ماریتیغال ( شوکه ابراهیم،خار مریم،سیلیبین،علیص )
نام علمی : Sylibum Marianum
خانواده : Astraceae
نام انگلیسی : Milk Thistle , Mary Thistle
Sylibum از کلمه یونانی Sylibun انتخاب شده و Marianum از کلمه مریم مقدس Virgin Mary به دلیل چکیدن قطره های شیره گیاه روی برگها و ایجاد لکه های سفید روی آن
گرفته شده است.در این جنس 2 گونه علفی یکساله تا دو ساله،دارای برگ هایی با رگه های سفید یا رنگارنگ و گل هایی منفرد و کلاپرکی که فاقد گل های زبانه ای هستند وجود
دارد.پراکنش آنها در مدیترانه بوده و در شمال و جنوب قاره آمریکا اهلی شده اند
.گیاه شناسی
ماریتیغال گیاهی علفی،یکساله تا دوساله،با ساقه گل دهنده 50-250 سانتی متر است.برگهای پهن و شکننده با ظاهری مرمری شکل و در کناره های آن خارهای زرد وجود دارد.گل
آذین ماریتیغال درشت و خاردار،دارای گلهای آبی که در انتهای ساقه تشکیل میشوند،در توده های بومی آن گاهی گل سفید هم دیده میشود.بذرهای ماریتیغال به اندازه دانه گندم(شبیه
تخم آفتاب گردان)،دارای ناف سفید رنگ و برجسته و سطح صاف به رنگ قهوه ای روشن است.کاسبرگها در روی دانه به صورت خارهای زبری در آمده اند که به انشار بذر کمک می
کنند.ریشه راست و دارای انشعاب است. (زراعت و تولید برخی گیاهان دارویی،مجنون حسینی-دوازده امامی
)ترکیبات شیمیایی
در میوه ها یا بذرهای گیاه ماریتیغال بین 1 تا 4 درصد فلاونوئیدهای مختلف وجود دارد که به مجموعه آنها سیلی مارین گفته می شود و همچنین دارای مواد مؤثر تلخ و پلی استلین
است.بذرهای این گیاه از نظر مواد مؤثر ارزشمندتر از دیگر قسمت های گیاه است.بذرهای حاصل از گلهای سفید فاقد مواد مؤثرند.مقدار مواد مؤثر ماریتیغال در ایران بیشتر از سایر
کشورها ذکر شده است.رنگ گل در توده بومی ماریتیغال بنفش است و گاهی رنگ گل سفید هم دیده می شود.
نیاز اکولوژیکی
این گیاه به مناطق نیمه مرطوب و نیمه سرد ( کرمانشاه،سنندج،قزوین،مرکزی و ... ) به ویژه در ارتفاعات سازگاری مناسبی دارد و می تواند به خوبی دمای 6- درجه را تحمل کند
( بیشترین حد مقاومت در مرحله رزت است ).تحمل خوبی به خشکی و شوری دارد و در مجموع گیاه کم توقعی محسوب می شود.به سله خاک نیز حساس است.)بذرها در دمای 8-10
درجه جوانه می زنند ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی بذر بین 18-20 درجه است.
کاشت
به طور معمول گیاه ماریتیغال با بذر تکثیر می شود.جوانه زدن و سبز شدن در این گیاه با سرعت انجام می شود. چنانچه این گیاه در پاییز کشت شود،توصیه میشود تاریخ کاشت در هر
منطقه چنان تعیین شود که قبل از شروع سرمای زمستان وزن خشک هر بوته به 15 الی 20 گرم برسد و تعداد برگهای رزت تشکیل شده بین 8-4 برگ باشد.تأخیر در کشت سبب می
شود که بوته ها به این مرحله نرسند و به سرما حساس بشوند.چنانچه زودتر از این مرحله کشت انجام شود،علاوه بر اینکه نیاز آبی و غذایی گیاه افزایش می یابد،احتمال دارد که
ساقه گل دهنده تشکیل شده و جوانه های انتهایی از داخل پوشش برگهای رزت خارج شوند و در این حالت است که بوته ها به سرما حساس می شوند.اصولا ماریتیغال برای اینکه به
مرحله رشد مناسب قبل از سرما برسد به 30-40 روز دمای روزانه بالای 10 درجه نیاز دارد.طبق یک قاعده کلی،ماریتیغال را همزمان با کشت کلزا در هر منطقه می کارند.ماریتیغال
گیاهی کم توقع است،اما اضافه کردن کودهای آلی و شیمیایی افزایش چشمگیری را در مقدار محصول آن موجب میشود.{مقدار 150-200 کیلوگرم کود اوره در 3 مرحله : آماده
سازی زمین-تکمیل دوره رزت و شروع گلدهی} بر اساس پژوهش های انجام شده از میان 3 زمان کاشت ماریتیغال در فصول پاییز،زمستان و بهار،بیشترین مقدار محصول در کشت
پاییزه به دست آمده است.کاشت بذر در ردیف هایی با فاصله 50 سانتی متر و روی ردیف 20 سانتی متر انجام می شود.
نگاهی کوتاه به نتایج چند آزمایش بر روی گیاه دارویی ماریتیغال
بر اساس آزمایشی که امید بیگی و همکاران در منطقه بهداشت نور انجام دادند به این نتایج رسیدند : شروع رشد از اوایل مهرماه بوده و مرحله رویشی و تشکیل برگهای طوقه ای تا
اواخر اسفند ماه ادامه داشت.ساقه دهی از اوایل فروردین،گل دهی در دهه اول اردیبهشت و زمان بذر دهی این گیاه در اوایل خرداد می باشد.بر اساس آزمایشی که معینی و همکاران
در دانشکده کشاورزی کرمانشاه انجام دادند به نتایج زیر رسیدند :بیشترین مقدار عملکرد در فاصله بوته 15 سانتی متر به دست آمد.با کاهش فاصله بین بوته و افزایش تراکم،عملکرد
بذر افزایش پیدا کرد.حدود 10 روز پس از کاشت مرحله جوانه زنی گیاه وارد مرحله 3 برگی شده و 80 روز پس از کاشت گیاه وارد مرحله گلدهی می شود.در سال 76 ابدالی و فتحی
آزمایشی برای بررسی میزان روغن گیاه ماریتیغال در تراکم های مختلف در اهواز انجام دادند که بر اساس آن تراکم 80000 بوته در هکتار بیشترین درصد روغن(30 درصد)را به
دست آورد.نوبخت طی یک آزمایشی اثر سطوح مختلف کود نیتروژن بر عملکرد کمی و کیفی ماریتیغال را مورد بررسی قرار داد و مشاهده نمود که با افزایش مقدار کود نیتروژن،مقدار
سیلی مارین دانه اندکی کاهش پیدا میکند.ولی افزایش افزایش عملکرد دانه ناشی از کاربرد نیتروژن به مقداری بود که به راحتی کاهش سیلی مارین دانه جبران گردید و عملکرد سیلی
مارین در واحد سطح نیز افزایش یافت.در این آزمایش حداکثر مقدار سیلی مارین در واحد سطح از به کار بردن 200 کیلو گرم نیتروژن در هکتار به دست آمد.کوشکی بهترین زمان
کاشت 20 شهریور و مناسب ترین تراکم گیاه را 50×30 سانتی متر معرفی کرد.دلیری بر اساس آزمایشی که در سال 88 در اردبیل انجام داد به این نتیجه رسید که از نظر آبیاری و
تنش خشکی،حجم و وزن خشک ریشه در مقایسه با طول ریشه معیار مناسبتری برای ارزیابی ژنوتیپ های محتمل به خشکی است.بر اساس آزمایشی که قلی بیگیان و همکاران در
سال 84 در مرکز تحقیقات منابع طبیعی همند آبسرد انجام دادند،بیشترین عملکرد در تراکم 5 بوته در متر مربع و استفاده از 150 کیلوگرم کود نیتروژن به دست آمد.و بر اساس
آزمایشی که برنا و امید بیگی در پیکان شهر انجام دادند،بهترین نسبت کودی از لحاظ عملکرد بذر،عملکرد سیلی مارین و سیلی بین در نسبت کودی نیتروژن 100 کیلوگرم،فسفر 100
کیلوگرم و پتاسیم 50 کیلوگرم به دست آمد.داشتعلفهای هرز قدرت رقابت زیادی با این گیاه ندارند،چرا که برگهای رزت این گیاه می توانند به خوبی سطح زمین را بپوشانند.اما چنانچه
شرایط کشت به گونه ای باشد که بوته ها تنک باشند یا رشد برگهای رزت کم باشند،علفهای هرز می توانند عملکرد محصول را کاهش داده و از طرفی بذر آنها با بذر ماریتیغال مخلوط
بشود و کیفیت کاهش یابد.اولیترف به مقدار 4-2/5 لیتر در هکتار و فلوبالکس به مقدار 3-2/5 کیلوگرم در هکتار قبل از کاشت بذر،نتایج مطلوبی در از بین بردن علفهای هرز
دارد.پس از کاشت و قبل از رویش نیز میتوان از علف کش بوویلان به مقدار 3-4 لیتر در هکتار استفاده کرد.از آفات مهم این گیاه میتوان به سرخرطومی گرده خوار اشاره کرد که
برای از بین بردن آن می توان از آفت کش وفاتوکس به مقدار3-3/5 کیلوگرم در هکتار استفاده کرد.سفیدک سطحی یکی از بیماری های رایج ماریتیغال است که میوه های گیاهان
مبتلا به این قارچ،پوک می شوند.برای کنترل این بیماری می توان از قارچ کش سولفوره یا قارچ کش های مناسب مانند آفاگون یا تریفمین استفاده کرد.
برداشت
دوره رویش ماریتیغال در کاشت پاییزه و بهاره به ترتیب بیش از 7 ماه و کمتر از 4 ماه است. ( منیعی و همکاران در مجموع طول دوره رشد گیاه از کاشت تا برداشت را در شرایط
کرمانشاه 103 روز در نظر گرفتند. ) قسمت مورد برداشت در این گیاه کاپیتول ها یا گل های دارای بذر است.در هر کاپیتول رسیدن بذر 15 روز پس از شکفتن گل است.فاصله زمانی
رسیدن اولین تا آخرین بذرها 20-25 روز است.امکان برداشت این محصول با کمباین غلات وجود دارد و هنگامی که کاپیتول های اصلی وارد مرحله رسیدن شدند باید به سرعت اقدام
به برداشت کرد و پس از خشک شدن،بذر آن را بوجاری کرد.از هر هکتار حدود 1200 کیلوگرم بذر حاصل می شود.بذر ماریتیغال بسیار مورد علاقه موش و آفات انباری است.
موارد مصرف و خواص درمانی
در عطاری ها از برگ و ریشه گیاه ماریتیغال به عنوان داروی معرق،تب بر،اشتها آور و ... ارائه می شود.میوه های ماریتیغال در گذشته به عنوان جانشین قهوه و نیز دارو به کار
می رفته و در طب جدید از مواد مؤثر دانه آن در تهیه داروهای درمان کننده بیماری های کبدی موسوم به سیروز کبدی و مسمومیت های کبدی ناشی از الکل و دیگر مواد شیمیایی
استفاده می شود.به علت وجود ماده تیرامین برای بند آوردن خونریزی کبدی و آسیب دیدگی بافت های کبد کاربرد دارد.همچنین در درمان افسردگی،کاهش چربی خون سرطان پروستات
نقش دارد. در ضمن با توجه به درصد قابل توجه روغن در دانه این گیاه و بالا بودن ارزش تغذیه ای آن (حاوی اسید لینولئیک بالا) کشت و توسعه این دانه روغنی جدید و
ارزشمند،امری ضروری و مفید است.
منابع۱ - زرگری گیاهان دارویی -جلد سوم-انتشارات تهران
۲- - امید بیگی -تولید و فرآوری گیاهان دارویی-جلد دوم-انتشارات آستان قدس رضوی
3- گرداوری:مهندس گیاهان دارویی و معطر معصومه دیوانعلی
وبلاگ من
http://www.masiid.blogfa.com/post/792
نام علمی : Sylibum Marianum
خانواده : Astraceae
نام انگلیسی : Milk Thistle , Mary Thistle
Sylibum از کلمه یونانی Sylibun انتخاب شده و Marianum از کلمه مریم مقدس Virgin Mary به دلیل چکیدن قطره های شیره گیاه روی برگها و ایجاد لکه های سفید روی آن
گرفته شده است.در این جنس 2 گونه علفی یکساله تا دو ساله،دارای برگ هایی با رگه های سفید یا رنگارنگ و گل هایی منفرد و کلاپرکی که فاقد گل های زبانه ای هستند وجود
دارد.پراکنش آنها در مدیترانه بوده و در شمال و جنوب قاره آمریکا اهلی شده اند
.گیاه شناسی
ماریتیغال گیاهی علفی،یکساله تا دوساله،با ساقه گل دهنده 50-250 سانتی متر است.برگهای پهن و شکننده با ظاهری مرمری شکل و در کناره های آن خارهای زرد وجود دارد.گل
آذین ماریتیغال درشت و خاردار،دارای گلهای آبی که در انتهای ساقه تشکیل میشوند،در توده های بومی آن گاهی گل سفید هم دیده میشود.بذرهای ماریتیغال به اندازه دانه گندم(شبیه
تخم آفتاب گردان)،دارای ناف سفید رنگ و برجسته و سطح صاف به رنگ قهوه ای روشن است.کاسبرگها در روی دانه به صورت خارهای زبری در آمده اند که به انشار بذر کمک می
کنند.ریشه راست و دارای انشعاب است. (زراعت و تولید برخی گیاهان دارویی،مجنون حسینی-دوازده امامی
)ترکیبات شیمیایی
در میوه ها یا بذرهای گیاه ماریتیغال بین 1 تا 4 درصد فلاونوئیدهای مختلف وجود دارد که به مجموعه آنها سیلی مارین گفته می شود و همچنین دارای مواد مؤثر تلخ و پلی استلین
است.بذرهای این گیاه از نظر مواد مؤثر ارزشمندتر از دیگر قسمت های گیاه است.بذرهای حاصل از گلهای سفید فاقد مواد مؤثرند.مقدار مواد مؤثر ماریتیغال در ایران بیشتر از سایر
کشورها ذکر شده است.رنگ گل در توده بومی ماریتیغال بنفش است و گاهی رنگ گل سفید هم دیده می شود.
نیاز اکولوژیکی
این گیاه به مناطق نیمه مرطوب و نیمه سرد ( کرمانشاه،سنندج،قزوین،مرکزی و ... ) به ویژه در ارتفاعات سازگاری مناسبی دارد و می تواند به خوبی دمای 6- درجه را تحمل کند
( بیشترین حد مقاومت در مرحله رزت است ).تحمل خوبی به خشکی و شوری دارد و در مجموع گیاه کم توقعی محسوب می شود.به سله خاک نیز حساس است.)بذرها در دمای 8-10
درجه جوانه می زنند ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی بذر بین 18-20 درجه است.
کاشت
به طور معمول گیاه ماریتیغال با بذر تکثیر می شود.جوانه زدن و سبز شدن در این گیاه با سرعت انجام می شود. چنانچه این گیاه در پاییز کشت شود،توصیه میشود تاریخ کاشت در هر
منطقه چنان تعیین شود که قبل از شروع سرمای زمستان وزن خشک هر بوته به 15 الی 20 گرم برسد و تعداد برگهای رزت تشکیل شده بین 8-4 برگ باشد.تأخیر در کشت سبب می
شود که بوته ها به این مرحله نرسند و به سرما حساس بشوند.چنانچه زودتر از این مرحله کشت انجام شود،علاوه بر اینکه نیاز آبی و غذایی گیاه افزایش می یابد،احتمال دارد که
ساقه گل دهنده تشکیل شده و جوانه های انتهایی از داخل پوشش برگهای رزت خارج شوند و در این حالت است که بوته ها به سرما حساس می شوند.اصولا ماریتیغال برای اینکه به
مرحله رشد مناسب قبل از سرما برسد به 30-40 روز دمای روزانه بالای 10 درجه نیاز دارد.طبق یک قاعده کلی،ماریتیغال را همزمان با کشت کلزا در هر منطقه می کارند.ماریتیغال
گیاهی کم توقع است،اما اضافه کردن کودهای آلی و شیمیایی افزایش چشمگیری را در مقدار محصول آن موجب میشود.{مقدار 150-200 کیلوگرم کود اوره در 3 مرحله : آماده
سازی زمین-تکمیل دوره رزت و شروع گلدهی} بر اساس پژوهش های انجام شده از میان 3 زمان کاشت ماریتیغال در فصول پاییز،زمستان و بهار،بیشترین مقدار محصول در کشت
پاییزه به دست آمده است.کاشت بذر در ردیف هایی با فاصله 50 سانتی متر و روی ردیف 20 سانتی متر انجام می شود.
نگاهی کوتاه به نتایج چند آزمایش بر روی گیاه دارویی ماریتیغال
بر اساس آزمایشی که امید بیگی و همکاران در منطقه بهداشت نور انجام دادند به این نتایج رسیدند : شروع رشد از اوایل مهرماه بوده و مرحله رویشی و تشکیل برگهای طوقه ای تا
اواخر اسفند ماه ادامه داشت.ساقه دهی از اوایل فروردین،گل دهی در دهه اول اردیبهشت و زمان بذر دهی این گیاه در اوایل خرداد می باشد.بر اساس آزمایشی که معینی و همکاران
در دانشکده کشاورزی کرمانشاه انجام دادند به نتایج زیر رسیدند :بیشترین مقدار عملکرد در فاصله بوته 15 سانتی متر به دست آمد.با کاهش فاصله بین بوته و افزایش تراکم،عملکرد
بذر افزایش پیدا کرد.حدود 10 روز پس از کاشت مرحله جوانه زنی گیاه وارد مرحله 3 برگی شده و 80 روز پس از کاشت گیاه وارد مرحله گلدهی می شود.در سال 76 ابدالی و فتحی
آزمایشی برای بررسی میزان روغن گیاه ماریتیغال در تراکم های مختلف در اهواز انجام دادند که بر اساس آن تراکم 80000 بوته در هکتار بیشترین درصد روغن(30 درصد)را به
دست آورد.نوبخت طی یک آزمایشی اثر سطوح مختلف کود نیتروژن بر عملکرد کمی و کیفی ماریتیغال را مورد بررسی قرار داد و مشاهده نمود که با افزایش مقدار کود نیتروژن،مقدار
سیلی مارین دانه اندکی کاهش پیدا میکند.ولی افزایش افزایش عملکرد دانه ناشی از کاربرد نیتروژن به مقداری بود که به راحتی کاهش سیلی مارین دانه جبران گردید و عملکرد سیلی
مارین در واحد سطح نیز افزایش یافت.در این آزمایش حداکثر مقدار سیلی مارین در واحد سطح از به کار بردن 200 کیلو گرم نیتروژن در هکتار به دست آمد.کوشکی بهترین زمان
کاشت 20 شهریور و مناسب ترین تراکم گیاه را 50×30 سانتی متر معرفی کرد.دلیری بر اساس آزمایشی که در سال 88 در اردبیل انجام داد به این نتیجه رسید که از نظر آبیاری و
تنش خشکی،حجم و وزن خشک ریشه در مقایسه با طول ریشه معیار مناسبتری برای ارزیابی ژنوتیپ های محتمل به خشکی است.بر اساس آزمایشی که قلی بیگیان و همکاران در
سال 84 در مرکز تحقیقات منابع طبیعی همند آبسرد انجام دادند،بیشترین عملکرد در تراکم 5 بوته در متر مربع و استفاده از 150 کیلوگرم کود نیتروژن به دست آمد.و بر اساس
آزمایشی که برنا و امید بیگی در پیکان شهر انجام دادند،بهترین نسبت کودی از لحاظ عملکرد بذر،عملکرد سیلی مارین و سیلی بین در نسبت کودی نیتروژن 100 کیلوگرم،فسفر 100
کیلوگرم و پتاسیم 50 کیلوگرم به دست آمد.داشتعلفهای هرز قدرت رقابت زیادی با این گیاه ندارند،چرا که برگهای رزت این گیاه می توانند به خوبی سطح زمین را بپوشانند.اما چنانچه
شرایط کشت به گونه ای باشد که بوته ها تنک باشند یا رشد برگهای رزت کم باشند،علفهای هرز می توانند عملکرد محصول را کاهش داده و از طرفی بذر آنها با بذر ماریتیغال مخلوط
بشود و کیفیت کاهش یابد.اولیترف به مقدار 4-2/5 لیتر در هکتار و فلوبالکس به مقدار 3-2/5 کیلوگرم در هکتار قبل از کاشت بذر،نتایج مطلوبی در از بین بردن علفهای هرز
دارد.پس از کاشت و قبل از رویش نیز میتوان از علف کش بوویلان به مقدار 3-4 لیتر در هکتار استفاده کرد.از آفات مهم این گیاه میتوان به سرخرطومی گرده خوار اشاره کرد که
برای از بین بردن آن می توان از آفت کش وفاتوکس به مقدار3-3/5 کیلوگرم در هکتار استفاده کرد.سفیدک سطحی یکی از بیماری های رایج ماریتیغال است که میوه های گیاهان
مبتلا به این قارچ،پوک می شوند.برای کنترل این بیماری می توان از قارچ کش سولفوره یا قارچ کش های مناسب مانند آفاگون یا تریفمین استفاده کرد.
برداشت
دوره رویش ماریتیغال در کاشت پاییزه و بهاره به ترتیب بیش از 7 ماه و کمتر از 4 ماه است. ( منیعی و همکاران در مجموع طول دوره رشد گیاه از کاشت تا برداشت را در شرایط
کرمانشاه 103 روز در نظر گرفتند. ) قسمت مورد برداشت در این گیاه کاپیتول ها یا گل های دارای بذر است.در هر کاپیتول رسیدن بذر 15 روز پس از شکفتن گل است.فاصله زمانی
رسیدن اولین تا آخرین بذرها 20-25 روز است.امکان برداشت این محصول با کمباین غلات وجود دارد و هنگامی که کاپیتول های اصلی وارد مرحله رسیدن شدند باید به سرعت اقدام
به برداشت کرد و پس از خشک شدن،بذر آن را بوجاری کرد.از هر هکتار حدود 1200 کیلوگرم بذر حاصل می شود.بذر ماریتیغال بسیار مورد علاقه موش و آفات انباری است.
موارد مصرف و خواص درمانی
در عطاری ها از برگ و ریشه گیاه ماریتیغال به عنوان داروی معرق،تب بر،اشتها آور و ... ارائه می شود.میوه های ماریتیغال در گذشته به عنوان جانشین قهوه و نیز دارو به کار
می رفته و در طب جدید از مواد مؤثر دانه آن در تهیه داروهای درمان کننده بیماری های کبدی موسوم به سیروز کبدی و مسمومیت های کبدی ناشی از الکل و دیگر مواد شیمیایی
استفاده می شود.به علت وجود ماده تیرامین برای بند آوردن خونریزی کبدی و آسیب دیدگی بافت های کبد کاربرد دارد.همچنین در درمان افسردگی،کاهش چربی خون سرطان پروستات
نقش دارد. در ضمن با توجه به درصد قابل توجه روغن در دانه این گیاه و بالا بودن ارزش تغذیه ای آن (حاوی اسید لینولئیک بالا) کشت و توسعه این دانه روغنی جدید و
ارزشمند،امری ضروری و مفید است.
منابع۱ - زرگری گیاهان دارویی -جلد سوم-انتشارات تهران
۲- - امید بیگی -تولید و فرآوری گیاهان دارویی-جلد دوم-انتشارات آستان قدس رضوی
3- گرداوری:مهندس گیاهان دارویی و معطر معصومه دیوانعلی
وبلاگ من
http://www.masiid.blogfa.com/post/792
آخرین ویرایش:
