گل جالیز
گل جالیز (Orobanche aegyptiaca Pers.) انگل مطلق ریشه گیاهان دو لپه بوده و به دلیل فقدان برگ و کلروفیل با جذب آب و مواد غذایی از گیاه میزبان سبب کاهش رشد و عملکرد، ایجاد پژمردگی و در نهایت مرگ آن می شود.
کاهش عملکرد بسته به شدت حمله فرق می کند در برخی موارد زارعان به دلیل شدت آلودگی زمین کشت شده را رها می کنند.
گستره میزبانیکاهش عملکرد بسته به شدت حمله فرق می کند در برخی موارد زارعان به دلیل شدت آلودگی زمین کشت شده را رها می کنند.
دامنه میزبانی این انگل در بین گیاهان دو لپه وسیع بوده که در این خصوص می توان به گیاهانی چون آفتاب‌گردان، گلرنگ، بادمجان، گوجه فرنگی، توتون، عدس، باقلا، نخود، کلزا، هویج و برخی درختان میوه همچون بادام، زردآلو و غیره اشاره نمود.
نحوه گسترش و سیکل زندگیگل جالیز در مرحله‌ای روی سطح خاک مشاهده می شود که خسارت عمده‌ای به گیاهان میزبان وارد نموده و علاوه بر این ارتباط مستحکم بین انگل و میزبان سبب شده که روشهای کنترل این انگل مشکل شود.
چرخه زندگی گل جالیز با بذر شروع می شود. بذر از طریق تحریک مواد مترشحه ریشه گیاه میزبان شروع به جوانه زدن می نماید و پس از اتصال به ریشه گیاه میزبان زندگی خود را ادامه می دهد. این انگل دارای بذرهای بسیار ریز بوده به نحوی که به طور تقریبی ۱۰۰ میلی‌گرم بذر گل جالیز حاوی تعداد ۲۰ هزار بذر است. هر بوته گل جالیز حدود ۲۵۰ هزار بذر تولید می کند. این بذرها توسط باد و آب آبیاری به راحتی جا به جا می شوند. اغلب بذرهای گل جالیز دارای خواب اولیه هستند و دامنه زمانی این خواب بین یک تا دو سال است. حداکثر فاصله بذر از ریشه میزبان برای تأثیرپذیری از مواد محرک جوانه زنی دو سانتیمتر و مدت زمان لازم برای تأثیرپذیری گل جالیز از مواد محرک ریشه میزبان پس از آماده سازی آن بین ۴۸ـ۲۴ ساعت است. بذرهای گل جالیز می توانند قابلیت حیات خود را در شرایط آزمایشگاهی به مدت ۱۳ سال و در شرایط مزرعه ای به مدت ۱۲ سال حفظ کنند.
اتصال به میزبانچرخه زندگی گل جالیز با بذر شروع می شود. بذر از طریق تحریک مواد مترشحه ریشه گیاه میزبان شروع به جوانه زدن می نماید و پس از اتصال به ریشه گیاه میزبان زندگی خود را ادامه می دهد. این انگل دارای بذرهای بسیار ریز بوده به نحوی که به طور تقریبی ۱۰۰ میلی‌گرم بذر گل جالیز حاوی تعداد ۲۰ هزار بذر است. هر بوته گل جالیز حدود ۲۵۰ هزار بذر تولید می کند. این بذرها توسط باد و آب آبیاری به راحتی جا به جا می شوند. اغلب بذرهای گل جالیز دارای خواب اولیه هستند و دامنه زمانی این خواب بین یک تا دو سال است. حداکثر فاصله بذر از ریشه میزبان برای تأثیرپذیری از مواد محرک جوانه زنی دو سانتیمتر و مدت زمان لازم برای تأثیرپذیری گل جالیز از مواد محرک ریشه میزبان پس از آماده سازی آن بین ۴۸ـ۲۴ ساعت است. بذرهای گل جالیز می توانند قابلیت حیات خود را در شرایط آزمایشگاهی به مدت ۱۳ سال و در شرایط مزرعه ای به مدت ۱۲ سال حفظ کنند.
پس از جوانه زدن بذر گل جالیز رشته اولیه از درون پوسته بذر خارج می شود و اطراف ریشه گیاه میزبان استقرار می یابد. نفوذ به داخل ریشه میزبان از طریق ترشح آنزیم‌ها و همچنین فشار مکانیکی سلولهای مکینه صورت می گیرد که موجب جدا شدن سلولها از یکدیگر می شوند.
سرانجام بافت مکینه سیستم آوندی ریشه میزبان را احاطه کرده و در نهایت سبب برقرار شدن ارتباط محکم می شود و حرکت مواد آوندی گیاه را برای انگل سوق می دهد که با ادامه این عمل گیاه میزبان به تدریج ضعیف شده و در صورت ادامه یافتن به مرگ میزان منجر خواهد شد.
کنترلسرانجام بافت مکینه سیستم آوندی ریشه میزبان را احاطه کرده و در نهایت سبب برقرار شدن ارتباط محکم می شود و حرکت مواد آوندی گیاه را برای انگل سوق می دهد که با ادامه این عمل گیاه میزبان به تدریج ضعیف شده و در صورت ادامه یافتن به مرگ میزان منجر خواهد شد.
براین اساس روشهای عملی مبارزه با گل جالیز به شرح زیر می باشند:
الف ـ تاریخ کاشت: تاریخ کاشت با تأثیری که از طریق عامل محیطی، درجه حرارت، بر جوانه زدن بذر گل جالیز می گذارد؛ می تواند در کنترل آن موثر باشد یعنی با زود کاشتن محصول و پیش رس نمودن آن می توان گیاه را از خسارت آن فراری داد.
ب ـ تناوب زراعی: تناوب وقتی موثرتر خواهد بود که گیاهان موجود در تناوب، بذر گل جالیز را وادار به جوانه زنی کنند ولی خود میزبان نباشد. این گونه محصولات را گیاهان تله می نامند، از جمله این گیاهان می توان به سورگوم،ذرت،یونجه و... اشاره کرد و در برنامه کاشت مزرعه قرار داد.
ج ـ تغذیه مناسب: کاهش حاصلخیزی، بالا بودن PH خاک که در نتیجه منجر به عدم جذب عناصر غذایی از طرف گیاه خواهد شد، باعث تشدید حضور گل جالیز در مزرعه می شود. بنابراین تغذیه مناسب گیاه قبل از کاشت و در طول مرحله داشت می تواند تا حدودی میزان خسارت را کاهش دهد.
د ـ وجین دستی: از بین بردن و حذف گل جالیز به محض سر برآوردن از خاک با وسایل تیز و برنده می تواند در جلوگیری از میزان خسارت و جلوگیری از تولید بذر آن موثر باشد.
ه ـ آفتاب دهی خاک: پهن کردن پوشش پلاستیکی در سطح خاک و رعایت یک سری اصول فنی در طول فصل گرم سال می تواند در کاهش جمعیت این انگل موثر باشد.
و ـ مبارزه بیولوژیک
ی ـ مبارزه شیمیایی: علف کشی نظیر رانداپ به میزان ۵۰ سی‌سی در هکتار برای سه نوبت در زمان ۳۰، ۴۰ و ۵۰ روز پس از کشت نشاء می توان در مزرعه استفاده نمود.
الف ـ تاریخ کاشت: تاریخ کاشت با تأثیری که از طریق عامل محیطی، درجه حرارت، بر جوانه زدن بذر گل جالیز می گذارد؛ می تواند در کنترل آن موثر باشد یعنی با زود کاشتن محصول و پیش رس نمودن آن می توان گیاه را از خسارت آن فراری داد.
ب ـ تناوب زراعی: تناوب وقتی موثرتر خواهد بود که گیاهان موجود در تناوب، بذر گل جالیز را وادار به جوانه زنی کنند ولی خود میزبان نباشد. این گونه محصولات را گیاهان تله می نامند، از جمله این گیاهان می توان به سورگوم،ذرت،یونجه و... اشاره کرد و در برنامه کاشت مزرعه قرار داد.
ج ـ تغذیه مناسب: کاهش حاصلخیزی، بالا بودن PH خاک که در نتیجه منجر به عدم جذب عناصر غذایی از طرف گیاه خواهد شد، باعث تشدید حضور گل جالیز در مزرعه می شود. بنابراین تغذیه مناسب گیاه قبل از کاشت و در طول مرحله داشت می تواند تا حدودی میزان خسارت را کاهش دهد.
د ـ وجین دستی: از بین بردن و حذف گل جالیز به محض سر برآوردن از خاک با وسایل تیز و برنده می تواند در جلوگیری از میزان خسارت و جلوگیری از تولید بذر آن موثر باشد.
ه ـ آفتاب دهی خاک: پهن کردن پوشش پلاستیکی در سطح خاک و رعایت یک سری اصول فنی در طول فصل گرم سال می تواند در کاهش جمعیت این انگل موثر باشد.
و ـ مبارزه بیولوژیک
ی ـ مبارزه شیمیایی: علف کشی نظیر رانداپ به میزان ۵۰ سی‌سی در هکتار برای سه نوبت در زمان ۳۰، ۴۰ و ۵۰ روز پس از کشت نشاء می توان در مزرعه استفاده نمود.
