یکی از مهمترین و موثرترین راه های تشخیص سرطان سینه،به خصوص در مراحل اولیه بیماری،انجام ماموگرافی است.
یکی از موثرترین راه های مبارزه با این بیماری،تشخیص آن در مراحل اولیه پیدایش است.به عقیده اکثر پزشکان در صورت تشخیص به موقع سرطان در مراحل اولیه می توان درمان موثرتری را انجام داد و از میزان مرگ و میر احتمالی کاست.
مطالعات نشان می دهند که تصویربرداری ماموگرافیک دوره ای در زنان بدون نشانه،نرخ ابتلا به سرطان را به میزان زیادی کاهش می دهد.
ماموگرافی,لیزر ماموگرافی,رادیوگرافیعمده سرطان های پستان از بافت غده ای سینه منشأ می گیرند که با تغییرات آناتومیک و انحراف در مجرای طبیعی و رسوب ذرات کلسیفه ریز با قطر تقریبی 500 میکرومتر و بروز توده های کوچک و بزرگ همراه است.سرطان های پستان معمولا از ربع خارجی پستان آغاز شده و ممکن است توده های بدخیم، به فاشیای قفسه سینه اتصال یابند و یا به پوست گسترش پیدا کنند و موجب فرورفتگی شوند.
سرطان پستان به تدریج گسترش می یابد و این گسترش در اغلب موارد گره های لنفی در زیر بغل و در طول شریان پستانی داخل را در بر می گیرد.
در حدود 90% از ضایعات خوش خیم و بدخیم پستان از طریق لمس پستان شناسایی می شوند.با این حال ممکن است تا زمان قابل لمس شدن یک توده بدخیم بدون درد و منفرد،گسترش به گره های لنفی صورت گرفته باشد.بنابر این،تشخیص در مراحل اولیه سرطان،به عنوان یک عامل حیاتی در درمان موفق به شمار می رود.
[h=2]مبانی ماموگرافی
[/h]ماموگرافی انجام رادیوگرافی از نسج نرم پستان هاست و عمدتاً به منظور شناسایی و تشخیص سرطان پستان و نیز به منظور ارزیابی توده های قابل لمس و ضایعات غیر قابل لمس پستان مورد استفاده قرار می گیرد.
به طور تخمینی می توان گفت که با استفاده از ماموگرافی،سرطان پستان دو سال قبل از قابل لمس شدن ضایعه غیر طبیعی قابل شناسایی است.
جذب پرتو X در بافت عمدتاً از طریق جذب فوتو الکتریک و کمپتون صورت می پذیرد.
در انرژی های بالاتر از 30 kev جذب فوتو الکتریک کاهش قابل ملاحظه ای یافته و پدیده کمپتون بر آن غلبه می کند که باعث جذب نسبتاً یکنواخت پرتو در بافت های دارای عدد اتمی متفاوت شده و در نتیجه کنتراست تصویر کاهش می یابد.
اما در انرژی های بین 20 تا 30 kev اغلب برخوردها از طریق پدیده فوتو الکتریک صورت می گیرد که در این حالت به علت تولید بسیار ناچیز پرتوهای پراکنده و جذب در رادیوگرافی از نسج نرم باید از کیلوولت های پایین برای افزایش احتمال جذب فوتوالکتریک استفاده نمود.
[h=2]دستگاه ماموگرافی
[/h]به طور کلی هر دستگاه ماموگرافی از چهار جز اصلی تشکیل شده است .
1)تیوب اشعه ایکس
2)کمپرسور
3)سیستم گیرنده تصویر
4)صفحه کنترل عوامل تابش
[h=2]1) تیوب اشعه ایکس
[/h]در حال حاضر سه نوع لامپ مولد پرتو ایکس در ماموگرافی وجود دارد که براساس جنس هدف یا آند آنها،تقسیم بندی می گردند و عبارتند از:
لامپ های پرتو ایکس با هدفی از جنس تنگستن،مولیبدن و آلیاژ مولیبدن-تنگستن.
در مولد های پرتو ایکس از صافی ها جهت بالا بردن کیفیت دسته پرتو تولید شده و حذف پرتوهای کم انرژی
موجود در آن و کاهش دوز جذبی پوست بیمار استفاده می شود.دسته پرتو ایکس تولید شده در 2مرحله قبل از رسیدن به بیمار فیلتر می شود.
مرحله اول مربوط به روغن درون لامپ و شیشه آن می شود که به آن صافی ذاتی می گویند.
مرحله دوم یا صافی اضافی در واقع صفحات فلزی با ضخامت ها و جنس های متفاوت هستند که بسته به مقدار انرژی دسته پرتو و جنس هدف بر سر راه پرتو های اولیه قرار می گیرند.
در لامپ های مولد پرتو ایکس ماموگرافی نوع صافی و ضخامت آن بسیار مهم است.
صافی ها قادر هستند با حذف بخش عمده ای از پرتو های ترمزی از کاهش کنتراست تصویر توسط این پرتوها جلوگیری نمایند.
شدت پرتوهای ایکس خروجی از لامپ مولد اشعه پرتو،در تمام قسمت های دسته پرتو ایکس تولید شده یکسان نیست،بلکه در سمت آند نسبت به سمت کاتد دارای شدت کمتری است.این کاهش شدت درقسمتی از پرتوهای خروجی که تقریباً موازی با سطح آند هستند،به علت جذب مقداری از فوتون های پرتو ایکس در هدف
صورت می پذیرد.این تغییرات در شدت اشعه را اثر پاشنه آند می نامند که مقدار آن به زاویه خروجی دسته پرتو تابشی از هدف وابسته است.
در ماموگرافی با توجه به شکل مخروطی پستان ها ،جهت تابش یکنواخت لازم است که شدت پرتو در قسمت
ضخیم تر بافت (سمت قفسه سینه) بیشتر از قسمت نازکتر (قسمت نوک پستان) باشد.
[h=2] 2)کمپرسور
[/h]کمپرسور وسیله ای شفاف ،محکم و از جنس پلاستیک(Lexan) با ضخامت 1mm است که برای فشرده کردن عضو به کار می رود.
سطح کمپرسور باید صاف و موازی سطح سینی نگه دارنده کاست بوده و از لحاظ دانسیته اتمی و ضخامت باید همسان و یکنواخت باشد.در غیر این صورت به علت عدم جذب یکنواخت دسته پرتو در کمپرسور،مکان های مختلف عضو به طور یکنواخت تابش ندیده و باعث تفسیر اشتباه پزشک می گردد.
لبه جلویی کمپرسور که به سطح قفسه سینه بیمار تکیه می کند،دارای زاویه 85 درجه و 3الی 4 سانتی متر جهت
عقب راندن چربی های زیر بغل بالا می آید.این زاویه نباید شیبدار و منحنی باشد،چون در هنگام استفاده از
کمپرسور،بافت احشایی پستان تا حد لازم فشرده نشده و ضخیمتر از مکان های دیگر بافت باقی می ماند.
در این صورت این قسمت از بافت،کمتر ازحد لازم تابش می بیند و یا اینکه اصلاً در میدان تابش قرار نگرفته و از حیطه تصویربرداری حذف می گردد.
در هر دو صورت،اطلاعات نهفته موجود در این بخش از تصویر حذف شده و باعث اشتباه پزشک می گردد.
[h=2]3)گیرنده های تصویر
[/h]در ماموگرافی سه نوع گیرنده تصویر وجود دارد:
1) فیلم با تابش مستقیم اشعه ایکس
2) کاغذ های زیرو رادیوگرافی
3) فیلم های همراه با صفحات تشدید کننده
در حال حاضر به علت برتری استفاده از صفحات تشدید کننده از لحاظ پرتوگیری بیماران و کیفیت تصاویر،دو روش اول از رده خارج شده اند.
[h=2]4) صفحه کنترل عوامل تابش
[/h]1)کیلو ولتاژ پیک
در ماموگرافی گستره کیلوولتاژ کاربردی در تمامی انواع تیوب ها با استفاده از سیستم فیلم اسکرین بین 25kvp
تا40 متغیر است .بهترین کنتراست در 28kvp تا 30 و با استفاده از تیوب با آند مولیبدن به دست می آید.
2)میلی آمپر
در تیوب های مولد پرتو ایکس ماموگرافی تغییرات میلی آمپر از چند میلی آمپر تا 400 میلی آمپر تغییر می کند.
مقدار میلی آمپر تنظیم شده تابعی از نوع ژنراتور (تک فاز یا سه فاز) ،اندازه کانونی،فاصله عضو تا نقطه کانونی و مدت زمان تابش است.
3)مدت زمان تابش
مدت زمان تابش بسته به نوع گیرنده تصویر،قابلیت های هندسی دستگاه ماموگرافی و کیلوولتاژ تنظیمی،تغییر
می کند.
در ماموگرافی با تابش مستقیم فیلم،مدت زمان تابش بین 0.1 تا 3 ثانیه است که با استفاده از سیستم
فیلم – اسکرین سریع تر ، می توان مدت زمان تابش را کوتاه تر نمود و از احتمال ایجاد نا واضحی حرکتی
(Motion Artifact) و تکرار رادیو گرافی و در نتیجه از پرتوگیری بیش از حد بیمار کاست.
[h=2]کنترل خودکار پرتودهی AEC
[/h]برخی از دستگاه های ماموگرافی قادرند پارامترهای تابش را به طور خودکار کنترل کنند.این کنترل می تواند به صورت تمام خودکار باشد یعنی تکنسین هیچ دخالتی در تنظیم عوامل تابش ندارد و یا اینکه نیمه خودکار باشد که تکنسین با تنظیم کیلوولتاژ خروجی اجازه تنظیم میلی آمپر ثانیه را به دستگاه می دهد.
در این سیستم سلول های حساس فتوتایمر موجود در زیر بوکی،هلال کوچکی از بخش مرکزی عضو را پس از یک تابش کوچک ابتدایی،از لحاظ دانسیته تقریبی آن ارزیابی کرده و سپس نسبت به دانسیته بافت،پرتو دهی مناسب را اعمال می نماید.
[h=3]لیزر ماموگرافی
[/h]با استفاده از لیزر و سی تی اسکن،روش جدیدی برای تصویربرداری از سینه بدون اشعه ایکس ارائه شده است که نیاز به بیوبسی را کم می کند و ارزش تشخیصی بالایی دارد.
روش شبیه سی تی اسکن با اشعه ایکس است ولی لیزر جای اشعه ایکس را گرفته است. لیزر با فرکانسی تولید می شود که با ضریب جذب اکسی و دی اکسی هموگلوبین مطابقت دارد.
بیمار یکی از پستان هایش را در محفظه اسکن قرار می دهد طوری که کاملاً معلق بماند و با هیچ قسمتی از سیستم در تماس نباشد.
با تابش لیزر و اندازه گیری ضرایب جذب بافتی،تصویر سه بعدی به دست می آید که به راحتی می توان مثبت یا منفی بودن تست را از روی آن تشخیص داد.
این سیستم تحت نام ماموگرافی لیزری برش نگاری کامپیوتری(CCTLM) عرضه شده است.
بسیاری از ماموگرافی ها به نتیجه قطعی درباره سرطان منجر نمی شوند،چون خواندن آنها مشکل است.در نتیجه بیماران ناچار به بیوبسی می شوند که عملی دردناک است.سیستم جدید با کم کردن احتمال نیاز به بیوبسی کیفیت زندگی را برای زنان بالا می برد.
[h=3]مشکلات ماموگرافی
[/h]موضوع تابش پرتو های یونساز x و خطر آن برای بیماران همواره مهمترین ریسک در کار با ماموگرافی است.
در یک آزمایش معمول ماموگرافی،میزان تابش به بیمار بین 1.5 mGy تا 2.5 mGy است.این موضوع خود ریسک ابتلا به سرطان را افزایش می دهد.
به صورت تئوری نشان داده شده است که هربار تابش به میزان 4 در میلیون احتمال ابتلا را افزایش می دهد.
احتمال ابتلای فرد به سرطان سینه در حالت معمولی 1500 در میلیون است.بنابراین افزایش ریسک چندان زیاد نیست.با این حال برای حل این مشکل به تازگی روش هایی ارائه شده اند که از اولتراسوند یا لیزر برای ماموگرافی استفاده می کنند.
با این حال هنوز ماموگرافی استاندارد طلایی در این حوزه است.
منبع: آکاایران
یکی از موثرترین راه های مبارزه با این بیماری،تشخیص آن در مراحل اولیه پیدایش است.به عقیده اکثر پزشکان در صورت تشخیص به موقع سرطان در مراحل اولیه می توان درمان موثرتری را انجام داد و از میزان مرگ و میر احتمالی کاست.
مطالعات نشان می دهند که تصویربرداری ماموگرافیک دوره ای در زنان بدون نشانه،نرخ ابتلا به سرطان را به میزان زیادی کاهش می دهد.
ماموگرافی,لیزر ماموگرافی,رادیوگرافی
سرطان پستان به تدریج گسترش می یابد و این گسترش در اغلب موارد گره های لنفی در زیر بغل و در طول شریان پستانی داخل را در بر می گیرد.
در حدود 90% از ضایعات خوش خیم و بدخیم پستان از طریق لمس پستان شناسایی می شوند.با این حال ممکن است تا زمان قابل لمس شدن یک توده بدخیم بدون درد و منفرد،گسترش به گره های لنفی صورت گرفته باشد.بنابر این،تشخیص در مراحل اولیه سرطان،به عنوان یک عامل حیاتی در درمان موفق به شمار می رود.
[h=2]مبانی ماموگرافی
[/h]ماموگرافی انجام رادیوگرافی از نسج نرم پستان هاست و عمدتاً به منظور شناسایی و تشخیص سرطان پستان و نیز به منظور ارزیابی توده های قابل لمس و ضایعات غیر قابل لمس پستان مورد استفاده قرار می گیرد.
به طور تخمینی می توان گفت که با استفاده از ماموگرافی،سرطان پستان دو سال قبل از قابل لمس شدن ضایعه غیر طبیعی قابل شناسایی است.
جذب پرتو X در بافت عمدتاً از طریق جذب فوتو الکتریک و کمپتون صورت می پذیرد.
در انرژی های بالاتر از 30 kev جذب فوتو الکتریک کاهش قابل ملاحظه ای یافته و پدیده کمپتون بر آن غلبه می کند که باعث جذب نسبتاً یکنواخت پرتو در بافت های دارای عدد اتمی متفاوت شده و در نتیجه کنتراست تصویر کاهش می یابد.
اما در انرژی های بین 20 تا 30 kev اغلب برخوردها از طریق پدیده فوتو الکتریک صورت می گیرد که در این حالت به علت تولید بسیار ناچیز پرتوهای پراکنده و جذب در رادیوگرافی از نسج نرم باید از کیلوولت های پایین برای افزایش احتمال جذب فوتوالکتریک استفاده نمود.
[h=2]دستگاه ماموگرافی
[/h]به طور کلی هر دستگاه ماموگرافی از چهار جز اصلی تشکیل شده است .
1)تیوب اشعه ایکس
2)کمپرسور
3)سیستم گیرنده تصویر
4)صفحه کنترل عوامل تابش
[h=2]1) تیوب اشعه ایکس
[/h]در حال حاضر سه نوع لامپ مولد پرتو ایکس در ماموگرافی وجود دارد که براساس جنس هدف یا آند آنها،تقسیم بندی می گردند و عبارتند از:
لامپ های پرتو ایکس با هدفی از جنس تنگستن،مولیبدن و آلیاژ مولیبدن-تنگستن.
در مولد های پرتو ایکس از صافی ها جهت بالا بردن کیفیت دسته پرتو تولید شده و حذف پرتوهای کم انرژی
موجود در آن و کاهش دوز جذبی پوست بیمار استفاده می شود.دسته پرتو ایکس تولید شده در 2مرحله قبل از رسیدن به بیمار فیلتر می شود.
مرحله اول مربوط به روغن درون لامپ و شیشه آن می شود که به آن صافی ذاتی می گویند.
مرحله دوم یا صافی اضافی در واقع صفحات فلزی با ضخامت ها و جنس های متفاوت هستند که بسته به مقدار انرژی دسته پرتو و جنس هدف بر سر راه پرتو های اولیه قرار می گیرند.
در لامپ های مولد پرتو ایکس ماموگرافی نوع صافی و ضخامت آن بسیار مهم است.
صافی ها قادر هستند با حذف بخش عمده ای از پرتو های ترمزی از کاهش کنتراست تصویر توسط این پرتوها جلوگیری نمایند.
شدت پرتوهای ایکس خروجی از لامپ مولد اشعه پرتو،در تمام قسمت های دسته پرتو ایکس تولید شده یکسان نیست،بلکه در سمت آند نسبت به سمت کاتد دارای شدت کمتری است.این کاهش شدت درقسمتی از پرتوهای خروجی که تقریباً موازی با سطح آند هستند،به علت جذب مقداری از فوتون های پرتو ایکس در هدف
صورت می پذیرد.این تغییرات در شدت اشعه را اثر پاشنه آند می نامند که مقدار آن به زاویه خروجی دسته پرتو تابشی از هدف وابسته است.
در ماموگرافی با توجه به شکل مخروطی پستان ها ،جهت تابش یکنواخت لازم است که شدت پرتو در قسمت
ضخیم تر بافت (سمت قفسه سینه) بیشتر از قسمت نازکتر (قسمت نوک پستان) باشد.
[h=2] 2)کمپرسور
[/h]کمپرسور وسیله ای شفاف ،محکم و از جنس پلاستیک(Lexan) با ضخامت 1mm است که برای فشرده کردن عضو به کار می رود.
سطح کمپرسور باید صاف و موازی سطح سینی نگه دارنده کاست بوده و از لحاظ دانسیته اتمی و ضخامت باید همسان و یکنواخت باشد.در غیر این صورت به علت عدم جذب یکنواخت دسته پرتو در کمپرسور،مکان های مختلف عضو به طور یکنواخت تابش ندیده و باعث تفسیر اشتباه پزشک می گردد.
لبه جلویی کمپرسور که به سطح قفسه سینه بیمار تکیه می کند،دارای زاویه 85 درجه و 3الی 4 سانتی متر جهت
عقب راندن چربی های زیر بغل بالا می آید.این زاویه نباید شیبدار و منحنی باشد،چون در هنگام استفاده از
کمپرسور،بافت احشایی پستان تا حد لازم فشرده نشده و ضخیمتر از مکان های دیگر بافت باقی می ماند.
در این صورت این قسمت از بافت،کمتر ازحد لازم تابش می بیند و یا اینکه اصلاً در میدان تابش قرار نگرفته و از حیطه تصویربرداری حذف می گردد.
در هر دو صورت،اطلاعات نهفته موجود در این بخش از تصویر حذف شده و باعث اشتباه پزشک می گردد.
[h=2]3)گیرنده های تصویر
[/h]در ماموگرافی سه نوع گیرنده تصویر وجود دارد:
1) فیلم با تابش مستقیم اشعه ایکس
2) کاغذ های زیرو رادیوگرافی
3) فیلم های همراه با صفحات تشدید کننده
در حال حاضر به علت برتری استفاده از صفحات تشدید کننده از لحاظ پرتوگیری بیماران و کیفیت تصاویر،دو روش اول از رده خارج شده اند.
[h=2]4) صفحه کنترل عوامل تابش
[/h]1)کیلو ولتاژ پیک
در ماموگرافی گستره کیلوولتاژ کاربردی در تمامی انواع تیوب ها با استفاده از سیستم فیلم اسکرین بین 25kvp
تا40 متغیر است .بهترین کنتراست در 28kvp تا 30 و با استفاده از تیوب با آند مولیبدن به دست می آید.
2)میلی آمپر
در تیوب های مولد پرتو ایکس ماموگرافی تغییرات میلی آمپر از چند میلی آمپر تا 400 میلی آمپر تغییر می کند.
