مقدمه
طاعون نشخواركنندگان كوچك بيماري عفوني مهلك و بسرعت منتشرشونده ويروسي مي باشد كه مشخصه آن شروع ناگهاني علائم افسردگي، تب، ترشحات چشم و بيني، زخم در دهان و بوي بد دهان،تنفس نامنظم و سرفه، اسهال بدبو و مرگ مي باشد. اين بيماري به نام P.P.R نيز معروف است كه مخفف نام لاتين آن مي باشد. ويروس طاعون نشخواركنندگان كوچك با ويروس طاعون گاوي و سرخك انسان ارتباط نزديكي دارد. نشخواركنندگان وحشي نيز از جمله آهو و بز كوهي منبع اين ويروس قرار مي گيرند و اين موضوع اغلب در مبارزه با اين بيماري اختلال ايجاد مي كند.
گاو و خوك به ويروس حساسند اما منشاء آلودگي براي حيوانات ديگر قرار نمي گيرند.
انتقال و انتشار بيماري
ترشحات چشم، بيني و دهان، مدفوع آبكي حاوي مقادير زيادي از ويروس طاعون نشخواركنندگان كوچك مي باشد. هنگام سرفه و عطسه ريزقطره هاي عفوني در هوا منتشر مي شود. اين ريزقطره ها توسط ساير دامها استنشاق مي شود و منجر به آلودگي آنها مي شود. هرچند تماس بين دامها مهمترين راه انتقال بيماري مي باشد اما گمان مي رود ترشحات و تراوشات عفوني آبشخورها،آخورها و بستر را آلوده ساخته آنها را به منبع آلودگي تبديل مي نمايد ولي ويروس اين بيماري براي مدت طولاني خارج از بدن ميزبان زنده نمي ماند. در ميادين دام كه دامها از نقاط مختلف براي فروش آورده مي شوند تماس نزديك بين دامها خطر انتقال و انتشار بيماري را افزايش مي دهد. در مراكز پرواربندي با سيستم متراكم نيز احتمال انتقال بيماري بيشتر است.
ظهور بيماري درگله
وقتي بيماري طاعون نشخواركنندگان كوچك براي اولين بار در يك منطقه اتفاق مي افتد ممكن است تب بالا همراه با افسردگي شديد و مرگ وقوع يابد پيش از آنكه علائم باليني ديگر مشاهده شود. گرچه گوسفند و بز حساس به عفونت با ويروس طاعون نشخواركنندگان كوچك هستند و ممكن است علائم بيماري را نشان دهند، ليكن هميشه بطور همزمان مبتلا نمي شوند. در نواحي بومي بيماري، اغلب دامهاي مبتلا و تلف شده بالاي 4 ماه تا 24 ماه سن دارند. تاريخچه ظهور بيماري بصورت باليني مي تواند با نقل و انتقال اخير دام، تجمع گوسفند و بز با سنين مختلف در يك مكان، تغيير در جايگاه و تغذيه دامها، تماس دامهاي گله با گوسفند و بزهايي كه براي فروش به بازار برده مي شوند، تغييرات آب و هوايي مانند آب و هواي گرم و مرطوب،فصل خشك،دوره سرما، تماس با دامهاي كوچرو از طريق چرا، آب و يا جايگاه، تغيير در سيستم دامپروري مثلا" افزايش تراكم در ارتباط باشد.
علائم باليني بيماري
دوره كمون بيماري 5-4 روز مي باشد و بدنبال آن تب 41-40 درجه شروع مي شود و دامهاي مبتلا به طور واضح افسرده و خواب آلود بنظر مي رسند. موهاي بدن، بخصوص در نژادهاي موكوتاه بحالت سيخ شده بوده و ظاهر پف كرده به دام مي دهند. پيش از اين مرحله ريزش ترشحات آبكي از چشمها، بيني و دهان شروع شده و بعلت عفونت هاي ثانويه اين ترشحات غليظ، زردرنگ و بدبو مي شوند. ترشحات، پوزه و موهاي زير چشم را مرطوب كرده و پس از خشك شدن باعث چسبندگي پلك و انسداد سوراخهاي بيني و در نتيجه اشكال در تنفس مي شود. يك يا دو روز بعد از شروع تب، پوشش مخاطي دهان و چشمها بشدت قرمزرنگ مي شود. سپس بعلت از بين رفتن بافت پوششي، نواحي خاكستري رنگ كوچك ته سوزني بر روي لثه ها، كام، لبها و سطح داخلي گونه ها و سطح بالايي زبان ظاهر مي شود. اين نواحي از نظر تعداد و اندازه توسعه يافته و به هم متصل مي شوند. سطح داخلي دهان تغيير ظاهري يافته، رنگ پريده و پوشيده از بافتهاي مرده مي شود و در بعضي موارد پوشش طبيعي آن ممكن است بوسيله يك ماده ضخيم پنيري به شكل كامل پوشانده شود. در زير بافتهاي سطحي مرده زخم هاي كم عمقي وجود دارند. مالش ملايم انگشت بر روي لثه ها و كام ممكن است باعث جدا شدن بافت پوششي دهان شده و ايجاد بوي بد نمايد. تغييرات مشابهي ممكن است در پوشش مخاط بيني و مهبل و واژن مشاهده شود. لبها متورم و ترك خورده و پوشيده از دلمه مي شوند و هنگامي كه بيماري پيشرفت مي كند يك بوي متعفن مشخص از دهان خارج مي شود. دام مبتلا تلاش مي كند كه دهان خود را ، بخاطر دردي كه دارد، باز نمايد. اسهال معمولا" 2 تا 3 روز بعد از شروع تب ظاهر مي شود. در ابتدا مدفوع نرم و سپس آبكي، با بوي متعفن و احتمالا" حاوي رگه هايي از خون و قطعات بافت مرده لوله گوارش ايجاد مي شود. دامهاي مبتلا سريع تنفس مي كنند، كه در حركات سريع جدار قفسه سينه و شكم مشهود است. دامهايي كه بشكل شديد مبتلا شده اند، تنفس مشكل و صداداري دارند كه اين امر از حالت كشيدگي سر و گردن، اتساع سوراخهاي بيني،بيرون آوردن زبان و سرفه آرام و دردناك،مشخص مي باشد. علت تلف شدن مبتلايان از دست دادن آب بدن در اثر اسهال و كم آبي مي باشد كه با چشمان گودافتاده مشخص مي شوند و اغلب 10-7 روز بعد از شروع علائم بيماري مي ميرند. بعضي از دامها بعد از يك دوره نقاهت همراه با درمانهاي حمايتي بهبود مي يابند. گاها" در مراحل بعدي بيماري، ضايعات دانه اي كوچك در پوست اطراف پوزه و لب به دليل ابتلاي ثانويه به بيماري اكتيماي واگير مشاهده مي شود كه باعث سر در گمي در تشخيص بيماري مي شود. در شيوع بيماري تا صد در صد دامها ممكن است مبتلا شده و 80-50% مبتلايان تلف شوند.بيماري ممكن است در دامهاي آبستن سبب سقط جنين شود. علائم بيماري در بزها معمولا" شديدتر از گوسفندان مي باشد.
يافته هاي پس از مرگ
لاشه يك دام مبتلا به P.P.R معمولا" تحليل رفته و قسمت خلفي دام آغشته به مدفوع نرم و آبكي بوده و چشمها و بيني پوشيده از ترشحات خشك شده مي باشد. در دهان غشاهاي كاذب سفيد و كثيف، زخم بر روي لثه، كام، زبان و مري ديده مي شود. حفره هاي بيني، ريه و روده ها قرمز و پرخون است. علايمي از خطوط گورخري در روده دامها قابل مشاهده است.
تائيد آزمايشگاهي
براي اطمينان از جود بيماري بايستي نمونه به آزمايشگاه ارسال گردد. رديابي آنتي بادي براي تشخيص، مستلزم اخذ دو نمونه خون به فاصله سه هفته از يك دام مي باشد. نمونه براي شناسايي آنتي بادي ها بايد در دوره بيماري( حداقل يك هفته پس از ظهور علائم باليني) اخذ گردد. نمونه از دامهاي تلف شده مي تواند شامل غدد لنفاوي،طحال،ريه و 0000 باشد و بايد ظرف مدت 12 ساعت در كنار يخ يا به صورت منجمد به آزمايشگاه ارسال گردد.
كنترل و پيشگيري
كنترل بيماري متكي بر كنترل جابجايي دام(قرنطينه)همراه با استفاده از واكسيناسيون حلقه اي و ايمن سازي پيشگيرانه در جمعيتهاي پرخطر و يا در موارد خاص معدوم سازي تمامي گله آلوده و پرداخت غرامت به دامداران مي باشد. واكسيناسيون دامها با واكسن همولوگ به مدت سه سال، دام ها را در برابر بيماري P.P.R محافظت مي نمايد.
درمان بيماری
درمان خاصي عليه بيماري وجود ندارد ولي جهت جلوگيري از عفونتهاي ثانويه و تلفات از آنتي بيوتيك هاي وسيع الطيف و استفاده از ويتامين AD3E و داروهاي ضد التهاب مي تواند مفيد باشد.
توجه
در تشخيص اين بيماري بايستي دقت لازم صورت گيرد چرا كه علائم آن باعث مي شود كه با بعضي از بيماري ها اشتباه شود. بطور مثال اين بيماري به علت جراحات دهاني با بيماري تب برفكي، اكتيماي مسري و بيماري زبان آبي يا آبله اشتباه مي گردد. همچنين به علت علائم تنفسي با بيماري پاستورلوز(تب حمل و نقل) و پلوروپنوموني واگير بزان اشتباه مي شود. وجود اسهال و موهاي سيخ شده نيز ظاهر دام را شبيه به مبتلايان انگلي يا بيماري كوكسيديوز مي نمايد.
طاعون نشخواركنندگان كوچك بيماري عفوني مهلك و بسرعت منتشرشونده ويروسي مي باشد كه مشخصه آن شروع ناگهاني علائم افسردگي، تب، ترشحات چشم و بيني، زخم در دهان و بوي بد دهان،تنفس نامنظم و سرفه، اسهال بدبو و مرگ مي باشد. اين بيماري به نام P.P.R نيز معروف است كه مخفف نام لاتين آن مي باشد. ويروس طاعون نشخواركنندگان كوچك با ويروس طاعون گاوي و سرخك انسان ارتباط نزديكي دارد. نشخواركنندگان وحشي نيز از جمله آهو و بز كوهي منبع اين ويروس قرار مي گيرند و اين موضوع اغلب در مبارزه با اين بيماري اختلال ايجاد مي كند.
گاو و خوك به ويروس حساسند اما منشاء آلودگي براي حيوانات ديگر قرار نمي گيرند.
انتقال و انتشار بيماري
ترشحات چشم، بيني و دهان، مدفوع آبكي حاوي مقادير زيادي از ويروس طاعون نشخواركنندگان كوچك مي باشد. هنگام سرفه و عطسه ريزقطره هاي عفوني در هوا منتشر مي شود. اين ريزقطره ها توسط ساير دامها استنشاق مي شود و منجر به آلودگي آنها مي شود. هرچند تماس بين دامها مهمترين راه انتقال بيماري مي باشد اما گمان مي رود ترشحات و تراوشات عفوني آبشخورها،آخورها و بستر را آلوده ساخته آنها را به منبع آلودگي تبديل مي نمايد ولي ويروس اين بيماري براي مدت طولاني خارج از بدن ميزبان زنده نمي ماند. در ميادين دام كه دامها از نقاط مختلف براي فروش آورده مي شوند تماس نزديك بين دامها خطر انتقال و انتشار بيماري را افزايش مي دهد. در مراكز پرواربندي با سيستم متراكم نيز احتمال انتقال بيماري بيشتر است.
ظهور بيماري درگله
وقتي بيماري طاعون نشخواركنندگان كوچك براي اولين بار در يك منطقه اتفاق مي افتد ممكن است تب بالا همراه با افسردگي شديد و مرگ وقوع يابد پيش از آنكه علائم باليني ديگر مشاهده شود. گرچه گوسفند و بز حساس به عفونت با ويروس طاعون نشخواركنندگان كوچك هستند و ممكن است علائم بيماري را نشان دهند، ليكن هميشه بطور همزمان مبتلا نمي شوند. در نواحي بومي بيماري، اغلب دامهاي مبتلا و تلف شده بالاي 4 ماه تا 24 ماه سن دارند. تاريخچه ظهور بيماري بصورت باليني مي تواند با نقل و انتقال اخير دام، تجمع گوسفند و بز با سنين مختلف در يك مكان، تغيير در جايگاه و تغذيه دامها، تماس دامهاي گله با گوسفند و بزهايي كه براي فروش به بازار برده مي شوند، تغييرات آب و هوايي مانند آب و هواي گرم و مرطوب،فصل خشك،دوره سرما، تماس با دامهاي كوچرو از طريق چرا، آب و يا جايگاه، تغيير در سيستم دامپروري مثلا" افزايش تراكم در ارتباط باشد.
علائم باليني بيماري
دوره كمون بيماري 5-4 روز مي باشد و بدنبال آن تب 41-40 درجه شروع مي شود و دامهاي مبتلا به طور واضح افسرده و خواب آلود بنظر مي رسند. موهاي بدن، بخصوص در نژادهاي موكوتاه بحالت سيخ شده بوده و ظاهر پف كرده به دام مي دهند. پيش از اين مرحله ريزش ترشحات آبكي از چشمها، بيني و دهان شروع شده و بعلت عفونت هاي ثانويه اين ترشحات غليظ، زردرنگ و بدبو مي شوند. ترشحات، پوزه و موهاي زير چشم را مرطوب كرده و پس از خشك شدن باعث چسبندگي پلك و انسداد سوراخهاي بيني و در نتيجه اشكال در تنفس مي شود. يك يا دو روز بعد از شروع تب، پوشش مخاطي دهان و چشمها بشدت قرمزرنگ مي شود. سپس بعلت از بين رفتن بافت پوششي، نواحي خاكستري رنگ كوچك ته سوزني بر روي لثه ها، كام، لبها و سطح داخلي گونه ها و سطح بالايي زبان ظاهر مي شود. اين نواحي از نظر تعداد و اندازه توسعه يافته و به هم متصل مي شوند. سطح داخلي دهان تغيير ظاهري يافته، رنگ پريده و پوشيده از بافتهاي مرده مي شود و در بعضي موارد پوشش طبيعي آن ممكن است بوسيله يك ماده ضخيم پنيري به شكل كامل پوشانده شود. در زير بافتهاي سطحي مرده زخم هاي كم عمقي وجود دارند. مالش ملايم انگشت بر روي لثه ها و كام ممكن است باعث جدا شدن بافت پوششي دهان شده و ايجاد بوي بد نمايد. تغييرات مشابهي ممكن است در پوشش مخاط بيني و مهبل و واژن مشاهده شود. لبها متورم و ترك خورده و پوشيده از دلمه مي شوند و هنگامي كه بيماري پيشرفت مي كند يك بوي متعفن مشخص از دهان خارج مي شود. دام مبتلا تلاش مي كند كه دهان خود را ، بخاطر دردي كه دارد، باز نمايد. اسهال معمولا" 2 تا 3 روز بعد از شروع تب ظاهر مي شود. در ابتدا مدفوع نرم و سپس آبكي، با بوي متعفن و احتمالا" حاوي رگه هايي از خون و قطعات بافت مرده لوله گوارش ايجاد مي شود. دامهاي مبتلا سريع تنفس مي كنند، كه در حركات سريع جدار قفسه سينه و شكم مشهود است. دامهايي كه بشكل شديد مبتلا شده اند، تنفس مشكل و صداداري دارند كه اين امر از حالت كشيدگي سر و گردن، اتساع سوراخهاي بيني،بيرون آوردن زبان و سرفه آرام و دردناك،مشخص مي باشد. علت تلف شدن مبتلايان از دست دادن آب بدن در اثر اسهال و كم آبي مي باشد كه با چشمان گودافتاده مشخص مي شوند و اغلب 10-7 روز بعد از شروع علائم بيماري مي ميرند. بعضي از دامها بعد از يك دوره نقاهت همراه با درمانهاي حمايتي بهبود مي يابند. گاها" در مراحل بعدي بيماري، ضايعات دانه اي كوچك در پوست اطراف پوزه و لب به دليل ابتلاي ثانويه به بيماري اكتيماي واگير مشاهده مي شود كه باعث سر در گمي در تشخيص بيماري مي شود. در شيوع بيماري تا صد در صد دامها ممكن است مبتلا شده و 80-50% مبتلايان تلف شوند.بيماري ممكن است در دامهاي آبستن سبب سقط جنين شود. علائم بيماري در بزها معمولا" شديدتر از گوسفندان مي باشد.
يافته هاي پس از مرگ
لاشه يك دام مبتلا به P.P.R معمولا" تحليل رفته و قسمت خلفي دام آغشته به مدفوع نرم و آبكي بوده و چشمها و بيني پوشيده از ترشحات خشك شده مي باشد. در دهان غشاهاي كاذب سفيد و كثيف، زخم بر روي لثه، كام، زبان و مري ديده مي شود. حفره هاي بيني، ريه و روده ها قرمز و پرخون است. علايمي از خطوط گورخري در روده دامها قابل مشاهده است.
تائيد آزمايشگاهي
براي اطمينان از جود بيماري بايستي نمونه به آزمايشگاه ارسال گردد. رديابي آنتي بادي براي تشخيص، مستلزم اخذ دو نمونه خون به فاصله سه هفته از يك دام مي باشد. نمونه براي شناسايي آنتي بادي ها بايد در دوره بيماري( حداقل يك هفته پس از ظهور علائم باليني) اخذ گردد. نمونه از دامهاي تلف شده مي تواند شامل غدد لنفاوي،طحال،ريه و 0000 باشد و بايد ظرف مدت 12 ساعت در كنار يخ يا به صورت منجمد به آزمايشگاه ارسال گردد.
كنترل و پيشگيري
كنترل بيماري متكي بر كنترل جابجايي دام(قرنطينه)همراه با استفاده از واكسيناسيون حلقه اي و ايمن سازي پيشگيرانه در جمعيتهاي پرخطر و يا در موارد خاص معدوم سازي تمامي گله آلوده و پرداخت غرامت به دامداران مي باشد. واكسيناسيون دامها با واكسن همولوگ به مدت سه سال، دام ها را در برابر بيماري P.P.R محافظت مي نمايد.
درمان بيماری
درمان خاصي عليه بيماري وجود ندارد ولي جهت جلوگيري از عفونتهاي ثانويه و تلفات از آنتي بيوتيك هاي وسيع الطيف و استفاده از ويتامين AD3E و داروهاي ضد التهاب مي تواند مفيد باشد.
توجه
در تشخيص اين بيماري بايستي دقت لازم صورت گيرد چرا كه علائم آن باعث مي شود كه با بعضي از بيماري ها اشتباه شود. بطور مثال اين بيماري به علت جراحات دهاني با بيماري تب برفكي، اكتيماي مسري و بيماري زبان آبي يا آبله اشتباه مي گردد. همچنين به علت علائم تنفسي با بيماري پاستورلوز(تب حمل و نقل) و پلوروپنوموني واگير بزان اشتباه مي شود. وجود اسهال و موهاي سيخ شده نيز ظاهر دام را شبيه به مبتلايان انگلي يا بيماري كوكسيديوز مي نمايد.
