وب، عامل دسترسی آسان به خدمات و محتویات مجازی و در واقع مفهوم اینترنت از دید یک کاربر است. با حیات و گسترش روز افزون طراحی وب سایت، کاربری آسان انگیزه اصلی کاربران اینترنت جهت استفاده از این شبکه می باشد، پس قطعا دور از ذهن است یک کاربر اینترنتی راضی شود برای استفاده از خدمات مختلف مورد نیازش هر روز به چندین سایت طراحی شده سرکشی کند و برای استفاده از آنها مجبور به ثبت نام های تکراری و نیز محافظت از چندین شناسه و رمز عبور متفاوت باشد، از همین رو وب، ناخواسته به نسل جدیدی از سرویس دهی رسید که امروز همگی آن را با نام «وبپرتال» می شناسند.
ترجمه کلمه portal به فارسی در فرهنگ های لغت «دریچه»، «درگاه» و «مدخل» ذکر شده اما کلمه پورتال در تکنولوژی اطلاعات معنی متفاوتی دارد. اگر بخواهیم ساده بگوییم، پورتال صفحه وب واسطی است که امکان دسترسی آسان را به هر چیزی که کاربر ، برای انجام وظیفه یا خواسته اش نیاز دارد – بدون توجه به اینکه محل فیزیکی آن کجاست، فراهم می کند. به بیان دیگر پرتال درگاهی است به دنیایی مجازی که کاربر می تواند از طریق امکانات فراهم شده در آن، تمامی نیازهای خود را برآورده کند.
نیازهایی مانند جست وجو و یا خرید (مثلا یک کتاب)، دسترسی به حساب بانکی، افزایش و کاهش اعتبار یک حساب اعتباری و یا بروزرسانی اطلاعات سخت افزاری از محل کار، پورتال همه چیز را از طریق درگاهی واحد برای کاربر خود فراهم می سازد. در این تعریف منظور از واژه portal، یک gateway و یا doorway یا همان شاهراه و دروازه است، دروازه ای که به تبعیت از ذات اصلی خود یعنی همان دسترسی آسان، دسترسی ما را به وب و در نهایت اینترنت راحت تر از پیش می کند و محلی است برای به اشتراک گذاری خدمات و محتوا توسط چندین وب سایت طراحی شدهقدرتمند.
آنچه از این تعریف بر می آید بر ما روشن می سازد که وبپورتال یک محصول خاص نیست و همانند وبسایت طراحی شدهیک ماهیت استاندارد و تشکیل شده از دو زیرساخت خدمات (services) و محتویات (content) است که این ماهیت، خروجی چندین استاندارد، دیتا و engine خاص، زیر نظر یک یا چند مجموعه نظارتی مشخص و همگام است. ویژگی های اصلی یک پرتال عبارت است از:
- تجمع اطلاعات
- هدف دار بودن اطلاعات
- در دسترس بودن اطلاعات
- دریچه ورود منحصر به فرد
معمولا این تعریف اکثر کاربران غیر مسلط را به اشتباه می کشاند که هر وب سایت طراحی شدهپر از لینک و یا یک وبسایت طراحی شده همه کاره، همان پرتال است، چرا که براساس این تعریف، می تواند دسترسی کاربران را به سایر وبسایتها آسان تر کند که می توان با اطمینان گفت این تعبیر کاملا غلط و دور از تعاریف استاندارد می باشد، چون همانطور که ذکر کردیم، وبپرتال یک ماهیت تحت وب است که ارائه دهنده خدمات و محتویات به صورت یکجاست.
هدف وبپرتالها طبقه بندی کردن اطلاعات و نیز تعریف دسترسی آسان به آنهاست و برای جلوگیری از پراکندگی در چگونگی یافتن، دسترسی و نگهداری اطلاعات توسط کاربر و به صورت خلاصه جلوگیری از سردرگمی آنها، به صورت همزمان سرویس های اصلی و جانبی را در اختیار کاربران قرار می دهند. مجموع این سرویس ها در یک بستر اشتراکی (account) نقطه مشترک دارند که اصلی ترین نقطه مشترک آنها id و profile است. سرویس های یک وبپورتال تنوع بیشتری نسبت به سرویس های یک وب سایت طراحی شده دارند، چرا که فعالیتطراحیوب سایت اکثرا به صورت تخصصی بوده و موضوعیت آنها اغلب حول یک و یا چند آیتم مشخص و محدود که نهایتا توجیه کننده یک مورد مشخص است می گردد.
همین امر سبب محدود بدون گروه های کاربری وبسایت های طراحی شده می شود. اما یک وبپرتال با تنوعی که در سرویس های آن ذکر شد می تواند میزبان اکثر اقشار جامعه با هر نوع طرز فکر، سلیقه و نهایتا نیازی باشد. پرتال در واقع دروازه ورود به یک بانک اطلاعاتی است. نکته مهم این است که پورتال همواره ما را به سایت ها ی طراحی شده یا پورتال های دیگر راهنمایی می کند و به خودی خود تنها یک راهنما است. برای همین است که در بعضی از موارد به پورتال ها، internet yellow pages نیز می گویند.
پورتال عموما" حاوی مطالبی است که جنبه اطلاعات عمومی دارد. داده هایی که از منابع مختلف بر روی یک پرتال جمع آوری می شوند، معمولا دارای پراکندگی فراوانی هستند. به همین علت، در بسیاری از پورتال ها، ابزارهایی مانند directory قرار داده می شود تا این اطلاعات را طبقه بندی نماید. از سوی دیگر داده های قرار داده شده بر روی یک وب سایت طراحی شده، اولا" از منابع محدودتری تامین می شوند و ثانیا" دارای پراکندگی زیادی نبوده و حول یک محور و موضوع مشخص می باشد. پورتال یک سیستم کاربر محور می باشد.
به این معنی که تمام امکانات پرتال بر این اساس پیش بینی شده است تا جوابگوی نیاز های کاربران با سلایق، علاقمندی ها، سنین و رده های کاری متفاوت باشد. امکاناتی مثل پست الکترونیکی، chat، انجمن های اینترنتی و ... همه برای آن است که کاربران را به هر شکل ممکن به پورتال دعوت نماید. همچنین وبپورتال ها سعی می کنند سرویس های مطلوب و به روزی را در کنار سایر سرویس های اصلی و کلیشه ای در اختیار کاربران خود قرار دهند تا با جذب تعداد بیشتری از کاربران، توسط سرویس های جانبی و جذاب خود، صاحب سهم بیشتری از بازدید کنندگان باشند.
اکثر وبپرتال ها برای جذب بازدیدکنندگان، سعی می کنند اصلی ترین و عمومی ترین سرویس ها را به صورت رایگان در اختیار کاربران قرار دهند. سرویس هایی از جمله: ماشین جست وجو ایمیل فضای رایگان و یا وبلاگ ارائه اطلاعات مختلف (مسافرت، پزشکی و ...) اخبار دانلود (فرمت های مختلف) گفت وگو و chat با این تعاریف در می یابیم که اکثر وبپرتال ها در چند آیتم نقاط مشترک و کلیشه ای دارند که عبارت است از:
- تنوع سرویس دهی
- چگونگی سرویس دهی
- نحوه دسترسی کاربر به سرویس
- درآمدزایی و business plan - تامین اطلاعات پورتال را می توان یک مرکز ارائه خدمات و اطلاعات اینترنتی دانست که بر چهار پایه اصلی استوار است:
1) انطباق پذیری (customization) در یک تعریف کلی انطباق پذیری یعنی، گلچین کردن اطلاعات موجود بر اساس خصوصیات کاربر از قبیل سن، رده شغلی، میزان تحصیلات، سلایق، زبان، محل زندگی و ... توسط خود کاربر و یا بر اساس سیاست های ارائه اطلاعات پرتال.
2) اختصاصی کردن (personalization) personalization ، پروسه ای است که از طرف پرتال برای نمایش اطلاعات به کاربران بر اساس نیازهای آنان اجرا می شود. این مقوله نیازمند وجود content metadata (یعنی اطلاعاتی در مورد اطلاعات موجود در سایت طراحی شده) است که نقش هر کدام از کاربران را، به علاوه حقوق دسترسی (access rights) آنها مشخص می کند.
3) یکپارچگی integration
4) پشتیبانی انجمن های اینترنتی (online communities) 5) توصیه و معرفی کردن محتوا (recommendation) سیستم recommender به این معنی است که یک نرم افزار، از اطلاعاتی که در مورد شما می داند، برای پیشنهاد کردن اطلاعات و یا خدمات جدید استفاده می کند. پرتال می تواند بر اساس علاقه مندی های یک کاربر و یا اطلاعاتی که در مورد او می داند، مطالب مناسب را در اختیار او قرار دهد. این مسئله می تواند حتی از طریق دنبال کردن موضوعات مورد علاقه کاربر نیز صورت گیرد.
6) گلچین کردن و خلاصه کردن مطالب (excerpt content) پورتال میتواند به صورت اتوماتیک مطالب را خلاصه نموده و در اختیار کاربر قرار دهد. به عنوان مثال کلمات کلیدی یک مقاله میتواند برای جست وجوی آن مورد استفاده قرار گیرد. شاید بتوان از yahoo! به عنوان کامل ترین پورتالی که تا به حال ساخته شده است نام برد. بنا به آنچه در بالا آورده شده است، تفاوت های اساسی میان یک وب سایت طراحی شدهو یک پورتال وجود دارد.
نهایتا آیتم دیگری که جز کلیشه ای ترین خصوصیات وبپرتال هاست تامین محتویات آنهاست. هیچگاه یک پرتال مانند yahoo نمی تواند تامین کننده تمامی محتویات و یا حتی مدیر کلیه بخش های خود باشد چرا که در صورتی که قرار باشد تمامی این کارها را به تنهایی انجام دهد، جدا از صرف هزینه زیاد و نیاز به زمان بالا جهت جمع آوری و طبقه بندی، به دلیل نبود ذهنیت های متفاوت و تنوع سلیقه، خود را با معضل یکنواختی و روزمرگی روبرو ساخته است و این می تواند نقطه شروع هرز رفتن حیات یک وبپرتالباشد.
ترجمه کلمه portal به فارسی در فرهنگ های لغت «دریچه»، «درگاه» و «مدخل» ذکر شده اما کلمه پورتال در تکنولوژی اطلاعات معنی متفاوتی دارد. اگر بخواهیم ساده بگوییم، پورتال صفحه وب واسطی است که امکان دسترسی آسان را به هر چیزی که کاربر ، برای انجام وظیفه یا خواسته اش نیاز دارد – بدون توجه به اینکه محل فیزیکی آن کجاست، فراهم می کند. به بیان دیگر پرتال درگاهی است به دنیایی مجازی که کاربر می تواند از طریق امکانات فراهم شده در آن، تمامی نیازهای خود را برآورده کند.
نیازهایی مانند جست وجو و یا خرید (مثلا یک کتاب)، دسترسی به حساب بانکی، افزایش و کاهش اعتبار یک حساب اعتباری و یا بروزرسانی اطلاعات سخت افزاری از محل کار، پورتال همه چیز را از طریق درگاهی واحد برای کاربر خود فراهم می سازد. در این تعریف منظور از واژه portal، یک gateway و یا doorway یا همان شاهراه و دروازه است، دروازه ای که به تبعیت از ذات اصلی خود یعنی همان دسترسی آسان، دسترسی ما را به وب و در نهایت اینترنت راحت تر از پیش می کند و محلی است برای به اشتراک گذاری خدمات و محتوا توسط چندین وب سایت طراحی شدهقدرتمند.
آنچه از این تعریف بر می آید بر ما روشن می سازد که وبپورتال یک محصول خاص نیست و همانند وبسایت طراحی شدهیک ماهیت استاندارد و تشکیل شده از دو زیرساخت خدمات (services) و محتویات (content) است که این ماهیت، خروجی چندین استاندارد، دیتا و engine خاص، زیر نظر یک یا چند مجموعه نظارتی مشخص و همگام است. ویژگی های اصلی یک پرتال عبارت است از:
- تجمع اطلاعات
- هدف دار بودن اطلاعات
- در دسترس بودن اطلاعات
- دریچه ورود منحصر به فرد
معمولا این تعریف اکثر کاربران غیر مسلط را به اشتباه می کشاند که هر وب سایت طراحی شدهپر از لینک و یا یک وبسایت طراحی شده همه کاره، همان پرتال است، چرا که براساس این تعریف، می تواند دسترسی کاربران را به سایر وبسایتها آسان تر کند که می توان با اطمینان گفت این تعبیر کاملا غلط و دور از تعاریف استاندارد می باشد، چون همانطور که ذکر کردیم، وبپرتال یک ماهیت تحت وب است که ارائه دهنده خدمات و محتویات به صورت یکجاست.
هدف وبپرتالها طبقه بندی کردن اطلاعات و نیز تعریف دسترسی آسان به آنهاست و برای جلوگیری از پراکندگی در چگونگی یافتن، دسترسی و نگهداری اطلاعات توسط کاربر و به صورت خلاصه جلوگیری از سردرگمی آنها، به صورت همزمان سرویس های اصلی و جانبی را در اختیار کاربران قرار می دهند. مجموع این سرویس ها در یک بستر اشتراکی (account) نقطه مشترک دارند که اصلی ترین نقطه مشترک آنها id و profile است. سرویس های یک وبپورتال تنوع بیشتری نسبت به سرویس های یک وب سایت طراحی شده دارند، چرا که فعالیتطراحیوب سایت اکثرا به صورت تخصصی بوده و موضوعیت آنها اغلب حول یک و یا چند آیتم مشخص و محدود که نهایتا توجیه کننده یک مورد مشخص است می گردد.
همین امر سبب محدود بدون گروه های کاربری وبسایت های طراحی شده می شود. اما یک وبپرتال با تنوعی که در سرویس های آن ذکر شد می تواند میزبان اکثر اقشار جامعه با هر نوع طرز فکر، سلیقه و نهایتا نیازی باشد. پرتال در واقع دروازه ورود به یک بانک اطلاعاتی است. نکته مهم این است که پورتال همواره ما را به سایت ها ی طراحی شده یا پورتال های دیگر راهنمایی می کند و به خودی خود تنها یک راهنما است. برای همین است که در بعضی از موارد به پورتال ها، internet yellow pages نیز می گویند.
پورتال عموما" حاوی مطالبی است که جنبه اطلاعات عمومی دارد. داده هایی که از منابع مختلف بر روی یک پرتال جمع آوری می شوند، معمولا دارای پراکندگی فراوانی هستند. به همین علت، در بسیاری از پورتال ها، ابزارهایی مانند directory قرار داده می شود تا این اطلاعات را طبقه بندی نماید. از سوی دیگر داده های قرار داده شده بر روی یک وب سایت طراحی شده، اولا" از منابع محدودتری تامین می شوند و ثانیا" دارای پراکندگی زیادی نبوده و حول یک محور و موضوع مشخص می باشد. پورتال یک سیستم کاربر محور می باشد.
به این معنی که تمام امکانات پرتال بر این اساس پیش بینی شده است تا جوابگوی نیاز های کاربران با سلایق، علاقمندی ها، سنین و رده های کاری متفاوت باشد. امکاناتی مثل پست الکترونیکی، chat، انجمن های اینترنتی و ... همه برای آن است که کاربران را به هر شکل ممکن به پورتال دعوت نماید. همچنین وبپورتال ها سعی می کنند سرویس های مطلوب و به روزی را در کنار سایر سرویس های اصلی و کلیشه ای در اختیار کاربران خود قرار دهند تا با جذب تعداد بیشتری از کاربران، توسط سرویس های جانبی و جذاب خود، صاحب سهم بیشتری از بازدید کنندگان باشند.
اکثر وبپرتال ها برای جذب بازدیدکنندگان، سعی می کنند اصلی ترین و عمومی ترین سرویس ها را به صورت رایگان در اختیار کاربران قرار دهند. سرویس هایی از جمله: ماشین جست وجو ایمیل فضای رایگان و یا وبلاگ ارائه اطلاعات مختلف (مسافرت، پزشکی و ...) اخبار دانلود (فرمت های مختلف) گفت وگو و chat با این تعاریف در می یابیم که اکثر وبپرتال ها در چند آیتم نقاط مشترک و کلیشه ای دارند که عبارت است از:
- تنوع سرویس دهی
- چگونگی سرویس دهی
- نحوه دسترسی کاربر به سرویس
- درآمدزایی و business plan - تامین اطلاعات پورتال را می توان یک مرکز ارائه خدمات و اطلاعات اینترنتی دانست که بر چهار پایه اصلی استوار است:
1) انطباق پذیری (customization) در یک تعریف کلی انطباق پذیری یعنی، گلچین کردن اطلاعات موجود بر اساس خصوصیات کاربر از قبیل سن، رده شغلی، میزان تحصیلات، سلایق، زبان، محل زندگی و ... توسط خود کاربر و یا بر اساس سیاست های ارائه اطلاعات پرتال.
2) اختصاصی کردن (personalization) personalization ، پروسه ای است که از طرف پرتال برای نمایش اطلاعات به کاربران بر اساس نیازهای آنان اجرا می شود. این مقوله نیازمند وجود content metadata (یعنی اطلاعاتی در مورد اطلاعات موجود در سایت طراحی شده) است که نقش هر کدام از کاربران را، به علاوه حقوق دسترسی (access rights) آنها مشخص می کند.
3) یکپارچگی integration
4) پشتیبانی انجمن های اینترنتی (online communities) 5) توصیه و معرفی کردن محتوا (recommendation) سیستم recommender به این معنی است که یک نرم افزار، از اطلاعاتی که در مورد شما می داند، برای پیشنهاد کردن اطلاعات و یا خدمات جدید استفاده می کند. پرتال می تواند بر اساس علاقه مندی های یک کاربر و یا اطلاعاتی که در مورد او می داند، مطالب مناسب را در اختیار او قرار دهد. این مسئله می تواند حتی از طریق دنبال کردن موضوعات مورد علاقه کاربر نیز صورت گیرد.
6) گلچین کردن و خلاصه کردن مطالب (excerpt content) پورتال میتواند به صورت اتوماتیک مطالب را خلاصه نموده و در اختیار کاربر قرار دهد. به عنوان مثال کلمات کلیدی یک مقاله میتواند برای جست وجوی آن مورد استفاده قرار گیرد. شاید بتوان از yahoo! به عنوان کامل ترین پورتالی که تا به حال ساخته شده است نام برد. بنا به آنچه در بالا آورده شده است، تفاوت های اساسی میان یک وب سایت طراحی شدهو یک پورتال وجود دارد.
نهایتا آیتم دیگری که جز کلیشه ای ترین خصوصیات وبپرتال هاست تامین محتویات آنهاست. هیچگاه یک پرتال مانند yahoo نمی تواند تامین کننده تمامی محتویات و یا حتی مدیر کلیه بخش های خود باشد چرا که در صورتی که قرار باشد تمامی این کارها را به تنهایی انجام دهد، جدا از صرف هزینه زیاد و نیاز به زمان بالا جهت جمع آوری و طبقه بندی، به دلیل نبود ذهنیت های متفاوت و تنوع سلیقه، خود را با معضل یکنواختی و روزمرگی روبرو ساخته است و این می تواند نقطه شروع هرز رفتن حیات یک وبپرتالباشد.