مقدار میلی آمپر تنظیم شده تابعی از نوع ژنراتور (تک فاز یا سه فاز) ،اندازه کانونی،فاصله عضو تا نقطه کانونی و مدت زمان تابش است.
3)مدت زمان تابش
مدت زمان تابش بسته به نوع گیرنده تصویر،قابلیت های هندسی دستگاه ماموگرافی و کیلوولتاژ تنظیمی،تغییر
می کند.
در ماموگرافی با تابش مستقیم فیلم،مدت زمان تابش بین 0.1 تا 3 ثانیه است که با استفاده از سیستم
فیلم – اسکرین سریع تر ، می توان مدت زمان تابش را کوتاه تر نمود و از احتمال ایجاد نا واضحی حرکتی
(Motion Artifact) و تکرار رادیو گرافی و در نتیجه از پرتوگیری بیش از حد بیمار کاست.
[h=2]کنترل خودکار پرتودهی AEC
[/h]برخی از دستگاه های ماموگرافی قادرند پارامترهای تابش را به طور خودکار کنترل کنند.این کنترل می تواند به صورت تمام خودکار باشد یعنی تکنسین هیچ دخالتی در تنظیم عوامل تابش ندارد و یا اینکه نیمه خودکار باشد که تکنسین با تنظیم کیلوولتاژ خروجی اجازه تنظیم میلی آمپر ثانیه را به دستگاه می دهد.
در این سیستم سلول های حساس فتوتایمر موجود در زیر بوکی،هلال کوچکی از بخش مرکزی عضو را پس از یک تابش کوچک ابتدایی،از لحاظ دانسیته تقریبی آن ارزیابی کرده و سپس نسبت به دانسیته بافت،پرتو دهی مناسب را اعمال می نماید.
[h=3]لیزر ماموگرافی
[/h]با استفاده از لیزر و سی تی اسکن،روش جدیدی برای تصویربرداری از سینه بدون اشعه ایکس ارائه شده است که نیاز به بیوبسی را کم می کند و ارزش تشخیصی بالایی دارد.
روش شبیه سی تی اسکن با اشعه ایکس است ولی لیزر جای اشعه ایکس را گرفته است. لیزر با فرکانسی تولید می شود که با ضریب جذب اکسی و دی اکسی هموگلوبین مطابقت دارد.
بیمار یکی از پستان هایش را در محفظه اسکن قرار می دهد طوری که کاملاً معلق بماند و با هیچ قسمتی از سیستم در تماس نباشد.
با تابش لیزر و اندازه گیری ضرایب جذب بافتی،تصویر سه بعدی به دست می آید که به راحتی می توان مثبت یا منفی بودن تست را از روی آن تشخیص داد.
این سیستم تحت نام ماموگرافی لیزری برش نگاری کامپیوتری(CCTLM) عرضه شده است.
بسیاری از ماموگرافی ها به نتیجه قطعی درباره سرطان منجر نمی شوند،چون خواندن آنها مشکل است.در نتیجه بیماران ناچار به بیوبسی می شوند که عملی دردناک است.سیستم جدید با کم کردن احتمال نیاز به بیوبسی کیفیت زندگی را برای زنان بالا می برد.
[h=3]مشکلات ماموگرافی
[/h]موضوع تابش پرتو های یونساز x و خطر آن برای بیماران همواره مهمترین ریسک در کار با ماموگرافی است.
در یک آزمایش معمول ماموگرافی،میزان تابش به بیمار بین 1.5 mGy تا 2.5 mGy است.این موضوع خود ریسک ابتلا به سرطان را افزایش می دهد.
به صورت تئوری نشان داده شده است که هربار تابش به میزان 4 در میلیون احتمال ابتلا را افزایش می دهد.
احتمال ابتلای فرد به سرطان سینه در حالت معمولی 1500 در میلیون است.بنابراین افزایش ریسک چندان زیاد نیست.با این حال برای حل این مشکل به تازگی روش هایی ارائه شده اند که از اولتراسوند یا لیزر برای ماموگرافی استفاده می کنند.
با این حال هنوز ماموگرافی استاندارد طلایی در این حوزه است.
منبع: آکاایران