تاثیرگذاری المان های شهری بر هویت فضای شهری
چکیده
هویت درهر جامعه ، نشان از فرهنگ آن جامعه است و فضاهایی همساز با هویت شهری موجب آرامش ٬ امنیــت و مشارکت شهروندان میشود.فضاهای شهری محل تعاملات اجتماعی است و این تعاملات در مکان هایی دیده می شود که برای شهروندان حس امنیت و حس تعلق را فراهم نمایند.
وجود المان های شاخص علاوه بر زیبایی ٬ کیفیت فضا را ارتقا می دهد و این کیفیت است که بر ذهن انسان نقش می بندد و بر حس مکان و خاطرات جمعی شهروندان تاثیر می گذارد.لذا طراحان شهری باید درفضاهای شهری ، المان هایی را استفاده کنند که سبب انتقال هویت شهری دراذهان شود که به رضایتمندی شهروندان و بهبود کیفیت محیط شهری کمک می کند.
پژوهش حاضر بر مطالعات کتابخانه ای استواراست و برآنیم پس از بیان مفاهیم هویت به شناختی کامل از المان های شهری و رابطه آن با هویت و طراحی شهری دست یابیم و ارزش ها و معیارهای طراحی آنها را مورد بازکاوی قرار دهیم و سپس به کارکرد های مهم المان های شهری دست می یابیم.
واژه های کلیدی : فضای شهری٬هویت ،هویت شهری٬المان های شهری
مقدمه
قابلیت زندگی،هویت ،اصالت و فرصت های شهری از خصوصیات مثبت محیط شهری است که باید در خدمت فرد ، شهروند و واحدهای کوچک اجتماعی قرار گیرد.ساختار شهر بایستی به طور مستقیم از طریق نهادها و به طور نمادی از طریق فضاهای عمومی اش دعوت کننده و مشوق حیات عمومی باشد.فضای عمومی شهر برخلاف فضاهای محله ای باید به روی تمامی اعضای جامعه باز باشد . فضای عمومی شهر محل تعامل و معاشرت گروه های مختلف مردم می باشد . محلی است که مردمان متفاوت برخورد و معاشرت می نمایند.کسی نباید از این فضا طرد شود مگر آنکه توازن حیات ان را مورد تهدید قرار دهد. {۱}
نشانه های شهری به عنوان یک عنصر خاص ، نماد شاخص فضای شهری ، عمل می کنند.این نشانه ها در راستای سبک ها ، روش ها و اعتقادات یک اجتماع شکل می گیرند و می توانند به معرفی یک منطقه ی خاص به لحاظ تاریخی ، جغرافیایی و فرهنگی و... بپردازندکه دربرقراری ارتباط موثر شهروندان و کسانی که به محل رفت و آمد دارند نقش مهمی دارند.هدف دیگر المان ها ، ارتقای کیفیت و ایجاد سرزندگی فضاهای شهری و زیبایی و شادابی است.
نصب نشانه های شاخص شهری و کمک گرفتن از ابزارهایی جهت زیباسازی آنها از عوامل مهم ایجاد محیط سالم و با نشاط برای زندگی شهروندان است.اولین نقشی که بر طراحی نماد شهری قائل می شویم ، ارتباط بصری و درک معنایی مناسب بین طرح وانسان است سپس ، وظیفه زیباسازی محیط شهری را برعهده می گیرند.ازآنجایی که طراحان شهری نقش مهمی درایجاد ومکان یابی فضاها و نمادها دارند لذا درایجاد فضاهای شهری متناسب با محیط شهری نیازمند شناخت کافی از هویت شهری ورفتارشناسی انسان هستند تا با بهره گیری از این موارد بتوانند فضای شهری مناسبی برای تعاملات اجتماعی و زندگی جمعی شهری ، طراحی و اجرا نمایند و بتوان به نحوی کیفیت زندگی شهری را بالا برده و شهر را متمایز از دیگر شهرها ساخت و به مکان جاذب جمعیت و گردشگران تبدیل شود.
2. روش تحقیق
پژوهش های حاضر بر مطالعات کتابخانه ای استوار است وتلاش بر این شده که پس از بیان مبانی نظری مفهوم هویت و المان ها و نشانه های شهری به نقش و تاثیر گذاری آنها در محیط های شهری بپردازیم و ارزش ها و معیارهای المان ها را بازگو نماییم.
3. مبانی نظری
3-1. فضاهای شهری
فضاهای شهری بخشی از فضاهای عمومی شهری هستند ، که استفاده کننده آنها مردم هستند.دراین فضاها برخی رفتارهای اجتماعی و برخوردهای از پیش تعیین نشده اتفاق می افتد که بسیاری از آن ها یادآور خاطرات ارتباطات افراد با یکدیگر و محیط است.گاهی حتی برخی از ساختمان ها و بناها شهری نشان دهنده ی این مفهوم است.
چرا فضاهای شهری همیشه به عنوان عناصر ضروری درهویت یک شهر در نظر گرفته شده اند و چرا وقتی ازمردم یک شهر خواسته می شود تا نقشه های ذهنی از شهرشان را ارائه دهند از میدان های عمومی و و باغ ها شروع می کنند.این مسائل نشان دهنده این است که فضاها در شهرها ، توالی و تناسب آنها و شیوه ای که با هم در ارتباط هستند دارای اهمیت فرهنگی زیاد در زندگی درشهرهاست.فضاهای عمومی شهری باید به عنوان یک سیستم فضایی با اندازه های مختلف و متناسب ، با کارکرد ها و معانی متفاوت بوجودآیند.{2}
پس فضای شهری مفهومی است که در ذهن شهروندان نقش می بندد. ریچارد راجرز فضای شهری را این چنین می داند « فضاهای شهری بخش هایی از بافت شهری است که عموم مردم به آن دسترسی فیزیکی و بصری دارند و بستری است برای فعالیت های انسان و برقراری تعاملات اجتماعی » ، به عنوان مثال خیابان ها ، میادین و سایر مسیرهایی که دیگران حق عبور از آنها را دارند و سایر فضاهایی که دسترسی مردم در آن آزاد بوده و واسطه ای برای برقراری ارتباط با افراد جدید و کسانی است که آنها را می شناسیم یا نمی شناسیم از جمله فضاهای شهری محسوب می شوند.{3}
3-2. مفهوم واژه هویت
در فرهنگ فارسی معین نیز سه معنی عام و یک معنی خاص ( فلسفی )برای واژه هویت ذکر شده است :
1.ذات باری تعالی
2.هستی ، وجود
3.آنچه موجب شناسایی شخص باشد (مثل ورقه هویت ، شناسنامه )
4.در فلسفه هویت به حقیقت جزئیه تعریف شده است .یعنی هرگاه ماهیت با تشخص لحاظ و اعتبار شود هویت گویند و گاه هویت به معنی وجود خارجی است و مراد تشخیص است و هویت گاه بالذات و گاه بالعرض است.{۴}
3-2-1. مفهوم هویت در زبانهای لاتین :
در زبانهای لاتین ٬واژه هویت را در برابر واژه { etitdedi } برگزیده اند. این واژه از قرن شانزدهم در زبان انگلیسی کاربرد داشته است و شکل های دیگر آن در سایر زبانهای اروپایی از واژه { etitdedeii } در لاتین متاخرگرفته شده است .{ etitdedeii }از دوبخش{ ntit } به معنای { همان } و { stdedeii } به معنای { وجود } تشکیل شده است . واژه { ntitdedi } از زمان پیدایش تاکنون بر پنج معنا دلالت کرده است :
1.کیفیت یا وضعیت (همان بودن،همانی مطلق یا وجودی یکتایی )
2.فردیت ( شخصیت از 1331م. و وجود فردی از سال 1312م. )
3.( درجبر )معادله یا عبارتی که به ازای همه مقادیر متغیرهای خود ثابت باشد
4.بازشناخته شدن از نظر احساس ،علایق
5.آنچه مالک خود را بشناساند ، مانند کارت شناسایی.{۱}
کالهن نیز در باب هویت میگوید هیچ مردم بی نامی را نمیشناسیم، هیچ زبان و فرهنگی سراغ نداریم که بین خود و دیگری تمایز برقرار نساخته باشد، نوعی از شناسایی خویشتن که همواره نوعی ساختن محسوب میشود ، صرفنظر از اینکه تا چه حد همچون یک کشف و وجود و آنچه موجب شناسایی شخص باشد بیانگر ویژگیهای هر فرد یا پدیده ای است.هویت وابسته، لاجرم هر چیزی است که وجود دارد.{۵}
3-3. هویت شهری
یکی از نیازهای اجتماع انسانی احساس امنیت و حس تعلق است.دراین راستا هویت و عناصر هویتی در زندگی انسان موجب آرامش و ایجاد اعتماد به نفس و میل به داشتن تلاشی مستمر همراه با احساس امنیت می شود.{3}
هویت یک شهر را می توان از جنبه های مختلف(کالبدی وطبیعی - انسانی واجتماعی تاریخی و اقتصادی) بررسی نمود و در واقع شکل گیری هویت شهری تحت تاثیر فرهنگ ، شکل طبیعی و کالبد مصنوع شهر قرار دارد. هویت مکان ، به عنوان یکی از راههای ارتباط بین انسان و مکان از طریق فرهنگ ، سابقة تاریخی ، خاطرات جمعی ، نوع و ماهیت فناوری ساخت ، عملکردها ، نشانه ها ، فرم ها و نمادهای شهری و ویژگی های بصری و کالبدی ادراک می گردد.
هویت مکان از ارزش های فردی و جمعی نشأت می گیرد و با گذر زمان عمق ، گسترش و تغییر می یابد.{7}
به طور کلی چهار بعد اساسی که نمایانگر هویت کلی شهر می باشد را می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:
بعد اول : هویت محیطی ، اکولوژیک - محیط طبیعی با ویژگی های خود ساختار محیطی را شکل می دهد.
بعد دوم : هویت اجتماعی-فرهنگی ، فرد با حضور و رشد یافتن در جمع با اخذ ویژگی های آن جامعه {فرهنگ} هویت جمعی می یابد
بعد سوم : هویت اقتصادی ، پایه های اقتصاد شهری ، جایگاه شهر را در سلسله مراتب سازمان فضایی شبکه ی سکونتگاهی و ارتباط آن را با سایر شهرها تعریف میکند.
بعد چهارم : هویت کالبدی – فضایی ، بافت و ساختار و شکل شهر و ساخت اصلی به آن هویت وابسته است.به دلیل متأثرشدن از اندیشه ها ، عقاید ، باورها ، فعالیت ها و سطح فرهنگ جامعه مهم ترین ابعاد هویتی شهرها است.
به طورکلی ، هویت شهری در چارچوب فرهنگ شهری که دربرخاسته از رفتارهای اجتماعی در دوران تاریخ و روند رویدادهای اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و... یک شهر و یا کشوراست ، ایجاد می شود و یک محیط شهری با فرهنگ خود یک هویت شهری می سازد که می توان بیان کرد که همان طور که فرهنگ های متفاوتی بر یک جامعه و یا محیط شهری وجود دارد هویت های شهری متفاوتی نیز ممکن است در یک جامعه و محیط شهری باشد.
3-4. هویت کالبدی – فضایی
بافت کالبدی و ساختار مکانی - فضایی شامل انتظام عوامل کالبدی در شهر و سلسله مراتب شبکه معابراست که از مهم ترین ابعاد هویتی فضاهای شهری را شکل می دهد زیرا شکل گیری بافت کالبدی فضاهای شهری متاثر ازاندیشه ها ، باورها ، فعالیت ها و سطح فرهنگ جامعه است. واقعیت این است که بافت کالبدی امکان بازشناسی هویت شهری را به صورت بصری فراهم می کندو به همین دلیل از میان سایر ابعاد هویتی اهمیت بیشتری دارد.
3-5. هویت بصری
این نوع از هویت ارزش های زیباشناختی در شهر و کیفیت فضایی و امکان ادراک و موقعیت و جهت یابی را شامل می شود.اگر فردی درشهر وارد شود و او بعد ازدیدن بخشهای مختلف شهر بتواند به خوبی بخش هایی از شهر را توصیف کند و در ذهن او باقی بماند آن فضاهای شهری نمایانگر هویت بصری خواهند بود.
3-۶. هویت شناختی
هویت شناختی کیفیت و کمیت اطلاع از فضای شهر و نمادها و نشانه های شهری و ارزش های تاریخی و فرهنگی را نشان میدهد. عناصر هویتی هر کدام در شب و روز مفهوم خاصی را به ما می دهد و باید آن چنان خوانایی وضوح داشته باشد که هویت بخشی به شهر را در هر دو زمان حفظ کند.
3-7. المان ها و هویت شهری
هـویت ، واحدی است که شخص میتواند یک مکان را به عنـوان مکانـی متمایز از سایر مکان ها شناخته و بازشنـاسایـی کند. به دلیل قرار گرفتن نشـانه ها برپایه تاریخ ، فـرهنگ ، آداب و رسوم و زمینـه ، نشـانه ها در شهـر بیانگر هـویت شهـر هستند.{1}
نشانه ها و المان های شهری در زندگی روزمره افراد نقش مهمی ایفا می کنند و با وجود خود در محیط شهری ضمن بیان معنای خود به بیان هویت یک شهر می پردازد و چون به دفعات درطول یک زمان طولانی در اذهان تکرار می شود ازاین رو این نشانه خود را در ذهن انسان تثبیت می کند .
کوین لینچ محیط شهر را وسیله ای ارتباطی می داند که هم نمادهای صریح و هم نمادهای ضمنی را در بردارد .وی برقراری ارتباط میان شهروندان و شهر را جزیی ازمعنا دانسته وآن را خوانایی می نامد . بدین معنا که ساکنین یک سکونتگاه تا چه میزان قادر به برقراری ارتباط صحیح با یکدیگر از راه عناصر کالبدی نمادین هستند.
نمادگرایی و توجه به معانی در شهر از دیدگاه وی تا آن اندازه حائز اهمیت است که به یکی از ارزش های شکل شهر تبدیل می شود:"شهر باید نمایانگر جامعه و ماهیت جامعه بوده و آن را تقویت کند. عناصر مهم این هدف عبارتند از نمادگرایی ، معانی فرهنگی ، غنای تاریخی و شکل های سنتی". {9}
در مورد استفاده نشانه ها و نمادها در شهر باید دقت شود که یک طرف نماد ، تعبیر مردم است. در واقع پیچیدگی معنای محیط در این است که معانی نمادین محیط تنها به کیفیت کالبدی آن بستگی ندارد این معانی به عوامل دیگری نیز وابسته هستند که ازمهم ترین آنها می توان به افراد بهره بردار و فعالیتهایی که در محیط انجام می شوداشاره کرد.{8}
از اینرو نمادها و المان های شهری و عناصر شاخص از جمله بناها و عوامل مهم در طراحی معماری و طراحی شهری محسوب می شوند ، که علاوه بر بازگوکردن ویژگیهای هر شهر تاثیر مهمی درنحوه برخورد و تعاملات شهروندان با یکدیگر و محیط شهری را دارند. نمادهای مختلف در مناطق مختلف دارای معانی متفاوتی می باشند که قبل از طراحی هر نمادی ، طراح باید ویژگی های نمادین و هویتی آن منطقه را شناخته و برآن اساس طراحی کند.
4. المان های شهری
المان یا نماد شهری ، ترکیبی است پیکره وار که در ساخت آن از ویژگی های درونی احجام و اشکال هندسی ، صفحات قائم یا منحنی ، اجزای سازه ای و ... به طور کلی هر آنچه که جنبه ی تزئینی و ساختمانی داشته باشد به صورت یک کلیت یکپارچه و تلفیقی ازموارد فوق استفاده شود المان می گویند.
این ترکیب دارای یک نظام هندسی ، تعادلی پایدار و زیباست به گونه ای که پس از خودنمایی درسطح شهر افراد را به گونه ای جذب خود می نماید و ذهنشان را درگیر می کنند و تا مدتها در آن منطقه از شهر به صورت نمادین و سمبلیک ، مشخصه ای برای شناخت شهر درمنطقه ی مورد نظر می گردد و جزء شاخصه های شهری محسوب می گردد ، به طوری که ذهن با برده شدن نام منطقه ی مزبور ناخودآگاه به دنبال شاخصه ها و ویژگی های خاص آن منطقه رفته و المان مورد نظر را در خود تصویرسازی خواهند کرد.
این عناصر در فضاهای شهری چیده می شوند و منظر و هویت شهری را تحت شعاع قرارمی دهند.نقش اصلی المان شهری در سطح خیابان ها و فضاهای شهری ایجاد مکان هایی است که زبان ناطق هویت انسان و منظر شهری مطلوب ، باشد و باید در این حوزه با طراحی و برنامه ریزی های دقیق ، متناسب با فرهنگ و آداب و رسوم مردم حرکت کرد.همخوانی این طرح با هویت شهروندان و محیط های شهری از اهمیت خاصی برخوردار است ، چرا که همین همخوانی است که ارتباط بین طرح و محیط را برقرار می سازند و همین باعث سیما و منظر شهری مطلوبی از دید ناظر می شود.
4-1. انواع المان های شهری
المان ها خود به سه نوع تقسیم می شوند : نمایشی ، بیانی ، عملکردی که در ذیل به طور خلاصه به بیان ویژگی های هرنوع می پردازیم :
4-1-1. ویژگی های المان های نمایشی
- برخورداری از جنبه نمایشی ، هنری ، زیبایی.
- عدم برخورداری از مفهومی خاص.
- دارای مخاطب خاص.
- کاربرد کمتر در سطح شهر.
- کاربرد بیشتر در نمایشگاه های هنری و گالری های نمایشی و
4-1-2. ویژگی های المان های بیانی
- با بیان مطلبی خاص طراحی می شوند.
- بازگوکننده رویداد تاریخی ،فرهنگی و یا ویژگی های منطقه و مردم آن
- دارای مخاطب عام می باشد.
- کاربرد گسترده تری در سطح شهر بخصوص میادین شهری و گره های شهری.
4-1-3. المان های عملکردی
- خلق فضا با استفاده از آرایه ها و عناصر بصری
- الزام به داشتن اطلاعات ویژه از منطقه مذکور قبل از ایجاد چنین فضایی
- استفاده گسترده تری نسبت به المان های بیانی در سطح شهر
- دارای مخاطب بیشتر نسبت به المان های بیانی و نمایشی
- دارای سبک های بیشمار در هر شهر
4-2. ویژگی های خاص المان های شهری
المان های شهری باید به گونه ای طراحی شوند که هم در عملکرد های متفاوت و هم در زیبایی و جهات دیگر موثر واقع شوند.المان ها می توانند مانند هرعنصرشهری در سیما و منظر شهری نقش مهمی داشته باشند و با مخاطب خود ارتباط برقرارکنند ، که این امر نیازمند به برنامه ریزی و طراحی دقیق ، داشتن مطالعات کامل از ویژگی های اقلیم ، فرهنگی ، آداب ورسوم و ... منطقه میباشد ، که درصورت رعایت این نکات ، المان های شهری میتوانند درعملکرد خود موفق شوند و هویت شهری را به نحو احسن به اجرا گذارند.
با توجه به اینکه یکی از اهداف المان ها اطلاع رسانی و معرفی منطقه از نظر فرهنگی ، اجتماعی ، جغرافیایی و خصوصیات مردم منطقه است ، همه ی این موارد می توانند دربرقراری ارتباط موثرتر با مردم و مخاطبین کمک کنند. اما علاوه بر برقراری ارتباط با مخاطبین می تواند نقش مهمی در زیبایی سیمای شهر داشته باشد ، زیرا قسمت های مختلف شهر را تحت تاثیر قرار داده و از یکنواختی خارج می کند و به نوعی با ایجاد این نشانه ها در قسمت های مختلف شهر ، هر قسمت ویژگی منحصر به فرد می یابد و به غنای شهر کمک خواهد کرد.
لازم به ذکر است که در طراحی این نشانه های شهری باید به جزییات نیز توجه شود ازقبیل رنگ ، سبک نورپردازی ، جنس مصالح به کاررفته ، جانمایی ، مقیاس ، دوام ، ایمنی کافی ، انعطاف پذیری ، داشتن صرفه اقتصادی و... برای مثال مکان قرارگیری و جانمایی نمادها از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، که یکی ازعوامل مهم تعیین میزان تاثیر گذاری در ذهن افراد می باشد
به عنوان نمونه ایستگاه های اتوبوس که یکی از مهم ترین اجزای المان های شهری می باشند باید به گونه ای طراحی شوند که شهروندان را به استفاده از حمل ونقل عمومی راغب نماید و دید مناسبی به اطراف داشته باشد.المان ها با هر سبک و سیاقی که دارند می توانند حاوی اطلاعات زیادی باشند که با این ویژگی تاثیر زیادی بر حیات کالبد معماری و شهرسازی شهرها می گذارند و به نوعی شناسنامه و زبان ناطق هر شهر می شوند که می توانند موجب متمایز شدن شهرها از یکدیگر شوند.
4-3. المان های شهری و هویت بخشی مکانی
لینچ مفهوم "هویت" را در معنای بسیار ساده یعنی "مکان" تعریف می کند. هویت یعنی حدی که یک شخص می تواند یک مکان را به عنوان مکانی متمایز از سایر مکان ها مورد شناسایی قراردهد به گونه ای که شخصیتی منحصر به فرد داشته باشد و هویت را به همراه ویژگی های دیگری نظیر ساختار ، شفافیت ، سازگاری و خوانایی عاملی می داند که معنی مکان را در نظر ناظر شکل می دهند.ویدو کارکرد برای "هویت" قائل است
1- به انسان قدرت تشخیص می دهد که بتواند شهر را بخواند و پیش بینی کند و به همین دلیل "خوانایی" از مهم ترین کارکردهای "هویت" است
2- عملکرد عاطفی " هویت محیط" است که حس ایمنی به فرد می دهد. نوع هویت یا حس مکان می تواند احساس تعلق به همراه داشته باشد و میان مردم و مکان ها ارتباط برقرارکند و وحدت بوجودآورد.به نظر او ترکیب بندی درطراحی شهری ، ایجاد وحدت بصری میان عناصر متمایز شهر است تا بدین ترتیب تصاویرذهنی یکپارچه و روشن ، تقویت شود.و هدف طراحی شهری ایجاد یک تصویر ذهنی شهری قوی است.این تصویر ذهنی است که مبانی تعامل مردم رابا محیط فراهم می آورد.{11}
4-4. تاثیر هویت بخشی المان ها در طراحی شهری
درواقع این هویت است که از طراحی المان شهری رمز گشایی می کند و آنها را برای درک و خوانایی بهتر قابل پذیرش می کند. همین خاطرات جمعی و فردی ناشی از هویتی که در طراحی المان های شهری ایجاد می شود ، به نسل های بعدی منتقل می شود و در واقع کمک شایانی به حفظ هویت شهروندان ، که خود نقش بسزایی در حفظ هویت شهری نیز دارد ، میکند.{11}
همانطور که می دانیم یکی از اهداف طراحی شهری کنترل رفتارهای شهروندان به صورت غیر مستقیم است برای نیل به این هدف طراحان شهری می توانند از راه همین نمادها با مردم ارتباط برقرار کنند با استفاده از این مکان طراحان قادر خواهند بود به یکی از اهداف طراحی شهری یعنی اثر گذاری غیر مستقیم بر رفتارهای مردم نزدیک شوند.{8}
در صورت بی توجهی طراح به استفاده کننده نمادها (مردم) نماد طراحی شده تبدیل به یک نماد خاصی می شود که صرفا متخصصان و خود طراحان آن را درک کرده و استفاده کننده اصلی بهره ای از درک آن نمی برد و المان تاثیر هویت بخشی خود را از دست می دهد.ازاینرو نمادها و المان های شهری و عناصر شاخص ازعوامل مهم در طراحی معماری و طراحی شهری محسوب می شوند که علاوه بر بازگوکردن ویژگی های هر شهر تاثیر مهمی درنحوه برخورد و تعاملات شهروندان با یکدیگر و محیط شهری دارد.
4-5. ارزش ها در طراحی المان های شهری
دکتر بحرینی معتقد است، ارزش ها در طراحی شهری را می توان به پنج شکل معرفی کرد. {12} استفاده از این روش ها در طراحی المان های شهری در جهت ارائه هویت و سیمای شهری مطلوب تر ، مناسب می باشند. لذا در اینجا به معرفی این ارزش ها از دیدگاه طراحی المان های شهری می پردازیم :
۱-" آن چه را که مردم می بینند"، یعنی توانایی درک واقعیت از محیط اطراف به گونه ای که صرفاَ بعضی مفاهیم عمومی مانند وجود تناسبات زیبا ، ترکیبات حجمی مناسب و ترکیب های رنگی متعادل و ... را درک نماید و احساس لذت را از یک اثر هنرمندانه داشته باشد.
2- " آن چه را که مردم می ستایند "، که به معنی قدرت ستایش ، فهم و استفاده از محیط شهری است . در این مورد می توان به الگوهای میدان های نایین و یزد اشاره نمود. در حال حاضر برج آزادی تهران از چنین کارکردی برخوردار است.
3- " آن چه را که مردم می توانند استفاده کنند"، به معنی وجود و دسترسی واقعی به فضاهای شهری طی فعالیت های روزانه است. در این خصوص طراحی فضاهای شهری می تواند مد نظر قرار گیرد که با کمک المان های شهری به شکلی هدفمند ، ارتباطات روزمره بین مردم را بهتر و مؤثرتر برقرار سازد.
4- " آن چه را که مردم به خاطر می آورند"، منظور یادآوری تجارب خاطرات خوب یا سخت است.به طوری که هدف یادآوری وقایع گذشته که عموماَ به صورت انتزاعی نیز می باشند، قصد دارد ارزش های ماندگار را در اذهان عمومی حفظ نماید
5- "آن چه مردم تداعی می کنند"، که مربوط می شود به جنبه های نمادی ، فرهنگی ، تاریخی و معنوی . درفضاهای شهری به نظر می رسد بیشترین& .btnhtml {height:22px;background-color: #E8F1F4;background-repeat:no-repeat;background-position:center center;border: 1px solid #E8F1F4; margin: 0; padding:0px; } .btnOver {height:22px;background-color: #FFFFFF;background-repeat:no-repeat;background-position:center center; border: 1px solid #FFFFFF;margin: 0; padding:0px; } .btnDown { height: 22px; border: 1px solid buttonhighlight;background-repeat:no-repeat;margin: 0; padding:0px; background-color: buttonhighlight; } .btnNA { height: 22px; border: 1px solid buttonface;margin: 0; padding:0px; filter: alpha(opacity=25); } .cMenu { background-color: threedface; color: menutext; cursor: Default; font-family: MS Sans Serif; font-size: 8pt; padding: 2 12 2 16; }.cMenuOver { background-color: highlight; color: highlighttext; cursor: Default; font-family: MS Sans Serif; font-size: 8pt; padding: 2 12 2 16; }.cMenuDivOuter { background-color: threedface; height: 9 }.cMenuDivInner { margin: 0 4 0 4; border-width: 1; border-style: solid; border-color: threedshadow threedhighlight threedhighlight threedshadow; } #160; کاربرد المان های شهری با مفاهیم ذکر شده و در قالب های ذیل قابل دسته بندی باشد :
الف: تداعی شخصیت های علمی و فرهنگی ، ویژگی های شخصیتی اسطوره ها ، قدرت شاه
ب : تداعی مفاهیم و ارزش های فرهنگی مانند دیانت ، شجاعت ، حجاب
ج: تداعی اصالت های ملی و بومی از فرهنگ گذشته یک کشور یا منطقه
د: تداعی ویژگی های شاخص جغرافیایی مانند معرفی نوع پوشش گیاهی یک منطقه،رودخانه ، کوه ، غار و ...
4-6. مکان یابی المان ها و نشانه های شهری :
محل قرارگیری نشانه یکی از عوامل مهم تعیین میزان تاثیرگذاری و تثبیت آن در ذهن بیننده است و اگر نشانه ای در مکان مناسب برای مثال در نقطه ای از شهر که مکان بروز برخی اتفاقات است ، قرار گیرد ، بر قدرت و ثبات آن افزوده می شود و بالعکس اگر در خارج از نقاط حساس شهر قرارداشته باشد ، ممکن است سبب گمراهی شود.{1}
میادین اثرگذارترین فضاهای شهری در ذهنیت شهروندان هستند.معمولا ساکنان شهر ، مناطق مختلف شهر را توسط میادین آن ازهم بازمیشناسند و ساده ترین راه دادن نشانی را ، راهنمایی از طریق میادین به عنوان نقاط شاخص شهری میدانند از این جهت است که در تصویر ذهنی شهروندان انواع میادین در شهر ، حکم گره های پررنگ را دارند.{13}
تأثیر گره ها با نشانه بیشتر شده وزمینه ای مناسب برای توجه به خودرا فراهم کرده وجایی مناسب برای برپاداشتن نشانه به وجود می آورند.به اعتقاد لینچ با نصب نشانه در محل تقاطع چند راه برقدرت نشانه افزوده میشود.{14}
4-7. الزامات طراحی شهری در المان های شهری
از اصلی ترین محورهایی که در طراحی المان های یک شهر باید رعایت شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- سرزندگی : یعنی تا چه اندازه عناصر و المان ها نیازهای بیولوژیکی و توانایی های انسانی را در آن محیط رشد داده ، شکوفا کرده و محیطی مناسب ایجاد می کند.
2-معنی : یعنی از نظر ذهنی به وضوح قابل شناخت و شناسایی باشد و ساکنین ، آن را درزمان و مکان به تجسم در آورند و باارزش ها و مفاهیم جامعه نیز مرتبط باشد.
3- کارایی : یعنی طرح مورد نظر نسبت به ارائه اهداف و مفاهیمی که در پس آن قرار دارد از جامعیت کافی برخوردار باشد.
4- زیبایی : المان طراحی شده باید علاوه بر کارایی از زیبایی بصری لازم نیز برخوردار باشد.
5- تناسب : یعنی این که شکل و اندازه المان ها با الگو و فرم ذهنی افراد نسبت به آن منطبق باشد.
6- دسترسی : یعنی دسترسی حداکثری افراد ، خدمات ، اطلاعات و اماکنی که به نحوی با آن مرتبط هستند مقدور باشد.
7- شفافیت و خوانایی : یعنی المان طراحی شده از وضوح کافی برخوردار بوده و ارتباط صریحی با مفاهیم و ارزش های غیرفضایی برقرار نماید.
8- صرفه اقتصادی : یعنی طراحی و ساخت المان مورد نظر از توجیه اقتصادی لازم برخوردار باشد.{15}
9- رعایت مقیاس : همچنین در هنگام طراحی المان ها برای مناطق باید دقت کرد که مقیاس المان متناسب با مقیاسان منطقه است یا نه ؟ اگر المانی بزرگ مقیاس در منطقه قرار گیرد،ممکن است مکان را بی روح کند و به یک عامل ضعف در آن مکان تبدیل شود.
5. نتیجه گیری
عامل دلبستگی شهروندان به شهرها و سکونتگاه هایشان ویژگی های اقتصادی و جغرافیایی نیست بلکه هویت و زیبایی ها و کیفیت های بصری است.و برای ایجاد چنین حسی مدیران و طراحان شهری باید در طراحی شهرها و نمادهای شهری ویژگی های اقلیمی ، هویتی ، فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی و... را مورد توجه قرار دهند و برای ایجاد تمایز شهرها و تقویت هویت مکانی علاوه بر ایجاد تمایز از طریق نمادها و المان های شهری نشانه ای از هویت بومی آن مکان را هم در عناصرشهری مد نظر قرار دهند.
فضاهای شهری باترکیبی مناسب و زیبا از المان ها و نشانه های شهری شاخص که در راستای بستر طبیعی و فرهنگی - اجتماعی شهر عمل مینمایند ؛ میتوانند بازگوکننده مکانی سرزنده و خوانا و معنی دار برای ساکنین شهر و دیگران باشند.
المان های شهری با الهام از ارزشهای فرهنگی – تاریخی ، مکان یابی مناسب و مقیاس مناسب و با انتقال معانی و مفاهیم انتزاعی میتوانند به نماد و سمبل شهر تبدیل شوند. با تبدیل شدن این نشانه ها به نماد ، میتوانند هویتی خاص برای شهر و ساکنین آن به وجودآورند.
المان های شهری نمادهایی هستند که درعین بی جانی و بی روحی به فضاهای شهری جان و روح می بخشند و جنبه های تاریخی یا فرهنگی و اجتماعی رادر خود می پرورانند و به دلیل فرم و عملکرد خاص خود زبان ناطق هویت شهر می باشند و به ثبت خاطرات و تعاملات دراذهان کمک می کنند.
درواقع خاطرات جمعی و فردی ناشی از هویتی و معیارهای فرهنگی ، که از طراحی المان ها و نشانه های شهری ایجاد می شود به نسل های بعد منتقل شده و به حفظ و ماندگاری هویت شهروندان و غنای شهری که نقش موثری در حفظ هویت شهری دارد ، کمک شایانی میکند.
نمادهای مطلوب علاوه بر بومی کردن فضای شهرها ، تقویت احساس ، تعلق خاطر به محل سکونت و ترغیب شهروندان به مشارکت در اداره امور شهرشان کمک شایانی هم به شناساندن در سطح ملی و بین المللی نموده و به توسعه شهر کمک میکند.
همچنین ، المان های شهری به عنوان نشانه های فضایی کاربرد دارند ، بیان خاصی از کیفیت های معماری هستند و منظوری از حس طراح را می رسانند که مفاهیمی در خود پنهان کرده اند و هر کس بر اساس ذهنیت خود با آن ارتباط برقرار می کند یا برعکس به مقابله با آن برمی آید.پس به طور کلی کارکرد های المان های شهری را به صورت ذیل میتوان بیان کرد:
- کمک به ارتقای کیفیت بصری
- تقویت دهنده ی مکان و زمان ارتباطات اجتماعی و کلامی میان انسان
- تداعی کننده اصول و عرف جامعه
- بازگوکننده جنبه های تاریخی یا فرهنگی و اجتماعی یک منطقه یا شهر
- کمک به تنوع و غنای شهری
- ارتقای سطح دلبستگی و افراد به فضاها و محیط های شهری
- ایجاد حس جهت یابی و موقعیت یابی
- ایجاد سرزندگی و نشاط در قرارگاه های رفتاری و جذب مردم به آنجا
- متمایز ساختن شهرها از یکدیگر
- کمک به جذب گردشگران و افزایش درآمد حاصل از آن
- و...
منابع ومراجع
{1}.بهزادفر.مصطفی،"هویت شهر نگاهی به هویت شهر تهران"،تهران،موسسه نشرشهر،چاپ سوم،
{2}.صدیق .مرتضی ،دانشفر،احسان "طراحی شهری ،اموزش اسکیس"،مشهد،کتابکده کسری،چاپ سوم ،جلد پنجم،
{۳}. داوری نژاد. مسعود،مبهوت .محمدرضا،"شناخت فضای شهری"،تهران،انتشارات طحان ،
{4}. معین.محمد،"فرهنگ لغات فارسی معین"، تهران،انتشارات امیر کبیر،
]5[. حجت.عیسی ،"هویت انسان ساز،انسان هویت پرداز"،مجله هنرهای زیبا،شماره ۲۴
{6}.موثقی .رامین ،ایرملو. سحر،"عناصر هویت فرهنگی در شهر"،اولین همایش ملی شهر برتر، طرح برتر ،سازمان عمران شهرداری همدان،
{۷}.امین زاده.بهناز ،"ارزیابی زیبایی و هویت مکان"،نشریه هویت شهر،شماره 3 ،ص ۹
{۸}. بحرینی.حسین ،بلوکی.بهناز ،تغابن .سوده " تحلیل مبانی نظری طراحی شهری معاصر"، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران ،
{۹}. لینچ.کوین ،(1361)،" سیمای شهر"،ترجمه :منوچهرمزینی ،تهران ،موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران .
{۱۰}. توالیی .نوین،" شکل شهر منسجم"، تهران ،انتشارات امیر کبیر،
{۱۱}. مرتضایی. رضا،" رهیافت هایی در طراحی مبلمان شهری "،انتشارات سازمان شهرداری های کشور
{۱۲}. بحرینی .حسین،" فرایند طراحی شهری"،تهران،انتشارات دانشگاه تهران،چاپ اول،
{۱۳}. پاکزاد.جهانشاه،"مبانی نظری و فرایند طراحی شهری "، تهران،انتشارات دانشگاه تهران
{۱۴}. لینچ . کوین،"سیمای شهر" ترجمه منوچهر مزینی ،تهران ،انتشارات دانشگاه تهران
{۱۵}.محمد پورجابری.مرتضی ،وشم ابادی.احمد،"نمادهای شهری تبلور کالبد هویت شهری "، انجمن تخصصی ایران
نویسندگان :
محمدرضا مبهوت : عضو هیت علمی موسسه آموزش عالی خاوران،دانشجوی دکتری برنامه ریزی شهری:Rmabhoot@yahoo.com
زهرا منتظری : دانشجوی مهندسی شهرسازی موسسه آموزش عالی خاوران:montazerizahra21@yahoo.com
حدیثه طوسیان : دانشجوی مهندسی شهرسازی موسسه آموزش عالی خاوران
dd_jjj70@yahoo.com
چکیده
هویت درهر جامعه ، نشان از فرهنگ آن جامعه است و فضاهایی همساز با هویت شهری موجب آرامش ٬ امنیــت و مشارکت شهروندان میشود.فضاهای شهری محل تعاملات اجتماعی است و این تعاملات در مکان هایی دیده می شود که برای شهروندان حس امنیت و حس تعلق را فراهم نمایند.
وجود المان های شاخص علاوه بر زیبایی ٬ کیفیت فضا را ارتقا می دهد و این کیفیت است که بر ذهن انسان نقش می بندد و بر حس مکان و خاطرات جمعی شهروندان تاثیر می گذارد.لذا طراحان شهری باید درفضاهای شهری ، المان هایی را استفاده کنند که سبب انتقال هویت شهری دراذهان شود که به رضایتمندی شهروندان و بهبود کیفیت محیط شهری کمک می کند.
پژوهش حاضر بر مطالعات کتابخانه ای استواراست و برآنیم پس از بیان مفاهیم هویت به شناختی کامل از المان های شهری و رابطه آن با هویت و طراحی شهری دست یابیم و ارزش ها و معیارهای طراحی آنها را مورد بازکاوی قرار دهیم و سپس به کارکرد های مهم المان های شهری دست می یابیم.
واژه های کلیدی : فضای شهری٬هویت ،هویت شهری٬المان های شهری
مقدمه
قابلیت زندگی،هویت ،اصالت و فرصت های شهری از خصوصیات مثبت محیط شهری است که باید در خدمت فرد ، شهروند و واحدهای کوچک اجتماعی قرار گیرد.ساختار شهر بایستی به طور مستقیم از طریق نهادها و به طور نمادی از طریق فضاهای عمومی اش دعوت کننده و مشوق حیات عمومی باشد.فضای عمومی شهر برخلاف فضاهای محله ای باید به روی تمامی اعضای جامعه باز باشد . فضای عمومی شهر محل تعامل و معاشرت گروه های مختلف مردم می باشد . محلی است که مردمان متفاوت برخورد و معاشرت می نمایند.کسی نباید از این فضا طرد شود مگر آنکه توازن حیات ان را مورد تهدید قرار دهد. {۱}
نشانه های شهری به عنوان یک عنصر خاص ، نماد شاخص فضای شهری ، عمل می کنند.این نشانه ها در راستای سبک ها ، روش ها و اعتقادات یک اجتماع شکل می گیرند و می توانند به معرفی یک منطقه ی خاص به لحاظ تاریخی ، جغرافیایی و فرهنگی و... بپردازندکه دربرقراری ارتباط موثر شهروندان و کسانی که به محل رفت و آمد دارند نقش مهمی دارند.هدف دیگر المان ها ، ارتقای کیفیت و ایجاد سرزندگی فضاهای شهری و زیبایی و شادابی است.
نصب نشانه های شاخص شهری و کمک گرفتن از ابزارهایی جهت زیباسازی آنها از عوامل مهم ایجاد محیط سالم و با نشاط برای زندگی شهروندان است.اولین نقشی که بر طراحی نماد شهری قائل می شویم ، ارتباط بصری و درک معنایی مناسب بین طرح وانسان است سپس ، وظیفه زیباسازی محیط شهری را برعهده می گیرند.ازآنجایی که طراحان شهری نقش مهمی درایجاد ومکان یابی فضاها و نمادها دارند لذا درایجاد فضاهای شهری متناسب با محیط شهری نیازمند شناخت کافی از هویت شهری ورفتارشناسی انسان هستند تا با بهره گیری از این موارد بتوانند فضای شهری مناسبی برای تعاملات اجتماعی و زندگی جمعی شهری ، طراحی و اجرا نمایند و بتوان به نحوی کیفیت زندگی شهری را بالا برده و شهر را متمایز از دیگر شهرها ساخت و به مکان جاذب جمعیت و گردشگران تبدیل شود.
2. روش تحقیق
پژوهش های حاضر بر مطالعات کتابخانه ای استوار است وتلاش بر این شده که پس از بیان مبانی نظری مفهوم هویت و المان ها و نشانه های شهری به نقش و تاثیر گذاری آنها در محیط های شهری بپردازیم و ارزش ها و معیارهای المان ها را بازگو نماییم.
3. مبانی نظری
3-1. فضاهای شهری
فضاهای شهری بخشی از فضاهای عمومی شهری هستند ، که استفاده کننده آنها مردم هستند.دراین فضاها برخی رفتارهای اجتماعی و برخوردهای از پیش تعیین نشده اتفاق می افتد که بسیاری از آن ها یادآور خاطرات ارتباطات افراد با یکدیگر و محیط است.گاهی حتی برخی از ساختمان ها و بناها شهری نشان دهنده ی این مفهوم است.
چرا فضاهای شهری همیشه به عنوان عناصر ضروری درهویت یک شهر در نظر گرفته شده اند و چرا وقتی ازمردم یک شهر خواسته می شود تا نقشه های ذهنی از شهرشان را ارائه دهند از میدان های عمومی و و باغ ها شروع می کنند.این مسائل نشان دهنده این است که فضاها در شهرها ، توالی و تناسب آنها و شیوه ای که با هم در ارتباط هستند دارای اهمیت فرهنگی زیاد در زندگی درشهرهاست.فضاهای عمومی شهری باید به عنوان یک سیستم فضایی با اندازه های مختلف و متناسب ، با کارکرد ها و معانی متفاوت بوجودآیند.{2}
پس فضای شهری مفهومی است که در ذهن شهروندان نقش می بندد. ریچارد راجرز فضای شهری را این چنین می داند « فضاهای شهری بخش هایی از بافت شهری است که عموم مردم به آن دسترسی فیزیکی و بصری دارند و بستری است برای فعالیت های انسان و برقراری تعاملات اجتماعی » ، به عنوان مثال خیابان ها ، میادین و سایر مسیرهایی که دیگران حق عبور از آنها را دارند و سایر فضاهایی که دسترسی مردم در آن آزاد بوده و واسطه ای برای برقراری ارتباط با افراد جدید و کسانی است که آنها را می شناسیم یا نمی شناسیم از جمله فضاهای شهری محسوب می شوند.{3}
3-2. مفهوم واژه هویت
در فرهنگ فارسی معین نیز سه معنی عام و یک معنی خاص ( فلسفی )برای واژه هویت ذکر شده است :
1.ذات باری تعالی
2.هستی ، وجود
3.آنچه موجب شناسایی شخص باشد (مثل ورقه هویت ، شناسنامه )
4.در فلسفه هویت به حقیقت جزئیه تعریف شده است .یعنی هرگاه ماهیت با تشخص لحاظ و اعتبار شود هویت گویند و گاه هویت به معنی وجود خارجی است و مراد تشخیص است و هویت گاه بالذات و گاه بالعرض است.{۴}
3-2-1. مفهوم هویت در زبانهای لاتین :
در زبانهای لاتین ٬واژه هویت را در برابر واژه { etitdedi } برگزیده اند. این واژه از قرن شانزدهم در زبان انگلیسی کاربرد داشته است و شکل های دیگر آن در سایر زبانهای اروپایی از واژه { etitdedeii } در لاتین متاخرگرفته شده است .{ etitdedeii }از دوبخش{ ntit } به معنای { همان } و { stdedeii } به معنای { وجود } تشکیل شده است . واژه { ntitdedi } از زمان پیدایش تاکنون بر پنج معنا دلالت کرده است :
1.کیفیت یا وضعیت (همان بودن،همانی مطلق یا وجودی یکتایی )
2.فردیت ( شخصیت از 1331م. و وجود فردی از سال 1312م. )
3.( درجبر )معادله یا عبارتی که به ازای همه مقادیر متغیرهای خود ثابت باشد
4.بازشناخته شدن از نظر احساس ،علایق
5.آنچه مالک خود را بشناساند ، مانند کارت شناسایی.{۱}
کالهن نیز در باب هویت میگوید هیچ مردم بی نامی را نمیشناسیم، هیچ زبان و فرهنگی سراغ نداریم که بین خود و دیگری تمایز برقرار نساخته باشد، نوعی از شناسایی خویشتن که همواره نوعی ساختن محسوب میشود ، صرفنظر از اینکه تا چه حد همچون یک کشف و وجود و آنچه موجب شناسایی شخص باشد بیانگر ویژگیهای هر فرد یا پدیده ای است.هویت وابسته، لاجرم هر چیزی است که وجود دارد.{۵}
3-3. هویت شهری
یکی از نیازهای اجتماع انسانی احساس امنیت و حس تعلق است.دراین راستا هویت و عناصر هویتی در زندگی انسان موجب آرامش و ایجاد اعتماد به نفس و میل به داشتن تلاشی مستمر همراه با احساس امنیت می شود.{3}
هویت یک شهر را می توان از جنبه های مختلف(کالبدی وطبیعی - انسانی واجتماعی تاریخی و اقتصادی) بررسی نمود و در واقع شکل گیری هویت شهری تحت تاثیر فرهنگ ، شکل طبیعی و کالبد مصنوع شهر قرار دارد. هویت مکان ، به عنوان یکی از راههای ارتباط بین انسان و مکان از طریق فرهنگ ، سابقة تاریخی ، خاطرات جمعی ، نوع و ماهیت فناوری ساخت ، عملکردها ، نشانه ها ، فرم ها و نمادهای شهری و ویژگی های بصری و کالبدی ادراک می گردد.
