عنوان: مجسمه شهری
نویسنده:کاوه توکلی ، کارن رشاد
هر سال ده ها مجسمه و اثر حجمی به وسیله شهرداری ها در فضاهای شهری و به ویژه میدان های شهرهای بزرگ و كوچك نصب می شود. این حركت در صورتی كه به خوبی هدایت شود می تواند سهم مهمی در ارتقاء كیفیت این فضاها داشته باشد به ویژه آن كه در سال های اخیر چنین فعالیت هایی عمومیت بیشتری یافته و اغلب شهرداری ها برآنند كه مراكز میدان های خود را مزین به پیكرهای سازند، محصول این فعالیت ها خلق آثاری بوده است كه گاه ارزشمند، برخی اوقات معمولی و در مواردی نیز فاقد ارزش های زیبایی شناسانه و موجب تنزل فضای میدان بوده اند.
«هدف شهرسازی ایجاد محیطی آرام و سالم است كه آسایش و غنای زندگی در آن ممكن باشد، آسایش را میتوان در تامین نیازهای مردم تعریف كرد اما غنای زندگی هنگامی پدید می آید كه معنویت هنری در محیط های شهری مزاحم باشد.»
مجسمه‌ها می توانند نقش بسزایی در غنی ساختن زندگی شهری از طریق بیان و هنری داشته باشند این امر به ویژه در میدان ها و فلكه های نقاط عطف شهر كه كانون توجه شهروندان هستند، از اهمیت بیشتری برخوردار است.
عملكرد اصلی مجسمه ها ایجاد حس مكان و هویت تعریف شده و القا روحیه خاص در فضا یا تقویت روحیه یك فضا است تعریف این عنصر و متمایز ساختن از سایر عناصر مبلمان شهری و آثار حجمی چندان ساده نیست و هر تعریفی در این زمینه نسبی است چرا كه مجسمه سازی یك رشته هنری است و هنر نیز تعاریف محدود و مشخص را برنمیتابد و خلاقیت هنری مرزهای هر تعریفی را در می نوردد اما برای آن كه مبنایی برای بحث وجود داشته باشد تعریف زیر قابل ارایه است:
تعریف مجسمه شهری
مجسمه شهری، حجمی سه بعدی و دارای فرم و بیان هنرمندانه است كه از جهات مختلف قابل نظاره است (بنابراین متفاوت از نقش برجسته است كه معمولا حداقل از یك جهت غیرقابل دیدن است و به زمینه ای متصل شده) موضوع آن معمولا پیكره یك انسان، حیوان، گیاه یا شی است و جزیی از مبلمان شهری است كه خارج از فضای بسته قرار گرفته است. كاركرد اصلی مجسمه تزئین، هویت بخشی یا انتقال پیامی به ناظران است و از مصالحی نظیر سنگ، بتن، فلز، چوب، فایبرگلاس ساخته می شود.
مهمترین وجه تمایز مجسمه های شهری با مجسمه هایی كه در فضای بسته قرار گرفته اند، آن است كه بینندگان مجسمه های فضای باز بیشتر، تواتر دیدار آنها فزون تر و تركیب ناظران آن متنوع تر است، بدین ترتیب افرادی كه حتی سواد خواندن و نوشتن ندارند بیننده این حجم ها هستند. مجسمه سازی شهری كار مشترك مجسمه سازان، طراحان منظر و مبلمان شهری، برنامهریزان و طراحان شهری است كه با حمایت و هدایت مدیران شهری انجام میپذیرد هر یك از این عوامل در این فرایند نقشی را بر عهده دارند. ساخت مجسمه به وسیله هنرمند مجسمه ساز انجام می شود و سایر متخصصان در انتخاب مقیاس و مكان مناسب نقش دارند. هدف این همكاری آن است كه ضمن رعایت ملاحظات عملكردی بیشترین لذت بصری برای ناظر به وجود آید.
مجسمه تنها اثر حجمی زینت بخش میادین نیست، آثار حجمی متنوعی در فضاهای شهری استفاده می شوند كه اگرچه گاهی تشابه نزدیكی با مفهوم مجسمه دارند اما دارای هویت متمایز هستند. بهره برداری هوشمندانه از این آثار حجمی نیز می تواند در ارتقای كیفیت فضایی شهر موثر باشد. انواع اصلی آثار حجمی را می توان به نحو زیر طبقه بندی كرد:
طاق های یادمانی
طاق های یادمانی معمولا برای گرامیداشت وقایع بزرگ تاریخی ساخته شده اند بیشترین آن را طاق های پیروزی كه یادمان پیروزی های نظامی بزرگ است و طاق هایی كه به یاد سربازان گمنام كشته شده در جنگ ها برپا می شوند، تشكیل می دهند. یك نمونه از این طاق ها را می توان در میدان اتوال ۴ پاریس مشاهده كرد. این طاق برای یادآوری پیروزی های ناپلئون ساخته شده است.
ستون های یادمانی
سرمنشا این ستون ها به شهرهای یونان باستان باز می گردد این ستونها كه از طاق های یادمانی قدیمی تر هستند، بیشتر برای گرامیداشت یك شخص یا یك رویداد مهم تاریخی به كار برده شده اند. در بسیاری از موارد مجسمه یك فرد مهم بر فراز این ستون های بلند نصب می شد. این تركیب نشان دهنده اهمیت بسیار زیاد آن فرد بود.
نوع دیگری از ستون ها كه به تنهایی و بدون مجسمه به كار برده می شوند ستون های هرمی شكل هستند كه منشا مصری دارند و برای مصریان باستان نمادی مذهبی به شمار میآمد. این ستون ها برای نشان دادن مركز به كار می آمد و نمادی از هندسه گرایی، نظم و قدرت بود از جمله مواردی كه این نوع متون مورد استفاده قرار گرفته، میدان مهم بیضی شكل مقابل كلیسای سنت پیتر در رم است كه در آغاز نیمه دوم قرن ۱۷ ساخته شده است. این ستون ها برای بیان ثبات، پایداری و همبستگی نیز به كار می آمد و گاهی نیز نمادی از آغاز عصری جدید بود.
ساعت های تزئینی
ساعت های تزئینی، زینت بخش بسیاری از میادین هستند و اشكال متنوعی دارند كه یكی از آنها برج ساعت است، این ساعت ها اثر قوی بر چشم، فكر و ذهن رهگذر دارد و اگر به دقت مكان یابی و با حساسیت جایگاه آن طراحی شود، نشانه قوی در شهر محسوب می شود و تاثیر بصری قوی خواهد گذاشت. این نوع اثر حجمی فرم باستانی ندارد و در قرنهای اخیر به كار گرفته شده است.
از سوی دیگر موضوعات، مضامین و مفاهیمی كه دستمایه ساخت مجسمه های شهری می شوند به طور عمده در مقولات زیر قابل طبقه بندی است:
۱. مشاهیر و شخصیت های تاریخی، فرهنگی، ادبی، هنری، سیاسی، علمی و... نظیر فردوسی، ابوریحان بیرونی، میرعماد
۲. مبارزان، دلاوران و شهدا، نظیر میرزا كوچك خان جنگلی، امام قلی خان، رییس علی دلواری، شهید بابایی.
۳. ورزشكاران نظیر تختی.
۴. روایت ها و شخصیت های اسطورهای نظیر روایت مبارزه گرشاسب و اژدها
۵. موجودات اسطورهای نظیر سیمرغ
۶. مضامین مذهبی نظیر توحید، نماز، اذان، انتظار فرج و...
۷. مضامین مذهبی، سیاسی نظیر شهادت، ولایت و...
۸. یادمان های تاریخی، سیاسی، ورزشی و عمرانی نظیر یادمان انقلاب در میدان انقلاب تهران و یادمان صعود ایران به جام جهانی فوتبال در بندر گناوه، یادمان های جنگ و یادمان های گازرسانی به شهرها.
۹. مضامین عاطفی یا احساسی نظیر مجسمه مادر
۱۰. مضامین اقتصادی و معیشتی نظیر مجسمه هایی كه معرف شیوه معیشت و تولید در شهر یا منطقه هستند مانند مجسمه ماهیگیر، چای كار، چوپان و....
۱۱. تولیدات عمده شهر و منطقه نظیر مجسمه پسته، گندم، گلاب و....
۱۲. مضامین طبیعی و اقلیمی نظیر مجسمه هایی كه معرف طبیعت یا حیوانات ویژه منطقه هستند مجسمه پرندگان یا حیوانات بومی.
۱۳. مضامین سنتی و فرهنگی نظیر مجسمه هایی كه شیوه های زندگی عادات فرهنگی، نحوه تغذیه، آشامیدنی های مورد علاقه و... را نشان می دهد: مجسمه قوری چای، فنجان و...
۱۴. مضامین عملكردی نظیر مجسمه هایی كه معرف عملكرد مكان هستند نظیر مجسمه كوه نورد در تهران كه معرف هویت ورزشی این منطقه است.
۱۵. پیامها و مفاهیم انتزاعی یا واقعی فرهنگی اجتماعی نظیر تنهایی انسان، آزادی، تقابل مدرنیسم و سنت، رنج، فقر، بی خانمانی، انحطاط، پرواز، شكوفایی، تلاش و...
نقشها و كاركردهای مجسمه
۱.تقویت حس مكان:
یكی از مهم ترین كاركردهای مجسمه ایجاد حس مكان تعریف شده، القا روحیه خاص در فضا یا تقویت روحیه یك فضاست. «مكانبخشی از فضاست كه به وسیله شخص یا چیزی اشغال شده است و دارای معنایی ارزشمند است» در صورت هماهنگی مجسمه با محیط و تقویت انسجام بصری محیط پیرامون، شهروندان احساس رضایت و آرامش بیشتری میكنند و حس مكان تقویت میشود.
۲. تعریف و هویت بخشی به فضاهای شهری:
«هویت یعنی محل یك محل معین حدی كه شخص می تواند یك مكان را به عنوان مكان تمایزی از سایر مكان ها شناخته و یا بازشناسی كند به طوری كه شخصیتی مشخص، بی نظیر و یا حداقل مخصوص به خود را دارا شود». مجسمه هایی كه از طراحی خلاقانه و هنرمندانه ای برخوردارند می توانند هویت بخش باشند.
۳. ارتقای كیفیت و ایجاد سرزندگی فضاهای شهری:
فضای خالی از هنر، جذابیت ندارد و فقدان جذابیت از كیفیت فضا می كاهد و مانع ایجاد حس سرزندگی و نشاط در فضای شهری است، مجسمه می تواند این هر دو را در صورت وجود سایر شرایط به فضا، ارزانی دهد.
۴. ارتقای آگاهیهای عمومی و معرفی نمادها و ارزشهای فرهنگی:
مجسمه ها و توضیحات متصل به آن ها می توانند سطح دانش و آگاهی های عمومی شهروندان در خصوص حوادث های فرهنگی یا سایر زمینه ها ارتقا بخشند به عنوان مثال می توانند مردم یك منطقه را با شخصیت ها یا رویدادهای تاریخی یك منطقه آشنا سازند یا نمادهای فرهنگی آن منطقه را معرفی كنند.
برگرفته شده از: سایت ایران مجسمه
نویسنده:کاوه توکلی ، کارن رشاد
هر سال ده ها مجسمه و اثر حجمی به وسیله شهرداری ها در فضاهای شهری و به ویژه میدان های شهرهای بزرگ و كوچك نصب می شود. این حركت در صورتی كه به خوبی هدایت شود می تواند سهم مهمی در ارتقاء كیفیت این فضاها داشته باشد به ویژه آن كه در سال های اخیر چنین فعالیت هایی عمومیت بیشتری یافته و اغلب شهرداری ها برآنند كه مراكز میدان های خود را مزین به پیكرهای سازند، محصول این فعالیت ها خلق آثاری بوده است كه گاه ارزشمند، برخی اوقات معمولی و در مواردی نیز فاقد ارزش های زیبایی شناسانه و موجب تنزل فضای میدان بوده اند.
«هدف شهرسازی ایجاد محیطی آرام و سالم است كه آسایش و غنای زندگی در آن ممكن باشد، آسایش را میتوان در تامین نیازهای مردم تعریف كرد اما غنای زندگی هنگامی پدید می آید كه معنویت هنری در محیط های شهری مزاحم باشد.»
مجسمه‌ها می توانند نقش بسزایی در غنی ساختن زندگی شهری از طریق بیان و هنری داشته باشند این امر به ویژه در میدان ها و فلكه های نقاط عطف شهر كه كانون توجه شهروندان هستند، از اهمیت بیشتری برخوردار است.
عملكرد اصلی مجسمه ها ایجاد حس مكان و هویت تعریف شده و القا روحیه خاص در فضا یا تقویت روحیه یك فضا است تعریف این عنصر و متمایز ساختن از سایر عناصر مبلمان شهری و آثار حجمی چندان ساده نیست و هر تعریفی در این زمینه نسبی است چرا كه مجسمه سازی یك رشته هنری است و هنر نیز تعاریف محدود و مشخص را برنمیتابد و خلاقیت هنری مرزهای هر تعریفی را در می نوردد اما برای آن كه مبنایی برای بحث وجود داشته باشد تعریف زیر قابل ارایه است:
تعریف مجسمه شهری
مجسمه شهری، حجمی سه بعدی و دارای فرم و بیان هنرمندانه است كه از جهات مختلف قابل نظاره است (بنابراین متفاوت از نقش برجسته است كه معمولا حداقل از یك جهت غیرقابل دیدن است و به زمینه ای متصل شده) موضوع آن معمولا پیكره یك انسان، حیوان، گیاه یا شی است و جزیی از مبلمان شهری است كه خارج از فضای بسته قرار گرفته است. كاركرد اصلی مجسمه تزئین، هویت بخشی یا انتقال پیامی به ناظران است و از مصالحی نظیر سنگ، بتن، فلز، چوب، فایبرگلاس ساخته می شود.
مهمترین وجه تمایز مجسمه های شهری با مجسمه هایی كه در فضای بسته قرار گرفته اند، آن است كه بینندگان مجسمه های فضای باز بیشتر، تواتر دیدار آنها فزون تر و تركیب ناظران آن متنوع تر است، بدین ترتیب افرادی كه حتی سواد خواندن و نوشتن ندارند بیننده این حجم ها هستند. مجسمه سازی شهری كار مشترك مجسمه سازان، طراحان منظر و مبلمان شهری، برنامهریزان و طراحان شهری است كه با حمایت و هدایت مدیران شهری انجام میپذیرد هر یك از این عوامل در این فرایند نقشی را بر عهده دارند. ساخت مجسمه به وسیله هنرمند مجسمه ساز انجام می شود و سایر متخصصان در انتخاب مقیاس و مكان مناسب نقش دارند. هدف این همكاری آن است كه ضمن رعایت ملاحظات عملكردی بیشترین لذت بصری برای ناظر به وجود آید.
مجسمه تنها اثر حجمی زینت بخش میادین نیست، آثار حجمی متنوعی در فضاهای شهری استفاده می شوند كه اگرچه گاهی تشابه نزدیكی با مفهوم مجسمه دارند اما دارای هویت متمایز هستند. بهره برداری هوشمندانه از این آثار حجمی نیز می تواند در ارتقای كیفیت فضایی شهر موثر باشد. انواع اصلی آثار حجمی را می توان به نحو زیر طبقه بندی كرد:
طاق های یادمانی
طاق های یادمانی معمولا برای گرامیداشت وقایع بزرگ تاریخی ساخته شده اند بیشترین آن را طاق های پیروزی كه یادمان پیروزی های نظامی بزرگ است و طاق هایی كه به یاد سربازان گمنام كشته شده در جنگ ها برپا می شوند، تشكیل می دهند. یك نمونه از این طاق ها را می توان در میدان اتوال ۴ پاریس مشاهده كرد. این طاق برای یادآوری پیروزی های ناپلئون ساخته شده است.
ستون های یادمانی
سرمنشا این ستون ها به شهرهای یونان باستان باز می گردد این ستونها كه از طاق های یادمانی قدیمی تر هستند، بیشتر برای گرامیداشت یك شخص یا یك رویداد مهم تاریخی به كار برده شده اند. در بسیاری از موارد مجسمه یك فرد مهم بر فراز این ستون های بلند نصب می شد. این تركیب نشان دهنده اهمیت بسیار زیاد آن فرد بود.
نوع دیگری از ستون ها كه به تنهایی و بدون مجسمه به كار برده می شوند ستون های هرمی شكل هستند كه منشا مصری دارند و برای مصریان باستان نمادی مذهبی به شمار میآمد. این ستون ها برای نشان دادن مركز به كار می آمد و نمادی از هندسه گرایی، نظم و قدرت بود از جمله مواردی كه این نوع متون مورد استفاده قرار گرفته، میدان مهم بیضی شكل مقابل كلیسای سنت پیتر در رم است كه در آغاز نیمه دوم قرن ۱۷ ساخته شده است. این ستون ها برای بیان ثبات، پایداری و همبستگی نیز به كار می آمد و گاهی نیز نمادی از آغاز عصری جدید بود.
ساعت های تزئینی
ساعت های تزئینی، زینت بخش بسیاری از میادین هستند و اشكال متنوعی دارند كه یكی از آنها برج ساعت است، این ساعت ها اثر قوی بر چشم، فكر و ذهن رهگذر دارد و اگر به دقت مكان یابی و با حساسیت جایگاه آن طراحی شود، نشانه قوی در شهر محسوب می شود و تاثیر بصری قوی خواهد گذاشت. این نوع اثر حجمی فرم باستانی ندارد و در قرنهای اخیر به كار گرفته شده است.
از سوی دیگر موضوعات، مضامین و مفاهیمی كه دستمایه ساخت مجسمه های شهری می شوند به طور عمده در مقولات زیر قابل طبقه بندی است:
۱. مشاهیر و شخصیت های تاریخی، فرهنگی، ادبی، هنری، سیاسی، علمی و... نظیر فردوسی، ابوریحان بیرونی، میرعماد
۲. مبارزان، دلاوران و شهدا، نظیر میرزا كوچك خان جنگلی، امام قلی خان، رییس علی دلواری، شهید بابایی.
۳. ورزشكاران نظیر تختی.
۴. روایت ها و شخصیت های اسطورهای نظیر روایت مبارزه گرشاسب و اژدها
۵. موجودات اسطورهای نظیر سیمرغ
۶. مضامین مذهبی نظیر توحید، نماز، اذان، انتظار فرج و...
۷. مضامین مذهبی، سیاسی نظیر شهادت، ولایت و...
۸. یادمان های تاریخی، سیاسی، ورزشی و عمرانی نظیر یادمان انقلاب در میدان انقلاب تهران و یادمان صعود ایران به جام جهانی فوتبال در بندر گناوه، یادمان های جنگ و یادمان های گازرسانی به شهرها.
۹. مضامین عاطفی یا احساسی نظیر مجسمه مادر
۱۰. مضامین اقتصادی و معیشتی نظیر مجسمه هایی كه معرف شیوه معیشت و تولید در شهر یا منطقه هستند مانند مجسمه ماهیگیر، چای كار، چوپان و....
۱۱. تولیدات عمده شهر و منطقه نظیر مجسمه پسته، گندم، گلاب و....
۱۲. مضامین طبیعی و اقلیمی نظیر مجسمه هایی كه معرف طبیعت یا حیوانات ویژه منطقه هستند مجسمه پرندگان یا حیوانات بومی.
۱۳. مضامین سنتی و فرهنگی نظیر مجسمه هایی كه شیوه های زندگی عادات فرهنگی، نحوه تغذیه، آشامیدنی های مورد علاقه و... را نشان می دهد: مجسمه قوری چای، فنجان و...
۱۴. مضامین عملكردی نظیر مجسمه هایی كه معرف عملكرد مكان هستند نظیر مجسمه كوه نورد در تهران كه معرف هویت ورزشی این منطقه است.
۱۵. پیامها و مفاهیم انتزاعی یا واقعی فرهنگی اجتماعی نظیر تنهایی انسان، آزادی، تقابل مدرنیسم و سنت، رنج، فقر، بی خانمانی، انحطاط، پرواز، شكوفایی، تلاش و...
نقشها و كاركردهای مجسمه
۱.تقویت حس مكان:
یكی از مهم ترین كاركردهای مجسمه ایجاد حس مكان تعریف شده، القا روحیه خاص در فضا یا تقویت روحیه یك فضاست. «مكانبخشی از فضاست كه به وسیله شخص یا چیزی اشغال شده است و دارای معنایی ارزشمند است» در صورت هماهنگی مجسمه با محیط و تقویت انسجام بصری محیط پیرامون، شهروندان احساس رضایت و آرامش بیشتری میكنند و حس مكان تقویت میشود.
۲. تعریف و هویت بخشی به فضاهای شهری:
«هویت یعنی محل یك محل معین حدی كه شخص می تواند یك مكان را به عنوان مكان تمایزی از سایر مكان ها شناخته و یا بازشناسی كند به طوری كه شخصیتی مشخص، بی نظیر و یا حداقل مخصوص به خود را دارا شود». مجسمه هایی كه از طراحی خلاقانه و هنرمندانه ای برخوردارند می توانند هویت بخش باشند.
۳. ارتقای كیفیت و ایجاد سرزندگی فضاهای شهری:
فضای خالی از هنر، جذابیت ندارد و فقدان جذابیت از كیفیت فضا می كاهد و مانع ایجاد حس سرزندگی و نشاط در فضای شهری است، مجسمه می تواند این هر دو را در صورت وجود سایر شرایط به فضا، ارزانی دهد.
۴. ارتقای آگاهیهای عمومی و معرفی نمادها و ارزشهای فرهنگی:
مجسمه ها و توضیحات متصل به آن ها می توانند سطح دانش و آگاهی های عمومی شهروندان در خصوص حوادث های فرهنگی یا سایر زمینه ها ارتقا بخشند به عنوان مثال می توانند مردم یك منطقه را با شخصیت ها یا رویدادهای تاریخی یك منطقه آشنا سازند یا نمادهای فرهنگی آن منطقه را معرفی كنند.
برگرفته شده از: سایت ایران مجسمه
آخرین ویرایش:
