرده و رشد آن از اوايل اسفند آغاز، در ارديبهشت گل داده وپس از رسيدن بذر در خرداد به خواب مي‌رود.
واژه‌هاي كليدي: كماي بياباني، بهره برداري، عوامل محيطي.


مقدمه

يكي از توليدات با ارزش، مراتع گياهان دارويي ، صنعتي وخوراكي آن است. كُماي بياباني يكي از گياهان دارويي ، خوراكي و علوفه‌اي مراتع بياباني شرق ايران است كه از قديم الايام در استان خراسان در اوايل فصل رشد اندام رويشي وبويژه ساقه گلدهنده اين گياه مونوكارپيك را از طوقه قطع وبه مصرف دارويي،خوراكي مي‌رسانده اند(2و6). بطوريكه با كاهش تراكم گياه نسبت به گذشته بيم انقراض اين گونه مفيد مي‌رود. لذا اين تحقيق براي اولين بار جهت بررسي اثر عوامل محيطي بر روي تراكم گياه كماي بياباني در منطقه عطاييه نيشابور انجام گرديد.

مواد و روشها

مشخصات منطقه: اين مطالعه در منطقه عطاييه با عرض جغرافيايي 30 35 تا 15 36 وطول 45 57 تا 45 58 درجه به عنوان يكي از رويشگاههاي عمده و مورد بهره‌برداري كماي بياباني با بارندگي 160 ميليمتر ومحدوده دمايي 9/19- تا 45 با متوسط 65/15 درجه سانتيگراد انجام گرديد.
اين تحقيق در سه مرحله زير انجام شد.

عمليات ميداني:

داده‌هاي ميداني در طول سالهاي 1379 تا1381جمع‌آوري شد. به اين منظور پس از تعيين محدوده مطالعاتي با استفاده از نقشه توپوگرافي وبازديد‌هاي ميداني پراكنش كماي بياباني مشخص و براساس درجه گياه درسطح منطقه سه واحد يا منطقه نمونه برداري با پراكنش مناسب انتخاب و ويژگيهاي گياهي، ارتفاع ونمونه‌هاي خاك از دو عمق صفر تا 30 و30 تا60 سانتيمتر به وسيله ترانسكت ، GPS و حفر پروفيل برداشت گرديد(5).زادآوري گياه با استفاده از پلات وكپه كاري وهمچنين دوران فنولوژيكي گياه برروي پايه‌هاي گياهي ثابت در منطقه قرق بررسي شد.ميزان و اثر بهره برداري انساني درسه توده معرف در شروع بهره برداري وپس از رشد مجدد بوته‌ها به وسيله پلات تعيين گرديد.توليد علوفه، نسبت ريشه به ساقه ، ميزان رطوبت گياه ومتوسط توليد بذر گياه با نمونه برداري تصادفي تعيين شد.
- عمليات آزمايشگاهي: جوانه زني و استقرار بذر گياه تحت سه تيمار خاكي ماسه ، 2/1 ماسه و2/1 رس وخاك رويشگاه آن درقالب طرح R.C.D.با چهار تكراردر گلخانه انجام شد.وزن خشك گياه، خصوصيات ظاهري بذر، اثر تغذيه گوسفند بر روي بذر و تجزيه نمونه‌هاي خاك در آزمايشگاه انجام گرديد.
- تجزيه وتحليل داده ها: تجزيه وتحليل داده‌ها شامل تجزيه واريانس،تجزيه همبستگي وتجزيه رگرسيوني چند گانه به وسيله برنامه‌هاي آماري SAS وMinitab انجام شد.

نتايج و بحث

نتايج نشان داد كه با توجه به همبستگي بالاي تراكم وپوشش كماي بياباني با ارتفاع واحدهاي نمونه برداري اين گياه بهترين رشد خود را در ارتفاع 1200 تا1300 متر داشته و پراكنش كنوني آن محدود به مناطق دشتي با ارتفاع 1000 تا1600 متربا خاك عميق است.كماي بياباني به طور فصلي گياه غالب منطقه بوده(به دليل قطر تاج بزرگ)وگياه تلخه بيان به عنوان گياه همراه آن تعيين گرديد، زادآوري طبيعي يكساله گياه مشاهده نشد، اما در كپه كاريهاي انجام شده در دو منطقه قرق 14 تا 30 درصد سبز شدن با نسبت طول ريشه به برگ 7 تا11 برابر ثبت گرديد، بنابراين بايستي تحقيق بر روي زادآوري گياه ادامه يابد. رشد گياه از اوايل اسفند آغاز ودر اواخر فروردين و اوايل ارديبشت وارد مرحله گلدهي ودر اواخر ارديبهشت و اوايل خرداد بذر گياه ريخته وپس از آن بوته‌هاي گلدهنده از بين رفته، ولي بوته‌هاي غير گلدهنده با ريزش برگها وارد مرحله ركود مي‌شوند. تعداد بوته بهره برداري شده از كماي بياباني بين 40 تا 75 درصد تعيين شد كه از اين مقدار حدود 60 تا100 درصد بوته‌ها در سال اول تخريب مي‌گردد بنابراين مهمترين عامل كاهش تراكم كماي بياباني بهره برداري انساني است. بنابراين اين مهم تناوب بهره برداري را طلب كرده وبايستي رويشگاههاي گياه توسط افراد محلي ،اداره منابع طبيعي و محيط زيست كنترل گردد.متوسط توليد علوفه هر بوته 283گرم، طول ريشه گياه به طور متوسط بين 8/0 تا 5/1 متر و نسبت ريشه به ساقه آن بين حداقل 3تا حداكثر67 برابر با متوسط 12 برابر و متوسط رطوبت 73 درصداست. كوچكي (1374) بيان داشته كه نسبت بالاي ريشه به ساقه وظرفيت بالاي نگهداري زطوبت گياه دو راه سازگاري با شرايط خشك مي‌باشد(4).متوسط توليد بذر هر بوته حدود 26 هزار عدد با وزن هزار دانه 15 گرم بوده و.از نظر ظاهري بذر گياه نسبتاً بزرگ ، قلبي شكل ، به رنگ سفيد متمايل به قهوه‌اي وباله دار با متوسط طول ، عرض وضخامت به ترتيب 14 ، 11 و3/0 ميليمتر است. بيكر 1972 نشان داده كه بذر‌هاي بزرگتر با رويشگاههاي خشك همراهند(1).تغذيه دام از بذر گياه باعث هضم واز بين رفتن آن مي‌گردد، بنابراين دام يكي از عوامل آسيب زننده به تراكم گياه است وبا توجه به مطالعات فنولوژيكي بايستي چراي دام در زمان ريزش بذر كنترل گردد. درصد جوانه زني واستقرار بذر گياه در آزمايشگاه بين 38 تا 75 درصد در تيمار خاك رويشگاه تعيين گرديد كه نسبت به دو تيمار ديگر كاملاً معني‌دار است. اين گياه درخاكهاي سبك با بافت لومي شني، غير شور ، آهكي وبا اسيديته قليايي مي‌رويد. با توجه به تجزيه رگرسيون چند گانه بين قطر تاج پوشش وتراكم گياه با عوامل مستقل خاكي دو مدل يكسان بدست آمدكه از مدل زير مي‌توان براي مديريت رويشگاه جهت نگهداري تعداد بوته مناسب در واحد سطح استفاده نمود.
Y= 16.65 X1 - 8.54 X2 + 12.57 X3 (R2=0.97, P<0.05)
( :Y تعداد بوته در صد متر مربع ، X1 : ميزان آهك ، X2 : درصد اشباع خاك وX3 درصد رس خاك) دراين معادله رابطه مثبت ميزان آهك ودرصد رس به دليل بالابردن ظرفيت نگهداري رطوبت خاك ومواد غذايي مورد نياز گياه است. علوي پناه وهمكاران 1374 نقش آهك را در افزايش عملكرد آتريپلكس نشان داده‌اند(3). همچنين رابطه منفي تراكم با درصد اشباع خاك به دليل كاهش ظرفيت نگهداري رطوبت و استقرار نهال گياه در خاكهاي سبك است.

منابع

1- خسروي، محمود. 1375. اكولوژي بذر ، چ. دانشگاه فردوسي مشهد.
2- زرگري، علي. 1367. گياهان دارويي، جلد2، نشر دانشگاه تهران.
3- علوي پناه، كاظم و همكاران. 1371. بررسي اثر كربنات كلسيم بر خصوصيات فيزيكوشيميايي خاكها و عملكرد آتريپلكس در كوير ابرقو يزد، سمينار بررسي مسائل مناطق بياباني و كويري ايران در يزد، تهران.
4-كوچكي، عوض و امين عليزاده. 1374. اصول زراعت درمناطق خشك، چاپ چهارم، انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد.
5. Barbour, Mcheal. G., Burk J. H. and Wanna D. Piths. 1987. Terrestrial Plant Ecology, 3rd. ed. p:634, Benjamin / Commings, an Imprint of Addison Wesley Langman Inc. USA.
6. Rechinger, K. H. 1987. Flora Iranica, Umbelliferae, Academiche Druck University. Verlag Santalt, No 162


An Investigation on Environmental Factors effect on density of Ferula foetida on Attaeih Area of Nishaboor
Ghasem shahsavar kondori1, Mansour Mesdaghi2, Mohammad Ali Askarzadeh2,Mohammad Mohammadi2, Hossein Tavakkoli2
1Jahad-e-Agricaltural of Kashmar, 2 Khorasan Agricultural and Natural Resourcess Research Center
Email: Ghasemshahsavar@yahoo.com, Telefax: 05328232608-9
Abstract
In order to investigation of environmental effects on Ferula foetida this study prrformed on Attaeih area of Nishaboor since 2001-2003. Location informationes and vegetation data were collected from three sampling site. Results show that the rare of exploitation was between 40%-75% but the rate of destruction of plants is between 60%-100%. Ferula foetida has distributed on plain areas with elevation less than 1600m and has the best growth on elevation about 1200-1300m This plant reproducted by seed and phenological stages starts from Esfand, flowering is in Ordibehesht and seeding stags is in Khordad.
Key words: Ferula foetida, exploitation , environmental effects
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
روش سنتي بهره برداري از ريواس (Rheum ribes L.)
در منطقه كوهسرخ كاشمر
قاسم شهسوار كُندري1 وحسن فلاحتي1
1- جهاد كشاورزي كاشمر
E.mail: Ghasemshahsavar@yahoo.com


خلاصه

ريواس يكي از گياهان دارويي- خوراكي مراتع ايران است كه در برخي از مناطق خراسان، مردم به روش خاصي آن را پرورش و بهره برداري مي‌كنند.در اين بررسي به وسيله بازديدهاي مكرر از رويشگاههاي مشخصي جزييات مراحل مختلف بهره برداري سنتي ريواس در سال 83-82 در منطقه كوهسرخ كاشمر بررسي گرديد. در اين روش با انجام عمليات خاصي از آغاز رشد مانع رسيدن نور به گياه شده كه عمليات عمده آن عبارتست از:1- شناسايي و علامتگذاري 2- سنگ چيني و ساخت اتاقك سنگي 3- خاك ريزي 4- قطع وجمع آوري.
واژه‌هاي كليدي : ريواس ، بهره برداري، كاشمر.
مقدمه

- مشخصات گياه شناختي ريواس: جنس ريواس داراي 50 گونه در سطح جهان و 3 گونه R. Ribes R persicum و R. turkestanicum (چندساله)در ايران است كه از ميان آنها گونه R. Ribesدر نواحي مختلف ايران به ريواس مشهور است. ريواس با نام انگليسي Rhubarb گياهي است علفي، چند ساله، با ريشه ضخيم وگوشتي و برگ آن داراي دمبرگ ضخيم و قطر بيش از 50 سانتيمتر است كه از ريشه ظاهر شده و بر روي زمين گسترده مي‌شود.گلهاي آن نر وماده با رنگ سفيد متمايل به سبز و به صورت مجتمع با دمگل نازك ونخي است. ميوه آن فندوقه , سه پهلو با زاويه برجسته و باله مانند به طول 5 تا 10 ميليمترو به رنگ قرمز خونين مي‌باشد(4).
- مشخصات بوم شناختي: ريواس بومي نواحي آسياي مركزي وشمالي است ودر نواحي سردسيرجهان مي‌رويد. بنابراين گياهي است سرما دوست وقسمت زير زميني آن درمقابل سرما وخشكي مقاوم است.از نظر نوع خاك زياد پر توقع نيست، ولي زمينهاي مرطوب با زهكشي مناسب و قليايي را بهتر مي‌پسندد به همين دليل بر روي دامنه‌هاي شمالي رشد بهتري دارد(1). رشد اين گياه از اواخر بهمن واوايل اسفند با خروج برگ از محل ريشه آن آغاز وپس از خروج ساقه گلدهنده از بين برگها, در ارديبهشت ماه وارد مرحله گلدهي شده ودر خرداد بذر آن پس از رسيدگي مي‌ريزد وسپس وارد مرحله ركود مي‌شود. زادآوري طبيعي گياه نيز به وسيله بذر انجام مي‌شود.
- تركيب شيميايي,خواص وكاربرد: از نظر غذايي ريواس سرشار از ويتامين Cومواد معدني است. ريواس حاوي دو ماده مهم دارويي يعني آنتروگليكوزيدها و تانن‌ها است. مهمترين خواص دارويي ريواس مفرح و مقوي معده وكبد, اشتها آور، ضد عطش، صاف كننده خون ، مسهل، ضد نفخ وبهترين داروي گياهي ضد ترشي است. يرقان را معالجه وقوه بينايي را تقويت مي‌نمايد، ولي مصرف بيش ازحد آن باعث كمبود كلسيم بدن مي‌شود (2,1 ,3 و5).
- بهره برداري ريواس : قسمت مورد استفاده ريواس دمبرگ آن است كه اگر بهره برداري به طور طبيعي و بدون هيچ گونه عملياتي انجام شود به آن قاقورو يا قاقوري گفته مي‌شود كه باريك و به خاطر رسيدن آفتاب معمولاً قرمز رنگ و داراي طعم ترش و زبر ، بافت اليافي و بد خوراك است ودر ابتدا وارد بازار مي‌شود. اما ريواس پرورش يافته يا پرورده معمولاً قطور، بلند و به دليل نرسيدن نور به آن سفيد رنگ ، آبدار، شيرين ، ترد و خوشخوراك است. بنابراين با توجه به اهميت پرورش ريواس بر روي توليد و همچنين بقاء گياه ، در اين تحقيق مراحل پرورش وبهره برداري سنتي ريواس بررسي گرديد.
مواد و روشها

- خصوصيات منطقه: منطقه كوهسرخ با وسعت حدود 2200 كيلومتر مربع از توابع شهرستان كاشمر در150كيلومتري جنوب غربي مشهد و35 كيلومتري شمال كاشمر به سمت نيشابور واقع شده است. اقليم اين منطقه از نوع كوهستاني معتدل با متوسط بارندگي 220 ميليمتر در سال مي‌باشد. پوشش گياهي آن را گياهان متنوع مرتعي و دارويي از قبيل درمنه، كلاه ميرحسن ، كلپوره ، ريواس، و... پوشانده است.

روش تحقيق:

در اين تحقيق ابتدا با راهنمايي معتمدين وبهره برداران محلي مناطق مختلف بهره برداري مشخص وپس از بازديد، نحوه پرورش وبهره برداري سنتي ريواس همراه با عكس برداري ،در منطقه پادر كوهسرخ بررسي گرديد.

نتايج و بحث

بهره برداري ريواس معمولاً كاري سخت واز ابتدا تا انتهاي آن يكسال طول مي‌كشد. جهت سهولت كار و توليد بيشتر معمولاً بهره برداري توسط گروههاي 3 و4 نفره انجام مي‌شود هر گروه داراي 3 تا 4 منطقه مشخص است وبا تناوب سه ساله يعني هر سال در يك منطقه بهره برداري انجام مي‌شود.كه با توجه به بررسي انجام شده مراحل پرورش و بهره برداري سنتي آن در منطقه كوهسرخ به شرح ذيل مي‌باشد.
1- انتخاب رويشگاه و نشانه گذاري:در مرحله اول بهره برداران محلي با توجه به تجربيات وشناخت خود از منطقه, رويشگاههاي با تراكم مناسب و ريواس خوش طعم يا شيرين را انتخاب مي‌كنند. بعد در رويشگاههاي انتخاب شده با قرار دادن سنگ بر روي برگ ريواسهاي قوي و محصول ده, محل بوته‌ها را براي بهره برداري سال بعد علامتگذاري مي‌كنند.اين كار معمولاًدر ارديبهشت وخرداد انجام مي‌شود.
2- خاك ريزي: در اين مرحله كه زمان آن بهمن واسفند يا فروردين سال جديداست بهره برداران با توجه به بقاياي برگ بوته‌هاي نشانه گذاري شده قبلي با استفاده از كلنگ خاك اطراف بوته را كنده و با اطمينان از زنده بودن گياه با قرار دادن چند رديف سنگ در اطراف جوانه گياه تنورچه‌اي به شعاع 30 تا40 سانتيمتر وارتفاع 40 تا 50 سانتيمترايجاد كرده و داخل آن را از ماسه يا خاك نرم موجود پر مي‌كنند.
3- قطع وبهره برداري: ريواس جهت رسيدن به نور از داخل ماسه وخاك ريخته شده عبور كرده و به همين دليل دمبرگ گياه طويل مي‌گردد. موقع بهره برداري و قطع ريواس زماني است كه قسمتي از برگ ريواس از داخل خاك نمايان شود در اين زمان بايستي هر چه سريعتر ريواس قطع گردد زيرا رشد برگ از كيفيت آن مي‌كاهد. جهت قطع ريواس معمولاً سنگ چين را از يك طرف خراب كرده و از بالاي گره ريشه آن را قطع مي‌كنند، به طوري كه به ريشه گياه لطمه‌اي وارد نشود. به دليل پرورش ريواس در مناطق كوهستاني مرتفع ريواس جمع آوري شده به وسيله كيسه‌هاي گوني و الاغ به محل جاده منتقل واز آنجا به مراكز فروش(صبح زود) حمل مي‌شود. قطع وجمع آوري ريواس معمولاً از ارديبهشت شروع وبسته به شرايط آب وهوايي تا اواخر خرداد طول مي‌كشد.
در اين بررسي مشخص شد كه روش مرسوم بهره برداري از ريواس بدون آسيب براي ريواس نيست، ولي با رعايت نكات زير عوارض منفي آن كاهش مي‌يابد. بهره برداري مستمر آن مي‌تواند به عنوان يكي از راههاي ايجاد اشتغال و درآمد در جهت توسعه پايدار منطقه مد نظر قرار گيرد.
1-بهره برداري بايستي با دوره تناوب چند ساله صورت گيرد تا گياهان مورد بهره برداري بتوانند دوباره تقويت شوند و به حالت معمولي خود بر گردند.2- در هنگام قطع دمبرگ يا همان ريواس بايستي اين عمل از بالاي بند رويش جوانه انجام شود، به طوري كه به ريشه گياه آسيبي وارد نگردد.3- جهت جلوگيري از تخريب بايستي اين نكات به افراد تازه وارد منتقل شود و بنابراين اين امر نظارت وكنترل افراد با تجربه و كارشناسان منابع طبيعي را مي‌طلبد.

منابع

1- پيوست , غلامعلي.1381. سبزيكاري, چ دوم , انتشارات سياوش.
2- خسروي , مهدي. 1379. گياهان دارويي, چاپ چهازم , نشر محمد.
3- رجحان, محمد صادق. 1380. بهداشت ودرمان با گياهان دارويي وفارماكوگنوزي. انتشارات طنين.
4- زرگري, علي. 1376. گياهان دارويي, ج چهارم , چ ششم, دانشگاه تهران
5. Tyler varro E., Bragy lynn R. & Janes E. Rubbers. 1988. Pharmacognosy, 9th ed. Lea & Febiger pub., philadelphia in USA.


The Traditional Exploitation Method of Rheum ribes L. in Koohsorkh Area of Kashmar
Ghasem shahsavar kondori1 and Hassan falahati
1- Jahad-e- agricultur of Kashmar, Email: Ghasemshahsavar@ yahoo. com ,Telefax:05328232608-9

Abstract:
Rheum ribes is one of the medicinal and edible plants of ranglands in Iran, that in some area of Khorasan, pepele were exploited this plant in spacial method. This investigation was performed by repeated observation from the traditional exploitation stages in Koohsorkh area of Kashmar in 2003-2004.In this method Rheum ribes was protected from radiation of sun from first stage of growth by doing some operations as: 1-Indentification and sambolification 2- Building a stone chamber 3- Soil deposition 4 - Cut and collection
Key words: Rheum ribes, Exploitation, Kashmar.
http://www.www.www.iran-eng.ir/images/statusicon/user_online.gif
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
استفاده از باكتريها
در كنترل بيولوژيكي بيماري پژمردگي فوزا ريومي زيره سبز
عادله سبحاني پور1 ،حسن رضا اعتباريان1 و مازيار نوشين پيچاني1
1- گروه گياه پزشكي مجتمع آموزش عالي ابوريحان ، دانشگاه تهران
آدرس: استان سمنان -شهرستان شاهرود- خطابان تنران خيابان کاج کوچه يکم پلاک 3 کدپستي: 14819-36146 تلفن: 3333082-0273



خلاصه


استفاده از ميكرو وارگانيسم‌هاي آنتاگونيست جهت كنترل آفات و بيماريهاي گياهي ، يكي از روشهاي كاربردي و سالم از نظر زيست محيطي است. زيره سبز از مهمترين گياهان دارويي است و بيماري پژمردگي فوزاريومي مهمترين بيماري اين محصول در ايران مي‌باشد. اثر شش استرين باكتري سودوموناس فلورسنت آنتاگونيست روي دو جدايه قارچ عامل بيماري (مربوط به استانهاي سمنان و خراسان) در شرايط آزمــايشگاه و گلخانه بررسي شد. در آزمايش پوشش دهي بذر، استــرينB-28 و تيمار مخلوط باكتريها به ترتيب 25/36 و25/46 درصد و در حالت محلول پاشي خـاك ،استرين D - 54 و تيمار مخلوط باكتريها به ترتيب 75/28 و25/43 درصد مرگ گياهچه و تعداد گياه آلوده را در مقايسه با شاهد كاهش دادند.
واژه‌هاي كليدي: زيره سبز، باكتريها، بيماريهاي پژمردگي فوزاريومي


مقدمه

بيماري پژمردگي فوزاريومي زيره سبز (Fusarium oxysporum f.sp.cumini) خاكزاد و بذر زاد بوده و گياه در تمام مراحل رشدي به آن حساس است و اين عوامل مبارزه با اين بيماري را كه يكي از عوامل بسيار مهم در كاهش توليد اين محصول در كشور ماست ، بسيار دشوار كرده است. استفاده از سموم شيميايي سبب آلودگي محيط شده و براي موجودات زنده بسيار خطرناك است (1). مبارزه شيميايي با بيماريهاي خاكزاد علاوه بر هزينه زياد و كارايي كم ،ممكن است سبب مقاومت قارچهاي بيماري زا نيز بشود. به اين دليل مبارزه بيولوژيكي با اين عوامل به عنوان يك راه چاره و روش جايگزين مطرح و از اهداف مهم كشاورزي پايدار مي‌باشد (3).


مواد و روشها

دو جدايه قارچ عامل بيماري از استانهاي خراسان و سمنان تهيه شد و 263 استرين باكتري سودوموناس فلورسنت نيز از خاك مزارع زيره جداسازي شد كه شش عدد از استرين‌هاي آنتاگونيست انتخاب و با آزمونهاي بيوشيميايي و الكتروفورز پروتئين تا حد گونه شناسايي شدند. اثرات ضد قارچي آنها در شرايط آزمايشگاه به صورت كشت متقابل قارچ و باكتري ، تأثير متابوليت‌هاي خارج سلولي و تركيبهاي فرار ضد قارچي باكتريها بر رشد ميسليوم و در شرايط گلخانه به صورت پوشش دهي بذر و مخلوط كردن خاك گلدانها با سوپانسيون جدايه‌هاي آنتاگونيست و بررسي كاهش شدت بيماري در مقايسه با شاهد انجام شد. در آزمايشهاي گلخانه اي به دليل متفاوت بودن شدت بيماريزايي جدايه هاي اين قارچ در طبيعت،از مخلوط دو جدايه قارچي و به نسبتهاي مساوي استفاده شد.


نتايج و بحث

نتايج اين تحقيق نشان داد كه در كشت متقابل قارچ و باكتري استرين Pseudomonas aeruginosa B -28 با بيشترين اثر تا %37 ، در آزمون بررسي تأثير مواد فرار استرينPseudomonas fluorescens D-54 با بيشترين اثر و تا %44/50 و در آزمون بررسي ترشحات خارج سلولي استرين‌هاي 54P.fluorescens D- وH-111 و P.aeruginosa B-28 تا %99 كاهشي در رشد ميسليوم جدايه‌هاي قارچي ايجاد كردند. در شرايط گلخانه‌اي نيز استرين‌هاي B- 28 و D- 54 و تيمار مخلوط باكتريها بيشترين تأثير را بر كاهش آلودگي بوته‌ها نشان دادند(جدول شماره 1). استرين‌هاي سود و موناس فلورسنت از فعالترين و مهمترين باكتريهاي ريزوسفرند كه به طور گسترده‌اي به عنوان عوامل بيوكنترل استفاده شده اند. توليد متابوليت‌هايي از جمله سيدروفورها ، تركيب فرار سيانيد هيدروژن ، آنزيمهايي از قبيل پروتئاز‌ها و فيتوهورمون‌ها آنها را در رديف مهمترين عوامل بيوكنترل قرار داده است و اين عوامل از عوامل احتمالي دخيل در فعاليت بيوكنترلي آنها مي‌باشد. به علاوه برخي از آنها سبب ايجاد مقاومت اكتسابي در محصولات مختلف عليه بيماريها شده اند و اين فعاليت دو گانه يعني آنتاگونيست مستقيم بيمارگرها و تحريك مقاومت به بيماري در گياه ميزبان ، توانايي آنها را به عنوان فرآورده محافظت‌هاي محافظت كننده گياهان بيشتر نشان مي‌دهد. (2)
به هرحال نتايج اين تحقيق نشانگر موفقيت در كنترل بيولوژيكي اين بيماري مي‌باشد كه البته بايد براي يافتن آنتاگونيستهاي قوي تر و با طيف تأثير بيشتر تلاش شود.

جدول شماره 1- تاثير باکتريهاي آنتاگونيست بر درصد آلودگي بوته‌هاي زيره در شرايط گلخانه


درصد وقوع مرگ گياهچه و آلودگي گياه
استرين آنتاگونيست
محلول پاشي خاک
پوشش دهي بذر
c45
c25/41
b75/58
b60
a25/76
ab5/67
d25/26
ab70
bc35
b5/47
a5/62
a25/66
a75/68
a5/62
c25
a25/71
28-B
54-D
111-H
229-Q
43-C
146-K
مخلوط باکتريها
شاهد آلوده
در جدول بالا 111-Hو28-Bاسترين‌هاي P.aeruginosa ، 229-Q و 54-D استرين‌هاي P.fluorescens biov.III، 43-C استرين P.putida
سپاسگزاري


بدين‌وسيله از زحمات آقاي مهندس مجيد اخوان، خانم دکتر ماهرخ رستگار و جناب آقاي مهندس رضا اقنوم صميمانه قدر داني مي شود.


منابع


1-Shoda,M.2000. Bacterial control of plant diseases. Journal of Bioscience and 515 -521: Bioengineering. 89 (6)
2-Walsh ,V. F ,J.P.Morrissey ,and F.O, Gara. 2001 Pseudomonas for biocontrol of phytopathogens: from functional genomics to commerical exploitation. Biotechnology ,12 :289-295.
3-Wang ,S. ,T.Yieh ,and I.Shih. 1999. Purification and characterization of a new antifungal compound produced by Pseudomonas aeruginosa K-187 in a shrimp and crab shell powder medium. Enzyme and Microbial Technoloy ,25:439 - 446.

biov.B و 146-K استرين P. fluorescens biov.I مي‌باشند.اعداد متن جدول ميانگين چهارتکرار واعدادي که در هر ستون داراي حروف مختلف هستند در آزمون چند دامنه دانکن (01/0> P) با يکديگر اختلاف معني‌دار دارند.


The usage of bacteria in bio control of Fusarium wilt of cumin.
Sobhanipoor ,A.
Department of plant protection ,Aburayhan Campus ,Tehran University.

Abstract
The usage of antagonistic microorganisms in biocontrol of plant pests & diseases is one of the applicable and safe methods. Cumin is one of the most medicinal Plants and Fusarium wilt is the most important disease of this crop in Iran. Total of six antagonistic strains of pseudomonads bacteria were evaluated for biocontrol of two isolates of the causal agent of this disease in laboratory and under green house conditions. Strains D-54, B-28 and H-111 prevented from mycelial growth of Fusarium fungus by antibiotic production. Cumin seeds coating with strain B-28 & mixture of strains caused 36.25% & 46.25% and soil drenching with strain D-54 & mixture of strains caused 28.75% & 43.25% reduction in the seedling dead and wilt.
Keywords: bacteria, fusorium, cumin​
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
مطالعه اثرنوع كشت بر عملكرد گياه دارويي موسير
علي سپهوند1 ، حسين آستركي1 علي محمديان 1 رضا سياه منصور2ناهيد وليزاده 1
1-كارشناسان مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي لرستان 2-عضو هيات علمي مركزتحقيقات كشاورزي ومنابع طبيعي لرستان
آدرس:خرم آباد،خيابان كشاورز،مركزتحقيقات كشاورزي ومنابع طبيعي استان لرستان ص .پ.348



خلاصه

كشور ما ايران مساحت پهناوري دارد كه آب و هواي متفاوت آن سبب تنوع گياهي فراوان گرديده است .در اين تنوع آب و هوايي ، گياهان مهم و با ارزشي از جمله گياهان دارويي رويش مي‌كنند كه مي‌توان به گياه مرتعي موسير كه يكي از محصولات فرعي مراتع مي‌باشد و بصورت خودرو در رويشگاهها ي مرتفع و طبيعي رويش مي‌كند اشاره نمود كه بهره برداريهاهي نادرست و بي رويه سبب نابودي و انقراض آنها شده است. بدين منظور طرحي با عنوان بررسي كشت واهلي كردن گياه موسير به منظور اراﺌه راه حلي جهت جلوگيري از فرسايش ژنتيكي اين گياه با ارزش دارويي ، همچنين جهت كشت و گسترش زراعي و تعيين بهترين روش كاشت و برداشت انجام گرفت. براي اين كار ابتدا از سه نقطه(اكوتيپ ) استان لرستان شامل ريمله ، الشتر و نخوددر پياز موسير جمع‌آوري و در قالب طرح پايه بلوكهاي كامل تصادفي و آزمايش كرتهاي خردشده (split plot )در سه تكرار و با دو روش چاله اي وفارو، كشت صورت گرفت. پس از كشت از مراحل مختلف فنولوژي گياه طي سه سال آمار برداري بعمل آمد.در نهايت پس از تجزيه و تحليل اطلاعات مشخص شدكه روش كشت فارو و پياز موسير منطقه ريمله ااز نظر عملكرد برتر از بقيه مناطق و روش كشت چاله اي مي‌باشد .
واژه‌هاي كليدي : موسير ، كشت ، رديفي ، چاله ، لرستان


مقدمه

موسيريكي از محصولات فرعي مراتع مي‌باشد مه بصورت خودرو و در رويشگاههاي مرتفع و طبيعي از جمله مراتع استان لرستان رويش مي‌كندبررسي كشت و اهلي نمودن گياه موسير به منظور اراﺌه راه حلي جهت جلوگيري از فرسايش ژنيتكي اين گياه مرتعي كه خاصيت ادويه اي (عطر و طعم دهنده) و داروايي (درمان روماتيسم ، ترميم زخمهاي سطحي ، خلط سينه )دارد ،همچنين جهت كشت و گسترش زراعي و تعيين بهترين روش كاشت و برداشت اصولي اقدام به انجام اين طرح تحقيقاتي گرديد.با توجه به تحقيقات ديگري كه در سطح كشور بر روي بذر آن انجام گرديدوجواب مثبت گرفته نشد لذا با اين اطلاعات اقدام به كشت پياز موسير گرديد.اميد است با انجام چنين طرحهايي زمينه براي توليد هر چه بيشتر محصولات فرعي از منابعي طبيعي فراهم گردد.

مواد و روشها

از سه نقطه ريمله ، الشتر ونخوددر پيازموسير جمع‌آوري گرديد و در ايستگاه تحقيقاتي زاغه با طول جقرافيايي48درجه و 42ثانيه وعرض جقرافيايي33درجه و29ثانيه و ارتفاعار سطح دزيا 1960متر با بارندگي 602ميليمتركشت گرديد.طرح در قالب بلوكهاي كامل تصادفي وآزمايش كرتهاي خرد شده در سه تكرار اجرا گرديد فواصل بين خطوط كشت 40سانتي متر و روي رديف فواصل بين بوته‌ها در كشت فارو 8 سانتي متر و درچاله اي 24سانتي متر مربع منظور گرديد. و در هر پلات 5 رديف پياز كشت گرديد. در هر چاله سه پياز تقريبا هم وزن و همسان ودر كشت رديفي در هر 8سانتي متر يك پياز كشت گرديد. پس از كشت از مراحل مختلف فنولوژي گياه آماربرداري شد و در نهايت جهت مقايسه ميزان توليد پياز موسير در هر سال در هر پلات يك متر مربع از خاك مزرعه بر گردانده شد.


نتايج وبحث

نتايج تجربه و تحليل عملكرد سه ساله موسير نشان مي‌دهد كه بين اكو تيپ‌هاي مناطق ريمله، الشتر و نخود در تفاوت معني داري وجود دارد بطوريكه در سال اول عملكرد اكوتيپ منطقه ريمله با روش كشت فارو بيشتر از عملكرد دو منطقه ديگر بود ولي اكوتيپ منطقه نخوددر به روش كشت چاله اي از نظر عمكرد در سالهاي دوم و سوم نسبت به عملكرد ساير اكوتيپهاي برتر مي‌باشد. از نظر اقتصادي پيشنهاد مي‌گردد كه اكوتيپ منطقه ريمله با روش كشت فارو انجام گيرد .



منابع

1-اميد بيگي ،رضا،رهيافت‌هاي توليد و فرآوري دارويي، جلد2 تهران ، طراهان نشر1376
2-اميد بيگي، رضا، رهيافت‌هاي توليد و فرآوري گياهان دارويي، تهران ، فكروز،1374
3-بقاليان، كامبيز، حسنعلي نقدي بادي، گياهان اسانسدار ،نشر اندرز،1379
4-جليلي،كشت و اهلي كردن گياه دارويي موسير، گزارش نخايي، مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان همدان،1380
5-زرگري،علي،گياهان دارويي جلد 4، انتشارات دانشگاه تهران،1369
6-شفيع زاده ، فتح اله، گياهان دارويي لرستان، دانشگاه علوم پزشكي لرستان-حيام،1381




بررسي عملكرد موسير‌تر سه اكوتيپ در دو روش كاشت در طي سه سال




Study the method calture on harvest medicine plant allium hirtifolium
A . sepahvand , H . asteraki , R.siahmansour,A.mohammadian,N.valizadeh
Agriculture and natural resource center research of lorestan province e..

Abstract
Our country '' Iran '' have widespread surface that different climates in different place of this country couse wide plant s flora , in this differentclimate.
Important plant s such as medicine plant are grown in different place .in other hand ample and incorect us age couse ruin of them . for this purpouse a research named survay of culture and domesticated of allium in purpase of not erosion of this plant that have ranglands and medicine value is done also this research is done for culture and agricultural distribution and derect the best method for culture and harvest of this plant . for this worre at first stage from 3 point of lorestan province rimelah ,alashtar and nokhoddar bulbs of alium are collected and by the method accident completely bloue on 3replicate and with two method of hole and farrow culture is done and at end after survey of information with statistics pacage we find the furrow culture method of allium in point of rimelah is best in compare with other point and the method of hole.
Key words:Allium hirtifolium,Agriculture,Farrow,Hole,Lorestan
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
تاثير ويژگيهاي شيميايي خاك روي ميزان فلاوونوييد سداب
(Ruta graveolens)
رامين سلماسي
عضو هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي ومنابع طبيعي آذربايجانشرقي
raminsalmasi @ yahoo. com



خلاصه

سداب (Ruta graveolens ) يك گياه مهم دارويي با ميزان بالاي فلاوونوييد روتين مي‌باشد كه بر ميزان فلاوونوييدهاي اين گياه دارويي چندين عامل از جمله ويژگيهاي خاك تاثير گذار است. هدف از اين پژوهش ارتباط بين ويژگيهاي خاك و ميزان فلاوونوييدهاي اين گياه است. به اين منظور، از 3 لايه خاك مربوط به سه محل تبريز كه سداب به طور طبيعي در آنها مي‌روييددر سه تكرار نمونه‌هاي خاك گرفته شد. اين نمونه‌ها در آزمايشگاه مورد تجزيه و تحليل پاره‌اي ويژگيهاي فيزيكي و شيميايي خاك قرار گرفتند. نمونه‌هايي از سداب نيز از از همين مكانهاي نمونه برداري گرفته شد و مقدار فلاوونوييد روتين آنها نيز، با استفاده از دستگاه HPLC اندازه گيري شد. با استفاده از رگرسيون خطي بين مجموع كلسيم ( گرم بر كيلوگرم ) و كبالت ( ميلي گرم بر كيلوگرم ) در خاك و ميزان آلكالوييد دانه،‌ همبستگي بالايي بدست آمد: 96/0 = 2r. در نتيجه، با افزودن كلسيم و كبالت به خاك يا برگپاشي آن، مي‌توان ميزان روتين سداب را تا 50% افزايش داد.
واژه هاي كليدي: سداب، ويژگيهاي شيميايي، فلاونوئيد


مقدمه

بيوسنتز فلاوونوييدها، تحت تاثير عوامل زيست محيطي مانند نور ، دما ، و مواد غذايي مي‌باشد( 2 ). جذب عناصر توسط گياه ، فرايند پيچيده‌اي است كه چندين عامل برآن تاثير گذارند. از جمله اين عوامل مي‌توان به اين موارد اشاره كرد: گونه‌هاي گياه ، ژنوتيپ ، تحرك عناصر غذايي در خاك و ويژگيهاي خاك مانند pH ، مواد آلي، ميزان رس، rH (5). نتيجه بسياري از مطالعات تاثير معني دار تغذيه عناصر روي ساخت فلاوونوييدها را نشان داده است (3و7).
سداب (Ruta graveolens ) يك گياه مهم دارويي با ميزان بالاي فلاوونوييد روتين مي‌باشد. اين فلاوونوييد نقش آنتي اكسيدانت دارد و جهت رفع بيماريهاي عروقي و ارتقا سلامتي نقش دارد. از آنجايي كه عوامل زيست محيطي بر ساخت فلاوونوييد‌ها تاثير دارند، در اين پژوهش ارتباط بين ويژگيهاي خاك و ميزان فلاوونوييدهاي اين گياه دارويي بررسي مي‌شود تا بتوان بامديريت بهينه خاك، باعث افزايش كيفيت اين گياه مهم دارويي شد.

مواد و روشها

سه محل از اطراف شهرستان تبريز كه سداب به طور طبيعي در آن مي‌روييد انتخاب شد. از سه لايه خاك (30-0 ،‌ 60-30 و 90-60 سانتيمتر ) اين محلها در سه تكرار جهت تجزيه و تحليل شيميايي نمونه‌هاي خاك گرفته شد. نمونه‌ها در آزمايشگاه مورد تجزيه و تحليل مواد ، ظرفيت تبادل كاتيوني، بافت، درصد رس و عناصر غذايي قرار گرفتند (1). pH آلي، مقدار روتين نمونه‌هاي سداب گرفته شده از همان مكانهاي نمونه‌برداري خاك نيز پس از استخراج، با استفاده از دستگاه HPLC اندازه گيري شد. از نرم افزار STATGRAGH براي محاسبات آماري اين پژوهش استفاده گرديد.

نتايج و بحث

pH خاك براي هر سه لايه به طور عام نزديك به خنثي بدست آمد (2/8 - 1/6 ). مواد آلي از 0/40 تا 6/67 گرم بر كيلوگرم خاك براي لايه اول نمونه‌هاي خاك متغير بود و در لايه سوم 2 الي 3 برابر كاهش پيدا كرد. ميزان كربن از 4/5 تا 3/35 گرم بر كيلوگرم خاك در هر 3 لايه بود در حالي كه در 30 الي 60 سانتيمتري خاك نسبتا ثابت بدست آمد (13.4-10.7). مقدار نيتروژن براي سه لايه نسبتا پايين بدست آمد: 1 تا 7/1 گرم بر كيلوگرم خاك. مقدار روتين اختلاف چشمگيري داشت :
از 14 /1%تا 76/0%.
نتايج اين پژوهش نشان داد كه كمترين ميزان روتين در محل نمونه برداري 1 بوده است و مقادير كلسيم و كبالت خاك در لايه 60-30 سانتيمتر همين محل مي‌باشد (به ترتيب 11 و 4/3 گرم بر كيلوگرم). بيشترين ميزان اين فلاوونوييد ( 14/1%) در محل نمونه برداري شماره 3 بوده است كه بيشترين كبالت (6/19 ميلي‌گرم بر كيلوگرم) وكمترين مقدار منگنز (5/10 ميلي‌گرم بر كيلوگرم) خاك را داشته است. معادله رگرسيون خطي بين مجموع كلسيم (گرم بر كيلوگرم) و كبالت (ميلي‌گرم بر
كيلوگرم) در خاك و ميزان آلكالوييد دانه،‌ نشان دهنده همبستگي بالاي اين دو مؤلفه بوده است : 96/0 = 2r
معادله رگرسيون بدست آمده به اين صورت مي‌باشد :Co 345/0 + Ca372/0 + 592/0 = ميزان آلكالوييد دانه در دامنه PH كه اين پژوهش انجام گرفت ، عناصر اصلي خاك به صورت غير فعال هستند. با اين وجود ، تفسير اين داده‌ها به دليل بر همكنش بين عناصر مشكل مي‌باشد. مثالهايي از اين بر همكنشها در پژوهش محققان آمده است (4و 5 ). بر اساس اين تحقيق مقدار كلسيم + كبالت خاك ، همبستگي بالايي با ميزان روتين دانه دارند كه تاثير بالاي اين دو دسته عناصر غذايي را روي ساخت روتين نشان مي‌دهد. داده‌هاي اين تحثيق در مورد مقدار فلاوونوييد (76.-1.13% آلكالوييد براي سه محل نمونه برداري مختلف) نشان مي‌دهند كه با بهينه سازي عناصر غذايي خاك _ كه در اين پژوهش با اضافه كردن كلسيم و كبالت به خاك يا برگپاشي اين دو عنصر ميسر مي‌شود _ ميتوان ميزان روتين سداب را تا 50% افزايش داد. تحقيقات بيشتري لازم است تا مكانسيم تاثير كبالت و كلسيم را روي ساخت روتين بررسي نمايد.

سپاسگزاري

بدينوسيله از بخش گياهان دارويي دانشكده داروسازي دانشگاه تبريز بدليل راهنمايي‌هاي ارزنده شان براي اجراي اين پژوهش، قدرداني مي‌گردد.




منابع

1. Black, C. A. et al, (ed). Methods of soil analysis, Part 2. 2ed, Agronomy Monog. 9, ASA, Madison, WI. 1965.
2. Chatterjee et al., 1988 S.K. Chatterjee, R.P. Nandi, P. Bharati, B. Yonjan and M.K. Yonzon, Improvement studies on some alkaloid yielding medicinal plants, Med. Arom. Spice Plants 188 (1988), pp. 39-46.
3. Gorinova and Atanassov, 1993 N.I. Gorinova and A.I. Atanassov, Influence of chemical composition of soils on the galanthamine content in Leucojum aestivum, J. Plant Nutr. 16 (1993), pp. 1631-1636.
4. McKenzie, 1978 R.M. McKenzie, The effect of two manganese dioxides on the uptake of lead, cobalt, nickel, copper and zinc by subterranean clover, Aust. Soil Res. 16 (1978), p. 2.
5. Mengel and Kirby, 1982 K. Mengel and E.A. Kirby, Principles of Plant Nutrition (third ed.), Bern, Switzerland (1982).
6. Radanovic et al., 2002 D. Radanovic, S. Antic-Mladenovic and M. Jakovljevic, Influence of some soil characteristics on heavy metal content in Hypericum perforatum L. and Achillea millefolium L., Acta Hort. 576 (2002), pp. 295-301.
7. Tawfik, 1997 A.A. Tawfik, Response of Lupinus hartwegii Lindl. and its alkaloid content to foliar application of some chelated micronutrients, Assiut J. Agric. Sci. 28 (1997), pp. 57-65.


Influence of Some Chemical Characteristics of Soil on Flaveonoid of Ruta Graveolens
Ramin Salmasi *
* Research scientific member of research center of agriculture and natural resources of East Azarbayjan, Tel: 09144136422, raminsalmasi@yahoo.com

Abstract
Flaveonoid of Ruta graveolens are used in numerous medicienes. A relation between soil properties and plant flaveonoids content can be expected. Soil samples were analysed in 3 layers (0-30, 30-60 and 60-90 cm) on 3 natural sites around of Tabriz city. Linear regressions were performed between 20 soil factors, analysed in the 3 soil layers and the Ruta graveolens flaveonoids content. Co and Ca soil contents were positively correlated with flaveonoids content. A highly significant relation was shown between Ca and Co in the plant and flaveonoids content (R2 = 0.96) showing positive influence of these mineral elements on the alkaloid synthesis. Soil and foliar supplies of Ca and Co could be tested to improve seed alkaloid content.

Keywotds: Ruta graveolens, soil, flavenoid
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
تاثير كاهش مصرف كود نيتروژني بر عملكرد و
مقدار اسانس گياه دارويي مريم گلي(Salvia officinalis)
ابراهيم شريفي عاشورآبادي1, ابوالقاسم متين1، محمد حسين لباسچي1، محمد باقر رضايي 1و بهلول عباس زاده2
1- اعضاي هيات علمي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع, بخش تحقيقات گياهان دارويي, ص. پ 116-13185
2- دانشجوي كارشناسي ارشد دانشگاه آزاد اسلامي واحد كرج



خلاصه

به منظور بررسي كاهش مصرف كود شيميايي نيتروژني بر عملكرد و درصد اسانس گياه دارويي مريم گلي (Salvia officinalis) تحقيقي در مجتمع تحقيقاتي البرز كرج به اجرا در آمد. تيمارهاي مورد بررسي شامل كاربرد 80 كيلو گرم نيتروژن خالص در هكتار به فرم اوره و به‌صورت مصرف در خاك و همچنين 10 كيلو گرم به‌صورت محلول پاشي دو درصدي بر اندام هوايي گياه در مقايسه با تيمار شاهد بود كه در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با 3 تكرار مورد مقايسه قرار گرفتند. در هر دو روش، پس از اينكه ارتفاع گياه به حدود 10 سانتيمتري رسيد، در نيمه دوم فروردين اولين تقسيط و 30 روز بعد دومين تقسيط به گياه داده شد. برداشت گياه قبل از گلدهي انجام شد. نتايج آزمايش نشان داد كه تاثير روشهاي كود دهي بر ماده خشك سرشاخه گياه در سطح پنج درصد اختلاف معني‌دار داشت. مقايسه ميانگين‌ها به روش LSD نشان داد كه روش محلول پاشي با ميانگين 2/2451 كيلوگرم در هكتار بيشترين ماده خشك را توليد نمود و نسبت به شاهد اختلاف معني دار داشت. اين در حالي است كه تاثير روشهاي كوددهي بر درصد اسانس معني‌دار نبود. بنابر نتايج آزمايش، روش محلول پاشي، ضمن افزايش عملكرد ماده خشك و در نهايت عملكرد اسانس، ميزان مصرف كود شيميايي نيتروژني را 5/87% نسبت به روش مصرف در خاك كاهش داد. بنابر اين، استفاده از روش محلول پاشي مي‌تواند به منظور كاهش مصرف كود نيتروژني و دستيابي به اهداف كشاورزي پايدار و حفاظت از محيط زيست مورد توجه قرار گيرد.
واژه‌هاي كليدي: كشاورزي پايدار، زراعت ارگانيك، سيستم‌هاي زراعي كم نهاده، محلول پاشي، گياهان دارويي، مريم گلي

مقدمه

در بسياري از آزمايشهايي كه توسط محققان در زمينه كشاورزي پايدار انجام گرفته معمولا توجه كمتري به كيفيت توليد شده است. اين مسأله به‌ويژه در رابطه با توليدات گياهان دارويي از اهميت بسزايي بر خوردار است. محصول زراعي يك گياه دارويي زماني مقرون به صرفه است كه مقدار عملكرد و مواد ثانويه آن به حد مطلوب رسيده باشد. و از آنجائي كه اكوسيستم‌هاي زراعي نقش تعيين كننده‌اي در بيوسنتز متابوليتهاي ثانويه دارند بنابراين همواره مطالعه تاثير شرايط يك اكوسيستم بر توليد متابوليتي گياهان داراي اهميت فراواني است. به منظور دستيابي به اهداف كشاورزي پايدار، ارائه الگوهاي مناسب توليد اهميت ويژه‌اي دارد (2). نكته مهم اينست كه چگونه مي‌توان نياز به كود‌هاي شيميايي را كاهش داد. تحقيقات نشان مي‌دهند كه مقدار مصرف كود نيتروژني رابطه مستقيم با مقدار نيترات و نيتريت موجود در سبزيها دارد(7). طبق گزارش Brussaard (1997) اضافه نمودن مواد شيميايي در خاك باعث تغيير در ويژگيهاي فيزيكي، شيميايي و بيولوژي خاك مي‌شود. با اين حال به يكباره نمي توان كودهاي شيميايي را از اكوسيستم‌هاي زراعي حذف نمود (7و3). امروزه استفاده از سيستم‌هاي زراعي كم نهاده به منظور ابداع شيوه‌هاي نوين مديريت بهره برداري از منابع و دستيابي به اهداف كشاورزي پايدار جايگاه قابل توجهي پيدا كرده است. در اين راستا Khan و همكاران (1992) اعلام داشتند كه استفاده از كود نيتروژني به‌صورت محلول پاشي بر اندام سبز گياه در مقايسه با استفاده مستقيم در خاك، باعث توليد بيشتر مقدار اسانس گياه رازيانه شد. طبق گزارش شريفي عاشورآبادي (1383)، كاربرد كود نيتروژني اوره به صورت محلول‌پاشي بر اندام هوايي گياه مليس موجب افزايش عملكرد سرشاخه گياه گرديد.

مواد و روشها

اين تحقيق در مجتمع تحقيقاتي البرز واقع در 5 كيلومتري جنوب شهرستان كرج با مشخصات زير به اجرا در آمد:
بافت خاك: لومي رسي- لومي، وزن مخصوص ظاهري: 46/1 گرم بر سانتيمتر مكعب، هدايت الكتريكي: dsm-1 83/2، اسيديته: 54/7، ميزان كربن آلي: 67/0 درصد، ميزان نيتروژن كل: 063/0در صد.
در اين آزمايش از گياه دارويي مريم گلي (Salvia officinalis) استفاده شد. به منظور استقرار گياه در زمين اصلي، در نيمه دوم فروردين نسبت به انتقال نشاها از خزانه به كرتهاي آزمايشي اقدام گرديد. تيمارهاي مورد بررسي شامل كاربرد 80 كيلو گرم نيتروژن خالص در هكتار، به‌صورت مصرف در خاك و همچنين 10 كيلو گرم در هكتار به‌صورت محلول پاشي دو درصدي بر اندام هوايي گياه در مقايسه با تيمار شاهد (بدون كود) بود كه در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با 3 تكرار مورد مقايسه قرار گرفتند. در هر دو روش كود مورد استفاده به فرم اوره بود كه در دو تقسيط مساوي به گياه داده شد. 15 روز پس از انتقال گياه به زمين اصلي، اولين تقسيط كودي و 30 روز بعد دومين تقسيط به گياه داده شد. برداشت گياه قبل از گلدهي و پس از حذف حاشيه به‌وسيله دست صورت گرفت و در سايه خشك گرديد. استخراج اسانس از نمونه‌ها با روش تقطير با آب2 انجام شد.


نتايج و بحث

طبق نتايج بدست آمده، تاثير روشهاي كود دهي بر ماده خشك سرشاخه گياه مريم گلي در سطح پنج درصد اختلاف معني دار داشت. مقايسه ميانگين‌ها به روش LSD نشان داد كه روش محلول پاشي با ميانگين 2/2451 كيلوگرم در هكتار بيشترين ماده خشك را توليد نمود و نسبت به شاهد اختلاف معني دار داشت. اين در حالي است كه روشهاي مختلف كود دهي بر درصد اسانس گياه تاثير معني دار نداشت. طبق نتايج آزمايش، محلول پاشي كود اوره بر اندام هوايي گياه، ضمن افزايش عملكرد ماده خشك، ميزان مصرف كود شيميايي نيتروژني را به مقدار 5/78 در صد نسبت به روش مصرف در خاك كاهش داد. از مشكلات اساس كودهاي شيميايي نيتروژنه، تجمع نيترات در پيكر رويش گياهان است. Kheir و همكاران (1991) و Ondes و Zabunoglu(1991) اظهار داشتند كودهاي نيتروژنه به ويژه اوره و نيترات آمونيوم با وجود آنكه موجب افزايش در عملكرد سبزيها مي‌شود، ولي باعث تجمع نيترات بيشتر را درپيكر گياه نيز خواهند شد. همچنين استفاده بيش از حد كودهاي شيميايي باعث فقدان تركيبهاي مناسب غذايي در خصوصيات ساختماني توليد شده و موجب كاهش عناصر غذايي خاك و تخريب ساختمان فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي خاك مي‌گردد (8). در اين رابطه شريفي عاشورآبادي (1383) گزارش نمود كه كاربرد كود نيتروژنه به صورت محلول پاشي باعث افزايش ماده خشك گياه مليس گرديد. بنابر نتايج بدست آمده مي‌توان اذعان داشت كه استفاده از روش محلول پاشي موجب كاهش مصرف كود شيميايي نيتروژنه بوده و جهت دستيابي به اهداف كشاورزي پايدار و حفاظت از محيط زيست مد نظرقرار دارد.


سپاسگزاري

بدين‌وسيله از مساعدتهاي مسئولان و همكاران محترم موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع و همچنين مجتمع تحقيقاتي البرز كرج تشكر و قدرداني مي‌گردد.



منابع

1- اميد بيگي،. ر. 1379. رهيافت‌هاي توليد و فرآوري گياهان دارويي. انتشارات فكر روز جلد سوم 397 ص.
2- زراع فيض آباد، ا. 1377. بررسي كارايي انرژي و بازده اقتصادي نظامهاي زراعي متداول و اكولوژيك در تناوبهاي مختلف با گندم. پايان نامه دوره دكتري دانشگاه فردوسي مشهد، 180 ص.
3- شريفي عاشور آبادي، ا.، ‌قلاوند، ا.، نورمحمدي، ق.، متين، ا.، امين،. و باباخانلو، پ. 1377. بررسي تاثير روشهاي حاصلخيزي خاك بر عملكرد گياه رازيانه. پنجمين كنگره زراعت و اصلاح نباتات، 13-9 شهريور، كرج- ايران.
4- شريفي عاشور آبادي، ا.، متين، ا.، لباسچي، م. ح. و عباس زاده، ب. 1383. تاثير مصرف كود نيتروژني بر عملكرد گياه دارويي بادرنجبويه. فصلنامه پژوهشي تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران، جلد 20 شماره 3. صفحات 376-369.
5- كوچكي، ع.، حسيني، م. و هاشمي دزفولي، ا. 1375 كشاورزي پايدار. انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد، 162 ص.
6- متين، 1. 1350 تكنولوژي، فيزيولوژي و طرق استعمال كودهاي شيميايي در مناطق خشك. انتشارات دانشگاه جندي شاپور، 339 ص.
7- ملكوتي، م. ج. 1375. كشاورزي پايدار و افزايش عملكرد با بهينه سازي مصرف كود در ايران. انتشارات سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي، 297 ص.
8- Brussaard, L., Ferrera - Cerrato, R. 1997. Soil ecology in sustainable agricultural systems. New York: Lewis Publishers, U.S.A., 168 p.
9- Khan, M. M. A., Afag, S. and Afidi, M. M. R. K.1992. Yield and quality of fennel (Foeniculum vulgare. Mill) in relation to base and Foilar application to nitrogen and phosphorus. Journal of Plant Nutrition, 15 (11): 2502 - 2515.
10- Kheir, N. F., Hanafu Ahmaed, A., Abou, A. H. Hossein, E. E. A. and Harb, E. M. 1991. Physiological studies the hazardous nitrate accumulation in some vegetable. Bull. Facq of Agric. Univ of Cairo, Economices, 59 (1):1-12.
11- Ondes, A. D. and Zabunoglu, S.1991. The effect of various nitrogenous fertilizers on nitrate accumulation in vegetable. Doga. Turk Tarim Ve Ormanilik pergisi , 15(2): 445-460.

Effects of reduction in nitrogen fertilizer on yield and essential oils
in Salvia officinalis

E.sharifi Ashoorabadi, A.matin, M. H.Lebaschi, M. B. Rezaei and B. Abbaszadeh
Research Institute of Forest and Rangelands/ Medicinal Plants Research Division

Abstract:
In order to effects of reduction in nitrogen fertilizer on yield and essential oils of Salvia officinalis, a field experiment was conducted in Alborz research complex. The treatments was 80 kgha-1 nitrogen application in soil and 10 kgha-1 of %2 spry application that was compared to the control treatment (no fertilizers) in complete randomize block design with three replication. In both treatments, the first application was conducted in 10 cm of high plant and second application was after 30 days.The harvest carried out before flowering.The results showed that, in comparison of others, the spry application , raised dry mater yield to 2451.2 kgha-1. The LSD test showed that, the spry method was significant (a=%5) to control and was reduced to 87.5% relation to the soil application. Based on the results, low input Agriculture systems could be introduced for sustainable agriculture.
Keyword: Sustainable agriculture, organic farming,LISA= Low Input Agriculture Systems, Spry, medicinal plants, Salvia officinalis
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسي كاربرد كود نيتروژني به فرم جامد و محلول پاشي بر كارايي انرژي توليد در گياه دارويي مريم گلي (Salvia officinalis)
ابراهيم شريفي عاشورآبادي1، عليرضا كوچكي2، محمد حسين لباسچي1 و ابوالقاسم متين1
1-عضو هيات علمي مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع، بخش تحقيقات گياهان دارويي، ص. پ 116-13185
2- عضو هيات علمي دانشكده كشاورزي دانشگاه فردوسي مشهد



خلاصه

به منظور بررسي كارايي انرژي در سيستم‌هاي زراعي كم نهاده، اين تحقيق در سال 1383 در مجتمع تحقيقاتي البرز كرج به اجرا در آمد. در اين آزمايش از گياه دارويي مريم گلي (Salvia officinalis) استفاده شد. تيمارهاي مورد بررسي شامل كاربرد 80 كيلوگرم در هكتار كود نيتروژن، به صوت اوره و مصرف در خاك و همچنين 10 كيلو گرم در هكتار به‌صورت محلول پاشي دو درصدي بر اندام هوايي گياه در مقايسه با تيمار شاهد بود كه در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با 3 تكرار مورد مقايسه قرار گرفتند. در هر دو روش، پس از اينكه ارتفاع گياه به حدود 10 سانتيمتري رسيد، در نيمه دوم فروردين اولين تقسيط و 30 روز بعد دومين تقسيط به گياه داده شد. برداشت گياه قبل از گلدهي انجام شد. به منظور بررسي كارايي انرژي توليد در دو روش فوق، نرم‌افزار كامپيوتري ويژه‌اي كه طراحي و برنامه نويسي شده بود مورد استفاده قرار گرفت. طبق نتايج بدست آمده، تاثير روش‌هاي كاربرد كود بر كارايي انرژي توليد گياه مريم گلي در سطح پنج درصد اختلاف معني دار داشت و روش محلول پاشي ضمن افزايش كارايي انرژي به ميزان 42/2، مصرف نهاده پر انرژي مانند كود شيميايي نيتروژني را تا حد 5/87 درصد كاهش داد.
واژه‌هاي كليدي: گياه دارويي، مريم گلي، محلول‌پاشي



مقدمه

اكوسيستمهاي زراعي و ابسته به دو نهاده متفاوت از انرژي، يعني انرژي اكولوژيكي و زراعي است. منبع انرژي اكولوژيكي شامل انرژي خورشيدي بوده و منشاء انرژي زراعي معمولا به صورت بيولوژيكي و صنعتي مي‌باشد (5). با توجه به اينكه كارايي انرژي در يك سيستم شامل نسبت انرژي خروجي به انرژي تزريقي است، بنابر اين افزايش عملكرد و يا همچنين كاهش نهاده‌هاي مصرفي موجب افزايش كارايي انرژي در سيستم‌هاي زراعي شده كه هر كدام در جايگاه خود ميتواند نقش تعيين كننده‌اي داشته باشد. در اين رابطه سيستمهاي كشاورزي پايدار سيستمهايي هستند كه براي توليد بيشتر در مدت زمان طولاني، به نهاده‌هاي كم انرژي و مقادير كمتري از مواد شيميايي اتكاء دارند. طبق گزارش Pimental و همكاران (1983) مقدار قابل توجهي از انرژي مورد استفاده در سيستم‌هاي كشاورزي مربوط به كودهاي شيميايي است. بنابر اين كاهش منطقي نهاده‌هاي مصرفي و طراحي جديد سيستم‌هاي توليد از اهميت ويژه‌اي بر خوردار است. در اين رابطه پژوهشگراني چون Clements و همكاران (1995)، Ents و همكاران (2002)، Martin و همكاران (2002)، Mendosa (2002)، Peterson و همكاران (1989)، Pimental (1993)، زراع فيض آبادي (1377) و شريفي عاشورآبادي و همكاران (1379) گزارشهاي مشابهي بيان داشته اند.

مواد و روشها

اين تحقيق در سال 1383 به‌مدت يك سال در مجتمع تحقيقاتي البرز واقع در پنج كيلومتري جنوب شهرستان كرج به اجرا در آمد. تعدادي از ويژگيهاي خاك منطقه مورد آزمايش به شرح زير است:
بافت خاك: لومي رسي- لومي، وزن مخصوص ظاهري: 46/1 گرم بر سانتيمتر مكعب، هدايت الكتريكي: dsm-1 83/2، اسيديته: 54/7، ميزان كربن آلي: 67/0 درصد، ميزان نيتروژن كل: 063/0در صد.
در اين آزمايش از گياه دارويي مريم گلي
(Salvia officinalis) استفاده شد. با توجه به منابع موجود در رابطه با نحوه كاربرد كود‌هاي نيتروژني، تيمارهاي مورد بررسي شامل كاربرد 80 كيلو گرم نيتروژن خالص در هكتار به فرم اوره و بصورت مصرف در خاك و همچنين 10 كيلو گرم در هكتار بصورت محلول پاشي دو درصدي بر اندام هوايي گياه در مقايسه با تيمار شاهد بود كه در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با 3 تكرار اجرا گرديد. در هر دو روش، پس از اينكه ارتفاع گياه به حدود 10 سانتيمتري رسيد، در نيمه دوم فروردين اولين تقسيط و 30 روز بعد دومين تقسيط به گياه داده شد. برداشت گياه قبل از گلدهي انجام شد. آبياري تيمارهاي فوق يكسان و با فاصله هر هفت روز يك بار و همچنين وجين كليه كرتها بصورت مكانيكي و با دست صورت گرفت. به منظور بررسي كارايي انرژي توليد در تيمارهاي فوق، از نرم افزار كامپيوتري ويژه‌اي كه توسط شريفي عاشورآبادي (1377) طراحي و برنامه نويسي شد استفاده گرديد.


نتايج و بحث

اطلاعات حاصل نشان داد كه تاثير روشهاي كاربرد كود نيتروژني بر كارايي انرژي توليد در گياه مريم گلي در سطح پنج درصد اختلاف معني دار داشت. روش محلول پاشي ميزان توليد سرشاخه گياه را افزايش داد. كارايي انرژي در اين سيستم 42/2 محاسبه گرديد كه نسبت به ساير تيمارهاي كودي اختلاف معني دار داشت. در عين حال به ميزان 5/87 در صد، مصرف نهاده‌اي پر انرژي مانند كود شيميايي نيتروژني را كاهش داد. با توجه به اينكه كارايي انرژي در يك سيستم شامل نسبت انرژي خروجي به انرژي تزريقي است، بنابراين كاهش نهاده‌هاي مصرفي و يا افزايش عملكرد موجب افزايش كارايي انرژي در سيستم زراعي خواهد شد. طبق گزارش Pimental و همكاران (1983) مقدار قابل توجهي از انرژي مورد استفاده در سيستم‌هاي كشاورزي مربوط به كود‌هاي شيميايي است. در اين رابطهClements و همكاران (1995) اظهار داشتند كه در يك اكوسيستم زراعي با نهاده كم، ميزان مصرف انرژي كه از طريق مصرف كود تزريق مي‌شود 26 تا 50 درصد نسبت به سيستم‌هاي زراعي پر نهاده كمتر است. در رابطه با افزايش كارايي انرژي در سيستم‌هاي زراعي ارگانيك و كم نهاده، پژوهشگراني چون Ents و همكاران (2002)، Martin و همكاران (2002)، Mendosa (2002)، Peterson و همكاران (1989)، Pimental (1993)، زراع فيض آبادي (1377) و شريفي عاشورآبادي و همكاران (1379) گزارشهاي مشابهي بيان داشته اند.


سپاسگزاري

بدين‌وسيله از مساعدتهاي همكاران محترم مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع تشكر و قدرداني مي‌گردد.


منابع

1-اميد بيگي، ر. 1376. رهيافتهاي توليد و فرآوري گياهان دارويي (جلد دوم). انتشارات طراحان نشر. 424 ص.
2-زارع فيض آبادي، ا. 1377. بررسي كارايي انرژي و بازده اقتصادي نظامهاي زراعي متداول و اكولوژيكي در تناوبهاي مختلف با گندم. پايان نامه دوره دكتري دانشگاه فردوسي مشهد، 180 ص.
3-شريفي عاشورآبادي، ا.1377. محاسبه كارايي انرژي تزريقي در اكوسيستمهاي زراعي، پنجمين كنگره زراعت و اصلاح نباتات ايران، 13-9 شهريور، كرج- ايران.
4-شريفي عاشور آبادي، ا.، نورمحمدي، ق.، ‌قلاوند، ا.، متين، ا. و امين، غ. 1379. بررسي تاثير روشهاي حاصلخيزي خاك بر روند توليد و كارايي انرژي در اكوسيستمهاي زراعي. ششمين كنگره زراعت و اصلاح نباتات، 13-16 شهريور، مازندران-ايران.
5-كوچكي، ع. 1373. كشاورزي و انرژي، نگرش اكولوژيكي. انتشارات دانشگاه فردوسي مشهد، 229 ص.
6- متين، ا. 1350. تكنولوژي، فيزيولوژي و طرق استعمال كودهاي شيميايي در مناطق آريد. انتشارات دانشگاه جندي شاپور، 339 ص.
7- ملكوتي، م. ج.1375. كشاورزي پايدار و افزايش عملكرد با بهينه سازي مصرف كود در ايران. انتشارات سازمان تحقيقاتؤ آموزش و ترويج كشاورزي. 297 ص.
8- Clements, D. R., Weise, S. F., Brown, R., Stone house, D. P., Hume, D. J. and Swunten, C.J. 1995. Energy analysis of tillage and herbicide inputs in alternative weed management systems. Agric. Ecosystems Environ., 52: 119 -128.
9-Entz, M. H., Schoofs, A., Humble, S. M., Hoeppner, J. Holliday, N. J., Moulin, A. and Bamford, K. C. 2002. Glenlea ong-term crop rotation study: A comparison of organic and conventional systems. 14 th Ifoam organic world congress. Victoria/ Canada. Agu. 2002. Pp 119.
10- Martin, R. C., Main, M. H., Fredeen, A. H. and Georgallas, A. 2002. A comparison of organic and conventional systems. 14 th Ifoam organic world congress. Victoria/ Canada. Agu. 2002. Pp 114.
11- Mendoza, T. C. 2002.Comparative Productivity, profitability and energy use: Intensity and efficiency of organic, LEISA and conventional rice production in the philippines. 4 th Ifoam organic world congress. Victoria/ Canada. Agu. 2002. Pp 2.
12- Peterson, T. A. and Varvel, G. E. 1989. Crop yield as effected by rotation. Agro. J., 81: 734 - 738.
13- Pimental, D., Bevadi, G. and Fast, S. 1983. Energy efficiency of farming system: Organic and Conventional agriculture. Agric. Ecosystems Environ., 9: 359 - 372.
14- Pimental, D. 1993. Economics and energies of organic and conventional farming. J., Agri. Environ. Ethics, 6: 53 - 60.

Effects of nitrogen application methods
on energy efficiency of yield in salvia officinalis
E.sharifi Ashoorabadi, A. R. Koocheki, M .H.Lebaschi, A.matin
Research Institute of Forest and Rangelands/ Medicinal Plants Research Division

Abstract:
In order to effects of nitrogen fertilizer reduction on energy use efficiency of salvia officinalis, a field experiment was carried out in Alborz research complex in 2004. The treatments was 80 kgha-1 nitrogen application in soil and 10 kgha-1 of %2 spry application that was compared to the control treatment (no fertilizers) in complete randomize block design with three replication. In both treatments, the first application was conducted in 10 cm of high plant and second application was after 30 days. The harvest carried out before flowering. The energy efficiency was calculated by a software that had been designed.
The results showed that, the nitrogen application methods was significant (a=%5) to the control. In comparison of other treatments, the spry application raised energy efficiency (2.42). In the spry method, nitrogen fertilizer was reduced to 87.5% relation to the soil application.
Keyword: Agroecosystems, Energy efficiency, organic farming,LISA= Low Input Agriculture Systems, Sustainable agriculture, medicinal plants, Salvia officinalis
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسي توسعه كاشت گياه كرفس وحشي و نحوه بهره‌برداري از آن در استان كهگيلويه و بويراحمد
اردشير شفيعي، علي ملايي، ابراهيم کاظمي،سياه پور
1-اعضاءهيئت علمي
2-کارشنلاسان مرکز تحقيقات کشاورزي ومنابع طبيعي
ياسوج - جاده سي‌سخت - ميدان جهاد. صندوق پستي 351 كد پستي 75914 تلفن 3334311 دورنگار 3334011



خلاصه

كرفس وحشي گياهي است دو ساله يا پايا از خانواده چتريان Umbeliferea. از آنجائيكه قسمتهاي مختلف گياه مورد استفاده قرار گرفته (برگ، ريشه، بذر، شيرابه) و اين گياه بشدت مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرد،‌و همه ساله از وسعت تحت پوشش آن كاهش مي‌يابد. با استناد به اطلاعات بدست آمده از اداره كل منابع طبيعي استان در سال 1372 وسعت منطقه رويشي گياه كرفس حدود 12000 هكتار بوده و بعد از يكدهه، وسعت منطقه رويشي گياه مورد مطالعه به يك‌دهم رسيده است. از بذر بدست آمده از گياه كرفس وحشي، در مناطق مشابه در استان كشت گرديده كه موفقيت چشمگيري نيز در پي داشته است. روشهاي بهره‌برداري گياه در منطقه مورد مطالعه مورد بررسي قرار گرفته، كه متأسفانه هيچگونه اصول علمي در آن رعايت نگرديده و بهره‌برداران به صورت بي‌رويه و سودجويانه بشدت قسمتهاي مختلف گياه را مورد بهره‌برداري قرار داده و بخش اعظم وسعت آن را نابود كرده‌اند.
واژه هاي کليدي : کرفس ، بهره برداري ، کهگيلويه و بويراحمد .


مقدمه

استان كهيگلويه و بويراحمد با وسعتي حدود يك درصد وسعت كشور در بين استانهاي فارس در شرق و جنوب شرق، اصفهان و چهارمحال و بختياري در شمال و خوزستان در غرب و استان بوشهر در جنوب واقع گرديده است. كثرت ارتفاعات و تغييرات شديد ارتفاعي و بالطبع نوسانات وسيع حرارت، رطوبت و بارش ساليانه و غيره موجب شده تا اين ناحيه به منزله پلي در چهار راه بين رويشگاههاي چهار منطقه رويشي جهان (ايران و توران، صحرا و عربي، سند و سودان و مديترانه‌اي) قرار گيرد.
مجموعه موارد فوق سبب رويش گونه‌هاي گياه بسيار متنوع با نيازها و خواهش اكولوژيكي بسيار متفاوت در منطقه شده است. بنابراين يكي از استعدادها و قابليت‌هاي استان وسعت منابع طبيعي تجديد شونده مي‌باشد كه در اين بين گياهان دارويي، صنعتي و خوراكي داراي جايگاه خاص و سهم عظيمي مي‌باشد.
كرفس وحشي از جمله اين گياهان است كه فقط در يك نقطه از استان با رويشگاهي حدود 1500 هكتار مورد توجه قرار گرفته است، كه با توجه به برداشت بي‌رويه و غيراصولي از آن در صورتي كه تمهيدات لازم جهت حفظ، احياء و اصلاح آن صورت نگيرد، ديري نخواهد پائيد كه نسل اين گونه باارزش نيز منقرض خواهد شد.


مواد و روشها

پس از تبادل نظر و مشورت با كارشناسان اداره كل منابع طبيعي استان و آگاهي از مناطق رويشي در سطح استان با استفاده از دستگاه GPS و نقشه‌هاي توپوگرافي 50000/1 به منطقه مورد نظر عزيمت و سپس محدوده رويشگاهي گياه كرفس را دقيقاً بر روي نقشه تعيين و با استفاده از پلانيمتر و كاغذهاي شطرنجي مساحت محدوده مشخص شد. با مشاهده تك بوته‌هاي گياه كرفس در مناطق ديگر و همچنين مصاحبت با افراد كهنسال محلي معلوم گرديد كه محدوده رويشي اين گياه خيلي بيشتر از محدوده حاضر بوده و قريب دوازده هزار هكتار مي‌باشد. مساحت رويشگاه انبوه گياه كرفس حدود 1200 هكتار مي‌باشد.
خصوصيات گياهشناسي : كرفس در منابع فارسي بنامهاي كرفس، كرفس الماء و كرسب آمده و در گويش لري كلوس تلفظ مي‌شود. در فرانسه Celeri sauvage و به انگليسي Wild celery گفته مي‌شود.
گياهي است از خانواده چتريان Umbelliferea نام علمي آن Apium graveolens و مترادفهاي آن Sium apium Roth و Seseli groveolen seop و Apium celleri Gaerth مي‌باشد.
گياهي است دو ساله يا پايا ريشه آن كوتاه، عمودي و كمي ضخيم، ساقه آن علفي، توخالي به بلندي 95-25 سانتيمتر و برگهاي آن از نظر ظاهر شبيه جعفري و داراي بريدگيهاي عميق و مركب از چند برگچه است.شروع جوانه‌زدن گياه كرفس از هفته آخر اسفندماه شروع و تا نيمه اول خردادماه ادامه دارد.گياه كرفس در محدوده ارتفاعي 2300 تا 3000 متر از سطح دريا رويش دارد. گياه كرفس وحشي برخلاف ساير گونه‌هاي خانواده چتريان داراي دو دوره رويشي و زايشي جدا از هم مي‌باشد. ساقه زايشي گياه تا ارتفاع 2/2 متر ديده شده است.
اندامهاي مورد استفاده :
از ساقه زايشي گياه شيرابه‌اي تهيه مي‌گردد كه تقريباً از هر گياه حدود 10 گرم تأمين0 مي‌شود و به گفته افراد منطقه‌اي هر كيلوگرم به قيمت يكصد هزار تومان بفروش مي‌رسد. از برگ گياه جهت خوشبو يا طعم دهنده مواد لبني مورد استفاده قرار مي‌گيرد. از ساقه و برگها و ساير اندامهاي رويشي گياه كرفس وحشي ترشي و خورشت تهيه مي‌شود. كه ترشي آن بصورت انبوه تهيه و به ساير استانهاي همجوار صادر مي‌گردد. با توجه به برداشتهاي صورت گرفته از بوته‌هاي كرفس چنين استنباط مي‌شود كه اگر گياه را از 15-10 سانتيمتري از سطح زمين برداشت نمايند امكان رشد مجدد براي گياه وجود دارد. البته زمان برداشت نيز مهم است و آنهم بايد زماني باشد كه امكان ريزش باران ميسر باشد.
از بذر بدست آمده گياه كرفس در سه منطقه از استان كه از لحاظ ساير شرايط اكولوژيكي و ادافيكي مشابه رويشگاه اصلي گياه كرفس بود كشت گرديد (به روش كپه‌كاري) كه از 85-50 درصد موفقيت داشته است.


نتايج و بحث

با بررسيهاي بعمل آمده چنين نتيجه‌گيري مي‌شود كه رويشگاه اصلي گياه كرفس فقط در يك نقطه از استان مي‌باشد. با توجه به موارد متعدد، استفاده از ساير اندامهاي گياه مذكور، شدت بهره‌برداري به نحوي است كه طي يكدهه وسعت منطقه رويشي به يكدهم كاهش پيدا كرده است. از گياه كرفس وحشي شيرابه‌اي بدست مي‌آيد كه جهت صادرات بهره‌برداري مي‌گردد و به قيمت هر كيلو تا يكصد هزار تومان بفروش مي‌رسد. از ساير اندامهاي رويشي گياه نيز بمنظور تهيه ترشي و چاشني لبنيات و طعم‌دهنده در كارخانجات تهيه پنير و دوغ مورد استفاده قرار مي‌گيرد. كرفس را با توجه به شرايط اكولوژيكي، اقليمي، خاك و - مي‌توان در مناطق مشابه كشت كرد، و امكان موفقيت تا حدود 80 درصد ميسر مي‌باشد. ولي نكته قابل توجه اين است كه زمان كاشت و نحوه كاشت گياه هنوز معلوم نيست كه لازم است مورد مطالعه و تحقيق مفصل قرار گيرد. گياه كرفس بومي منطقه سردسيري استان بوده و در صورت امكان مي‌توان از بذر آن در ساير نقاط مشابه استانهاي همجوار كشت و توسعه داده شود.

سپاسگزاري

لازم است از همكاران طرح در اداره كل منابع طبيعي استان بخصوص آقاي مهندس امراله سياهپور كه در ساير برداشتهاي صحرايي همكاري صميمانه داشته‌اند تشكر و قدرداني بعمل آيد. همچنين از همكار ارجمند آقاي علي‌مونا پويه،‌ تكنسين بخش تحقيقات آبخيزداري كه در برداشتهاي صحرايي همكاري داشته‌اند، تشكر مي‌گردد.


منابع

1-قهرمان، احمد. فلور گياهي. جلد 8. انتشارات مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع
2- ميرحيدر، حسين. معارف. جلد پنجم، چاپ اول. انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامي
3-پارسا، احمد. فلور ايران. جلد دوم
Saymunb J.Y, A,F. Cadvical. F.Cryct. 1984
Mones, J.Ar, J.M.Marcel, C.G Campten , 1971.U.S.A

nvestigation of growing development and revenue of the samllage plant in K.B. province
Abstract :
The Smallage is a binnial plant of the umbelif a species. Since, different parts of this plant (leaf stem, root , seed and mana) can be used, therefore , this plant have been revenue too much and caused to decrease the area which is covered by this plant every year.
One the basis of the information collected by office of natural resources , the extent of growing area was about 12000 hectar in 1372, but after 10 years this area has been reduced to one tenth. The sead of smallage has been planted in the kohgiloye and BoyerAhmad province. The result was very successful. Revenue methods of this plant have been investigated in the study area. The result shows that, ufortunately irregular utilization and profiteering motive of people caused hard revenue of different parts of this plant and the most of growing area have been destroyed.
Key word : Smallage, Mana, Leaf , Root , Stem, Seed, Revenue
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسي سازگاري گياه دارويي گل راعي (رقم ايراني ،رقم اصلاح شده )
در شرايط آب و هوايي خراسان -مشهد -
زهرا شم آبادي،فاطمه سبك خيز
كارشناس كشاورزي
مشهد - ميدان آزادي - دانشگاه فردوسي (دانشكده كشاورزي ،گروه باغباني )


خلاصه

گل راعي با نام علمي Hypericum perforatum L. كه در جهان با نام عمومي st. john wort مشهور است اين گياه در حال حاضر يكي از بهترين داروهاي ضد افسردگي مي باشد (2) . در ايران تا كنون سه دارو از اين گياه تهيه وبه بازار عرضه شده است. در ايتاليا نيز داروي ديگري با نام هايپريسين كه به صورت كپسولهاي 15 گرمي است تهيه شده و به منظور درمان افسردگي مصرف مي شود . با توجه به بومي بودن اين گياه در ايران و به منظور تاُمين مواد خام مورد نياز صنايع دارو سازي داخلي تحقيقي در سالهاي 1381 و1382 در مورد مقايسه توده بومي و رقم اصلاح شده توپاز در گروه باغباني صورت گرفت . بررسي اين گياه از نظر سازگاري به شرايط آب و هواي مشهد در طي اين دو سال صورت گرفت .
واژه هاي کليدي : سازگاري ، گل راعي .



مقدمه

گل راعي داراي تركيبات متعددي است كه داراي اثرات بيولوژيكي ثابت شده اي مي باشد . اين تركيبات به گروههايي چون نفتوديانترونها ، فلاونوئيدها ، اسانسها و فلوروگلوسينولها تعلق دارند .
لكه هاي تيره رنگ كه در حاشيه برگها و نقاط سياه رنگي كه در حاشيه گلبرگها وجود دارد محل تجمع هيپريسين مي باشد ، حاوي روغن قهوه اي تيره رنگي است كه در زمان فشار دادن از آن تراوش مي شود (1) . از روغن آن براي ضرب ديدگي و براي سرعت بخشيدن به بهبود زخمها و جراحتها استفاده مي شود داراي خاصيت ضد التهابي نيز مي باشد .


مواد و روشها

بذرگل راعي(رقم ايراني و اصلاح شده توپاز )درگلخانه به صورت جوي و پشته كشـت شد . بذر براي جـوانه زني
نيــاز به گرما دارد ، به همـين دليل چون سيـستم گرمـايـي گلخانه راه اندازي نشده بود ، جوانه زني بذرها با تاخير صورت گرفت . تعدادي از نشاء ها براي مقاوم سازي به شرايط آب و هوايي بيرون از گلخانه ابتدا به گلدان و سپس به شاسي سرد منتقل شد . در فروردين سال بعد نشاء گلخانه اي به زمين اصلي انتقال يافت و در 4 كرت m2 2*2 به فواصل cm40 كشت شد . اولين گلدهي در تير ماه همان سال صورت گرفت (شكل 1) . برداشت بذر در شهريور ماه انجام شد . بعد از سپري شدن زمستان رشد آن آغاز شد كه نسبت به سال اول از رشد سريعتري برخوردار بود و ساقه هاي گلدهنده اين گياه در اواخر فروردين ماه ظاهر شد . دومين گلدهي در اوايل خرداد و تشكيل كپسول در اواخر خرداد صورت گرفت .برداشت بذر در دومين گلدهي در اواخر مرداد ماه صورت گرفت .

مراحل مختلف رشد وكاشت گل راعي تاريخ
كاشت بذر در گلخانه 4/8/1380
جوانه زني بذر 1/11/1380
مرحله دو برگي 6/11/1380
مرحله چهار برگي 10/11/1380
انتقال نشاءبه گلدان و شاسي 28/12/1380
انتقال نشاءبه زمين اصلي 21/1/1381
واكاري نشاء 31/1/1381
گلدهي در سال اول 27/4/1381
تشكيل بذر 13/6/1381
ساقه زني 26/1/1382
گلدهي سال دوم 3/3/1382
تشكيل كپسول بذر 31/3/1382
برداشت بذر در سال دوم 30/5/1382
جدول 1

رقم اصلاح شده رقم ايراني
ارتفاع ساقه 2/88 2/70
گلدهنده
تعداد ساقه 20 29
گلدهنده
ميزان توليد بذر 87/60 65/30
در سال دوم
جدول 2


نتايج وبحث

نتايج اين تحقيق نشان داد كه اين گياه نسبت به شرايط آب و هوايي منطقه مشهد سازگار مي باشد و نسبت به گرما و كم آبي مقاومت خوبي دارد . مقايسه دو رقم نشان مي دهد كه ساقه گلدهنده دو رقم اصلاح شده ارتفاع بيشتري را داراست و براي برداشت مكانيكي مناسبتر است . تعداد ساقه گلدهنده در رقم اصلاح شده بيشتر بود . (جدول 2 ) اين نكته قابل توجه بود كه گلدهي رقم ايراني يكنواخت تر مي باشد ، در نتيجه جمع آوري بذر و سرشاخه هاي گلدار به راحتي صورت مي گيرد . اما در رقم ديگر بايد چندين بار اقدام به برداشت نمود . در مرحله بعدي آناليز مواد مؤثره هر دو رقم انجام خواهد شد .
سپاسگزاري
بدينوسيله از زحمات دكتر مجيد عزيزي كه در اين تحقيق ما را ياري نمودند سپاسگزاريم و نهايت قدرداني را داريم .


منابع

1- عزيزي مجيد ،اميد بيگي رضا (1381) بررسي اثرات سطوح مختلف نيتروژن وفسفربررشد، نمو ،عملكرد و ميزان ماده مؤثره هيپريسين گل راعي ،مجله علوم كشاورزي ايران(جلد 32 شماره 4 ص719-725 ).
2- عزيزي مجيد و دياس آلبرتو (1381)بررسي رشد و نمو وميزان مواد مؤثره موجود در گل راعي بومي ايران به روش HPLC-DAD. مجله علوم و صنايع كشاورزي ، جلد 17 ،شماره 1 .


Adaptation`s dliberation H.perforatum( iranian line and breeding cultivar ) in mashhad s weather
Zahra shamabady -fatemeh sabok khiz

ms grajuited
mashhad - square azady- ferddosy univercity - agriculture collage - horticlture department.
Abstract :
As a regard that Hypericum perforatum is an endemic plant in iran and in other to propering crude materials for local pharmecy `s industry a reaserch in years 1381-1382.The results showed st. john wort is adapted to mashhad area s weather.It has good resistance to warm and less water.Comparing between them shows the flowering branch in breeding cultivar(topaz) is higher and fatter to mechanical harvest.The number of flowering branch in more in topaz.Flowering in iranian line is equal so gathering the seeds from the head of flowering branch is easier but in
other line several harvesting are needed in the next stage effectione material analizes are done for both lines.
Keywords : Hypericum perforatum , st.john wort , topaz
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
راهكارهاي توسعه پايدار گياهان دارويي ايران
قاسم شهسوار كندري 1 و محمد علي عسكرزاده 2
1- جهاد كشاورزي كاشمر E. mail:Ghasemshahsavar @ yahoo.com, Telefax:05328232608-9
2-مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان


خلاصه

تنوع شرايط جغرافيايي ، اقليمي و خاكي ايران باعث تنوع گونه‌هاي گياهي و به طور طبيعي گياهان دارويي آن شده است. بنابراين يكي از رهيافتهاي توسعه پايدار ايران، گياهان دارويي است. در اين مقاله به تحليل چگونگي دست يافتن به توسعه پايدار گياهان دارويي از طريق بررسي محورهاي اصلي اين همايش شامل : 1- شناسايي 2- توليد 3- بهره برداري مستمر 4- فرآوري 5- بازار يابي و6- طب سنتي پرداخته مي‌شود.
كلمات كليدي: گياهان دارويي، توسعه پايدار، ايران.


مقدمه

توسعه پايدار، توسعه مبتني بر ويژگيهاي بوم‌شناختي هرمنطقه است. يكي از ويژگيهاي بوم‌شناختي مناطق خشك وگرمسيري بروز انواع تنشهاي محيطي است و تنشها مهمترين عامل افزايش كميت و كيفيت مواد موثر گياهان دارويي است(4و6). بيش از 90 درصد مساحت ايران را مناطق خشك ونيمه خشك تشكيل مي‌دهد از طرفي تنوع شرايط جغرافيايي و آب وهوايي در گستره پهناور ايران باعث ايجاد بيش از 11هزار گونه گياهي شده كه حدود 10-8 در صد آن داراي اثرات دارويي هستند وحدود 250 تا 300 گونه دارويي آن از چندين هزار سال پيش مورد استفاده دارويي قرار مي‌گرفته‌اند(3). ولي در حال حاضر حتي آسيا نيز هيچ گونه جايگاه مشخصي در بازار ارزشمند گياهان دارويي ندارد، بنابراين بايستي راهكارهاي مختلف توسعه پايدار گياهان دارويي بررسي وبا استفاده از اين موهبت الهي در جهت توسعه پايدار كشورگام برداشت.

شناسايي

بدون شك هر اقدامي در زمينه گياهان دارويي مستلزم تحقيق وشناخت دقيق آنها از جمله موارد زيرخواهد بود:1-شناسايي علمي ودقيق گونه‌هاي مختلف دارويي2-تعيين پراكندگي آنها در كشور و3 -تحقيق در رويشگاهها وتعيين خواستهاي طبيعي آنها با انجام مطالعات بوم‌شناختي(2).

كشت وتوليد گياهان دارويي

بروز عوارض جانبي وصرفه اقتصادي با عث افزايش تقاضاي گياهان دارويي به عنوان مواد اوليه دارو در جهان شده است كه با توجه به عدم جوابگويي برداشت طبيعي وتخريب منابع ژنتيكي بنابراين كشت و توليد گياهان دارويي به خصوص در كشورهاي توسعه يافته از اهميت خاصي برخوردار شده است. توليد گياهان دارويي در ايران هنوز مراحل اوليه خود را طي مي‌كند كه اميد است با كوشش محققان و مسئولان ذيربط بتوانيم به جايگاه واقعي خود برسيم. از جمله مهمترين اقدامات لازم در زمينه توليد گياهان دارويي در ايران موارد زير قابل بررسي است: 1- انجام تحقيقات فيزيولوژيكي، مورفولوژيكي و فنولوژيكي بر روي گونه‌هاي دارويي جهت بررسي اوليه سازگاري و بعد اعمال روشهاي به زراعي به منظور بررسي امكان اهلي كردن و توليد انبوه آنها ، 2- تحقيق و بررسي تغييرات و نوسانهاي مواد موثر گياهان دارويي در اثر اعمال روشهاي زراعي و مقايسه آنها با شرايط بومي وطبيعي رشدگياه و3- بررسي امكان توليد مواد اوليه دارويي و رفع نياز كارخانه‌هاي دارويي كشور. در زمينه توليد گياهان دارويي. آنچه كه پايداري توسعه را تهديد مي‌كند ورود گياهان خارجي و غفلت از گياهان دارويي بومي است كه بايستي مورد توجه قرار گيرد.

بهره برداري بهينه وپايدار از طبيعت

با وجود مطرود بودن اين راهبرد از نظرتخريب منابع ژنتيكي طبيعت ، بايستي توجه داشت كه در واقع بيش از 95 درصد گياهان دارويي در ايران از طبيعت برداشت مي‌شود(5). بنابراين درحال حاضر بهره برداري پايدار از منابع دارويي بالقوه طبيعي با بالفعل كردن آن به وسيله سازوكار مختلف بهره برداري علاوه بر حفظ گياه، موجب افزايش توليد و اشتغال مردم است. بنابراين از ديدگاه توسعه پايدار مفهوم پايداري را مي‌توان به عنوان مقررات تصميم گيري در بهره برداري طبيعي ناميد، به طوري كه فقط توليدخالص گياه برداشت ومقداري جهت زادآوري طبيعي گياه باقي گذاشته شود. در اين راستا بايستي به شناسايي و بررسي روشهاي بهره برداري بهينه وپايدار گياهان دارويي طبيعي اقدام گردد.


فرآوري محصولات دارويي

در كشور ما تنها 16 آزمايشگاه در ارتباط با فرآوري گياهان دارويي فعال هستند و تا كنون تنهادر حدود 60 داروي گياهي توليد وبه بازار عرضه شده است كه نشان مي‌دهد فراوري گياهان دارويي مراحل اوليه خود را در ايران طي مي‌كند(1). فرآوري محصولات دارويي مي‌تواند تا حد امكان به وسيله ايجاد كارخانه‌هاي مختلف علاوه بر ايجاد اشتغال مانع خروج محصولات خام از كشور و وارد كردن دوباره آنها با قيمت گزاف را بگيرد. در اين راستا: 1- شناخت كمي وكيفي مواد موثر گياهان دارويي بومي و فراهم آوردن امكانات براي دسترسي به توانمنديهاي بالقوه كشور و 2- راهنمايي وتشويق سرمايه گذاران جهت بهره برداري وتبديل فراورده‌هاي شيميايي و دارويي بايستي از اولويتهاي برنامه ريزي توسعه پايدار كشورباشد.

بازاريابي محصولات دارويي

در حال حاضر گياهان دارويي و فراورده‌هاي حاصل از آن از منابع مهم درآمد محسوب مي‌شوند. مهمترين كشورهاي صادر كننده گياهان دارويي در آسيا عبارتند از چين، هندوستان، تركيه و تايلند. كشور ما با توجه به برخورداري از اقاليم مناسب هيچ گونه جايگاهي در بازار گياهان دارويي ندارد و بايستي به تحقيق وبررسي وفراهم آوردن شرايط تجاري مناسب وبازاريابي جهت فروش گياهان دارويي ايران توجه بيشتري شود. ازجمله: 1- حمايت مالي از تاجران گياهان دارويي كشور2-راي زني‌هاي سياسي جهت كاهش هزينه گمرك صدور گياهان دارويي به خارج از كشور و3- تسهيل امور اداري مربوط به انتقال گياهان دارويي ميان مناطق مختلف كشور و حتي الامكان كاهش بهره مالكانه در واگذاري بهره برداري از گياهان دارويي مرتعي.


طب سنتي

حدود 80 درصد مردم در جوامع جهان سوم به گياهان دارويي وابسته اند. از طرفي به جهت احتراز از اثرات جانبي داروهاي شيميايي مردم علاقه بيشتري به درمان طبيعي مبذول داشته اند. موارد فوق اهميت طب سنتي را از جهت مداواي جسمي وروحي بيماران و همچنين دسترسي راحت وارزان به آن با كمترين عوارض جانبي نشان مي‌دهد. ولي متاسفانه در كشور ما كوچكترين تحولي در سيستم گياه درماني متناسب با تغييرات فرهنگي واجتماعي صورت نگرفته است بنابراين طب سنتي بايستي جايگاه اصلي خود را كه اوج آن مكتب ابو علي سينا( بهترين مكتب پزشكي آن است كه به دارو نياز نداشته باشد.) است را بيابد(3).


منابع

1- اميد بيگي، رضا.1379. گياهان دارويي در ايران وجهان، كارگاه آموزشي- ترويجي انتقال يافته‌هاي تحقيقاتي گياهان دارويي در مشهد.
2-باباخانلو، پرويز،1379. نگرشي اجمالي به تحقيقات گياهان دارويي، كارگاه آموزشي ترويجي انتقال يافته‌هاي تحقيقاتي گياهان دارويي مشهد.
3- باقري، موسي ومحمد صادق رجحان،بي سال. بررسي وضعيت گياهان دارويي واستفاده آنها در ايران وجهان ، جنگل ومرتع ، ش. 33.
4-بصيري ، حسين. 1379. توسعه پايدار چشم انداز جهان سوم ،نشر فرهنگ وانديشه، تهران.
5- رضواني مقدم ، پرويز. 1380. گياهان دارويي، جزوه كارشناسي ارشد زراعت دانشگاه فردوسي مشهد.
6-طباطبايي, سيد محمد.1374. گياهان دارويي واثر عوامل تنشي در زندگي آنها,مجله منابع طبيعي ايران,شماره 47,انتشارات دانشگاه تهران.


The Sustainable Develepment Tactics of Medicinal Plants in Iran
Ghasem shahsavar kondori1 , Mohammad Ali Askarzadeh2,
1- Jahsd-e- Agricaltur of Kashmar Email: Ghasemshahsavar @ yahoo,Telefax:05328232608-9, 2- Khorasan Agricultural and Natural Resources Research Center

Abstract:
Diversity of the geoghraphical condition, climatic and edaphic factors was caussed the plant spacies and medicinal plant diversity in Iran.One of the approaches to move to ward sustainable development of Iran is the medicinal plants.This reaserch was caried out to analysis the main tactics for arrive the sustainable development of medicinal plants in Iran such as:
1-Identification,2-Planting,3-Cotiniously Exploitaition,4-processing, 5- Marketing and 6-Traditional medical
key words: Medicinal Plants, Sustainable Development, Iran
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسي اثر عوامل محيطي بر روي تراكم گياه دارويي كُماي بياباني
(Ferula foetida REGEL.) در منطقه عطاييه نيشابور
قاسم شهسوار كُندري1 ،منصور مصداقي2 ، هوشنگ رياضي2، محمد علي عسكرزاده2، محمد محمدي3 وحسين توكلي2
1- جهاد كشاورزي كاشمر ، تلفكس: 05328232609
2-دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان. 3- مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان
Email;Ghasemshahsavar@ yahoo.com


خلاصه

به منظور بررسي اثر بهره برداري انساني و شرايط محيطي بر روي تراكم گياه دارويي كماي بياباني اين مطالعه در منطقه عطاييه نيشابور در سالهاي 1379 - 1382 اجرا گرديد. اطلاعات مكاني‌ و مؤلفهاي گياهي از3 واحد نمونه‌برداري جمع آوري گرديد نتايج نشان داد كه ميزان بهره برداري انساني بين 40 تا 75 درصد بوده و حدود 60 تا100 درصد بوته‌ها در سال اول تخريب مي‌گردد. گياه كماي بياباني در مناطق با ارتفاع كمتر از 1600 متر پراكنش داشته وبهترين رشد خود را در ارتفاع 1200 تا 1300 متر دارد.اين گياه به وسيله بذر زادآوري كرده و رشد آن از اوايل اسفند آغاز، در ارديبهشت گل داده وپس از رسيدن بذر در خرداد به خواب مي‌رود.
واژه‌هاي كليدي: كماي بياباني، بهره برداري، عوامل محيطي.


مقدمه

يكي از توليدات با ارزش، مراتع گياهان دارويي ، صنعتي وخوراكي آن است. كُماي بياباني يكي از گياهان دارويي ، خوراكي و علوفه‌اي مراتع بياباني شرق ايران است كه از قديم الايام در استان خراسان در اوايل فصل رشد اندام رويشي وبويژه ساقه گلدهنده اين گياه مونوكارپيك را از طوقه قطع وبه مصرف دارويي،خوراكي مي‌رسانده اند(2و6). بطوريكه با كاهش تراكم گياه نسبت به گذشته بيم انقراض اين گونه مفيد مي‌رود. لذا اين تحقيق براي اولين بار جهت بررسي اثر عوامل محيطي بر روي تراكم گياه كماي بياباني در منطقه عطاييه نيشابور انجام گرديد.

مواد و روشها

مشخصات منطقه: اين مطالعه در منطقه عطاييه با عرض جغرافيايي 30 35 تا 15 36 وطول 45 57 تا 45 58 درجه به عنوان يكي از رويشگاههاي عمده و مورد بهره‌برداري كماي بياباني با بارندگي 160 ميليمتر ومحدوده دمايي 9/19- تا 45 با متوسط 65/15 درجه سانتيگراد انجام گرديد.
اين تحقيق در سه مرحله زير انجام شد.

عمليات ميداني:

داده‌هاي ميداني در طول سالهاي 1379 تا1381جمع‌آوري شد. به اين منظور پس از تعيين محدوده مطالعاتي با استفاده از نقشه توپوگرافي وبازديد‌هاي ميداني پراكنش كماي بياباني مشخص و براساس درجه گياه درسطح منطقه سه واحد يا منطقه نمونه برداري با پراكنش مناسب انتخاب و ويژگيهاي گياهي، ارتفاع ونمونه‌هاي خاك از دو عمق صفر تا 30 و30 تا60 سانتيمتر به وسيله ترانسكت ، GPS و حفر پروفيل برداشت گرديد(5).زادآوري گياه با استفاده از پلات وكپه كاري وهمچنين دوران فنولوژيكي گياه برروي پايه‌هاي گياهي ثابت در منطقه قرق بررسي شد.ميزان و اثر بهره برداري انساني درسه توده معرف در شروع بهره برداري وپس از رشد مجدد بوته‌ها به وسيله پلات تعيين گرديد.توليد علوفه، نسبت ريشه به ساقه ، ميزان رطوبت گياه ومتوسط توليد بذر گياه با نمونه برداري تصادفي تعيين شد.
- عمليات آزمايشگاهي: جوانه زني و استقرار بذر گياه تحت سه تيمار خاكي ماسه ، 2/1 ماسه و2/1 رس وخاك رويشگاه آن درقالب طرح R.C.D.با چهار تكراردر گلخانه انجام شد.وزن خشك گياه، خصوصيات ظاهري بذر، اثر تغذيه گوسفند بر روي بذر و تجزيه نمونه‌هاي خاك در آزمايشگاه انجام گرديد.
- تجزيه وتحليل داده ها: تجزيه وتحليل داده‌ها شامل تجزيه واريانس،تجزيه همبستگي وتجزيه رگرسيوني چند گانه به وسيله برنامه‌هاي آماري SAS وMinitab انجام شد.

نتايج و بحث

نتايج نشان داد كه با توجه به همبستگي بالاي تراكم وپوشش كماي بياباني با ارتفاع واحدهاي نمونه برداري اين گياه بهترين رشد خود را در ارتفاع 1200 تا1300 متر داشته و پراكنش كنوني آن محدود به مناطق دشتي با ارتفاع 1000 تا1600 متربا خاك عميق است.كماي بياباني به طور فصلي گياه غالب منطقه بوده(به دليل قطر تاج بزرگ)وگياه تلخه بيان به عنوان گياه همراه آن تعيين گرديد، زادآوري طبيعي يكساله گياه مشاهده نشد، اما در كپه كاريهاي انجام شده در دو منطقه قرق 14 تا 30 درصد سبز شدن با نسبت طول ريشه به برگ 7 تا11 برابر ثبت گرديد، بنابراين بايستي تحقيق بر روي زادآوري گياه ادامه يابد. رشد گياه از اوايل اسفند آغاز ودر اواخر فروردين و اوايل ارديبشت وارد مرحله گلدهي ودر اواخر ارديبهشت و اوايل خرداد بذر گياه ريخته وپس از آن بوته‌هاي گلدهنده از بين رفته، ولي بوته‌هاي غير گلدهنده با ريزش برگها وارد مرحله ركود مي‌شوند. تعداد بوته بهره برداري شده از كماي بياباني بين 40 تا 75 درصد تعيين شد كه از اين مقدار حدود 60 تا100 درصد بوته‌ها در سال اول تخريب مي‌گردد بنابراين مهمترين عامل كاهش تراكم كماي بياباني بهره برداري انساني است. بنابراين اين مهم تناوب بهره برداري را طلب كرده وبايستي رويشگاههاي گياه توسط افراد محلي ،اداره منابع طبيعي و محيط زيست كنترل گردد.متوسط توليد علوفه هر بوته 283گرم، طول ريشه گياه به طور متوسط بين 8/0 تا 5/1 متر و نسبت ريشه به ساقه آن بين حداقل 3تا حداكثر67 برابر با متوسط 12 برابر و متوسط رطوبت 73 درصداست. كوچكي (1374) بيان داشته كه نسبت بالاي ريشه به ساقه وظرفيت بالاي نگهداري زطوبت گياه دو راه سازگاري با شرايط خشك مي‌باشد(4).متوسط توليد بذر هر بوته حدود 26 هزار عدد با وزن هزار دانه 15 گرم بوده و.از نظر ظاهري بذر گياه نسبتاً بزرگ ، قلبي شكل ، به رنگ سفيد متمايل به قهوه‌اي وباله دار با متوسط طول ، عرض وضخامت به ترتيب 14 ، 11 و3/0 ميليمتر است. بيكر 1972 نشان داده كه بذر‌هاي بزرگتر با رويشگاههاي خشك همراهند(1).تغذيه دام از بذر گياه باعث هضم واز بين رفتن آن مي‌گردد، بنابراين دام يكي از عوامل آسيب زننده به تراكم گياه است وبا توجه به مطالعات فنولوژيكي بايستي چراي دام در زمان ريزش بذر كنترل گردد. درصد جوانه زني واستقرار بذر گياه در آزمايشگاه بين 38 تا 75 درصد در تيمار خاك رويشگاه تعيين گرديد كه نسبت به دو تيمار ديگر كاملاً معني‌دار است. اين گياه درخاكهاي سبك با بافت لومي شني، غير شور ، آهكي وبا اسيديته قليايي مي‌رويد. با توجه به تجزيه رگرسيون چند گانه بين قطر تاج پوشش وتراكم گياه با عوامل مستقل خاكي دو مدل يكسان بدست آمدكه از مدل زير مي‌توان براي مديريت رويشگاه جهت نگهداري تعداد بوته مناسب در واحد سطح استفاده نمود.
Y= 16.65 X1 - 8.54 X2 + 12.57 X3 (R2=0.97, P<0.05)
( :Y تعداد بوته در صد متر مربع ، X1 : ميزان آهك ، X2 : درصد اشباع خاك وX3 درصد رس خاك) دراين معادله رابطه مثبت ميزان آهك ودرصد رس به دليل بالابردن ظرفيت نگهداري رطوبت خاك ومواد غذايي مورد نياز گياه است. علوي پناه وهمكاران 1374 نقش آهك را در افزايش عملكرد آتريپلكس نشان داده‌اند(3). همچنين رابطه منفي تراكم با درصد اشباع خاك به دليل كاهش ظرفيت نگهداري رطوبت و استقرار نهال گياه در خاكهاي سبك است.

منابع

1- خسروي، محمود. 1375. اكولوژي بذر ، چ. دانشگاه فردوسي مشهد.
2- زرگري، علي. 1367. گياهان دارويي، جلد2، نشر دانشگاه تهران.
3- علوي پناه، كاظم و همكاران. 1371. بررسي اثر كربنات كلسيم بر خصوصيات فيزيكوشيميايي خاكها و عملكرد آتريپلكس در كوير ابرقو يزد، سمينار بررسي مسائل مناطق بياباني و كويري ايران در يزد، تهران.
4-كوچكي، عوض و امين عليزاده. 1374. اصول زراعت درمناطق خشك، چاپ چهارم، انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد.
5. Barbour, Mcheal. G., Burk J. H. and Wanna D. Piths. 1987. Terrestrial Plant Ecology, 3rd. ed. p:634, Benjamin / Commings, an Imprint of Addison Wesley Langman Inc. USA.
6. Rechinger, K. H. 1987. Flora Iranica, Umbelliferae, Academiche Druck University. Verlag Santalt, No 162


An Investigation on Environmental Factors effect on density of Ferula foetida on Attaeih Area of Nishaboor
Ghasem shahsavar kondori1, Mansour Mesdaghi2, Mohammad Ali Askarzadeh2,Mohammad Mohammadi2, Hossein Tavakkoli2
1Jahad-e-Agricaltural of Kashmar, 2 Khorasan Agricultural and Natural Resourcess Research Center
Email: Ghasemshahsavar@yahoo.com, Telefax: 05328232608-9
Abstract
In order to investigation of environmental effects on Ferula foetida this study prrformed on Attaeih area of Nishaboor since 2001-2003. Location informationes and vegetation data were collected from three sampling site. Results show that the rare of exploitation was between 40%-75% but the rate of destruction of plants is between 60%-100%. Ferula foetida has distributed on plain areas with elevation less than 1600m and has the best growth on elevation about 1200-1300m This plant reproducted by seed and phenological stages starts from Esfand, flowering is in Ordibehesht and seeding stags is in Khordad.
Key words: Ferula foetida, exploitation , environmental effects
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
تأثير تنش‌هاي محيطي در افزايش متابوليتهاي ثانويه در گياهان
حسين صالحي ارجمند
عضو هيأت علمي دانشگاه اراك
اراك - خيابان شهيد بهشتي دانشگاه اراك


خلاصه

متابوليتهاي ثانويه تركيبهاي متنوعي هستند كه نقشهاي مختلفي درگياه به آنها نسبت داده مي‌شود.شواهد زيادي حاكي از نقش مهم اين تركيبها در واكنش گياه به عوامل محيطي به ويژه تنش‌ها وجود دارد. برخي مطالعات نشان مي‌دهد كه مقدار اين تركيبها در شرايط تنش به ميزان زيادي در گياه افزايش پيدا مي‌كنند.با توجه به اهميت برخي از اين تركيبها در زندگي بشرامروز، اين مقاله به برسي تأ ثير تنشهاي محيطي مختلف از جمله خشكي، شوري، نور شديد، صدمات مكانيكي و - برتجمع متابوليتهاي ثانويه در گياهان مي‌پردازد. با اين هدف كه با توجه به اوضاع تنش‌دار حاكم برسرزمين ايران آيا مي‌توان از اين مسأله به عنوان يك مزيت براي توليد متابوليتهاي ثانويه استفاده كرد؟
واژه‌هاي كليدي: متابوليتهاي ثانويه، تنش‌هاي محيطي، گياهان


مقدمه

در مطالعات اوليه دربارة متابوليتها ي ثانويه نقش اين گروه ازمواددرگياهان به‌درستي مشخص نبود. تركيبهاي زايد، مواد سرريز متابوليستي، منبع ذخيره عناصرو- از جمله نقش‌هايي بودند كه به اين تركيبها نسبت داده مي‌شد (2و3)، اما اكنون دريافته‌اند متابوليتهاي ثانويه اثر بسيار مهمي در برقراري ارتباط بين گياهان و محيط اطرافشان دارند.درموردنقش دفاعي اين تركيبها در ارتباط با پاتوژن‌ها، عوامل بيماري‌زا، حشرات و علف خواران اطلاعات زيادي دردسترس مي‌باشد. (5،6)اما مطالعات نشان مي‌دهد كه اين تركيبها نقش مهمي در واكنش گياه نسبت به تنش‌هاي محيطي نيز دارند (6،1) و در شرايط تنش برخي از اين تركيبها به ميزان قابل توجهي در گياه افزايش پيدا مي‌كنند (5،3،2،1).با توجه به اهميت اين تركيبها براي بشر و كاربرد فراواني كه متابوليتهاي ثانويه در زندگي بشر پيدا كرده‌اند (اسانسها، موارد دارويي، مواد صنعتي، آرايشي، صنايع غذايي،عطر سازي و-) واز طرفي شرايط تنشي كه درغالب نقاط كشور ما وجود دارد، بررسي وجود ارتباط بين تنشهاي محيطي با توليد و تجمع متابوليتهاي ثانويه در گياهان مي‌تواند بسيار مفيد باشد. در اين مقاله صرفنظراز سازوكار واكنش گياه، به تأثير تنش‌هاي مختلف بر ميزان متابوليتهاي ثانويه در گياهان پرداخته شده است.

نتايج و بحث

باتوجه به اين كه امروز نقش دفاعي متابوليتهاي ثانويه براي همه تقريبأ پذيرفته شده است اما هنوز بررسي سازوكار تأثير استرسهاي محيطي بر توليد اين موارد تصوير پيچيده و پر ابهامي پيش روي ما مي‌گذرد شواهد زيادي نشان مي‌دهد كه تحت شرايط تنشي توليد برخي از اين تركيبها تا چندين برابر افزايش مي‌يابد، اما دلايل زيادي نيز وجود داردكه اين تأثير هميشگي و همه گير نيست(3)، در موارد زيادي نيز كاهش ميزان متابوليتهاي ثانويه در شرايط تنش ديده مي‌شود (3).از طرفي تأثير تنش‌هاي محيطي برهمه اين تركيبهاي يكسان نيست، بنابراين كيفيت مواد مؤثره نيز تحت تنش قرار مي‌گيرد و بعلاوه تأثير تنش بر بيوماس كل نيز حتمي وعموما منفي است (1،3)، اما با وجود همه اين تناقضها به نظر مي‌رسد كه مطالعه بيشتر دربارة اين بحث مي‌تواند امكان جديدي براي بهره‌برداري ازشرايط تنش‌دار سرزمين ايران پيش روي ما باز كند شواهدي از اين امكان :
1- تنش خشكي :خشكي مهمترين عامل تنشي سرزمين ماست. پس اگر حتي بتوان در موارد معدودي از اين عامل در جهت افزايش مواد مؤثر استفاده كرد مزيت بزرگي نصيب ما مي‌شود.افزايش برخي از متابوليتهاي ثانويه در شرايط خشكي مي‌تواند در راستاي سازوكار تنظيم اسمزي گياه باشد(2،5).هرچند برخي مواد مانند الكالوئيد‌ها و اسانسها نيز بدون چنين اثري در شرايط خشكي افزايش مي‌يابند كه احتمالاًبه طريق ديگري در سازوكار سازش گياه مؤثرند(3).گياهان معطر غني از اسانس در مناطق خشك نسبت به مناطق مرطوب خيلي فراوان‌تر هستند(3).مقدار اسانس در گياهاني مانند افسنطين، بابونه، اسطوخدوس و اكاليپتوس در شرايط خشكي افزايش مي‌يابد، احتمال مي‌رود كه اسانسها در سازوكار مقاومت به خشكي از طريق كاهش تعرق مؤثرباشند (3).تركيب اسانس وكيفيت آن نيز در اثر خشكي تغيير مي‌كند(1)،خشكي باعث افزايش الكالوئيدهاي توتون، خشخاش و گياهان خانواده solanaceae حتي تا 3 برابر مي‌شود (3). ميزان ماده اسكوپولوتين در ريشه برخي واريته‌هاي يولاف درشرايط خشكي حتي تا 25 برابر افزايش مي‌يابد (2).ميزان موسيلاژ در شرايط خشك به مقدار بسيارزيادي افزايش مي‌يابد. به نظرمي رسد كه قابليت بالاي نگهداري آب اين مواد نقش عمده‌اي در سازگاري گياه به شرايط خشك دارد (3،5).
2-شوري: شوري نيز از مهمترين عوامل تنشي سرزمين ماست.حدود2/1 اراضي كشورمابه نحوي با مشكل شوري مواجه‌اند. در شرايط تنش شوري نيز تجمع اسموتيكا جهت تطبيق اسمزي يكي از سازوكارهاي تحمل به شمار مي‌رود(3). از جمله تجمع پرولين، گليسين بتاين، سوربيتول وپينتول دربسياري ازگياهان مشاهده مي‌شود (4). شوري در تركيب وكيفيت مواد مؤثر نيز تأثير دارد. به عنوان مثال تيمار شوري باعث افزايش كاروون موجود در اسانس زيره وكاهش مقدار ليمونن ولينالول آن مي‌شود.
3-سرما ويخبندان :تقريباً شكي وجود ندارد كه تحمل به يخبندان با افزايش غلظت مواد قندي در سلول همبستگي دارد (2).علاوه بر قندها برخي از الكلها مانند مانيتول، سوربيتول وگليسرول نيز در اين شرايط تجمع پيدا مي‌كنند(4).گليكوزيد‌هاي سيانوژنيك نيز در برخي از گياهان در شرايط سرد بيشتر مي‌شوند.
4-اشعه ماوراء بنفش: يكي از سازوكارهاي مقاومت در برابر آسيب ناشي از تشعشع، تركيب تركيبهاي حفاظتي نظير فلاوونها و فلاوونوئيدها و تجمع آنها در اپيدرم گياه مي‌باشد(5).نور خورشيد در منطقه فرابنفش سبب فعال شدن توليد فورا نوكومارينها مي‌گردد. اين مواد در اعضاي خانواده چتريان به وفور يافت مي‌شود. در كرفس، تحت استرس اين تركيبها مي‌تواند تا100 برابر افزايش يابد(5)
5- استرسهاي غذايي: كمبود يا افزايش برخي عناصر غذايي درخاك ميتواند باعث تغييرات قابل ملاحظه در ميزان برخي از متابوليتهاي ثانويه شود. تجمع مواد فنلي دربعضي گياهان خيلي حساس به استرس غذايي است (2).در اغلب موارد اين مواد با كاهش ازت افزايش مي‌يابند. به عنوان مثال مقدار كافئول كوئينيك اسيد در آفتابگردان در شرايط كمبود نيتروژن ممكن است 5 تا 10 برابر شود (2).
6- صدمات مكانيكي:تجمع برخي متابوليتهاي ثانويه مانند ترپنها، كومارينها، ايزوفلاوونوئيدها و تانن به هنگام بروز صدمات مكانيكي يكي از سازوكارهاي محافظت گياه به‌ويژه در مقابل ورود و فعاليت پاتوژنهامي باشد(5،6)

منابع

1- فخرطباطبايي، سيدمحمد. 1376. پيرامون زيست شناسي طبيعت، انتشارات ماجد
2- حكمت شعار،حسن.1372.فيزيولوژي گياهان در شرايط دشوار، انتشارات تبريز حكمت شعار
3-Atal,Ck;Kapur.1998. cultivation and utilization of medicinal plant.Jamu/tawi-india
4-smallwood,Mf;etal.1999.plant responses to environmental stress.Bioss scientific pub.
5-Taiz,L.andZaiger,E.1992.plant physiology. benjamin/cummings pub.inc
6-Walton.NJ;and Brown DE.1999.Chemical from plants perspectives on plant secondary products. World scientific pub.co inc


Effect of Environmental Stresses on Accumulation of Secondary Metabolites in plants
Hossein Salehi Arjmand
Arak university,Agricultural college,Department of Medicinal Plants
Email:h-salehi@araku.ac.ir

Abstract
Secondary metabolites are various compounds that different roles in plants are attributed to them. There are evidences for these products have important roles in plant responses to environmental factors specially stresses. Several studies indicate that amounts of these products significantly promote in plants on the stress conditions. With respect to importance of some of these products in human life, this article investigates effects of environmental stresses including drought, salinity,high irradiance, mechanical damages,etc.on accumulation of secondary metabolites in plants. It is seems we can utilizing these properties in producing the valuable secondary metabolites in stressful land of iran
Keywords:Secondary metabolites ,Stress,Environmental factor
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
تأثير تنش‌هاي محيطي در افزايش متابوليتهاي ثانويه در گياهان
حسين صالحي ارجمند
عضو هيأت علمي دانشگاه اراك
اراك - خيابان شهيد بهشتي دانشگاه اراك


خلاصه

متابوليتهاي ثانويه تركيبهاي متنوعي هستند كه نقشهاي مختلفي درگياه به آنها نسبت داده مي‌شود.شواهد زيادي حاكي از نقش مهم اين تركيبها در واكنش گياه به عوامل محيطي به ويژه تنش‌ها وجود دارد. برخي مطالعات نشان مي‌دهد كه مقدار اين تركيبها در شرايط تنش به ميزان زيادي در گياه افزايش پيدا مي‌كنند.با توجه به اهميت برخي از اين تركيبها در زندگي بشرامروز، اين مقاله به برسي تأ ثير تنشهاي محيطي مختلف از جمله خشكي، شوري، نور شديد، صدمات مكانيكي و - برتجمع متابوليتهاي ثانويه در گياهان مي‌پردازد. با اين هدف كه با توجه به اوضاع تنش‌دار حاكم برسرزمين ايران آيا مي‌توان از اين مسأله به عنوان يك مزيت براي توليد متابوليتهاي ثانويه استفاده كرد؟
واژه‌هاي كليدي: متابوليتهاي ثانويه، تنش‌هاي محيطي، گياهان


مقدمه

در مطالعات اوليه دربارة متابوليتها ي ثانويه نقش اين گروه ازمواددرگياهان به‌درستي مشخص نبود. تركيبهاي زايد، مواد سرريز متابوليستي، منبع ذخيره عناصرو- از جمله نقش‌هايي بودند كه به اين تركيبها نسبت داده مي‌شد (2و3)، اما اكنون دريافته‌اند متابوليتهاي ثانويه اثر بسيار مهمي در برقراري ارتباط بين گياهان و محيط اطرافشان دارند.درموردنقش دفاعي اين تركيبها در ارتباط با پاتوژن‌ها، عوامل بيماري‌زا، حشرات و علف خواران اطلاعات زيادي دردسترس مي‌باشد. (5،6)اما مطالعات نشان مي‌دهد كه اين تركيبها نقش مهمي در واكنش گياه نسبت به تنش‌هاي محيطي نيز دارند (6،1) و در شرايط تنش برخي از اين تركيبها به ميزان قابل توجهي در گياه افزايش پيدا مي‌كنند (5،3،2،1).با توجه به اهميت اين تركيبها براي بشر و كاربرد فراواني كه متابوليتهاي ثانويه در زندگي بشر پيدا كرده‌اند (اسانسها، موارد دارويي، مواد صنعتي، آرايشي، صنايع غذايي،عطر سازي و-) واز طرفي شرايط تنشي كه درغالب نقاط كشور ما وجود دارد، بررسي وجود ارتباط بين تنشهاي محيطي با توليد و تجمع متابوليتهاي ثانويه در گياهان مي‌تواند بسيار مفيد باشد. در اين مقاله صرفنظراز سازوكار واكنش گياه، به تأثير تنش‌هاي مختلف بر ميزان متابوليتهاي ثانويه در گياهان پرداخته شده است.

نتايج و بحث

باتوجه به اين كه امروز نقش دفاعي متابوليتهاي ثانويه براي همه تقريبأ پذيرفته شده است اما هنوز بررسي سازوكار تأثير استرسهاي محيطي بر توليد اين موارد تصوير پيچيده و پر ابهامي پيش روي ما مي‌گذرد شواهد زيادي نشان مي‌دهد كه تحت شرايط تنشي توليد برخي از اين تركيبها تا چندين برابر افزايش مي‌يابد، اما دلايل زيادي نيز وجود داردكه اين تأثير هميشگي و همه گير نيست(3)، در موارد زيادي نيز كاهش ميزان متابوليتهاي ثانويه در شرايط تنش ديده مي‌شود (3).از طرفي تأثير تنش‌هاي محيطي برهمه اين تركيبهاي يكسان نيست، بنابراين كيفيت مواد مؤثره نيز تحت تنش قرار مي‌گيرد و بعلاوه تأثير تنش بر بيوماس كل نيز حتمي وعموما منفي است (1،3)، اما با وجود همه اين تناقضها به نظر مي‌رسد كه مطالعه بيشتر دربارة اين بحث مي‌تواند امكان جديدي براي بهره‌برداري ازشرايط تنش‌دار سرزمين ايران پيش روي ما باز كند شواهدي از اين امكان :
1- تنش خشكي :خشكي مهمترين عامل تنشي سرزمين ماست. پس اگر حتي بتوان در موارد معدودي از اين عامل در جهت افزايش مواد مؤثر استفاده كرد مزيت بزرگي نصيب ما مي‌شود.افزايش برخي از متابوليتهاي ثانويه در شرايط خشكي مي‌تواند در راستاي سازوكار تنظيم اسمزي گياه باشد(2،5).هرچند برخي مواد مانند الكالوئيد‌ها و اسانسها نيز بدون چنين اثري در شرايط خشكي افزايش مي‌يابند كه احتمالاًبه طريق ديگري در سازوكار سازش گياه مؤثرند(3).گياهان معطر غني از اسانس در مناطق خشك نسبت به مناطق مرطوب خيلي فراوان‌تر هستند(3).مقدار اسانس در گياهاني مانند افسنطين، بابونه، اسطوخدوس و اكاليپتوس در شرايط خشكي افزايش مي‌يابد، احتمال مي‌رود كه اسانسها در سازوكار مقاومت به خشكي از طريق كاهش تعرق مؤثرباشند (3).تركيب اسانس وكيفيت آن نيز در اثر خشكي تغيير مي‌كند(1)،خشكي باعث افزايش الكالوئيدهاي توتون، خشخاش و گياهان خانواده solanaceae حتي تا 3 برابر مي‌شود (3). ميزان ماده اسكوپولوتين در ريشه برخي واريته‌هاي يولاف درشرايط خشكي حتي تا 25 برابر افزايش مي‌يابد (2).ميزان موسيلاژ در شرايط خشك به مقدار بسيارزيادي افزايش مي‌يابد. به نظرمي رسد كه قابليت بالاي نگهداري آب اين مواد نقش عمده‌اي در سازگاري گياه به شرايط خشك دارد (3،5).
2-شوري: شوري نيز از مهمترين عوامل تنشي سرزمين ماست.حدود2/1 اراضي كشورمابه نحوي با مشكل شوري مواجه‌اند. در شرايط تنش شوري نيز تجمع اسموتيكا جهت تطبيق اسمزي يكي از سازوكارهاي تحمل به شمار مي‌رود(3). از جمله تجمع پرولين، گليسين بتاين، سوربيتول وپينتول دربسياري ازگياهان مشاهده مي‌شود (4). شوري در تركيب وكيفيت مواد مؤثر نيز تأثير دارد. به عنوان مثال تيمار شوري باعث افزايش كاروون موجود در اسانس زيره وكاهش مقدار ليمونن ولينالول آن مي‌شود.
3-سرما ويخبندان :تقريباً شكي وجود ندارد كه تحمل به يخبندان با افزايش غلظت مواد قندي در سلول همبستگي دارد (2).علاوه بر قندها برخي از الكلها مانند مانيتول، سوربيتول وگليسرول نيز در اين شرايط تجمع پيدا مي‌كنند(4).گليكوزيد‌هاي سيانوژنيك نيز در برخي از گياهان در شرايط سرد بيشتر مي‌شوند.
4-اشعه ماوراء بنفش: يكي از سازوكارهاي مقاومت در برابر آسيب ناشي از تشعشع، تركيب تركيبهاي حفاظتي نظير فلاوونها و فلاوونوئيدها و تجمع آنها در اپيدرم گياه مي‌باشد(5).نور خورشيد در منطقه فرابنفش سبب فعال شدن توليد فورا نوكومارينها مي‌گردد. اين مواد در اعضاي خانواده چتريان به وفور يافت مي‌شود. در كرفس، تحت استرس اين تركيبها مي‌تواند تا100 برابر افزايش يابد(5)
5- استرسهاي غذايي: كمبود يا افزايش برخي عناصر غذايي درخاك ميتواند باعث تغييرات قابل ملاحظه در ميزان برخي از متابوليتهاي ثانويه شود. تجمع مواد فنلي دربعضي گياهان خيلي حساس به استرس غذايي است (2).در اغلب موارد اين مواد با كاهش ازت افزايش مي‌يابند. به عنوان مثال مقدار كافئول كوئينيك اسيد در آفتابگردان در شرايط كمبود نيتروژن ممكن است 5 تا 10 برابر شود (2).
6- صدمات مكانيكي:تجمع برخي متابوليتهاي ثانويه مانند ترپنها، كومارينها، ايزوفلاوونوئيدها و تانن به هنگام بروز صدمات مكانيكي يكي از سازوكارهاي محافظت گياه به‌ويژه در مقابل ورود و فعاليت پاتوژنهامي باشد(5،6)

منابع

1- فخرطباطبايي، سيدمحمد. 1376. پيرامون زيست شناسي طبيعت، انتشارات ماجد
2- حكمت شعار،حسن.1372.فيزيولوژي گياهان در شرايط دشوار، انتشارات تبريز حكمت شعار
3-Atal,Ck;Kapur.1998. cultivation and utilization of medicinal plant.Jamu/tawi-india
4-smallwood,Mf;etal.1999.plant responses to environmental stress.Bioss scientific pub.
5-Taiz,L.andZaiger,E.1992.plant physiology. benjamin/cummings pub.inc
6-Walton.NJ;and Brown DE.1999.Chemical from plants perspectives on plant secondary products. World scientific pub.co inc


Effect of Environmental Stresses on Accumulation of Secondary Metabolites in plants
Hossein Salehi Arjmand
Arak university,Agricultural college,Department of Medicinal Plants
Email:h-salehi@araku.ac.ir

Abstract
Secondary metabolites are various compounds that different roles in plants are attributed to them. There are evidences for these products have important roles in plant responses to environmental factors specially stresses. Several studies indicate that amounts of these products significantly promote in plants on the stress conditions. With respect to importance of some of these products in human life, this article investigates effects of environmental stresses including drought, salinity,high irradiance, mechanical damages,etc.on accumulation of secondary metabolites in plants. It is seems we can utilizing these properties in producing the valuable secondary metabolites in stressful land of iran
Keywords:Secondary metabolites ,Stress,Environmental factor
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
اثر آب شور بر جوانه ‏زني بذر رازيانه توده اصفهان
(Mill. Foeniculum vulgare)
ليلي صفايي
محقق بخش منابع طبيعي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان
اصفهان - دستگرد -روبروي زندان- مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان - كدپستي : 199-81785



خلاصه


رازيانه (Foeniculum vulgare) از مهمترين و قديمي‏ترين گياهان دارويي ايران و متعلق به خانواده چتريان (Apiaceaea) مي‏باشد. با توجه به اين نكته كه در بسياري از مناطق خشك و نيمه‏خشك ايران، آبها و زمين‏هاي شور و نيمه‏شوري وجود دارد كه زراعت بسياري از گياهان را با مشكل مواجه كرده است، آزمايشي براي بررسي رفتار جوانه‏زني اين گياه در سال 1381 در بخش تحقيقات گياهان دارويي مركز تحقيقات كشاورزي اصفهان انجام شد. به اين منظور، بذرها تحت هفت تيمار شوري ]صفر(شاهد)، 1، 3، 6، 9، 12 و 15 EC = dS/m [ در دماي 25 درجه سانتيگراد و در قالب طرح كاملاً تصادفي با 4 تكرار قرار گرفتند. بر اساس نتايج بدست آمده از اين آزمايش، اثر تيمارها بر درصد جوانه‏زني و سرعت جوانه‏زني در سطح 1 % معني‏دار بود. ميانگين‏ درصد جوانه‏زني در 4 گروه مختلف آماري قرار گرفت. بالاترين ميانگين درصد جوانه‏زني در dS/m 1= EC (91%) و كمترين آن در dS/m 15=EC (1%) مشاهده شد. ميانگين‌هاي سرعت جوانه‏زني در 5 گروه آماري قرار گرفتند. بيشترين ميانگين سرعت جوانه‏زني در شاهد (57/9 جوانه در روز) و كمترين آن در dS/m 15 =EC (05/0 جوانه در روز) مشاهده شد. اعداد خام با استفاده از نرم‏افزار SAS مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. نمودارها با نرم‏افزار Excel رسم شد.
واژه‌هاي كليدي: رازيانه، آب شور، جوانه‌زني


مقدمه

رازيانه (Foeniculum vulgare) يكي ازگياهان دارويي كشورايران است كه در صنايع داروسازي از مواد موثره آن براي مداواي سرفه، دل‏درد و هضم غذا استفاده مي‏كنند و اسانس آن در صنايع داروسازي، نوشابه‏سازي، غذايي، آرايشي و بهداشتي استعمال فراوان دارد. از مزاياي ديگر گياه مي‏توان به نياز آبي كم و مقاومت به خشكي بالاي آن اشاره كرد. از مهمترين تنشهاي محيطي در كشور ايران ، تنش شوري است. شوري آب آبياري، يكي از عواملي است كه زراعت اكثر گياهان را با مشكل مواجه مي‏كند و مي‏تواند بر جنبه‏هاي مختلف كيفي و كمي رشد و نمو گياه تاثير گذار بوده و در گياهان دارويي باعث تغيير ميزان مواد موثر و خاصيت دارويي آنها شود. اين مشكلات در گياهاني كه با بذر تكثير مي‏شوند، به ويژه گياهان حساس به شوري، بيشتر ديده مي‏شود. در اين مقاله به بررسي رفتار جوانه‏زني بذر اين گياه شامل درصد جوانه‏زني و سرعت جوانه‏زني پرداخته شده است.

مواد و روشها

آزمايش انجام شده در قالب طرح كاملاً تصادفي در 4 تكرار به اجرا در آمد. ظرفها پتري‏، پنس، پيپت و كاغذ صافي‏ها در دماي 120 درجه سانتيگراد به مدت 2 ساعت در اتوكلاو حرارت داده شد تا ضدعفوني شوند. بذرها به وسيله وايتكس 10% به مدت 10 دقيقه براي جلوگيري از ايجاد آلودگي ضد عفوني گرديد. EC‌هاي مختلف آب در آزمايشگاه آب و خاك مركز تحقيقات كشاورزي اصفهان ساخته شد. هر تكرار شامل 50 عدد بذر رازيانه توده اصفهان بود. پس از برچسب زني ظرفها پتري، بذرها بين دو لايه كاغذ صافي در پتري‏ديش قرار گرفتند (روش جوانه‏زني مستقيم) و ظرفها پتري در دماي 25 درجه سانتيگراد نگهداري شد. آبياري با EC‌هاي مختلف، به ميزان مساوي بين همه تيمارها به وسيله پيپت طوري انجام مي‏گرفت كه آب پس از جذب توسط كاغذ صافي، در ظرف پتري جابجا نشود و با كج كردن پتري، تنها يكي دو قطره آب در ظرفها بماند. بررسي و يادداشت‏برداري از نتايج هر 24 ساعت صورت پذيرفت و در پايان درصد جوانه‏زني از فرمول 100 -n/N و سرعت جوانه‏زني از فرمول n1/D1+n2/D2+...+nx/Dx ( n : تعدادبذرها جوانه‏زده، N : كل بذرها، D : تعداد روز ) محاسبه و با نرم‏افزار SAS مورد تجزيه و تحليل آماري قرار گرفت. نمودارها با نرم‏افزار Excel رسم شد.

نتايج و بحث

طبق نتايج بدست آمده از تجزيه و تحليل داده‏ها، تيمارهاي آبياري با ECهاي مختلف، از نظر درصد جوانه‏زني در سطح 1% اختلاف معني‏داري داشتند و در 4 گروه آماري قرار گرفتند. در dS/m 1EC= بالاترين ميانگين درصد جوانه‏زني (91%) را نشان دادند كه از شاهد (81%) هم بالاتر بود، ولي هر دو در يك گروه آماري قرار داشتند. در dS/m 15EC= ، كمترين ميانگين درصد جوانه‏زني (1%) مشاهده شد. ECهاي 9 و 12 dS/m نيز درصد جوانه‏زني پاييني داشتند (به ترتيب 5% و 2%) و با dS/m 15 EC= در يك گروه آماري قرار گرفتند(نمودار شمارة 1).تيمارهاي آبياري با ECهاي مختلف، از نظر ميانگين سرعت جوانه‏زني در سطح 1% اختلاف معني‏داري داشتند و در 5 گروه آماري قرار گرفتند. بيشترين ميانگين سرعت جوانه‏زني در شاهد (57/9 جوانه در روز) و كمترين ميانگين سرعت جوانه‏زني در dS/m 15=EC (05/0 جوانه در روز) مشاهده شد. در ECهاي 9 و 12 dS/m ميانگين سرعت جوانه‏زني بسيار پايين و با dS/m 15EC= در يك گروه آماري قرار داشتند(نمودار شمارة 2). نمودار شمارة 2 نشان مي‏دهد كه با افزايش شوري آب آبياري ، از سرعت جوانه‏زدن كاسته شده است.مي‏توان نتيجه گرفت كه شوري آب آبياري تاثير بسيار معني‏داري بر رفتار جوانه‏زني رازيانه توده اصفهان دارد.




منابع

1. اميدبيگي، رضا. 1374. رهيافتهاي توليد و فن‏آوري گياهان دارويي. انتشاران فكر روز.جلد 2. 423 صفحه.
2. دوازده‏امامي، سعيد. 1381. اثر تنش شوري بر خصوصيات جوانه‏زني بذر 10 گونه گياه دارويي. خلاصه مقالات هفتمين كنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ايران. صفحات 572-571.
3. رامين، علي‏‏اكبر و اسماعيل خالقي. 1380. اثرات شوري و دما بر جوانه‏زني و استقرار گياهچه چمن. نخستين سمينار علمي كاربردي گل و گياهان زينتي ايران. صفحه 32.
4. رامين، علي‏اكبر و نسرين قوامي. 1380. اثر متقابل تنش شوري و دما بر جوانه‏زني و استقرار گياه پروانش. نخستين سمينار علمي كاربردي گل و گياهان زينتي ايران. صفحه 30.
5. زرگري، علي. 1375. گياهان دارويي. انتشارات دانشگاه تهران. جلد1. 1000 صفحه.
6. ميرحيدر، حسين. 1372. معارف گياهي. انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامي. جلد 2. 535 صفحه.
7- Dell Aquila. A. and Di Turn. M. 1996. The germination response to heat and salt stress in evalauting vigour loss in aged wheat seed. Seed Sci. and Technol. 24 : 309-319


Effects of saline water on germination of Esfahan fennel (foeniculum vulgare Mill.) seeds
L.Saffaei
Esfahan Agricultural and Natural Resources Research Center

Abstract
Fennel is an aromatic plant of Apiaceae. In order to evaluate the percentage and the rate of seed germination of fennel under saline condition, an experiment was conducted during 2002 in Esfahan. The experimental design was a completely randomized, with 4 replications and 7 treatments of saline water [EC= 0, 1, 3, 6, 9, 12,15 dS/m]. Analysis variance showed that the treatments had significant effect (P≤0.01) on the percentage and the rate of seed germination. Means comparison showed that based on mean percentage of germination , treatments were grouped in 4 classes. The highest and the lowest percentage of germination occured in EC=1 and EC=15 dS/m with an average of %91 and %1 respectively. Based on the rate of germination, treatments were grouped in 5 classes. The control had the highest rate of germination by an average of 9.75 (seed germinated per day) and EC=15 dS/m the lowest rate of germination by an average of 0.05 (seed germinated per day).
Key words: fennel, saline water, germination
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
اثر تنش شوري بر جوانه زني و رشد گياهچه برخي از گياهان دارويي

عباس صفرنژاد و حسن حميدي
به ترتيب عضو هيات علمي و کارشناس ارشد مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي خراسان، کدپستي 1148-91735 ، مشهد.


خلاصه

شوري آب و خاك از مشكلات در حال افزايش جهان است كه سطح وسيعي از كشور ما را در بر مي‌گيرد. با توجه به روند افزايشي توسعه اراضي شور و كمبود اراضي زراعي مطلوب براي كشاورزي، شناسايي گياهان دارويي مقاوم به شوري اهميت زيادي دارد. انتخاب گياهان مقاوم به شوري در مراحل جوانه زني و گياهچه‌اي از طريق كشت در محيط هيدروپونيك روشي كم هزينه و مطمئن جهت صرفه‌جويي در زمان محسوب مي‌شود. به همين منظور آزمايشي جهت بررسي اثر غلظت‌هاي مختلف شوري بر توده‌هاي مختلف زيره کوهي (Bunium persicum)، رازيانه (Foeniculum vulgare)، سياهدانه (Nigella sativa)، زيره سبز (Cuminum cyminium) و سنبل الطيب ((Valeriana officinalis در مراحل جوانه‌زني و گياهچه اي در قالب طرح كاملاً تصادفي با چهار تكرار انجام شد. تنش اعمال شده شامل سطوح صفر، 50، 100، 150، 200 و250 ميلي مولار کلريد سديم بود. نتايج حاكي از كاهش درصد جوانه زني، طول ريشه، طول ساقه، وزن خشك ريشه، وزن خشك ساقه، بيوماس و نسبت اندام هوايي به ريشه گياهان مورد مطالعه با افزايش غلظت‌هاي شوري بود. در گياهان مورد مطالعه روند كاهش متفاوت بود و اختلاف معني‌داري در ميان سطوح مختلف شوري مشاهده شد (01/0 p< ).
واژه‌هاي كليدي: تنش شوري، جوانه‌زني، گياهان دارويي


مقدمه

تنش‌هاي محيطي بويژه تنش‌هاي شوري و خشكي بيش از عوامل ديگر موجب كاهش توليدات زراعي در سطح جهان مي‌گردند. امروزه گياهان دارويي از گياهان مهم اقتصادي هستند كه به صورت خام يا فرآوري شده در طب سنتي و نوين صنعتي مورد استفاده و بهره‌وري قرار مي‌گيرند. خسارت شوري در گياهان از طريق اثر اسمزي، اثر سميت ويژه يونها و اختلال در جذب عناصر غذائي مي‌باشد (3). اكثر گزارشها حاكي از اين است كه شوري سبب كاهش رشد و توليد ماده خشك گياهان مي‌شود (5، 7). تحمل به شوري در مراحل مختلف رشدي گياهان متفاوت است (2). مطالعات نشان مي‌دهد كه سورگم، گندم و نخود در مراحل رشد رويشي و اوايل رشد زايشي به شوري حساس بوده و در مرحله گلدهي داراي حساسيت كمتر و در مرحله پر شدن دانه كمترين حساسيت به شوري را دارند (2). بنابر اين در مراحل حساس مي‌‌توان براي آبياري از آبهاي با شوري كم و در مراحل با تحمل بالاتر از آبهاي شور استفاده نمود. در اين تحقيق تأثير شوري بر برخي از گياهان دارويي در مراحل جوانه‌زني و گياهچه اي مورد بررسي قرار گرفت.


مواد و روشها

به منظور تعيين اثر سطوح شوري بر توده‌هاي مختلف زيره کوهي (Bunium persicum)، رازيانه (Foeniculum vulgare)، سياهدانه (Nigella sativa)، زيره سبز (Cuminum cyminium) و سنبل الطيب ((Valeriana officinalis، آزمايشي در مراحل جوانه‌زني و گياهچه اي در قالب طرح كاملاً تصادفي با چهار تكرار انجام شد. سطوح مختلف شوري در اين آزمايش عبارت بودند از غلظت‌هاي شاهد (صفر)، 50، 100، 150، 200 و250 ميلي مولار NaCl كه براي تهيه اين غلظتها از کلريد سديم خالص استفاده شد. مقادير مختلف NaCl براي هر يك از غلظتها به محلول غذايي هويت (4) اضافه گشت و سپس مورد استفاده قرار گرفت. بعد از 14 روز از زمان كشت به اندازه گيري مؤلفه‌هاي مختلف نظير: درصد جوانه زني، طول ساقه، طول ريشه، وزن تر ساقه، وزن تر ريشه و در نهايت وزن خشك ساقه و ريشه و نسبت اندام هوائي به ريشه اقدام گرديد. در نهايت درصدجوانه‌زني و بيوماس كل محاسبه گرديد.
محاسبات آماري با استفاده از نرم افزار SAS انجام شد و ترسيم نمودارها با استفاده از نرم افزار Excel صورت گرفت. مقايسه ميانگين‌ها نيز با استفاده از آزمون دانکن بررسي شد.


نتايج و بحث

نتايج نشان داد که بين سطوح مختلف شوري از نظر درصد جوانه‌زني اختلاف معني‌داري (01/0p) وجود دارد. با افزايش غلظت NaCl درصد جوانه زني کاهش يافته است. كاهش جوانه‌زني گياهان در محيط‌هاي شور مي‌تواند به دليل كاهش جذب موثر به علت بر هم خوردن تعادل اسمزي و نيز به علت ايجاد سميت يوني و در نهايت به علت ايجاد اختلال جذبي عناصر ايجاد گردد كه اين مطلب توسط تحقيقاتي كه صفرنژاد (4) در مورد يونجه انجام داد و نيز تحقيقات شالوت (5) تأييد گرديد. تحقيقات انجام شده نشان داد که افزايش شوري سبب افزايش جذب سديم، پتاسيم و فسفر و کاهش جذب نيتروژن مي‌شود و اين امر مي‌تواند دليل کاهش درصد جوانه‌زني نيز باشد (4).
در اين آزمايش، از نظر طول ريشه چه در مرحله جوانه‌زني، اندازه‌گيريها حاكي از اختلاف معني دار (01/0p) بين سطوح مختلف شوري بود. با افزايش غلظت کلريد سديم، طول ريشه چه کاهش يافته است. در مرحله گياهچه‌اي‌ نيز بين سطوح مختلف شوري از نظر طول ريشه اختلاف معني‌داري (01/0p) مشاهده شد. در تحقيقاتي كه در مورد اثر تنش شوري در گياه سياهدانه انجام شد كاهش طول ريشه را با افزايش غلظت NaCl به ميزان 150 ميلي‌مولار نشان داد (2). كاهش رشد گياهان تحت تنش شوري مي‌تواند به دليل كاهش ذخائر انرژي گياه باشد كه در نتيجه كاهش و اختلال فعاليتهاي زيستي و متابوليسمي در گياهان مختلف نظير گندم، جو، لوبيا و پنبه مي‌باشد (4،5).
نتايج حاصل از تجزيه واريانس نشان داد كه تغييرات طول ساقه‌چه‌، تحت تأثير تيمار شوري (01/0p) قرار گرفت. ميانگين طول ساقه‌چه در سطوح مختلف شوري نشان داد كه طول ساقه‌چه با افزايش ميزان شوري رابطه‌اي معكوس داشت و هر چه ميزان NaCl درمحيط ريشه افزايش يافت طول ساقه‌چه كاهش پيدا كرد. اندازه گيري طول ساقه در مرحله گياهچه‌اي‌ نيز نشان دهندة اختلاف معني دار (01/0p) در غلظت‌هاي مختلف شوري بود. اندازه گيريها حاكي از روند كاهشي طول ساقه با افزايش غلظت شوري دارد. با توجه به كاهش طول ساقه در گياهان مورد مطالعه مي‌توان چنين نتيجه گرفت كه اختلال رشدي و از بين رفتن گياهان مي‌تواند به دليل كاهش برگ و يا از بين رفتن سطح فتوسنتز كننده در اثر قرار گرفتن در معرض تنش شوري حادث شود (6). ‌نتايج بدست آمده از آزمايشهاي انجام شده در اين تحقيق حاكي از كاهش مؤلفه‌‌هاي رشد با افزايش تنش شوري بود.


منابع

1. Francois, L. E., C. M. Grieve., E. V. Maas. and S. M. Lesch. 1994. Time of salt stress affects growth and yield components of irrigated wheat. Agron. J. 86:100-107.
2. Hajar, A. S. , M. A. Zidan. and H. S. Al-zahrani. 1996. Effect of salinity stress on the germination, growth and physiological activities of Nigella sativa L.. Persian Gulf. J. Sci. Res. 14: 445-454.
3. Niu, Xiaomu, R. A. Bressan, P. M. Hasegawa, and J. M. Pardo. 1995. Ion homeostasis in NaCl stress environments. Plant Physiol. 109: 735-742.
4. Safarnejad. A., H. A. Collin., K. D. Bruce and T. Mc Neilly, 1996. Characterization of alfalfa (Medicago sativa L.) following in vitro selection for salt tolerance. Euphytica, 92: 55-61.
5. Shalhevet, J. 1993. Plant under salt and water stress. In: Plant adaptation to environmental stress (Eds: L. Fowden, T. Mansfield, and J. Stoddard). 133-1554. Chapman and Hall.
6. Shannon, M. C. 1986. Breeding, selection and the genetics of salt tolerance. In: Salinity tolerance in Plants. (Eds: R. C. Staples, and G. H. Toenniessn). 231-252. John Wiley and Sons.
7. Tawfik , A. and A. Noga. 2001. Priming of Cumin (Cuminum cyminum) seeds and its effects of germination , emergence and storability. J. Applied Botany. 75:216-220.


Effect of salinity stress on medicinal plants in germination and seedling stages

A. Safarnejad and H. Hamidi
Khorasan Agriculture and Natural Resources Research Center. Po. Box. 91735-1148. Masshad, Iran.

Abstract
Water and soil salinity is an increasing problem in the world. Study of salt tolerance in medicinal plants for cultivating in saline lands is very important. Cultivation of plants in hydroponic environment is a fast and economical method in order to select of salt tolerant plant. An experiment was carried out in order to study the effect of different salinity levels on Bunium persicum, Foeniculum vulgare, Cuminum cyminium, Nigella sativa and Valeriana officinalis in germination and seedling stages in a complete randomized design with four replications. Salinity levels applied were zero (control), 50, 100, 150, 200 and 250 mol.m-3. The result showed, by increasing salinity level percentage of germination, root length, shoot length, root dry weight, shoot dry weight, biomass, and shoot/root ratio decreased. This decrease was different among the studied plants and there was significant different between concentration of salinity (p<0.01).

Keywords : salinity stress, germination, medicinal plant
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
سازگاري ارقامي از گياهان دارويي و تنوع آفات آنها در شرايط اقليمي زنجان
مهدي ضرابي (1) و سيد محمد فخر طباطبايي (2)
1- گروه گياهپزشکي پرديس کشاورزي ابوريحان، دانشگاه تهران m_zarrabi_2000@yahoo.com 2- گروه باغباني پرديس کشاورزي کرج، دانشگاه تهران


خلاصه:

اين بررسي در2-1381 در دشت قيداراستان زنجان بر روي 30 رقم گياه دارويي به منظور تعيين سازگاري و نيز تنوع آفات آنها انجام گرديد.نتايج نشان داد که گونه هاي آنيسون، بادرنجبويه، کاسني، سياه دانه، رزماري، اسفرزه، گاوزبان اروپائي، ختمي داروئي،ريحان، شنبليله، کدو دانه پتي، کتان روغني، شويد، رازيانه، گشنيز، مرزه، ماريتيغال، خار مقدس، گلرنگ و گل هميشه بهار از قابليت کشت و راندمان مطلوبي در شرايط اين اقليم برخـوردار مي باشند. از نظرتنوع آفات گل هميشه بهار، گاوزبان اروپايي، خارمقدس و شويد مورد حمله شته سبز هلو و گل هميشه بهار و کدو تخمه کاغذي مورد حمله کرم برگخوار کارادريناقرار گرفتند. کدو دانه پتي دچار بوته ميري اول فصل و گاوزبان اروپائي دچار بيماري ويروس زردي رگبرگهاYVV گرديدند. گلرنگ نيزبا خسارت محدود مگس گلرنگ مواجه گرديد. دشت قيدار با توجه به شرايط مناسب و محدوديت انواع آفات مناسب کشت است.
واژه هاي کليدي : گياهان دارويي ، سازگاري ، آفات .

مقدمه:

به منظور شناسائي ارقامي سازگار با شرايط اقليمي استان زنجان طي سالهاي 2-13813 انجام شد،30 گياه داروئي اصلاح شده مناسب کشت درنواحي سرد (1 ،2 ،3 ،4) انتخاب گرديدند. وضعيت سبزشدگي، رشد، گلدهي وتوليد ميوه ارقام بررسي و گياهان ازنظر حمله حشرات خاکزي وهوازي ونيز ابتلا به بيماريهاي قارچي، باکتريائي و ويروسي ونيزنماتدهاي خسارتزاي ريشه تحت بررسي قرار گرفتند. نتايج حاصل ازاين بررسي وضعيت توليد 20 رقم اصلاح شده وتنوع آفات مشاهده شده برروي برخي ازاين تعداد را نشان داد.

موادو روشها:

شهرستان خدابنده استان زنجان بدليل موقعيت اقليمي بسيار مناسب جهت کشت انتخاب گرديد. ابتدا مرور منابع انجام و سپس بر اساس ويپژگي هاي آب وهوائي سرد، آب شيرين با PH خنثي وخاک متعادل متوسط با بافت رس شني، تعداد30 رقم گونه داروئي انتخاب گرديدند. ارقام در زمين آيش 2ساله در کرتهاي 2*1 متري،بجز درمورد کدو دانه پتي با ابعاد 2*4 ، براساس روش توصيه شده کشت گرديدند(2 ،3 ). هيچ نوع کود شيميايي و سمي نيزمصرف نگرديد. وضعيت سبز شدگي، شرايط رويشي و گلدهي هفتگي مطالعه شد.ازنظر حمله آفات و خسارتهاي حاصل از آنها ياداشت برداريهاي لازم انجام شد. اين آفات جمع آوري و در آزمايشگاه مورد شناسائي قرار گرفتند. براساس نتايج سال اول، 20 رقم سازگار تشخيص داده شد که درسال دوم بايکماه تأخير درکشت وضعيت رشدي و خسارت آفات در آنها به عنوان شرايط دير کاشت مجددا بررسي شد.

نتايج وبحث:

نتايج حاصل ازاين تحقيق نشان داد که ازميان 30 رقم کشت شده ، آنيسون Pimpinella anisum،بادرنجبويه Melissa officinalis،کاسني Chicorium intybus،سياه دانـه Nigella sativa،رزماري Rosmarinus officinalis،اسفرزه Plantage ovata،گاوزبان اروپائي Borago officinalis، ختمي داروئي Althaea officinalis،ريحان Ocimum basilicum، شنبليله Trigonella foenum-graecum،کدو دانه پتي Cucurbita pepo،کتان روغني Linum usitatissimum،شويد Anethum graveolens،رازيانه Foeniculum vulgare، گشنيز Coriandrum sativum،مرزه Satureja hortensis L، ماريتيغال Silybum marianum،خار مقدس Cnicus benedictus، گلرنگ Carthamus tinctorius و گل هميشه بهار Calendula officinalis درشرايط زود کاشت قابليت رشد وتوليد مطلوبي داشتند. کدو دانه پتي، بادرنحبوبه، گل هميشه بهار، رزماري، آويشن باغي و بومادران درشرايط ديرکاشت نيز وضعيت رويشي مطلوب داشتند. درمورد تنوع آفات اين ارقام، شته سبزهلو Myzus persicea ، به شدت هميشه بهار،گاوزبان اروپائي، خارمقدس وشويد را از اواخر تيرماه آلوده نمود. گاوزبان اروپائي آلوده به شته، عقب ماندگي رشدو زردي رگبرگها همراه باخشکيدگي کامل را نشان داد که عامل آن ويروس زردي رگبرگ Yellow Vien Virus تشخيص داده شد. همچنين کرم برگخوار کارادرنيا Caradrina exiqua ، همزمان با تشکيل اولين غنچه هاي هميشه بهار و اولين ميوه هاي کدو اين گياهان رامورد حمله قرار داد. کدو دانه پتي باشروع فصل گرم دچار بوته ميري و ريزش ميوه هاي جوان گرديد.گلرنگ در زمان سبزشدگي موردحمله کرم طوقه بر Agrotis segetum ودرزمان تشکيل غنچه موردحمله مگس گلرنگ قرار گرفت. براساس اين بررسي اين منطقه براي کشت آنيسون، بادرنجبويه، کاسني، سياه دانه، رزماري، اسفرزه، ختمي داروئي،ريحان، شنبليله، کتان روغني، رازيانه، گشنيز، مرزه، ماريتيغال که هيچگونه خسارتي از بابت آفات نداشته اند درشرايط زود کــــــاشت (نيمه ارديبهشت ) بسيار مناسب مي باشد. در مورد ساير ارقامي که داراي علائم خسارت آفات بوده اند نيز انجام سمپاشي خفيف ابتداي فصل برعليه شته سبز برروي گاوزبان، خارمقدس و شويد و برعليه کرمهاي طوقه بر و برگخوار برروي گلرنگ، هميشه بهار وکدو دانه پتي توصيه مي گردد. ضمناً براي جلوگيري از خسارت حاصل ازبيماريهاي قارچي ريشه بايد ازانجام آبياريهاي سنگين (خصوصاًدرخاکهاي رسي ) ودرساعات گرم بر روي کدودانه پتي پرهيز نمود.
سپاسگزاري:

وظيفه خودمي دانم تا از استاد گرامي جناب آقاي دکتر اميدبيگي، عضو هيات علمي محترم دانشکده کشاورزي دانشگاه تربيت مدرس که با راهنمايهاي خود درخصوص کشت ونگهداري اين ارقام کمک بسيار موثري درانجام اين تحقيق بوده اند ونيزآقايان دکتر رضواني ودکتر پور رحيم ازموسسه تحقيقات آفات وبيماريهاي گياهي که درتأئيــد برخي آفات همکاري موثر نموده اند، سپاسگـــــزاري نمايم.

منابع:

1- اميدبيگي. رضا. 01374 رهيافتهاي توليد فرآوري گياهان داروئي جلد اول 0 انتشارات فکرروز 0283 صفحه0
2-اميدبيگي. رضا 1367 0رهيافتهاي توليد فرآوري گياهان داروئي جلد دوم 0 طراحان نشر 424 صفحه0
3-اميدبيگي. رضا 1379 0رهيافتهاي توليد فرآوري گياهان داروئي جلد سوم 0 انتشارات آستان قدس رضوي0 397صفحه 0
4-Hornoque,M.,1984.Economic condition for cultivating medicinal plants.Hungarian Academy of Scinces.658P.


Adaptation of some medicinal varieties and their pest species in Zanjan
Mehdi Zarrabi(1) and Seid Mohammad Fakhr Tabatabaei (2)
1-Plant protection Dept. of Aburihan College of Agril. ,Tehran University
Email:m_zarrabi_2000@yahoo.com
2-Horticulture Dept. of Karadj College of Agril., Tehran University

Abstract
This study was carried out for reviewing some agronomic aspects of 30 medicinal plants and their pests status in Zanjan province (Ghidar region) during 2003 & 2004.Results of replanting of these species showed that Pimpinella anisum, Melissa officinalis, Chicorium intybus, Nigella sativa, Rosmarinus officinalis, Plantage ovata, Borago officinalis , Althaea officinalis, Ocimum basilicum, Trigonella foenum-graecum, Cucurbita pepo, Linum usitatissimum, Anethum graveolens , Foeniculum vulgare, Coriandrum sativum, Satureja hortensis L, Silybum marianum, Cnicus benedictus, Carthamus tinctorius and Calendula officinalis grew very well in this climatic condition. Among these species Cucurbita pepo, Melissa officinalis, Calendula officinalis and Rosmarinus the same result in late season culturing (till mid of June). Wild type of Achillea millefolium and Thymus vulgaris grew aboundantly in this region too. Surveying of pest's diversity showed that Calendula officinalis, Cnicus benedictus,Anethum graveolens and Borago officinalis by Myzus persicae and young seedling and leaves of Cucurbita pepo and Calendula officinalis by Caradrina exiqua were attacked. The Cucurbita pepo and Borago officinalis damaged by root rots and YVV respectively in warm spring. Vast cultivation of safflower were faced with restricted damage of sawfflower fly. It seems that this region (Ghidar) is very suitable for developing these plants because of its good climatic and agronomic condition and few kinds of pests.
Keywords: Medicinal plants, Pests, Diseases
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
توانمنديهاي استان سمنان در زمينه گياهان صنعتي، داروئي و ارائه شيوه هاي مطلوب بهره برداري
كاظم طاهريان - حسين عزالدين
مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان سمنان
سمنان، بلوار بسيج، ساختمان جهاد كشاورزي استان سمنان- ساختمان شماره2، مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان سمنان، ص پ 319-35145

چكيده:


امروزه با توجه به جايگاه گياهان داروئي در بهداشت و سلامت جامعه و به سبب امتيازاتي كه دارند همواره مورد توجه مراكز علمي و تحقيقاتي قرار دارند اين بررسي كه به منظور شناخت پتانسيل هاي بالقوه و بالفعل استان صورت گرفته، ضمن ارتباط با افراد مطلع و آگاه در شهرستانها، روستاها و اجتماعات عشايري، در فصول مختلف از سال تعداد 140 گونه گياه داروئي جمع آوري و شناسايي شده است(1) بعضي از گونه هاي داروئي رويشگاههاي محدودي داشته و برخي ديگر رويشگاههاي وسيعي دارند. كه در اين مقاله ضمن معرفي شيوه هاي مطلوب و مناسبترين زمان بهره برداري جهت دستيابي به محصول بيشتر گونه وشق، اشاره خواهد شد.

مقدمه:

استفاده از گياهان داروئي در استان سمنان از ديرباز مورد توجه بوده به طوري كه اهالي بسياري از مناطق كوهستاني و كويري استان را به چاره جويي و درمان بيماريهاي خويش وا مي داشته است كه در اين رهگذر ارزش دارويي گياهان زيادي شناخته شد.استان سمنان با 5/5 ميليون هكتار مرتع و 225 هزار هكتار جنگل به لحاظ قرار گرفتن در نقطه خاصي از كشورمان داراي آب و هواي متنوعي است و اين سبب پوشش گياهي متنوع و غني شده است و با پتانسيلي كه از نظر توليد انواع گياهان دارويي دارد و عدم شناخت پتانسيل ها و گرايش مشتاقه عمومي استفاده از اين گياهان شفابخش در ميان مردم بررسي اين موضوع ضروري و مسلماً اين مهم مي تواند در حفظ و مراقبت اين سرمايه عظيم در منطقه كمك بسيار زيادي نمايد.

مواد و روشها:

جمع آوري و شناسايي گونه هاي دارويي به دو صورت زير انجام گرفته است:
1- به منظور بررسي، شناخت و نحوه استفاده از گياهان دارويي در هر منطقه پرسشنامه هايي توزيع شده و به موارد لازم پاسخ داده شده و با توجه به اطلاعات محلي بدست آمده در منطقه حضور پيدا كرده و گونه هاي دارويي جمع آوري و شناسايي شده است.
2-از آنجائيكه بسياري از گياهان دارويي هر منطقه دارويي بودن يا نبودن آن ناشناخته بوده گياهان هر منطقه به طور كامل جمع آوري شده و پس از مراحل پرس و خشك كردن اقدام به شناسايي و با توجه به اطلاعات محلي بدست آمده و بررسي منابع، دارويي بودن آنها مشخص شده است.
نتايج و بحث:

نتايج بدست آمده در خصوص اجراي اين بررسي نشـان مي دهد اغلب گياهان داروئي در مناطق شمالي و كوهستاني استان يعني دامنه سلسله جبال البرز با بارندگي بيش از 400 ميليمتر و تبخير و تعرق كمتر و درجه حرارت تابستانه معتدلتر به چشم خورده و با بالارفتن ارتفاع تا حد متوسط به ميزان اين گياهان افزوده مي شود به طوري كه ارتفاعات معروف استان مانند نيزوا، شاهوار و - داراي تنوع گياهي زيادي مي باشند. بهره برداري از گياهان صنعتي و دارويي همچون باريجه، وشق، انغوزه و .. كه رويشگاههاي وسيعي را در استان تشكيل مي دهند از قديم الايام از مراتع و جنگلها انجام مي شده و اكنون نيز ادامه دارد. اين محصولات نقش اقتصادي بسيار مؤثري در استان داشته به طوريكه علاوه بر نياز توليد داخلي مقدار قابل توجهي از اين محصولات جزء اقلام صادراتي كشور مي باشند. ميزان برداشت و مصرف اين دسته از گياهان از منابع توليد كننده بايستي كنترل شده و اصولي باشد تا باعث ضرر و زيان نگردد. چرا كه امروزه كاربردگياهان دارويي را پس از طي مراحل و عمليات شيميايي خاص ( پروسس شده process) مورد استفاده قرار مي دهند. كه اين مقرون به صرفه بوده واثر شفابخشي ماده مؤثره داروئي گياه بيشتر و از طرفي استفاده از مواد مؤثره با چنين طريقه علمي به طور غير مستقيم گياهان داروئي طبيعت و ذخاير دارويي طبيعي آنها را از دستبرد مصارف عمومي مصون مي دارد بنابراين لزوم كشت و توليد گياهان داروئي ضروري به نظر مي رسد. به عنوان مثال گونه صنعتي، داروئي وشق (Dorema ammoniacum) كه در استان سمنان داراي 12 منطقه رويشگاهي است وسعتي حدود 45 تا 50 هزار هكتار را به خود اختصاص مي دهد(2) .گياهي است علفي، پايا از تيره چتريان( Apiaceae) و از نظر تقسيم بندي گياه شناسي جزء فوربها محسوب مي شود منوكارپيك بوده و در سال آخر عمر خود پس از توليد ريشه غده اي در زير خاك پوسيده به طوريكه با كشيدن ساقه به راحتي ريشه آن از زير خاك خارج مي گردد و در واقع عمر گياه به پايان مي رسد. گياه وشق در خاك هاي caco3وcaso4 رويش داشته و به نظر مي رسد دامنه تغييرات آهك و گچ در گزينش گياه مهم مي باشد(2). در مــجاري ترشحي ساقه و ريشه گياه مذكور شيره، شــيري ر نگي جريان دارد كه بنام گم امونياك موسوم است شيره وشق را محليها به نام كوزي مي نامند اين شيره به وسيله گزش حشرات (بيشتر سرخرطومي) و يا ايجاد زخم و خراش و يا در اثر وزش بادهاي شديد و برخورد ذرات شن و ماسه و سوراخ شدن پوست ساقه به خـارج ترشـح مي شـود كه بهـره برداران بطـور سنتي صمغ هاي مترشحه طبيعي را مورد بهره برداري قرار مي دهند. مناسبترين زمان بهره برداري صمغ وشق اواخر گلدهي (اوايل خردادماه) مي باشد. در بهره برداري اين محصول نيز گاهاً بهره برداران به طور نا صحيح و غير اصولي ساقه گل دار وشق را از محل يقه قطع نموده و با اين عمل محصول بيشتري را در مدت زمان كوتاه تر بدست مي آورند. كه اين در واقع روش منطقي نبوده و باعث از بين رفتن گياه در مرحله رشد زايشي و در نهايت عدم زادآوري اين گياه در منطقه خواهد شد، اهالي مناطق مختلف از صمغ وشق به عنوان برطرف كننده ناراحتيهاي معدي و دفع انگلهاي گوارشي و جهت بهبود زخمها وتورمهاي چركي نظير كورك استفاده به عمل مي آورند. امروزه در كشور هاي اروپايي نيز علاوه بر مصرف مشابه از آن به عنوان مقوي، نيرودهنده، قاعده آور استفاده مي گردد ودر صنعت نيز به صورت تركيبي با باريجه وسريشم و - چسب بيرنگي بدست مي آيد. كه درجواهر سازي براي چسباندن قطعات الماس و جواهرات كاربرد فراواني دارد.
سپاسگزاري:

بدينوسيله از آقاي دكتر محمد باقر رضايي رئيس و همكاران محترم بخش تحقيقات گياهان دارويي و محصولات فرعي مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كه در طول اجراي اين بررسي با راهنمائيها و ارشادات صميمانه خود ما را ياري فرمودند تشكر و قدر داني مي نمايم از آقاي مهندس امير مداح و مهندس غلامرضا مرادي حقيقي به دليل همكاريهاي بيدريغ نهايت تشكر را دارم. از آقاي دكتر محمد پيري رئيس محترم مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان سمنان كه با كمك و تشويق زمينه لازم جهت اين بررسي را فراهم نموده اند تشكر و قدرداني مي نمايم.
منابع:

طاهريان، كاظم. جمع آوري و شناسايي گياهان داروئي استان سمنان . انتشارات جهاد تحقيقات و آموزش، تهران.
طاهريان، كاظم. بررسي نيازهاي اكولوژيكي گياه صنعتي داروئي وشق و پراكنش آن در استان سمنان. انتشارات مركز تحقيقات .
سالار، نجاتعلي. بررسي روشهاي كشت و تكثير گياه باريجه در سمنان. انتشارات جهاد تحقيقات و آموزش، تهران.
اميد بيگي، رضا. رهيافتهاي توليد و فرآوري گياهان داروئي (جلد اول)انتشارات فكروز.
زرگري، علي. گياهان داروئي(جلد دوم). انتشارات دانشگاه تهران.



The potentials of semnan province in medicinal industrial plants and presenting the best exploitation methods.
K.Taherian , H. Ezoddin
Research center of Agriculture Resources and Natural of semnan province.
Now. a.days ,Regarding the role of medicinal plants in sanitation and health of society and their advantages, they are the focus of attention of scientific and research centers. This study is going to come to a realization of the theoretical and practical potentials of semnan province. We contacted the authorities and sperts in different cities and villages and tribes of semnan province.
during different seasons of the year, 140 different species were callected and labled. Some of the medicinal species were planted only in certain areas and some others in a rather extensive areas. in this study we intruduce the best methods and most appropriate time of their plantation for abtaining the best product; further more, we have a short survey on a number of important species including, Dorema ammoniacum
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
عملكرد اسانس ژنوتيپهاي گل محمدي (Rosa damascena Mill.)
مناطق مركزي كشور
سيدرضا طبائي‌عقدائي1، محمدباقر رضايي 1 و كامكار جايمند1
1- اعضاء هيات علمي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع،
تهران ، صندوق پستي 116 - 13185


خلاصه

بوته‌هاي گل محمدي (Rosa damasena Mill) از استانهاي مختلف كشور جمع آوري و در موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با سه تكرار كشت شدند. بر اساس نتايج بدست آمده ، بيشترين درصد و عملكرد اسانس به ترتيب در نمونه‌هاي اصفهان‌7 (05/0 درصد) و يزد1 (09/1338 گرم در هكتار) در سال 1381 مشاهده گرديد. بر اساس ميانگين سالهاي مختلف، نمونه‌هاي يزد1 (020/0 درصد) و اصفهان1 (019/0 درصد) بيشترين درصد اسانس را داشتند. همچنين نمونه يزد1 بيشترين عملكرد اسانس را با توليد 33/632 گرم در هكتار، به خود اختصاص داد. ژنوتيپهاي مختلف از نظر اجزاء گل نيز اختلاف نشان دادند. نمونه جمع‌آوري شده از استان تهران بيشترين تعداد گلبرگ و مادگي را در سالهاي مورد مطالعه داشت. در ميان ژنوتيپهاي مورد بررسي، بيشترين متوسط تعداد پرچم در نمونه اصفهان10 مشاهده شد. نتايج حاصل از اين بررسي توانمندي متفاوتي ميان ژنوتيپهاي تحت مطالعه از نظر توليد اسانس نشان داد. همچنين ژنوتيپهاي گل محمدي مناطق مركزي ايران از نظرخصوصيات گل به ويژه اجزاء تشكيل دهنده آن تنوع نشان دادند. از اين رو ، گزينش ژنوتيپهاي برتر و نيز ايجاد و معرفي ارقام مناسب از نظر ميزان و كيفيت اسانس، در اصلاح گل محمدي از اولويت خاصي برخوردار مي‌باشد.
واژه‌هاي كليدي: گل محمدي، تنوع، اسانس

مقدمه

‌گل محمدي عمده ترين منبع استحصال اسانس رز بشمار مي‌آيد و عطر آن از مقبوليت خاصي در جهان برخوردار مي‌باشد ( Phillips)و Rix، 1993. همچنين ارزيابيهاي مختلفي براي تشخيص محل اسانس (Staicov و Zolotovitch، 1957( ونيز ميزان روغن‌هاي فرار قابل استخراج در قسمتهاي مختلف گل شامل گلبرگ، پرچم، مادگي و كاسبرگ Cuseva و همكاران (1958) صورت گرفته است. اين مطالعه با هدف بررسي تنوع گل محمدي جمع‌آوري شده از مناطق مركزي ايران با هدف ارزيابي تنوع در اين ژنوتيپها از لحاظ ميزان اسانس انجام گرفت.

مواد و روشها

گل محمدي جمع‌آوري شده از مناطق مركزي كشور در طرح بلوكهاي كامل تصادفي با 3 تكرار در مزرعه تحقيقاتي مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كشت شد و از نظر تنوع در صفات مختلف شامل ميزان اسانس و تعداد اجزاء گل درسالهاي 1383-1380 مورد ارزيابي قرار گرفتند. در اين مقاله درصد و عملكرد اسانس و تعداد گلبر0گ، پرچم و مادگي به عنوان اجزاء تشكيل دهنده گل در ژنوتيپهاي جمع‌آوري شده از استانهاي اصفهان (10 نمونه با كد 1 تا 10) ، تهران (يك نمونه) ، سمنان (2 نمونه با كدهاي س1 و 2) ، قم،(يك نمونه)، مركزي (يك نمونه)و يزد (2 نمونه با كدهاي 1 و 2) مورد بررسي قرار گرفتند. اسانس يا روغن‌هاي فرار با روش تقطير با آب از گل استخراج شد.


نتايج و بحث

بر اساس نتايج حاصل از ارزيابي صفات مورد مطالعه در ژنوتيپها اختلاف معني‌داري ميان نمونه‌هاي نقاط مختلف براي تعداد گلبرگ و مادگي (01/0 (P<و نيز تعداد پرچم (05/0(P<، مشاهده گرديد. تعداد پرچم نسبت به اثرسال و اثر متقابل ژنوتيپ و سال واكنش نشان داد (01/0. (P< بر اساس ميانگين 3 سال، ژنوتيپ مربوط به تهران بيشترين تعداد گلبرگ ومادگي ونمونه اصفهان10 بيشترين تعداد پرچم داشتند. نتايج بدست آمده نشان دهنده اثر سالهاي مختلف بر برخي از اين صفات مي‌باشد. اختلافهاي مشاهده شده ژنوتيپها در تعداد اجزائ گل با نتايج حاصل از مطالعه انجام گرفته توسط طبايي عقدايي و همكاران (1382)، تنوع ژنتيكي گزارش شده در صفات ظاهري برخي ديگر از ژنوتيپهاي گل محمدي توسط طبائي- عقدايي و همكاران (1383) ونيز در ساير گياهان Nelson ,Chen) ، 2004 (مطابقت دارد. بر اساس نتايج حاصل (جدول شماره1) درصد و عملكرد اسانس نيز در ژنوتيپها متفاوت بود، كه بيشترين آن به ترتيب در نمونه‌هاي اصفهان‌7 (05/0 درصد) و يزد1 (09/1338 گرم در هكتار) در سال 1381 مشاهده گرديد. بر اساس ميانگين سالهاي انجام بررسي، نمونه‌هاي يزد1 (020/0 درصد) و اصفهان1 (019/0 درصد) بيشترين درصد اسانس را داشتند. همچنين بيشترين ميانگين عملكرد اسانس (33/632 گرم در هكتار) از نمونه يزد1 بدست آمد. نتايج حاصل از اين مطالعه با گزارش طبايي عقدايي و همكاران (1382) پيرامون تنوع در ميزان اسانس ژنوتيپهاي مختلف گل محمدي، همسويي نشان مي‌دهند‌. نتايج اين بررسي تمهيداتي را پيرامون توانمنديهاي موجود در ذخاير ژنتيكي گل محمدي كشور فراهم مي‌آورد. اما بكارگيري ژنوتيپهاي بيشتر و بررسي يف گسترده‌تري از ذخائر ژنتيكي موجود در ايران و كشورهاي باشرايط اكولوژيكي نسبتا مشابه، در افزايش بازده و سرعت بخشيدن به برنامه‌هاي به نژادي براي اصلاح عملكرد و اسانس گل محمدي مفيد مي‌باشد.

سپاسگزاري

بدين وسيله مولفان بر خود لازم مي‌دانند از مساعدتهاي صميمانه در فراهم شدن امكانات مورد نياز و همكاريهاي بي دريغ براي اجراي اين تحقيق در مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع تشكر و قدرداني نمايند.

منابع


1-طبايي عقدايي، س.ر، رضايي، م.ب. و. جايمند، ك. 1382. ارزيابي تنوع در اجزاء گل و اسانس ژنوتيپهاي گل محمدي (Rosa damascena Mill.) كاشان. فصلنا مه پژوهشي تحقيقات ژنتيك و اصلاح گياهان مرتعي و جنگلي ايران، 11(2): 234-219.
2-طبائي عقدائي، س.ر.، صاحبي، م.، جعفري ، ع.ا. و رضايي، م.ب. 1383. استفاده از روشهاي آماري چند متغيره در ارزيابي عملكرد گل و خصوصيات ظاهري 11 ژنوتيپ Rosa damascena Mill.. فصلنامه پژوهشي تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران، 20(2): 211-192.
3-Chen, Y. and Nelson, R.L., 2004. Genetic variation and relationship among cultivated, wild, and semiwild soybean. Crop Science, 44: 316-325.
4-Phillips, R. and Rix, M., 1993. The Quest for Rose., BBC Worldwide Publishing, London, UK.
5-Staicov , V. and Zolotovitch, G. 1957. Location of essential oil in the flower of Rosa damascena. Izvest. Inst. Rastenievnudstvo, Bulgar. Akad. Nauk., 4: 207-217.


Genetic Variation in Essential Oils Yield of Rosa damascena Mill. Genotypes from Central parts of Iran

S. R. Tabaei-Aghdaei1, M.B. Rezaee1 and K. Jaimand1
Research Institute of Forests and Rangelands, P.O.Box 13185-116, Tehran, Iran.
E. mail: tabaei@rifr-ac.ir
Abstract
Rosa damascena Mill. genotypes were collected from different provinces of Iran, and cultivated at the experimental field of Research Institute of Forests and Rangelands, using a 3 replicated randomized complete blocks design. 17 accessions from central provinces were evaluated for essential oils yield and number of floral parts. The most essential oils percentage (0.05%) and yield (1338.09 g/ha) were observed in Isfahan7 and Yazd1 accessions, respectively, in 2002. Yazd2 and Isfahan6 accessions showed the highest essential oils percentage (0.03%) in 2001, and the most percentage of oils was observed in accession collected from Tehran, in 2003. Also, Yazd1 accession demonstrated the highest 3-year mean of essential oils percentage and yield. Furthermore, accessions showed variation for floral parts number. The highest numbers of petals and pistils were observed in accession collected from Tehran. Also, Isfahan10 accession showed the highest number of stamens. A considerable variation was, therefore, revealed for floral parts and essential oil content of Rosa damascena genotypes from central parts of Iran. It could be concluded that the Rosa damascene genotypes vary for essential oils content and this may be applied for classification of Damask rose genotypes. Finally yield of essential oils as the major product of Rosa damascena could be considered as an appropriate selection factor in order to improve rose varieties.
Key words: Rosa damascena Mill., Genetic variation, Essential oils
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسي تنوع در خصوصيات ظاهري ژنوتيپهاي گل‌محمدي(.Rosa damascena Mill ) استانهاي مركزي كشور
سيدرضا طبائي عقدائي1، ساسان فرهنگيان2، علي اشرف1 جعفري ومحمدباقر رضايي1
1- اعضاء هيات علمي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع 2-دانشجوي كارشناسي ارشد دانشگاه آزاد اسلامي بروجرد
تهران ، صندوق پستي 116 - 13185
خلاصه

ژنوتيپهاي گل محمدي (Rosa damascena Mill. ) از نواحي مختلف كشور جمع آوري و در مزرعه تحقيقاتي گل محمدي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع در قالب يك طرح بلوكهاي كامل تصادفي با سه تكرار كشت شدند. نمونه‌هاي مربوط به 6 استان از نظر صفات مورفولوژيكي مورد بررسي قرار گرفتند. تجزيه واريانس ، گروه بندي ميانگينها و تجزيه همبستگي در ارزيابي و تجزيه و تحليل داده‌ها مورد استفاده قرار گرفت. بر اساس نتايج تجزيه واريانس، اختلاف معني‌داري ميان ژنوتيپها در خصوصياتي نظير ارتفاع بوته (01/0P<)، تعداد برگ در شاخه، طول برگجه و تراكم خار (05/0P<) و نيز تعداد گل دربوته (01/0P<) مشاهده گرديد. مقايسه ميانگين صفات نيز ژنوتيپها را در گروههاي مجزا قرار داد. تجزيه همبستگي نيز ميان برخي از صفات مورد مطالعه نظير تعداد گل در بوته و عملكرد گل رابطه مثبت (96/0 =r) و معني‌داري) 01/0 (P< را نشان داد. تفاوت ميان ژنوتيپها از نظر خصوصيات مورفولوژيكي و نيز همبستگي صفات، نشان دهنده ژرم پلاسم غني اين گياه و وجود ظرفيت مناسب براي بهبود صفات و نيز امكان گزينش ژنوتيپها با استفاده از ماركرهاي مورفولوژيكي درجهت افزايش عملكرد و توليد وبهره‌داري تجاري گل محمدي در كشور مي‌باشد. علاوه بر اين مطالعات، انجام ارزيابيهاي ديگر شامل بررسي عملكرد گل به ويژه كميت و كيفيت اسانس و تركيبهاي عمده آن، و برروي تعداد بيشتري ژنوتيپ لازمه يك برنامه موفق براي اصلاح گل محمدي مي‌باشد.
واژه‌هاي كليدي : گل محمدي ، تنوع ژنتيكي، صفات مورفولوژيكي.

مقدمه

گل محمدي (Rosa damascena Mill.) از مهمترين گياهان معطر است كه مطالعات گوناگوني به منظور بررسي تنوع در ژنونيپهاي آن از نظر صفات مختلفي نظير ميزان اسانس و اجزاء گل (5)، عملكرد گل (3) و تحمل خشكي (2 و 4) نيز انجام گرفته است. اين بررسي با هدف مطالعة ژننيكي گل محمدي جمع‌آوري شده از مناطق مركزي ارائه مي‌شود تا با ارزيابي تنوع و ويژگيهاي مطلوب ژنوتيپهاي گوناگون، اطلاعات لازم را براي به گزيني و اصلاح ارقام مورد نظر را تامين نموده جهت توسعه كشت و كار و بهره‌برداري بهينه از اين گياه امكان‌پذير گردد.

مواد و روشها

اين بررسي در در قالب يك طرح بلوكهاي كامل تصادفي با 3 تكرار مزرعه تحقيقاتي گل محمدي مؤسسه تحقيقات جنگلها و در بهار سال زراعي 1383 بعمل آمد. گل محمدي ازمناطق مركزي كشور شامل اصفهان (10 نمونه با كد اصفهان1 تا اصفهان10) ، تهران (يك نمونه)، سمنان (2 نمونه با كدهاي سمنان1 و سمنان2) ، قم،(يك نمونه)، مركزي (يك نمونه)و يزد (2 نمونه با كدهاي يزد1 و يزد2) از نظر صفات مورفولوژيكي مورد مطالعه قرار گرفتند.

نتايج و بحث

ژنوتيپهاي مورد مطالعه بر اساس نتايج تجزيه واريانس، براي صفات مورفولوژيكي اختلاف معني داري داشتند (جدول شمارة 1). همچنين با در نظر گرفتن ميانگين هريك از صفات مورد بررسي ژنوتيپها دسته‌هاي مختلف و نسبتا مجزايي تشكيل دادند. به طوري كه با در نظر گرفنن نتايج مقايسه ميانگين صفات بيشترين ارتفاع بوته مربوط به نمونه جمع‌آوري شده از استان مركزي (22/207 سانتيمتر) و كمترين آن مربوط به ژنوتيپ مربوط به استان تهران (115 سانتيمتر) بود. اختلاف مشاهده شده در اين مطالعه با تغييرات ارتفاع بوته گزارش شده توسط Carins (8) در گونه‌هاي وحشي رز و نيز گزارش Weiss (10) در مورد دامنه تغييرات اين صفت در گل محمدي مطابقت دارد. بيشترين قطر تاج پوشش در نمونه اصفهان4 (55/240 سانتي‌متر) و كمترين آن در نمونه تهران (33/183) مشاهده شد. همچنين‌، شاخه‌هاي نمونه سمنان1 و اصفهان5 به ترتيب بيشترين تعداد (55/52 عدد) و طول (67/7 ميليمتر) خار را نشان دادند. در صورتي‌كه كمترين تراكم 22/14 عدد) و طول (67/5 ميليمتر) خار به ترتيب در نمونه‌‌هاي استان مركزي و سمنان2 مشاهده گرديد. تنوع در صفات ظاهري ژنوتيپهاي گل محمدي ساير مناطق ديگري از كشور نيز توسط طبائي- عقدايي و همكاران (6) ونيز در ساير گياهان (9) گزارش شده است. اين گونه اختلافات و حتي تنوع مورفولوژيكي مشاهده شده در ژنوتيپهاي داراي مبدا مشترك طبق گزارش Baydar و همكاران (7) مي‌تواند در اثر جهش به ويژه جهشهاي نقطه‌اي ايجاد گردد. بر اساس نتايج تجزيه همبستگي، تعداد گل در بوته با عملكرد گل همبستگي بالا (96/0 =r) و معني‌داري (01/0 (P < نشان داد (طبائي- عقدايي و همكاران، منتشر نشده). اين ارزيابي با گزارشهاي موجود در مورد همبستگي عملكرد با صفات مختلف در گل محمدي (6) همسويي نشان مي‌دهند. بر اين اساس و با توجه به نتايج ارزيابيهاي مختلف، ژنوتيپهاي برتر در صفات مرتبط با عملكرد گل شامل تعداد گل در بوته مي‌تواند بهترين گزينه براي انتخاب غير مستقيم براي عملكرد گل باشند. همچنين با در نظر گرفتن نتايج كلي حاصل از اين مطالعه به ويژه تنوع موجود در صفات مختلف و همبستگي برخي از آنها با ميزان عملكرد گل، مي‌توان آنها را در افزايش عملكرد در برنامه‌هاي به‌نژادي در نظر گرفت. اما با بررسي تعداد بيشتري از ژنوتيپ و نيز ارزيابي صفات ديگري شامل كيفيت محصول به ويژه ميزان اسانس گل و تركيبهاي عمده آن نيز از ضرورتهاي افزايش بارده و دامنه گزينش ارقام برتر مي‌باشد.

بدينوسيله مولفان بر خود لازم مي‌دانند از مساعدتهاي صميمانه در فراهم شدن امكانات مورد نياز و همكاريهاي بي دريغ براي اجراي اين تحقيق در مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع تشكر و قدرداني نمايند.
منابع

1- طبايي عقدايي، س.ر.، رضايي ، م.ب.و. جايمند، ك.، 1380. تنوع ژنوتيپي در ميزان گل و اسانس گل محمدي Mill. ) (Rosa damascena. همايش ملي گياهان دارويي ايران. ص. 224.
2- طبايي عقدايي، س.ر. و. بابايي، م.1380،. مطالعه اختلافهاي ژنوتيپي گل محمدي (Mill Rosa damascena ) از نظر واكنش به خشكي در مراحل اوليه رشد. تحقيقات ژنتيك و اصلاح گياهان مرتعي و جنگلي ايران، 8: 126 -113.
3- طبايي عقدايي، س.ر. و،. رضايي، م.ب.، 1381. ارزيابي تنوع موجود در ژنوتيپهاي گل محمدي (Rosa damascena Mill.) كاشان از نظر عملكرد گل. تحقيقات ژنتيك و اصلاح گياهان مرتعي و جنگلي ايران، 9: 111-99.
4-طبايي عقدايي، س.ر. و. م. بابايي. م.،1382. ارزيابي تنوع ژنتيكي براي تحمل خشكي در قلمه‌هاي گل محمدي (Mill. Rosa damascena) با استفاده از تجزيه‌هاي چند متغيره. فصلنا مه پژوهشي تحقيقات ژنتيك و اصلاح گياهان مرتعي و جنگلي ايران، 11 (1): 51-39.
5- طبايي عقدايي، س.ر، رضايي، م.ب. و. جايمند، ك. 1382. ارزيابي تنوع در اجزاء گل و اسانس ژنوتيپهاي گل محمدي (Rosa damascena Mill.) كاشان. فصلنا مه پژوهشي تحقيقات ژنتيك و اصلاح گياهان مرتعي و جنگلي ايران، 11(2): 234-219. و 278.
6- طبائي عقدائي، س.ر.، صاحبي، م.، جعفري ، ع.ا. و رضايي، م.ب. 1383. استفاده از روشهاي آماري چند متغيره در ارزيابي عملكرد گل و خصوصيات ظاهري 11 ژنوتيپ Rosa damascena Mill.. فصلنامه تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران، 20(2): 211-192.
7- Baydar, N.G., Baydar, H. and Debenar, T., 2004. Analysis of genetic relationships among Rosa damascene plants grown in Turkey by using AFLP and microsatellie markers. Journal of Biotechnology, 111: 263-267.
8- Carins, T., 2003. Horticultural classification schemes. 117-124. In: Roberts, A.V., Debener, T. and Gudin, S. (Eds.), Encyclopedia of Rose Science. Vol. 1. Elsevier Academic Press. Amesterdom.
9- Chen, Y. and Nelson, R.L., 2004. Genetic variation and relationship among cultivated, wild, and semiwild soybean. Crop Science, 44: 316-325.

Study of Genetic Diversity in Morphological Characteristics in Rosa damascena Mill. Genotypes from Central Provinces of Iran
S. R. Tabaei-Aghdaei1, S. Farhangian2,A.A. Jafari1 and M.B. Rezaee 1
1- Research Institute of Forests and Rangelands, P.O.Box 13185-116, Tehran, Iran.
E.mail: tabaei@rifr-ac.ir :

Abstract
To evaluate 17 Rosa damascena Mill genotypes regarding their variation for morphological traits, an experiment was conducted at the experimental field of Research Institute of Forests and Rangelands, using a randomized complete blocks design. Analysis of variance, mean comparison and phenotypic correlation analysis were performed. The variance analysis showed significant differences between genotypes for the traits, including plant height and flower number per branch (P<0.01), number of leaves per branch, leaflet length and thorn density (P< 0.05). The genotypes were classified using comparison of means for all characters. Significant correlations occurred among different traits. A significant (P<0.01) phenotypic correlation coefficient (r=0.96) showed a strong positive relationship between flower yield and number of flower per plant. Results from this investigation indicate a wide range of variation among the genotypes, in terms of the traits under study. Morphological characteristics could, therefore, be useful criteria for yield selection. However, more genotypes, as well as further analyses, such as flower quality especially essential oils yield are necessary to be included, for a more efficient breeding of Rosa damascena.
Key words:. Genetic diversity, Morphological traits, Rosa damascena Mill
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسي اثر كاربرد ضايعات برگ خرما و نيتروژن بر روي ميزان محصول قارچ صدفي گونه

بررسي اثر كاربرد ضايعات برگ خرما و نيتروژن بر روي ميزان محصول قارچ صدفي گونه

بررسي اثر كاربرد ضايعات برگ خرما و نيتروژن بر روي ميزان محصول قارچ صدفي گونه
Hypsizygus ulmarius


محمد حسين دانشور* و مصطفي عظيم زاده تفت**

دانشگاه كشاورزي و منابع طبيعي رامين(اهواز)

خلاصه:
قارچ صدفي داراي خواص دارويي و مواد غذايي مفيد مانند پروتئين ها ،عناصر غذايي و انواع ويتامين است . اين قارچ از لحاظ نياز غذايي ساپروفيت و نيازمند سلولز و همي سلولز مي باشد. اين قارچ در محيط مصنوعي با تنظيم ميزان رطوبت، درجه حرارت و بستر مناسب پرورش داده مي شود .بنا بر اين از اين طريق ميتوان از ضايعات كشاورزي نهايت استفاده را نمود و از آلودگي محيط زيست جلوگيري كرد، ضمن اين كه منبع درآمد اقتصادي خوبي نيز مي باشد.
به منظور مطالعه اثر استفاده از ضايعات برگ خرما و نيتروژن در بستر پرورش بر روي ميزان عملكرد محصول قارچ صدفي گونه اولماريوس، آزمايشي در بخش باغباني دانشگاه كشاورزي و منابع طبيعي رامين انجام گرديد. اين آزمايش در دو مرحله و در قالب طرح كاملاً تصادفي به اجرا درآمد. در مرحله اول مواد تشكيل دهنده بستر پرورش در دوسطح (كاه گندم، كاه گندم همراه با ضايعات برگ خرما به نسبت سه به يك) و هشت تكرار مورد آزمايش قرار گرفتند. در پايان مرحله اول پس از برداشت، با بكار بردن نيتروژن هر كدام از تيمارهاي مرحله اول به دو دسته (بدون مصرف نيتروژن، مصرف نيتروژن به ميزان ده گرم در ليتر)با تكرارهاي مساوي تقسيم شده وآزمايش به صورت فاكتوريل اجرا گرديد.
نتايج حاصل از تجزيه واريانس نشان داد كه تركيبات مختلف بستر كشت در برداشت اول بر ميزان عملكرد معني دار نبود،اگرچه در برداشت دوم مشخص گرديد كه ميانگين عملكرد تيمار كاه گندم بيشتر از تيمار كاه گندم همراه با ضايعات برگ خرما مي باشد (در سطح احتمال 1درصد).تيمار نيتروژن در چين دوم اثري بر روي ميزان محصول نشان نداد. بررسي اثرات متقابل نيز نشان داد كه تيمار كاه گندم بدون مصرف نيتروژن نسبت به ساير تيمارها عملكرد بيشتري را دارا مي باشد.
واژه هاي كليدي: كاه گندم، ضايعات برگ خرما، محلول پاشي نيتروژن و قارچ صدفي
مقدمه:
تاريخ مصرف قارچهاي خوراكي به عنوان غذا و دارو به زماني بسيار دور بر مي گردد و حتي انسانهاي نخستين نيز از خواص ويژه قارچها اطلاع داشته اند . از معروفترين انواع قارچهاي خوراكي مي توان به قارچهاي دكمه اي[1] و صدفي2 اشاره كرد . وجود گرما و هواي مرطوب در مناطق گرمسيري و نيمه گرمسيري محدوديتهاي عمده اي در امر كشت و پرورش بسياري از قارچهاي خوراكي بوجود مي آورد در حاليكه قارچ صدفي علاوه بر مناسب بودن براي مناطق گرمسيري و نيمه گرمسيري هزينه توليد كمتري نسبت به ساير قارچهاي خوراكي دارا مي باشد كه اين امر به دليل راندمان بيولوژيكي و قدرت ساپروفيتي بالاي آن و تبديل ضايعات كم ارزش كشاورزي به مواد باارزشي مانند پروتئين ها ،املاح معدني ، ويتامين ها و مواد دارويي متنوع مي باشد . همچنين پس از پايان دوره پرورش اين قارچ مي توان از آنزيمهاي توليدي قارچ براي تجزيه ليگنوسلولز، استفاده كردو ازباقيمانده ي بستراين قارچ مي توان به عنوان كودبرگ و يا خوراك دام استفاده نمود(1،4و5).
جنس پلئوروتوس داراي گونه هاي بسياري از جمله هايپسيزيگوس اولماريوس3 مي باشد كه پرورش آن بسيار كم هزينه و راحت است.طول دوره پرورش اين قارچ بستگي به مواد مصرفي بستر و شيوه اعمال مديريت دارد و شامل سه مرحله عمده مي باشد: در مرحله پنجه دواني درجه حرارت محيط حدود 25 درجه سانتي گراد و رطوبت 85 تا 90 درصد است . پس از گذشت حدود 2 هفته كيسه هاي پلاستيكي را باز كرده و درجه حرارت را بين 15 تا 20 درجه سانتيگراد و رطوبت را 90 تا 95 درصد تنظيم مي كنيم و نياز نوري قارچ نيز مد نظر گرفته مي شود . هنگامي كه گرههاي اوليه قارچ تشكيل شد مرحله سوم كه تشكيل اندام باردهي مي باشد آغاز مي شود .اين مرحله از ساير مراحل كوتاهتر مي باشد .
در زمينه تعيين مواد مناسب بسترقارچهاي جنس پلئوروتوس پژوهشهاي بسياري انجام گرفته است . در يكي از اين پژوهشها نشان داده شده كه عملكرد حاصل ازتيمار تركيبي ضايعات دانه پنبه ، كاه گندم1 و سنگ آهك بيشتراز ساير تركيبات تيماري ميباشد(6) . گروهي ديگر نيز بر روي اندازه كاه گندم و برنج مصرفي در بستر پرورش اين قارچ پژوهشهايي انجام دادند كه نتايج آنها نشان داد اندازه كاه در سرعت رشد و ميزان عملكرد تاثير مي گذارد و در كاههاي خرد نشده محصول بيشتر واز سرعت رشد بالاتري برخورداربوده است(7) . درتحقيقي ديگربا استفاده از ضايعات كاغذ باطله ، برگ پوسيده وكود مرغ (به عنوان منبع نيتروژن) نسبت به كاغذ باطله عملكرد كاهش يافت(2) .
هدف كلي از اين تحقيق استفاده از ضايعات برگ خرما[2] به همراه كاه گندم و تعيين نقش نيتروژن در ميزان محصول قارچ صدفي مي باشد.
مواد و روشها :
اين تحقيق دراتاق رشد3 گروه باغباني دانشگاه كشاورزي ومنابع طبيعي رامين در زمستان سال83 انجام گرفت. آزمايش در قالب طرح كامل تصادفي4 در دو مرحله انجام گرفت:
درمرحله اول دو تيمار در هشت تكرار اجرا شد:
1-كاه گندم
2-كاه گندم همراه با ضايعات برگ خرما
پس از برداشت اول با توجه به مصرف يا عدم مصرف نيتروژن ،هركدام از تيمارها به دو تيمار با تكرار مساوي تفكيك شدند. آزمايش در مرحله دوم به صورت فاكتوريل اجرا شدكه تيمارها به شرح زير بودند:
1-كاه گندم بدون مصرف نيتروژن
2-كاه گندم همراه با مصرف نيتروژن
3-كاه گندم به اضافه ضايعات برگ خرما بدون مصرف نيتروژن
4-كاه گندم به اضافه ضايعات برگ خرما همراه با مصرف نيتروژن
در ابتدا ديوارها و كف سالن پرورش شستشو داده شد . همچنين آثار دوره قبلي پرورش قارچ جمع آوري گرديد. سپس به وسيله قارچ كش بنوميل5 (به ميزان 10 گرم در ليتر)ديوارها ، سقف و كف سالن كاملاً ضدعفوني گرديد.كاه گندم استفاده شده در آزمايش از بسته هاي كاه مزارع گندم مزرعه آزمايشي دانشگاه تامين گرديد . همچنين برگ خرماي مصرفي از برگهاي سبزنخلستان دانشگاه تهيه وبعد ازخشك كردن و قطعه قطعه كردن به طول1 تا 2 سانتيمتر،مورد استفاده قرار گرفت . برگهاي خرماي جمع آوري شده فاقد هرگونه عامل بيماري به ويژه عوامل قارچي بودندpH. مواد مصرفي بستر نيز در هنگام جوشانيدن كنترل وبين 6 تا 7 تنظيم گرديد .
در زمان پر كردن كيسه ها وزن متوسط هركيسه 5/7 كيلوگرم و براي هر كيسه 200 گرم اسپاون مصرف گرديد .در تيمارهاي حاوي ضايعات برگ خرما نسبت وزني كاه گندم به برگ خرما 3 به 1 بود .درجه حرارت و رطوبت محيط پرورش در زمانهاي مورد نياز به ترتيب به وسيله هيتر برقي و پاشيدن آب به كف و ديوارهاي سالن تامين گرديد. نيتروژن مصرفي از منبع اوره به ميزان 10 گرم در ليتر تامين شد كه پس از برداشت اول به صورت محلول بر روي كمپوستهاي داراي تيمار نيتروژن پاشيده شد .برداشتها شامل دو مرحله بودند كه پس از برداشت محصول هر بستر قارچ (كيسه هاي كشت)، در كيسه هاي پلاستيكي كوچك كه از قبل كد گذاري شده بود،قرار داده شد و توزين گرديد.
نتايج و بحث:
پس از جمع آوري داده هاي به دست آمده از نرم افزارMstatc براي تجزيه داده ها استفاده گرديد. نتايج تجزيه واريانس برداشت اول نشان داد كه بين سطوح مختلف بستركشت تفاوت معني داري وجود ندارد.(جدول 1)
در برداشت دوم نيز مشخص گرديد كه ميانگين عملكرد تيمار كاه گندم بيشتر از تيمار كاه گندم همراه با ضايعات برگ خرما مي باشد (در سطح احتمال 1درصد). همچنين پس ازمصرف نيتروژن بعد از برداشت اول ، باز هم تفاوت معني داري بين سطوح مختلف مصرف نيتروژن وجود نداشت وهمچنين اثر متقابل دو فاكتور نيز معني دار نبود . (جدول 2)
طبق تجزيه و تحليل هاي فوق بر روي دو برداشت و همچنين بررسي ميانگين عملكرد هر تيمار به صورت جداگانه بهترين بستركشت براي پرورش قارچ صدفي گونه هايپسيزيگوس اولماريوس تيمار كاه گندم بدون مصرف نيتروژن ميباشدكه بيشترين راندمان بيولوژيكي را در ميان 4 تيمار دارا بوده است .

*مدير گروه و استاديار گروه باغباني، دانشكده كشاورزي، دانشگاه كشاورزي و منابع طبيعي رامين(اهواز).
**دانشجوي كارشناسي زراعت و اصلاح نباتات،دانشكده كشاورزي، دانشگاه كشاورزي و منابع طبيعي رامين(اهواز).
1-Button mushroom(agaricus sp.)
2-Oyster mushroom(pleurotus sp.)
3-Pleurotus hypsizygus ulmarius



1-Wheat straw
2-Date leaf residual
3-Growth room
4- Completey Randomized Design (RCD)
5-Benomyl
 

محسن88

عضو جدید
کاربر ممتاز
ریز ازدیادی گیاه داروئی آلوئه aloe barbodensis mill در شرایط کشت درون شیشه ای

ریز ازدیادی گیاه داروئی آلوئه aloe barbodensis mill در شرایط کشت درون شیشه ای

ريزازديادي گياه دارويي آلوئه (Aloe barbadensis Mill)
در شرايط كشت درون‌شيشه‌اي

جواد فتاحي مقدم، يوسف حميداوغلي، و رضا فتوحي قزويني1
1- به ترتيب كارشناسي ارشد باغباني، استاديار و دانشيار گروه علوم باغباني دانشكده كشاورزي دانشگاه گيلان


خلاصه
آزمايشي جهت بررسي امكان ريزازديادي گياه آلوئه با استفاده از ريزنمونه نوك شاخساره انجام شد. شاخساره‌هاي توليد شده سه مرتبه بازكشت شدند و در بازكشت چهارم ريزنمونه‌ها جهت ارزيابي به دو روش كشت گرديدند. در روش اول ريزنمونه‌ها به صورت كامل (سرزني نشده) و در روش دوم ريزنمونه‌ها جدا و سرزني شد. ريزنمونه‌ها روي دو نوع محيط، كشت گرديد و متغيرهاي ميزان پرآوري و تعداد برگ، ارزيابي شدند. بر اساس نتايج بدست آمده، بكارگيري روش اول و محيطA جهت حداكثر پرآوري كه هدف ريزازديادي آلوئه است توصيه مي‌شود.
واژه‌هاي كليدي: آلوئه، ريزازديادي، كشت درون شيشهاي


مقدمه
گياه صبرزرد مشهور به آلوئه ورا با نام علمي barbadensis Mill. Aloe به خانواده Aloeaceae تعلق دارد. ژل حاصل از برگهاي اين گياه به عنوان يك ماده اوليه در ساخت دارو (4) و توليد كرمهاي آرايشي از اهميت زيادي برخوردار است (5). در آلوئه روش ازدياد جنسي منتج به نوعي تفرق ژنتيكي در گياهان توليد شده مي‌شود (3)، بنابراين ازدياد آلوئه معمولا به صورت رويشي (پاجوش) صورت مي‌گيرد. چون ازدياد اين گياه به روش سنتي (بذر يا پاجوش) نمي‌تواند در كوتاه مدت گياه مورد نياز را جهت توليد تجاري فراهم آورد(3)، بنابراين با استفاده از كشت درون شيشه‌اي مي‌توان نسبت به توليد انبوه و سالم آلوئه اقدام نمود.
در كشت درون شيشه‌اي آلوئه باززايي گياه از كالوس بسيار مشكل است. اما در مقابل ريزازديادي بدون القاء كالوس با استفاده از كشت نوك شاخساره1 بر روي محيط رشد MS2 حاوي BAP و 2,4-D به راحتي صورت مي‌گيرد (2). حداكثر پرآوري و ريشه‌زايي‌ ريزنمونه‌ها (10-8 شاخساره) بر روي محيطMS حاوي 5 ميكرومول IBA گزارش شده است. در مواردي از كشت نوك شاخساره‌هاي جدا شده تنها يك گياه توليد شده است. علاوه بر اين افزودن سايتوكينين‌ها به محيط حاوي يك نوع اكسين تشكيل جوانه‌هاي نابه جا و جانبي را تسهيل مي‌نمايد (3). با توجه به موارد فوق آزمايشي جهت بررسي امكان ريزازديادي آلوئه انجام شد.

مواد و روشها
نمونه‌هاي موردنياز از گياهاني كه به صورت رويشي از گياهان بالغ توليد شده‌اند گرفته شد. نوك شاخه‌ها همراه با دو برگ اوليه جدا و در آب جاري به طور كامل شستشو داده شد. سپس در محلول 20% هيپو‌كلريت سديم به مدت 15 دقيقه ضدعفوني و دوباره سه بار با آب مقطر شستشو گرديد. ريز‌نمونه ‌نوك شاخساره به طول 4-3 ميليمتر در زير بيني‌كولار جدا و بر روي محيط كشت پايه MS همراه با ساكارز به ميزان 3% و آگار به مقدار 8 گرم در ليتر در دو تيمار هورموني شامل محيطA (MS+IAA+Kn) و محيطB (MS+IBA+Kn) از هر يك به ميزان 5 ميكرومول در ليتر و 8/5 pH= كشت گرديد. سپس كشت‌ها در دماي 1 -26درجه سانتيگراد و 16 ساعت روشنايي (2000 لوكس) و 8 ساعت تاريكي، در انكوباتور قرار گرفت.
پس از رشد اوليه نمونه‌ها، جهت ارزيابي قدرت شاخه‌زايي، افزونه‌ها سه بار بازكشت گرديد. در بازكشت چهارم نمونه‌ها جهت ارزيابي به دو روش جدا و بر روي محيط كشت قرار گرفت. در روش اول، ريزنمونه‌ها به طول 4-3 ميليمتر و در روش دوم ريزنمونه‌ها به طول 4-3 ميليمتر و طوري كه به مريستم انتهايي صدمه وارد نشود سرزني3، و به صورت آزمايش فاكتوريل در قالب طرح كاملًا تصادفي در سه تكرار كشت، و صفات، ميزان پرآوري، تعداد برگ به طور هفتگي و در مدت پنج هفته يادداشت برداري و مورد تجزيه و تحليل آماري قرار گرفت در مرحله ريشه‌ زايي، شاخساره‌هاي 3-2 سانتيمتري حاصل از مرحله پرآوري، پس از جدا نمودن از ريزنمونه اوليه در محيط MS حاوي 5/0 ميلي‌گرم در ليتر IBA و IAA كشت شد. بعد از گذشت 3 هفته، شاخساره‌هاي ريشه‌دار شده جهت سازگاري با محيط بيرون به گلدان منتقل شدند.

نتايج و بحث
نتايج تجزيه واريانس براي تمام صفات نشان داد كه تفاوت دو تيمار هورموني بر روي كليه صفات در سطح احتمال 05/0 معني‌دار است. مقايسه ميانگين‌ها نشان داد كه متوسط پرآوري در محيط A در بالاترين سطح بود (شكل‌ 1). اين نتيجه با گزارش مير و استادن (1991) مبني بر بالا بودن ميزان پرآوري در محيط حاوي IAA مطابقت دارد. بالاترين ميزان پرآوري در حالت استفاده از تركيب -روش2-محيطA- (متوسط 67/6 گياهچه به ازاء هر ريزنمونه) و كمترين در حالت -روش2-محيطB- (متوسط 33/2 گياهجه به ازائ هر ريزنمونه) بدست آمد (شكل شمارة 1). مير و ‌استادن(1991) بيشترين پرآوري را در استفاده از -روش2-محيطA- بدست آوردند.كشت نمونه كامل اغلب منتج به توليد چند گياهچه از نوك شاخساره گرديد كه اين نتيجه با گزارش مير و استادن1 مبني بر توليد يك گياهچه از مريستم انتهايي مغايرت دارد. استفاده از IAA و IBA همراه سايتوكينين‌ها هيچ گونه مانعي در اندام‌زايي ايجاد نمي‌كنند. به طور كلي استفاده از تنظيم‌كننده‌‌هاي اكسيني در مرحله پرآوري به منظور خنثي كردن اثر غلظت بالاي سايتوكينين و در نتيجه رشد متعادل نمونه است (1).
در محيط B ميزان توليد برگ در بالاترين سطح قرار داشت (شكل شمارة 2). در محيطA گياهچه‌هاي توليد شده از نوع جوانه‌جانبي و خوشه‌اي بودند. اين نتايج با گزارش ناتالي و همكاران2 (1990) مطابقت دارد. برگها در محيطA سبز روشن، اما در محيطB سبز تيره بود كه با نتايج مير و استادن مبني بر توليد برگهاي سبز تيـــره در ح‍ضور IAA و سبز روشن در حضور IBA مغايرت دارد. در هر دو محيط مورد آزمايش همانند گزارش مير و استادن هيچ گونه كالوسي مشاهده نشد.گياهچه‌هاي 3-2 سانتيمتري به محيط ريشه‌زايي منتقل شدند و با بازدهي نزديك به 100% به شرايط برون‌شيشه‌اي سازگاري يافتند.



ميانگين شاخساره
محيط كشت
شكل شمارة 1: اثر متقابل روش و محيط روي پرآوري

ميانگين تعداد برگ
محيط كشت
شكل شمارة 2: اثر متقابل روش و محيط روي تعداد برگ

منابع
1- حاج‌نجاري، ح. 1373. ريزازديادي. انتشارات موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.

2- Castorena, I; Natali, L and Cavallini, A. (1988) In vitro culture of Aloe barbadensis Mill. Morpho- genetic ability and nuclear DNA content. Plant Science, Irish Repablic. 55:1, 53-59
3- Meyer, H.J and Staden, J.V; (1991) Rapid in vitro propagation of Aloe barbadensis Mill. Plant Cell, Tissue and Organ Culture. 26:3, 167-171.
4- Natali, L; Sanchez, I.C and Cavalini, A; (1990) In vitro culture of Aloe barbadensis Mill. Micropropagation from vegetative meristems. Plant Cell, Tissue and Organ Culture. 20:1, 71-74
5- Reynolds, T and Dweck A.C; (1999) Aloe vera leaf gel: a review update. Journal of Ethnopharma- cology. 68, 3-37




Micropropagation of a medicinal plant (Aloe barbadensis Mill)
by tissue culture condition

Fattahi Moghadam, J., Y. Hamidoghli and R. Fotouhi Ghazvini1
1. MSc. of Horticulture, Assistant Professor and Asociate Professor, respectively. Faculty of Agriculture. Guilan University, Rasht

Abstract
An experiment was conducted to investigate the micropropagation of Aloe via shoot tip explant. After four subcultures, Explants were taken two methods including undecapitate and decapitate and then cultured on two different media. Variables of proliferation rate and number leaf were recorded after five weeks. Results showed that combination of medium A and method two had the highest rate of proliferation (6.67 shoot).
Key words: Aloe, Micropropagation, Medicinal plant
 
بالا