دار روی در کره خاکی تقریباً 80 میلی گرم در کیلو گرم است. و در خاک مقدار آن از 10 تا 300 و به طور متوسط 50 میلی گرم در کیلو گرم متغیر می باشد. ولی در خاک های قلیایی مقدارآن از 20 پی پی ام تجاوز نمی کند و نکته دیگر این که مقدار روی در خاک های سطحی کمتر از خاک زیرین است. به طور کلی مقدار کل روی در خاک مانند بسیاری از عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به هیچ وجه معیار قابل جذب بودن آن برای گیاه نیست. مقدار روی در سنگ ها نیز متفاوت بوده و طیف آن از 4 تا 100 میلی گرم در کیلو گرم متغیر است. مقدار روی در بازالت 100، شیل45، گرانیت10، سنگ آهک4 و در ماسه سنگ 3 میلی گرم در کیلو گرم خاک گزارش شده است. از کانی های مهم حاوی روی می توان از اسفالریت (ZnS)، اسمیت سونیت (ZnCO[SUB]3[/SUB]) و همی مورفایت (Zn[SUB]4[/SUB](OH)[SUB]2[/SUB]Si[SUB]2[/SUB]O[SUB]7[/SUB].H[SUB]2[/SUB]O) نام برد. روی در خاک به فرم های زیر دیده می شود: 1) بخش مهمی از روی به عنوان جزء ساختمانی برخی از کانی های رسی بوده و می تواند در شبکه کریستالی جایگزین منیزیم گردد. 2) بخشی از روی به صورت کاتیون قابل تبادل جذب سطحی کانی های رسی است. 3) بخشی از روی نیز جذب سطحی اکسید ها، هیدروکسید و اکسی هیدروکسید های آهن و آلومینیوم و همچنین جذب سطحی کربنات ها می شوند. 4) بخشی از روی در خاک به صورت ترکیب با ماده الی دیده می شود. 5) مقداری از روی به فرم Zn[SUP]2+[/SUP] در محلول خاک وجود دارد. فعالیت یون روی در خاک توسط PH کنترل می گردد و با هر یک واحد افزایش در مقدار PH غلظت روی 100 برابر کاهش می یابد. حرکت روی در خاک عمدتاً به صورت انتشار است و ضریب انتشار روی در خاک های آهکی نسبت به خاک های اسیدی 50 مرتبه کمتر است و این خود دلیلی برای کمبود روی در خاک های آهکی ایران است. اما عوامل دیگری نظیر فقیر بودن خاک از کانی های حامل روی، وجود PH قلیایی و زیادی کربنات کلسیم، حضور بی کربنات فراوان در آب های آبیاری، مرده بودن خاک(خاک فاقد باکتری ها و مواد الی)، زیادی فسفر و ازت در خاک و نهایتاً عدم رواج مصرف کود های محتوی روی، بر کمبود روی در خاک های کشور تاثیر می گذارند. نقش ضرورت نیاز گیاه به روی، اولین بار در سال 1926، در گوجه فرنگی توسط Sammer & Lipman مشخص شد. روی عمدتاً به فرم دو ظرفیتی Zn[SUP]2+[/SUP] از محلول خاک جذب گیاه می شود. جذب روی در مراحل مختلف رشد گیاه متفاوت است به طوری که بیشترین جذب در اوایل رشد صورت گرفته و به مرور زمان مقدار آن کاهش می یابد. در خاک های دارای واکنش قلیایی روی به صورت Zn(OH)[SUP]+[/SUP]نیز می تواند جذب گیاه گردد. جذب روی توسط گیاه با دو مکانیسم فعال و غیر فعال صورت می گیرد. جذب غیر فعال روی از طریق جذب الکترواستاتیکی آن بر روی دیواره سلولی و سایر سطوح خارجی سلول های ریشه گیاه صورت می گیرد. این نوع جذب غیر اختصاصی بوده و مستقل از فعالیت های متابولیکی گیاه است. اما برعکس جذب فعال به شدت انتخابی و تحت تاثیر سوخت و ساز گیاهی است و عواملی مانند دما، نور، تهویه و رطوبت که بر سوخت و ساز گیاهی تاثیر دارند، بر مقدار جذب روی نیز موثرند. لازم به ذکر است که بخش عمده روی در گیاه توسط جذب فعال جذب می گردد. مقدار روی در گیاهان بین 40 تا 70 میلی گرم در کیلوگرم متغیر است و مقدار آن در گیاه با سن گیاه رابطه معکوس داشته و گیاهان پیر به علت اثر رقت و همچنین انتقال روی به دانه، از غلظت روی کمتری برخوردارند. انتقال روی از ریشه به دیگر اندام های گیاه از طریق آوند های چوبی صورت می گیرد و وضعیت روی در شیره خام گیاهی معلوم نیست. روی به عنوان یک عنصر غذایی در گیاهان تنها به یک شکل و آن هم به صورت Zn[SUP]2+[/SUP] وجود دارد.و در بسیاری از سیستم های آنزیمی گیاه نقش کاتالیزوری فعال کننده و یا ساختمانی دارد و در گیاه در ساخته شدن و تخریب پروتئین ها دخیل است. روی نقش متابولیکی مهمی را در گیاه ایفا می کند.برخی از انزیم ها حاوی روی هستند مانند کربنیک انهیداز، کربوکسی پپتیداز،الکل دی هیدروژناز،فسفاتاز قلیایی،فسفولیپاز و RNA دیمراز. برخی از انزیم ها از جمله دی هیدروژناز، آدولاز، ایزومراز و ترانس فسفولاز توسط روی فعال می شوند. در اثر کمبود روی سنتز پروتئین کاهش و اسید های آمینه تجمع می یابند که علت آن کاهش انتقال اسید های آمینه و همچنین افزایش تجزیه و تخریب RNA است. در اثر کمبود روی فعالیت آنزیم Rnase افزایش می یابدکه این امر موجب تخریب RNA و کاهش سنتز پروتئین می گردد. مقدار هورمون های گیاهی نیز تحت تاثیر مقدار روی در گیاه هستند. کمبود روی مقدار ایندول استیک اسید (IAA) را کاهش و میزان تریپتوفان را افزایش می دهد. علاوه بر این به نظر می رسد که در گیاهان با کمبود روی متابولیسم جیبرلیک اسید کاهش و ایندول استیک اسید در کلروپلاست تجمع و بدین وسیله با تامین یون H[SUP]+[/SUP] نقش بافری خود را در تنظیم موقت PH ایفا نموده و از تخریب پروتئین جلوگیری می کند. با توجه به وسعت تاثیر این آنزیم ها در فعالیت های حیاتی، معلوم است که کمبود روی می تواند صدمات فوق العاده ای را به زندگی گیاه وارد سازد. همچنین مشخص شده است که روی در تنظیم اب گیاه نیز دخالت دارد. علائم کمبود روی اولين علائم كمبود ايجاد لكه‌هايي در نواحي بين رگبرگ‌هاست. اين نواحي رنگشان روشنتر است و سرانجام لكه‌ها به صورت بافت سوخته يا مرده در طول حاشيه‌ها و بين رگبرگ‌ها ظاهر مي‌شود. مشخصه ديگر رشد غير طبيعي برگها (برگچه‌ها حالت فنجان برگشته را پيدا مي‌كنند) و كوچك ماندن آنهاست. در شكل برگهاي پيرتر خيار با كمبود روي نشان داده مي‌شود. در درختان میوه ابتدا رنگ برگها کمی زرد می شود و رنگ برگهای انتهایی شاخه کمی روشن تر است.فاصله میان گره ها در انتهای شاخه های جوان کم شده و برگهایی که از این جوانه ها بیرون می آیند باریک ، نازک و روشن تا سفید هستند. نقش روی در کاهش تنش شوری شوري در ايران و بسياري از مناطق خشك و نيمه خشك جهان عامل محدود كنندة رشد و نمو گياهان زراعي است. براساس آمار موجود، سطح كلي خاكهاي شور در اراضي ايران 33/7 ميليون هكتار برآورد شده است (مؤمني، 1380). شوري خاك به روشهاي متعدد در عملكرد محصول اثر مي‌گذارد. از مهم‌ترين آثار شوري مي‌توان به كاهش آب قابل استفاده گياه، ايجاد مسموميت توسط برخي يونهاي سمي، فعاليت اندك در گياه، ناهنجاريهاي تغذيه‌اي، كاهش رشد و كيفيت محصول اشاره نمود. در شرايط شور، غلظت سديم ) معمولاً بيش از غلظت عناصر غذايي پر مصرف و كم مصرف بوده و اين امر موجب مي‌شود در گياهان تحت تنش شوري، عدم تعادل تغذيه‌اي از جهات گوناگون بروز كند. مطالعات انجام شده بيانگر اين است كه بخش عمدة مشكلات تغذيه‌اي گياهان در شرايط شور، از طريق تغيير در قابليت استفاده عناصر غذايي به صورت زير ايجاد مي‌شود (همايي، 1381). از طريق ايجاد اختلال در جذب و توزيع عناصر غذايي توسط ريشه‌ها و يا كاهش رشد آنها از طريق ايجاد اختلال در جذب توزيع عناصر غذايي توسط ريشه‌ها و يا كاهش رشد آنها از طريق مختل كردن متابوليسم عناصر غذايي در درون گياه كه به طور عمده مربوط به كاهش جذب آب توسط گياه است. بدين ترتيب شوري مي‌تواند با تأثير بر شكلهاي شيميايي عنصر غذايي در خاك، انتقال، يا توزيع عناصر غذايي درون گياه و يا غير فعال نمودن تأثيرات فيزيولوژيكي عنصر غذايي مصرف شده، منجر به افزايش ذاتي نياز غذايي گياه گردد. قدم اول در بررسي وضعيت حاصلخيزي خاكها، تخمين صحيح ميزان عنصر قابل جذب گياه است. از آن جايي كه روي (Zn) يكي از عناصر ضروري گياه بوده و كمبود آن معمولاً در اوايل فصل رشد گياه مشاهده مي‌شود، وضعيت عنصر روي قبل از كشت و تعيين مقدار روي مورد نياز گياه بسيار مهم است. بدين منظور از روشهاي عصاره‌گيري متفاوتي براي استخراج روي استفاده مي‌شود. اين روشها براساس استفاده از اسيدهاي آلي و معدني يا كمپلكسهاي گوناگون براي عصاره‌گيري و سپس اندازه‌گيري عنصر روي در عصاره استوار است. تعيين اين كه كدام يك از روشهاي عصاره‌گيري بهترين همبستگي را با عكس‌العمل گياه (غلظت جذب عنصر، عملكرد مطلق و عملكرد نسبي) خواهد داشت، بيشترين به ويژگيهاي خاك و همچنين گياه مربوط است؛ در نتيجه سبب خواهد شد كه در شرايط خاكي متفاوت، روشهاي مختلفي مورد استفاده قرار گيرد (كشاورز، 1375). در بين عوامل مؤثر بر روي (Zn) قابل استفادة گياه، اثر شوري به درستي شناخته نشده است و احتمال دارد تفسير نتايج تجزيه خاك براي روي قابل جذب گياه در خاكهاي شور و غير شور، يكسان نباشد (حسيني و كريميان، 1378). از اين رو مي‌بايست مرزهاي جداگانه‌اي براي تفسير نتايج تجزيه خاك، مخصوص خاكهاي شور پايه گذاري كرد (ملكوتي و نفيسي، 1373). قبلاً در برخي مطالعات نشان داده شده است كه در خاكهاي شور، مصرف مقادير بالاتر عنصر روي موجب افزايش تحمل گياه به شوري و عملكرد آن مي‌شود. در اين ارتباط سؤالات اساسي زير مطرح است: آيا شوري موجب تغييردر نگهداري وتثبيت روي درخاك‌خواهد شد؟ و آيا اين موضوع موجب تفاوت در روش استخراج روي از خاك در شرايط شور نسبت به شرايط غير شور خواهد گرديد؟ آيا شوري موجب اختلال در جذب و يا توزيع روي توسط ريشه‌ها شده و در مورد قابليت استفاده روي تأثير مي‌گذارد؟ تا چه اندازه‌اي نقش تغذيه‌اي روي در بهبود شرايط رشد گياهان در خاكهاي شور مؤثر است؟ قابليت استفاده روي در شرايط شور روي از جمله عناصر ضروري و كم مصرف براي گياهان است كه به صورت كاتيون دو ظرفيتي (Zn) جذب مي‌شود. اين عنصر يا به عنوان بخشي از ساختمان آنزيمهاي به كار مي‌رود و يا به صورت كوفاكتورهاي تنظيم كننده در تعداد زيادي از آنزيمها عمل مي‌كند. روي در گياهان حداقل در ساختمان چهار آنزيم كربنيك آنهيدراز، الكل دهيدروناژ، ****اكسيد ديسموتاز و پلي‌مزار به كار رفته است. اين عنصر براي ساخته شدن ايندول استيك اسيد از ترپتوفان ضروري مي‌باشد. كمبود ) مانع از سنتز پروتئين و متابوليسم كربوهيدراتها نيز مي‌شود. همچنين تراوايي غشائ پلاسمايي در گياهان مبتلا به كمبود روي، افزايش يافته و منجر به خروج پتاسيم، نيترات و تركيبات آلي از سلول ريشه مي‌گيرد. مطالعه شكلهاي شيميايي روي در خاك به منظور ارزيابي قابليت استفاده آن براي گياه در كشاورزي و براي تغيين ميزان تحرك در خاك حائز اهميت فراوان است. بر اين اساس. مقدار عنصر روي كل خاك به اجزاء متمايز زير تقسيم مي‌شود. اين جزءها عبارتند از: 1 ـ يونهاي آزاد Zn ) ) و كمپلكسهاي آلي آن در محلول خاك 2 ـ روي جذب سطحي شده و تبادلي در فاز كلوئيدي خاك 3 ـ كانيهاي ثانويه و كمپلكسهاي نامحلول در فاز جامد خاك با توجه به خواص فيزيكي و شيميايي خاك، قابليت استفاده از روي متفاوت است. در بين عوامل مؤثر بر روي قابل استفاده گياه، به طور عمده عواملي چون ميزان كل روي، ، مواد آلي، كربنات كلسيم، محلهاي جذب، فعاليت ميكروبي و رژيم رطوبتي خاك نقش مهمي را ايفا مي‌كنند، ولي ساير عوامل نظير شرايط اقليمي، شوري و اثرات متقابل روي و ساير عناصر كم مصرف و پر مصرف نيز مهم هستند. با اين وجود، مطالعات اندكي در رابطه با اثر شوري خاك بر تغذيه گياهان از جهت عنصر كم مصرف روي انجام شده است. در اين ارتباط اثر سمي بور عموماً شناخته شده است ولي رفتار آهن )، منگنز ) و روي Zn) ) در خاكهاي شور كاملاً شناخته نشده است. در شرايط شور قابليت استفاده عناصر غذايي به غلظت و تركيب نمك بستگي دارد. علاوه بر اين، با توجه به واكنش نمك PH) )، قدرت يوني و ضريب فعاليت نمك، اثر شوري بر حلّاليت عناصر غذايي متفاوت است. نمكهايي كه هيدورليز شده و سبب تغيير مي‌شوند، مي‌توانند تغييرات بيشتري را در اين شرايط سبب گردند. فعاليت يوني نمك نيز بر حلّاليت كربناتهاي خاك و گچ تأثير مي‌گذارد. اين موضوع سبب خواهد شد كه تغييراتي در اشكال عناصر غذايي در خاك و قابليت استفادة آن به وجودآيد. برخي مطالعات نشان داده است كه ميزان روي قابل استفاده با افزايش شوري (نمك ) زياد مي‌شود. دليل اين موضوع جايگزيني روي Zn) ) قابل تبادل با سديم Na) ) اعلام شده است. از سوي ديگر طي دو آزمايش جداگانه در خاكهاي شور و سديك، مشاهده شد كه حلّاليت عناصر كم مصرف Mn, Cu,Fe,Zn) ) فوق‌العاده كم بوده و كاهش در حلّاليت اين عناصر، موجب كمبود آن در گياهان مي‌شود. در اين ارتباط، حسيني و كريميان (1378) طي بررسي خود بر روي اثر شوري در عصارهپذيري روي قابل استفاده گياهي با چهار سطح روي (0 , 10 و 15 ميلي‌گرم در كيلوگرم خاك به صورت Zn- EDTA) ) و پنج سطح شوري (0 , 3/4 6 و 9/7 ميلي‌گرم كلريد سديم در هر كيلوگرم خاك) به سه روش عصاره‌گيري به اين نتيجه رسيدند كه افزايش ميزان شوري خاك موجب عصارهپذيري بيشتر روي بومي خاك مي‌گردد. ولي عصارهپذيري روي مصرفي با افزايش شوري خاك كاهش مي‌يابد. اين موضوع به ويژه در عصاره‌گير محسوس‌تر بود. با اين وجود، در شرايط شور جذب عناصر غذايي به دليل كاهش حجم ريشه و خاصيت آنتاگونيسمي بين عناصر غذايي و يونهاي سمي كاهش مي‌يابد. در اين رابطه و همكاران (2001) اعلام نمودند كه با افزايش شوري، نسبت اندام هوايي به ريشه افزايش يافته و حجم ريشه كاهش مي‌يابد. علاوه بر اين، آنها كاهش جذب عناصر كم مصرف را در شرايط شور، ناشي از جذب بيشتر عناصري چون Ca,Na,Mg دانسته‌اند. شوري موجب تغييرات ساختماني در ساقه، ريشه و برگ و گياهان نيز مي‌شود؛ به طوري كه گياهان تحت تنش شوري، دسته‌هاي آوندي كمتر و با قطر كوچكتري دارند، ولي در مقابل داراي سلولهاي پارانشيمي بيشتري هستند. بر اين اساس نشان داده شده كه مصرف روي در غلظتهاي بالا مي‌تواند ريشه را (به واسطة افزايش سطح جذب آن) در شرايط شور بهبود بخشيده و تشكيل آوند چوبي را در مقايسه با گياهان بدون مصرف روي زياد كند ( , 1997 ( . غلظتهاي بالاتر روي Zn) ) نقش مهمي در افزايش سطح جذب به واسطة طويل شدن ريشه و همچنين تسهيل انتقال آب و عناصر غذايي در گياه به دليل افزايش قطر و تعداد آوندها خواهد داشت.
منبع : کیکلینیک گیاه پزشکی سبز گستر
منبع : کیکلینیک گیاه پزشکی سبز گستر