هویت مکان از ارزش های فردی و جمعی نشأت می گیرد و با گذر زمان عمق ، گسترش و تغییر می یابد.{7}
به طور کلی چهار بعد اساسی که نمایانگر هویت کلی شهر می باشد را می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:
بعد اول : هویت محیطی ، اکولوژیک - محیط طبیعی با ویژگی های خود ساختار محیطی را شکل می دهد.
بعد دوم : هویت اجتماعی-فرهنگی ، فرد با حضور و رشد یافتن در جمع با اخذ ویژگی های آن جامعه {فرهنگ} هویت جمعی می یابد
بعد سوم : هویت اقتصادی ، پایه های اقتصاد شهری ، جایگاه شهر را در سلسله مراتب سازمان فضایی شبکه ی سکونتگاهی و ارتباط آن را با سایر شهرها تعریف میکند.
بعد چهارم : هویت کالبدی – فضایی ، بافت و ساختار و شکل شهر و ساخت اصلی به آن هویت وابسته است.به دلیل متأثرشدن از اندیشه ها ، عقاید ، باورها ، فعالیت ها و سطح فرهنگ جامعه مهم ترین ابعاد هویتی شهرها است.
به طورکلی ، هویت شهری در چارچوب فرهنگ شهری که دربرخاسته از رفتارهای اجتماعی در دوران تاریخ و روند رویدادهای اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و... یک شهر و یا کشوراست ، ایجاد می شود و یک محیط شهری با فرهنگ خود یک هویت شهری می سازد که می توان بیان کرد که همان طور که فرهنگ های متفاوتی بر یک جامعه و یا محیط شهری وجود دارد هویت های شهری متفاوتی نیز ممکن است در یک جامعه و محیط شهری باشد.
3-4. هویت کالبدی – فضایی
بافت کالبدی و ساختار مکانی - فضایی شامل انتظام عوامل کالبدی در شهر و سلسله مراتب شبکه معابراست که از مهم ترین ابعاد هویتی فضاهای شهری را شکل می دهد زیرا شکل گیری بافت کالبدی فضاهای شهری متاثر ازاندیشه ها ، باورها ، فعالیت ها و سطح فرهنگ جامعه است. واقعیت این است که بافت کالبدی امکان بازشناسی هویت شهری را به صورت بصری فراهم می کندو به همین دلیل از میان سایر ابعاد هویتی اهمیت بیشتری دارد.
3-5. هویت بصری
این نوع از هویت ارزش های زیباشناختی در شهر و کیفیت فضایی و امکان ادراک و موقعیت و جهت یابی را شامل می شود.اگر فردی درشهر وارد شود و او بعد ازدیدن بخشهای مختلف شهر بتواند به خوبی بخش هایی از شهر را توصیف کند و در ذهن او باقی بماند آن فضاهای شهری نمایانگر هویت بصری خواهند بود.
3-۶. هویت شناختی
هویت شناختی کیفیت و کمیت اطلاع از فضای شهر و نمادها و نشانه های شهری و ارزش های تاریخی و فرهنگی را نشان میدهد. عناصر هویتی هر کدام در شب و روز مفهوم خاصی را به ما می دهد و باید آن چنان خوانایی وضوح داشته باشد که هویت بخشی به شهر را در هر دو زمان حفظ کند.
3-7. المان ها و هویت شهری
هـویت ، واحدی است که شخص میتواند یک مکان را به عنـوان مکانـی متمایز از سایر مکان ها شناخته و بازشنـاسایـی کند. به دلیل قرار گرفتن نشـانه ها برپایه تاریخ ، فـرهنگ ، آداب و رسوم و زمینـه ، نشـانه ها در شهـر بیانگر هـویت شهـر هستند.{1}
نشانه ها و المان های شهری در زندگی روزمره افراد نقش مهمی ایفا می کنند و با وجود خود در محیط شهری ضمن بیان معنای خود به بیان هویت یک شهر می پردازد و چون به دفعات درطول یک زمان طولانی در اذهان تکرار می شود ازاین رو این نشانه خود را در ذهن انسان تثبیت می کند .
کوین لینچ محیط شهر را وسیله ای ارتباطی می داند که هم نمادهای صریح و هم نمادهای ضمنی را در بردارد .وی برقراری ارتباط میان شهروندان و شهر را جزیی ازمعنا دانسته وآن را خوانایی می نامد . بدین معنا که ساکنین یک سکونتگاه تا چه میزان قادر به برقراری ارتباط صحیح با یکدیگر از راه عناصر کالبدی نمادین هستند.
نمادگرایی و توجه به معانی در شهر از دیدگاه وی تا آن اندازه حائز اهمیت است که به یکی از ارزش های شکل شهر تبدیل می شود:"شهر باید نمایانگر جامعه و ماهیت جامعه بوده و آن را تقویت کند. عناصر مهم این هدف عبارتند از نمادگرایی ، معانی فرهنگی ، غنای تاریخی و شکل های سنتی". {9}
در مورد استفاده نشانه ها و نمادها در شهر باید دقت شود که یک طرف نماد ، تعبیر مردم است. در واقع پیچیدگی معنای محیط در این است که معانی نمادین محیط تنها به کیفیت کالبدی آن بستگی ندارد این معانی به عوامل دیگری نیز وابسته هستند که ازمهم ترین آنها می توان به افراد بهره بردار و فعالیتهایی که در محیط انجام می شوداشاره کرد.{8}
از اینرو نمادها و المان های شهری و عناصر شاخص از جمله بناها و عوامل مهم در طراحی معماری و طراحی شهری محسوب می شوند ، که علاوه بر بازگوکردن ویژگیهای هر شهر تاثیر مهمی درنحوه برخورد و تعاملات شهروندان با یکدیگر و محیط شهری را دارند. نمادهای مختلف در مناطق مختلف دارای معانی متفاوتی می باشند که قبل از طراحی هر نمادی ، طراح باید ویژگی های نمادین و هویتی آن منطقه را شناخته و برآن اساس طراحی کند.
4. المان های شهری
المان یا نماد شهری ، ترکیبی است پیکره وار که در ساخت آن از ویژگی های درونی احجام و اشکال هندسی ، صفحات قائم یا منحنی ، اجزای سازه ای و ... به طور کلی هر آنچه که جنبه ی تزئینی و ساختمانی داشته باشد به صورت یک کلیت یکپارچه و تلفیقی ازموارد فوق استفاده شود المان می گویند.
این ترکیب دارای یک نظام هندسی ، تعادلی پایدار و زیباست به گونه ای که پس از خودنمایی درسطح شهر افراد را به گونه ای جذب خود می نماید و ذهنشان را درگیر می کنند و تا مدتها در آن منطقه از شهر به صورت نمادین و سمبلیک ، مشخصه ای برای شناخت شهر درمنطقه ی مورد نظر می گردد و جزء شاخصه های شهری محسوب می گردد ، به طوری که ذهن با برده شدن نام منطقه ی مزبور ناخودآگاه به دنبال شاخصه ها و ویژگی های خاص آن منطقه رفته و المان مورد نظر را در خود تصویرسازی خواهند کرد.
این عناصر در فضاهای شهری چیده می شوند و منظر و هویت شهری را تحت شعاع قرارمی دهند.نقش اصلی المان شهری در سطح خیابان ها و فضاهای شهری ایجاد مکان هایی است که زبان ناطق هویت انسان و منظر شهری مطلوب ، باشد و باید در این حوزه با طراحی و برنامه ریزی های دقیق ، متناسب با فرهنگ و آداب و رسوم مردم حرکت کرد.همخوانی این طرح با هویت شهروندان و محیط های شهری از اهمیت خاصی برخوردار است ، چرا که همین همخوانی است که ارتباط بین طرح و محیط را برقرار می سازند و همین باعث سیما و منظر شهری مطلوبی از دید ناظر می شود.
4-1. انواع المان های شهری
المان ها خود به سه نوع تقسیم می شوند : نمایشی ، بیانی ، عملکردی که در ذیل به طور خلاصه به بیان ویژگی های هرنوع می پردازیم :
4-1-1. ویژگی های المان های نمایشی
- برخورداری از جنبه نمایشی ، هنری ، زیبایی.
- عدم برخورداری از مفهومی خاص.
- دارای مخاطب خاص.
- کاربرد کمتر در سطح شهر.
- کاربرد بیشتر در نمایشگاه های هنری و گالری های نمایشی و
4-1-2. ویژگی های المان های بیانی
- با بیان مطلبی خاص طراحی می شوند.
- بازگوکننده رویداد تاریخی ،فرهنگی و یا ویژگی های منطقه و مردم آن
- دارای مخاطب عام می باشد.
- کاربرد گسترده تری در سطح شهر بخصوص میادین شهری و گره های شهری.
4-1-3. المان های عملکردی
- خلق فضا با استفاده از آرایه ها و عناصر بصری
- الزام به داشتن اطلاعات ویژه از منطقه مذکور قبل از ایجاد چنین فضایی
- استفاده گسترده تری نسبت به المان های بیانی در سطح شهر
- دارای مخاطب بیشتر نسبت به المان های بیانی و نمایشی
- دارای سبک های بیشمار در هر شهر
4-2. ویژگی های خاص المان های شهری
المان های شهری باید به گونه ای طراحی شوند که هم در عملکرد های متفاوت و هم در زیبایی و جهات دیگر موثر واقع شوند.المان ها می توانند مانند هرعنصرشهری در سیما و منظر شهری نقش مهمی داشته باشند و با مخاطب خود ارتباط برقرارکنند ، که این امر نیازمند به برنامه ریزی و طراحی دقیق ، داشتن مطالعات کامل از ویژگی های اقلیم ، فرهنگی ، آداب ورسوم و ... منطقه میباشد ، که درصورت رعایت این نکات ، المان های شهری میتوانند درعملکرد خود موفق شوند و هویت شهری را به نحو احسن به اجرا گذارند.
با توجه به اینکه یکی از اهداف المان ها اطلاع رسانی و معرفی منطقه از نظر فرهنگی ، اجتماعی ، جغرافیایی و خصوصیات مردم منطقه است ، همه ی این موارد می توانند دربرقراری ارتباط موثرتر با مردم و مخاطبین کمک کنند. اما علاوه بر برقراری ارتباط با مخاطبین می تواند نقش مهمی در زیبایی سیمای شهر داشته باشد ، زیرا قسمت های مختلف شهر را تحت تاثیر قرار داده و از یکنواختی خارج می کند و به نوعی با ایجاد این نشانه ها در قسمت های مختلف شهر ، هر قسمت ویژگی منحصر به فرد می یابد و به غنای شهر کمک خواهد کرد.
لازم به ذکر است که در طراحی این نشانه های شهری باید به جزییات نیز توجه شود ازقبیل رنگ ، سبک نورپردازی ، جنس مصالح به کاررفته ، جانمایی ، مقیاس ، دوام ، ایمنی کافی ، انعطاف پذیری ، داشتن صرفه اقتصادی و... برای مثال مکان قرارگیری و جانمایی نمادها از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، که یکی ازعوامل مهم تعیین میزان تاثیر گذاری در ذهن افراد می باشد
به عنوان نمونه ایستگاه های اتوبوس که یکی از مهم ترین اجزای المان های شهری می باشند باید به گونه ای طراحی شوند که شهروندان را به استفاده از حمل ونقل عمومی راغب نماید و دید مناسبی به اطراف داشته باشد.المان ها با هر سبک و سیاقی که دارند می توانند حاوی اطلاعات زیادی باشند که با این ویژگی تاثیر زیادی بر حیات کالبد معماری و شهرسازی شهرها می گذارند و به نوعی شناسنامه و زبان ناطق هر شهر می شوند که می توانند موجب متمایز شدن شهرها از یکدیگر شوند.
4-3. المان های شهری و هویت بخشی مکانی
لینچ مفهوم "هویت" را در معنای بسیار ساده یعنی "مکان" تعریف می کند. هویت یعنی حدی که یک شخص می تواند یک مکان را به عنوان مکانی متمایز از سایر مکان ها مورد شناسایی قراردهد به گونه ای که شخصیتی منحصر به فرد داشته باشد و هویت را به همراه ویژگی های دیگری نظیر ساختار ، شفافیت ، سازگاری و خوانایی عاملی می داند که معنی مکان را در نظر ناظر شکل می دهند.ویدو کارکرد برای "هویت" قائل است
1- به انسان قدرت تشخیص می دهد که بتواند شهر را بخواند و پیش بینی کند و به همین دلیل "خوانایی" از مهم ترین کارکردهای "هویت" است
2- عملکرد عاطفی " هویت محیط" است که حس ایمنی به فرد می دهد. نوع هویت یا حس مکان می تواند احساس تعلق به همراه داشته باشد و میان مردم و مکان ها ارتباط برقرارکند و وحدت بوجودآورد.به نظر او ترکیب بندی درطراحی شهری ، ایجاد وحدت بصری میان عناصر متمایز شهر است تا بدین ترتیب تصاویرذهنی یکپارچه و روشن ، تقویت شود.و هدف طراحی شهری ایجاد یک تصویر ذهنی شهری قوی است.این تصویر ذهنی است که مبانی تعامل مردم رابا محیط فراهم می آورد.{11}
4-4. تاثیر هویت بخشی المان ها در طراحی شهری
درواقع این هویت است که از طراحی المان شهری رمز گشایی می کند و آنها را برای درک و خوانایی بهتر قابل پذیرش می کند. همین خاطرات جمعی و فردی ناشی از هویتی که در طراحی المان های شهری ایجاد می شود ، به نسل های بعدی منتقل می شود و در واقع کمک شایانی به حفظ هویت شهروندان ، که خود نقش بسزایی در حفظ هویت شهری نیز دارد ، میکند.{11}
همانطور که می دانیم یکی از اهداف طراحی شهری کنترل رفتارهای شهروندان به صورت غیر مستقیم است برای نیل به این هدف طراحان شهری می توانند از راه همین نمادها با مردم ارتباط برقرار کنند با استفاده از این مکان طراحان قادر خواهند بود به یکی از اهداف طراحی شهری یعنی اثر گذاری غیر مستقیم بر رفتارهای مردم نزدیک شوند.{8}
در صورت بی توجهی طراح به استفاده کننده نمادها (مردم) نماد طراحی شده تبدیل به یک نماد خاصی می شود که صرفا متخصصان و خود طراحان آن را درک کرده و استفاده کننده اصلی بهره ای از درک آن نمی برد و المان تاثیر هویت بخشی خود را از دست می دهد.ازاینرو نمادها و المان های شهری و عناصر شاخص ازعوامل مهم در طراحی معماری و طراحی شهری محسوب می شوند که علاوه بر بازگوکردن ویژگی های هر شهر تاثیر مهمی درنحوه برخورد و تعاملات شهروندان با یکدیگر و محیط شهری دارد.
4-5. ارزش ها در طراحی المان های شهری
دکتر بحرینی معتقد است، ارزش ها در طراحی شهری را می توان به پنج شکل معرفی کرد. {12} استفاده از این روش ها در طراحی المان های شهری در جهت ارائه هویت و سیمای شهری مطلوب تر ، مناسب می باشند. لذا در اینجا به معرفی این ارزش ها از دیدگاه طراحی المان های شهری می پردازیم :
۱-" آن چه را که مردم می بینند"، یعنی توانایی درک واقعیت از محیط اطراف به گونه ای که صرفاَ بعضی مفاهیم عمومی مانند وجود تناسبات زیبا ، ترکیبات حجمی مناسب و ترکیب های رنگی متعادل و ... را درک نماید و احساس لذت را از یک اثر هنرمندانه داشته باشد.
2- " آن چه را که مردم می ستایند "، که به معنی قدرت ستایش ، فهم و استفاده از محیط شهری است . در این مورد می توان به الگوهای میدان های نایین و یزد اشاره نمود. در حال حاضر برج آزادی تهران از چنین کارکردی برخوردار است.
3- " آن چه را که مردم می توانند استفاده کنند"، به معنی وجود و دسترسی واقعی به فضاهای شهری طی فعالیت های روزانه است. در این خصوص طراحی فضاهای شهری می تواند مد نظر قرار گیرد که با کمک المان های شهری به شکلی هدفمند ، ارتباطات روزمره بین مردم را بهتر و مؤثرتر برقرار سازد.
4- " آن چه را که مردم به خاطر می آورند"، منظور یادآوری تجارب خاطرات خوب یا سخت است.به طوری که هدف یادآوری وقایع گذشته که عموماَ به صورت انتزاعی نیز می باشند، قصد دارد ارزش های ماندگار را در اذهان عمومی حفظ نماید
5- "آن چه مردم تداعی می کنند"، که مربوط می شود به جنبه های نمادی ، فرهنگی ، تاریخی و معنوی . درفضاهای شهری به نظر می رسد بیشترین& .btnhtml {height:22px;background-color: #E8F1F4;background-repeat:no-repeat;background-position:center center;border: 1px solid #E8F1F4; margin: 0; padding:0px; } .btnOver {height:22px;background-color: #FFFFFF;background-repeat:no-repeat;background-position:center center; border: 1px solid #FFFFFF;margin: 0; padding:0px; } .btnDown { height: 22px; border: 1px solid buttonhighlight;background-repeat:no-repeat;margin: 0; padding:0px; background-color: buttonhighlight; } .btnNA { height: 22px; border: 1px solid buttonface;margin: 0; padding:0px; filter: alpha(opacity=25); } .cMenu { background-color: threedface; color: menutext; cursor: Default; font-family: MS Sans Serif; font-size: 8pt; padding: 2 12 2 16; }.cMenuOver { background-color: highlight; color: highlighttext; cursor: Default; font-family: MS Sans Serif; font-size: 8pt; padding: 2 12 2 16; }.cMenuDivOuter { background-color: threedface; height: 9 }.cMenuDivInner { margin: 0 4 0 4; border-width: 1; border-style: solid; border-color: threedshadow threedhighlight threedhighlight threedshadow; } #160; کاربرد المان های شهری با مفاهیم ذکر شده و در قالب های ذیل قابل دسته بندی باشد :
الف: تداعی شخصیت های علمی و فرهنگی ، ویژگی های شخصیتی اسطوره ها ، قدرت شاه
ب : تداعی مفاهیم و ارزش های فرهنگی مانند دیانت ، شجاعت ، حجاب
ج: تداعی اصالت های ملی و بومی از فرهنگ گذشته یک کشور یا منطقه
د: تداعی ویژگی های شاخص جغرافیایی مانند معرفی نوع پوشش گیاهی یک منطقه،رودخانه ، کوه ، غار و ...
4-6. مکان یابی المان ها و نشانه های شهری :
محل قرارگیری نشانه یکی از عوامل مهم تعیین میزان تاثیرگذاری و تثبیت آن در ذهن بیننده است و اگر نشانه ای در مکان مناسب برای مثال در نقطه ای از شهر که مکان بروز برخی اتفاقات است ، قرار گیرد ، بر قدرت و ثبات آن افزوده می شود و بالعکس اگر در خارج از نقاط حساس شهر قرارداشته باشد ، ممکن است سبب گمراهی شود.{1}
میادین اثرگذارترین فضاهای شهری در ذهنیت شهروندان هستند.معمولا ساکنان شهر ، مناطق مختلف شهر را توسط میادین آن ازهم بازمیشناسند و ساده ترین راه دادن نشانی را ، راهنمایی از طریق میادین به عنوان نقاط شاخص شهری میدانند از این جهت است که در تصویر ذهنی شهروندان انواع میادین در شهر ، حکم گره های پررنگ را دارند.{13}
تأثیر گره ها با نشانه بیشتر شده وزمینه ای مناسب برای توجه به خودرا فراهم کرده وجایی مناسب برای برپاداشتن نشانه به وجود می آورند.به اعتقاد لینچ با نصب نشانه در محل تقاطع چند راه برقدرت نشانه افزوده میشود.{14}
4-7. الزامات طراحی شهری در المان های شهری
از اصلی ترین محورهایی که در طراحی المان های یک شهر باید رعایت شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- سرزندگی : یعنی تا چه اندازه عناصر و المان ها نیازهای بیولوژیکی و توانایی های انسانی را در آن محیط رشد داده ، شکوفا کرده و محیطی مناسب ایجاد می کند.
2-معنی : یعنی از نظر ذهنی به وضوح قابل شناخت و شناسایی باشد و ساکنین ، آن را درزمان و مکان به تجسم در آورند و باارزش ها و مفاهیم جامعه نیز مرتبط باشد.
3- کارایی : یعنی طرح مورد نظر نسبت به ارائه اهداف و مفاهیمی که در پس آن قرار دارد از جامعیت کافی برخوردار باشد.
4- زیبایی : المان طراحی شده باید علاوه بر کارایی از زیبایی بصری لازم نیز برخوردار باشد.
5- تناسب : یعنی این که شکل و اندازه المان ها با الگو و فرم ذهنی افراد نسبت به آن منطبق باشد.
6- دسترسی : یعنی دسترسی حداکثری افراد ، خدمات ، اطلاعات و اماکنی که به نحوی با آن مرتبط هستند مقدور باشد.
7- شفافیت و خوانایی : یعنی المان طراحی شده از وضوح کافی برخوردار بوده و ارتباط صریحی با مفاهیم و ارزش های غیرفضایی برقرار نماید.
8- صرفه اقتصادی : یعنی طراحی و ساخت المان مورد نظر از توجیه اقتصادی لازم برخوردار باشد.{15}
9- رعایت مقیاس : همچنین در هنگام طراحی المان ها برای مناطق باید دقت کرد که مقیاس المان متناسب با مقیاسان منطقه است یا نه ؟ اگر المانی بزرگ مقیاس در منطقه قرار گیرد،ممکن است مکان را بی روح کند و به یک عامل ضعف در آن مکان تبدیل شود.
5. نتیجه گیری
عامل دلبستگی شهروندان به شهرها و سکونتگاه هایشان ویژگی های اقتصادی و جغرافیایی نیست بلکه هویت و زیبایی ها و کیفیت های بصری است.و برای ایجاد چنین حسی مدیران و طراحان شهری باید در طراحی شهرها و نمادهای شهری ویژگی های اقلیمی ، هویتی ، فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی و... را مورد توجه قرار دهند و برای ایجاد تمایز شهرها و تقویت هویت مکانی علاوه بر ایجاد تمایز از طریق نمادها و المان های شهری نشانه ای از هویت بومی آن مکان را هم در عناصرشهری مد نظر قرار دهند.
فضاهای شهری باترکیبی مناسب و زیبا از المان ها و نشانه های شهری شاخص که در راستای بستر طبیعی و فرهنگی - اجتماعی شهر عمل مینمایند ؛ میتوانند بازگوکننده مکانی سرزنده و خوانا و معنی دار برای ساکنین شهر و دیگران باشند.
المان های شهری با الهام از ارزشهای فرهنگی – تاریخی ، مکان یابی مناسب و مقیاس مناسب و با انتقال معانی و مفاهیم انتزاعی میتوانند به نماد و سمبل شهر تبدیل شوند. با تبدیل شدن این نشانه ها به نماد ، میتوانند هویتی خاص برای شهر و ساکنین آن به وجودآورند.
المان های شهری نمادهایی هستند که درعین بی جانی و بی روحی به فضاهای شهری جان و روح می بخشند و جنبه های تاریخی یا فرهنگی و اجتماعی رادر خود می پرورانند و به دلیل فرم و عملکرد خاص خود زبان ناطق هویت شهر می باشند و به ثبت خاطرات و تعاملات دراذهان کمک می کنند.
درواقع خاطرات جمعی و فردی ناشی از هویتی و معیارهای فرهنگی ، که از طراحی المان ها و نشانه های شهری ایجاد می شود به نسل های بعد منتقل شده و به حفظ و ماندگاری هویت شهروندان و غنای شهری که نقش موثری در حفظ هویت شهری دارد ، کمک شایانی میکند.
نمادهای مطلوب علاوه بر بومی کردن فضای شهرها ، تقویت احساس ، تعلق خاطر به محل سکونت و ترغیب شهروندان به مشارکت در اداره امور شهرشان کمک شایانی هم به شناساندن در سطح ملی و بین المللی نموده و به توسعه شهر کمک میکند.
همچنین ، المان های شهری به عنوان نشانه های فضایی کاربرد دارند ، بیان خاصی از کیفیت های معماری هستند و منظوری از حس طراح را می رسانند که مفاهیمی در خود پنهان کرده اند و هر کس بر اساس ذهنیت خود با آن ارتباط برقرار می کند یا برعکس به مقابله با آن برمی آید.پس به طور کلی کارکرد های المان های شهری را به صورت ذیل میتوان بیان کرد:
- کمک به ارتقای کیفیت بصری
- تقویت دهنده ی مکان و زمان ارتباطات اجتماعی و کلامی میان انسان
- تداعی کننده اصول و عرف جامعه
- بازگوکننده جنبه های تاریخی یا فرهنگی و اجتماعی یک منطقه یا شهر
- کمک به تنوع و غنای شهری
- ارتقای سطح دلبستگی و افراد به فضاها و محیط های شهری
- ایجاد حس جهت یابی و موقعیت یابی
- ایجاد سرزندگی و نشاط در قرارگاه های رفتاری و جذب مردم به آنجا
- متمایز ساختن شهرها از یکدیگر
- کمک به جذب گردشگران و افزایش درآمد حاصل از آن
- و...
منابع ومراجع
{1}.بهزادفر.مصطفی،"هویت شهر نگاهی به هویت شهر تهران"،تهران،موسسه نشرشهر،چاپ سوم،
{2}.صدیق .مرتضی ،دانشفر،احسان "طراحی شهری ،اموزش اسکیس"،مشهد،کتابکده کسری،چاپ سوم ،جلد پنجم،
{۳}. داوری نژاد. مسعود،مبهوت .محمدرضا،"شناخت فضای شهری"،تهران،انتشارات طحان ،
{4}. معین.محمد،"فرهنگ لغات فارسی معین"، تهران،انتشارات امیر کبیر،
]5[. حجت.عیسی ،"هویت انسان ساز،انسان هویت پرداز"،مجله هنرهای زیبا،شماره ۲۴
{6}.موثقی .رامین ،ایرملو. سحر،"عناصر هویت فرهنگی در شهر"،اولین همایش ملی شهر برتر، طرح برتر ،سازمان عمران شهرداری همدان،
{۷}.امین زاده.بهناز ،"ارزیابی زیبایی و هویت مکان"،نشریه هویت شهر،شماره 3 ،ص ۹
{۸}. بحرینی.حسین ،بلوکی.بهناز ،تغابن .سوده " تحلیل مبانی نظری طراحی شهری معاصر"، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران ،
{۹}. لینچ.کوین ،(1361)،" سیمای شهر"،ترجمه :منوچهرمزینی ،تهران ،موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران .
{۱۰}. توالیی .نوین،" شکل شهر منسجم"، تهران ،انتشارات امیر کبیر،
{۱۱}. مرتضایی. رضا،" رهیافت هایی در طراحی مبلمان شهری "،انتشارات سازمان شهرداری های کشور
{۱۲}. بحرینی .حسین،" فرایند طراحی شهری"،تهران،انتشارات دانشگاه تهران،چاپ اول،
{۱۳}. پاکزاد.جهانشاه،"مبانی نظری و فرایند طراحی شهری "، تهران،انتشارات دانشگاه تهران
{۱۴}. لینچ . کوین،"سیمای شهر" ترجمه منوچهر مزینی ،تهران ،انتشارات دانشگاه تهران
{۱۵}.محمد پورجابری.مرتضی ،وشم ابادی.احمد،"نمادهای شهری تبلور کالبد هویت شهری "، انجمن تخصصی ایران
نویسندگان :
محمدرضا مبهوت : عضو هیت علمی موسسه آموزش عالی خاوران،دانشجوی دکتری برنامه ریزی شهری:Rmabhoot@yahoo.com
زهرا منتظری : دانشجوی مهندسی شهرسازی موسسه آموزش عالی خاوران:montazerizahra21@yahoo.com
حدیثه طوسیان : دانشجوی مهندسی شهرسازی موسسه آموزش عالی خاوران
dd_jjj70@yahoo.com
آخرین ویرایش توسط مدیر:
