[ضوابط ونمونه های طراحی] باغ وحش

[M I N A]

اهداف احداث باغ وحش

به طو کلی اهداف احداث باغ وحش را می توان به اهداف کلی و اهداف اختصاصی تقسیم بندی کرد:

اهداف کلی

· گردآوری انواع جانوران زنده در محیطی مشابه زیستگاه طبیعی
· ایجاد محیطی سالم جهت گذران اوقات فراغت، به ویژه برای کودکان و نوجوانان
· ایجاد ارتباط بین طبیعت و شهروندانی که با زندگی شهری و ماشینی روز به روز از طبیعت فاصله می گیرند.
· ایجاد حس علاقه به مجموعه جهان هستی و تنوع زیستی و افزایش آگاهیهای عمومی
· برانگیختن افکار عمومی نسبت به شناخت بخشی از منابع طبیعی و به وجود آوردن انگیزه برای حفاظت از آن.

اهداف اختصاصی

از شروع برنامه ریزی و طراحی یک باغ وحش لازم است اهداف اختصاصی آن مورد نظر قرار گیرد که همترین آنها به شرح زیر است.

آموزش

به یقین یکی از اهداف اصلی احداث هر باغ وحش جنبه اموزشی ان است. مشاهده جانوران مختلف گردآوری شده از سراسر جهان و دیدن عادات و رفتار آنها در محیطی شبیه زیستگاه طبیعی،بیشترین فرصت را به بازدید کننده می دهد تا اطلاعات خود را درباره جانوران و نحوه زندگی و وضعیت آنها افزایش دهد.هر چند که موزه های تاریخ طبیعی نیز تا حدودی این امکانات را فراهم می نمایند، ولی مشاهده حیوانات به صورت زنده و روابط متقابل آنها با یکدیگر و محیط اطرافشان به هیچ وجه در موزه ها میسر و مقدور نیست. به همین علت است که بر خلاف موزه ها هر بازدید کننده ممکن است چندین بار در سال از حیوانات یک باغ وحش دیدن کند.

خواندن مطالبی در مورد جانوران وحشی و یا دیدن و شنیدن داستانهایی راجع به جانوران از رادیو، تلویزیون، سینما و اینترنت اگرچه هر کدام می تواند در آموزش افراد مؤثر واقع شود، ولی هیچ کدام از آنها با یک بازدید چند ساعته از یک باغ وحش و آموختن دیدنیها قابل قیاس نیست. از طرف دیگر با طراحی مناسب زیستگاه و به کار گرفتن شیوه های آموزشی و استفاده از وسایل سمعی و بصری می توان کمک قابل توجهی به آموزش بازدید کنندگان، به خصوص دانش آموزان و معلمان آنها انجام داد.

تحقیق

به طور کلی هر باغ وحش می تواند به عنوان یک آزمایشگاه بزرگ و مجهز، روابط متقابلی را با دیگر مراکز تحقیقاتی و دانشگاهها برقرار نماید. در این ارتباط استادان، پژوهشگران و دانشجویان قادرند بدون صرف وقت و هزینه های زیاد بخش اعظمی از تحقیقات در مورد جانوران وحشی را در باغ وحش ها که به آسانی قابل دسترس می باشند، انجام دهند.
امروزه باغ وحش ها فرصت های خوبی را برای انجام بسیاری از مطالعات زیست شناختی عادات و رفتار، تولید مثل و امراض و بیماری جانوران وحشی و به خصوص ان دسته از جانوران که مشاهده آنها در طبیعت به آسانی مقدور نیست، فراهم آورده اند.

حفاظت

در سالهای اخیر بینش و تفکر حفاظت از گونه های نادر و یا در معرض خطر در باغ وحش، به سرعت رو به افزایش گذاشته است. در حال حاضر با توجه به خطرهای زیادی که نسل بسیاری از گونه های جانوران وحشی را تهدید می کند، بدون شک یکی از راههای جلوگیری از انقراض نسل گونه های کمیاب و یا در معرض خطر، نگهداری و تکثیر آنها در باغ وحش ها است. گفتنی است که در حال حاضر تعدادی از گونه های جانوران وحشی که نسل آنها در طبیعت منقرض شده است، نظیر گوزن پردیود و یا اسب وحشی فقط در باغ وحش ها نگهداری می شوند.

تفریح

فراهم نمودن تسهیلات تفریحی در باغ وحش، جدا از آنکه چقدر در ماهیت خود جالب باشد، لازم است در طراحی باغ وحش مورد نظر قرار گیرد.
بعد از یک هفته کار و خستگی گذرانیدن یک روز با اعضای خانواده در محیطی سالم و پر جاذبه تفریحی مطلوب برای هر یک از اعضای خانواده ام از تحصیل کرده، بی سواد،سالم، معلول، کارمند و یا کارگر را فراهم می آورد. دیدن حیوانات از فاصله ای غیر قابل تصور، مشاهده رفتارهای جالب و دیدنی آنها، شرکت در برنامه های سرگرم کننده و آموزشی نظیر غذا دادن به حیوانات، همه با هم آنچنان انگیزه، شور و اشتیاق و در نهایت رضایتی در بازدید کنندگان بوجود می آورد که به یقین غیر منتظره است.

روشهای نگهداری جانوران در یک باغ وحش

چیدمان فضاهای مورد نیاز جانوران وحشی در باغ وحش ها به روشهای متفاوتی انجام می گیرد که در اینجا به ذکر برخی از این روش ها به صورت خلاصه اکتفا می شود.

روش رده بندی

در روش رده بندی فضاهای مورد نیاز جانوران یک باغ وحش براساس رده بندی علمی و خوشایندی آنها با هم جانمایی می گردند، مثلاً کلیه گربه سانان از شیر و ببر و پلنگ تا گربه های کوچک نظیر گربه پالاس و گربه شنی در یک محوطه و در جایگاههای مجاور هم قرار می گیرند. از مزایای این روش احداث محوطه هایی شبیه به هم با تأسیسات مشابه و سرویس دهی آسان است. از طرف دیگر نگهداری جانوران به روش رده بندی فرصت مناسبی را برای محققان فراهم می آورد تا بتوانند گونه های شبیه به هم را از نظر ظاهری، رفتار، تغذیه و تولید مثل با یکدیگر به آسانی مقایسه کنند.
از معایب این روش یکنواختی جانورانی است که هر کدام به سهم خود دارای ویژگیهای بارز از نظر جثه ای هستند، ملی در موقع قرار گرفتن در کنار هم این ویژگیها نمود چندانی ندارند.

روش جغرافیای جانوری

در روش جغرافیای جانوری جانوران وحشی بر اساس تقسیمات جغرافیای زیستی جانورانی جهانی نگهداری می شوند. این تقسیم بندی شامل جانوران موجود در نواحی iental Ethiopian Palearctie,Neotropical, Nearctic,Astralin و زیر مجموعه های آنها است. در این روش علاوه بر نمایش جانورانی از سراسر جهان، می توان زیستگاهها و حتی فرهنگ بومی این نواحی را به معرض نمایش گذاشت. در انتخاب جانوران باید دقت کافی به عمل آید زیرا نگهداری برخی از گونه ها نیاز به فضاه های خاص و تأسیسات و تجهیزات مناسبی دارد.

روش زیستگاهی یا بوم شناسانه

در روش زیستگاهی جانوران وحشی یک زیستگاه که می تواند شامل گونه های پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان یک زیستگاه باشد، در مجاورت هم و گاهی برخی از آنها در یک محوطه مشترک نگهداری می شوند. از آنجایی که در کشور ما زیستگاههای متفاوتی از قبیل، خزری، بیابانی، کوهستانی، بلوچی وجود دارد، می توان از این روش در ایجاد باغ وحش استفاده کرد. در حال حاضر از این روش در اکثر آکواریوم هایبزرگ استفاده می شود. روش زیستگاه یا بوم شناسانه از نظر آموزشی بسیار با اهمیت است و در ارتقای دانش زیستی و آشنایی با زیستگاههای جانوران نقش مهمی بر عهده دارد.

روش ویژگی های رفتاری

در روش ویژگی های رفتاری، ویژگی های رفتاری هر یک از جانوران در محوطه ای شبیه زیستگاه طبیعی جانور به نمایش گذاشته می شود. یکی از نمونه های نمایش رفتاری ایجاد جایگاه هایی برای جانوران شبگرد است. در این روش بازدید کنندگان در روشنایی روز از محوطه ای که وضعیتی شبیه به شب در آن ایجاد شده است، بازدید می کنند در این محوطه جانوران شبگرد نظیر انواع خفاش، جوندگانی مانند تشی و یا انواع خارپشت ها در حال فعالیت شبانه نشان داده می شوند. در طول شب که باغ وحش تعطیل است چراغ های داخل این محوطه روشن می شوند و جانوران به استراحت می پردازند.

روش مردم پسند

برخی از باغ وحش ها به خصوص باغ وحش هایی که دارای امکانات کمی هستند، از روش مردم پسند استفاده می کنند. در روش مردم پسند تعداد کمی از جانوران شاخص که به آسانی بتوان آنها را تهیه نمود، انتخاب شده و با توجه به خواست و سلیقه مردم و بدون در نظر گرفتن روشهایی که قبلاً به آنها اشاره شد نگهداری می شوند. باغ وحش فعلی تهران و سایر باغ وحش های موجود در ایران نظیرشیراز و مشهد نمونه هایی از این نوع باغ وحش ها هستند.

مجموعه جانوران و گیاهان

در مجموعه جانوران و گیاهان که می توان آن را پارک طبیعت نامید، مجموعه ای جانوران و گیاهان به صورت مشترک در محوطه هایی وسیع به نمایش گذاشته می شوند.
در این نوع باغ وحش سعی می گردد که جانوران در جایگاههایی که شبیه زیستگاه طبیعی آنها است نگهداری شوند.این روش علاوه بر ایجاد چشم اندازی زیبا، از نظر آموزشی نیز به مراتب اهمیت بیشتری نسبت به سایر روشها دارد. در طراحی پارک طبیعت پردیسان که قرار بود در تهران در سطح ۲۷۰ هکتار اجرا شود، ایجاد زیستگاههای مختلف کشور به همراه گیاهان و جانوران آن زیستگاه پیش بینی شده بود.

انواع موانع

به طور کلی از آنجایی که حیوانات مختلف، واکنش های بسیار متفاوتی در مقابل برخورد با موانعی که برای جلوگیری از فرار آنها ایجاد می گردد از خود نشان می دهند، بنابراین لازم است در انتخاب نوع مانع دقت زیادی انجام گیرد.

در باغ وحش های مدرن امروزی کوشش زیادی برای مخفی نمودن موانع صورت می گیرد به نحوی که بازدید کننده، حیوان را در محلی بدون وجود مانع و حصار تصور می نماید. برای جلوگیری از فرا جانوران معمولاً از انواع موانع استفاده می شود. مهترین آن عبارتند از خندق پر آب، خندق خشک، موانع برقی(برای ایجاد شوک)، ریوار با نمای طبیعی(مانند ایجاد صخره)، شیشه، حصار و دیوار.

یکی از مهمترین مواردی که در زمان احداث مانع در نظر گرفته می شود، قدرت پرش حیوان به حالت افقی و عمودی است. برای احداث جایگاه می توان از یک یا چند مانع استفاده نمود. معمولاً در بخش هایی از جایگاه که در معرض دید بازدید کنندگان قرار دارد از خندق استفاده می شود، ولی برای اضلاع دیگر که کمتر در معرض دید هستنداز دیوار یا حصار که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است استفاده می گردد.

امروزه استفاده از خندق های پرآب و خشک بیشترین کاربرد را در باغ وحش ها دارد، ولی باید توجه داشت که برخی از جانوران شناگران ماهری هستند و به سرعت فرار می کنند. ولی در عوض برخی دیگر نظیر میمون ها به علت نا آشنایی با فن شنا اگر داخل آب عمیق بیفتد غرق می شوند. از طرف دیگر در فصول یخبندان حیوانات قادرند به آسانی از روی یخ عبور و از باغ وحش فرار کنند.

تعداد و ترکیب جنسی هر یک از گونه ها

تعداد جانوران هر گونه بستگی مستقیمی به مساحت جایگاه در نظر گرفته شده دارد. هر چه فضا وسیع تر باشد، جانور احساس راحتی بیشتری می کند. ولی باید در نظر داشت که تماشای جانوران از فاصله دور برای بازدیدکنندگان چندان جالب نخواهد بود. به همین دلیل در طراحی جایگاه سعی می گرددتا با افزایش طول جایگاه و کاهش عرض آن تماشاگران، حیوانات را مشاهده و از فاصله نزدیک و به اصطلاح رو در رو مشاهده کنند.

یکی دیگر از عوامل مهمی که در انتخاب تعداد جانوران یک زیستگاه اهمیت دارد، ترکیب جنسی آنهاست. به طور کلی جانوران از نظر جنسی به دو گروه تک همسری و چند همسری تقسیم می گردند. در جانوران تک همسر، معمولاً ترکیب جنسی به نسبت یک نر به یک ماده است ولی در جانوران چند همسری این نسبت تغییر می کند و شامل یک نر با چند ماده می گردد.

تهیه فهرست جانوران

از آنجایی که اساس ایجاد هر باغ وحش بر پایه گونه های جانوری آن شکل می گیرد، بنابراین لازم است در انتخاب جانوران دقت کافی صورت گیرد.
در این خصوص ضوابط و معیارهای شناخته شده ای وجود دارد که اهم آنها به شرح زیر است:

۱٫ انتخاب جانورانی با بیشترن جاذبه: جاذبه حیوانات برای مردم مناطق مختلف دنیا و حتی مردم یک کشور متفاوت است و بستگی زیادی به نحوه دسترسی مردم به حیوانات و دانش زیستی آنها دارد. برای مثال در کشور هندوستان فیل که به عنوان یک حیوان بارکش مورد استفاده قرار می گیرد و یا میمون های مقدس که در اکثر مناطق مسکونی و عبادتگاههای شمال هندوستان مشاهده می گردند، فاقد جاذبه نمایشی در باغ وحش های این نواحی هستند. در صورتی که همین حیوانات در کشور ما بیشترین تماشاگر را به خود اختصاص می دهند. بنابراین یکی از عواملی که در تعیین حیوانات پر جاذبه مؤثر است، اطلاع از فرهنگ زیستی آن ناحیه و داشتن آمار دقیق از تعداد بازدیدکنندگان هر حیوان است.بر اساس بررسیهایی که در باغ وحش قبلی تهران که از لحاظ تنوع جانوران به مراتب کاملتر از باغ وحش فعلی تهران بود انجام گرفت، حیوانات پر تحرک و بازیگوش نظیر آن میمون ها به خصوص شامپانزه ها بیشترین بازدید کننده را به خود اختصاص داده بودند، بعد از آن به ترتیب حیوانات بزرگ جثه از قبیل فیل و زرافه و حیوانات درنده نظیر شیر، پلنگ و جگوار و در نهایت حیوانات زیبا از جمله طاووس بیشترن جاذبه را داشتند.

۲٫ جانورانی با عمر طولانی و قابل تکثیر: به علت مراقبت ها و امکاناتی که در باغ وحش های امروزی وجود دارد، طول عمر بسیاری از جانوران در باغ وحش بیش از عمر آنها در طبیعت است. برای مثال متوسط طول عمر یک شیر در طبیعت حدود ۱۵ سال است، ولی همین حیوان در باغ وحش ممکن است تا ۳۰ سال زندگی کند. البته در برخی از حیوانات نظیر شوکا طول عمرشان در طبیعت حدود ۱۰ سال و در اسارت به مراتب کوتاهتر از طبیعت و حدود ۳ سال است.به طور کلی انتخاب حیواناتی که عمر طولانی دارندو قابل تکثیر در باغ وحش هستند، یکی از اصول اولیه انتخاب حیوانات برای هر باغ وحش است. فروش و مبادله حیواناتی که در باغ وحش ها متولد می شوند. یکی از راههای تأمین درآمد و تهیه حیوانات مورد نیاز هر باغ وحش است.

۳٫ جانوران کم هزینه: یکی از اصولی که در انتخاب حیوانات باغ وحش باید رعایت شود، امکان تهیه سریع جانوران و ارزان بودن قیمت تمام شده آنهااست.از طرف دیگر مقرون به صرفه بودن احدث جایگاهها و همچنین هزینه نگهداری جانوران در انتخاب آنها بسیار مؤثر است. در این ارتباط آن دسته از جانورانی که به آسانی قادرند با محیط جدی سازش پیدا کنند و برای نگهداری انها نیاز به ایجاد جایگاههای ویژه و در نظر گرفتن وسایل گرمازا و سرمازا نیست، در اولویت قرار دارند. مقاوم بودن حیوانات در مقابل امراض مختلف و عدم نیاز آنها به رژیم های غذایی خاص، از دیگر معیارهای انتخاب جانوران یک باغ وحش است.

برگرفته از سایت پارسه کد

 

[M I N A]

ضوابط و معيارهاي مرتبط با ايجاد فضاهاي نگهداري ازپستانداران وحشي درباغ وحش

ضوابط و معيارهاي مرتبط با ايجاد فضاهاي نگهداري ازپستانداران وحشي درباغ وحش

تاريخچه:

تاريخ تاسيس اولين باغ وحش در دنيا بدرستي معلوم نيست. ولي مي دانيم از دير باز انسان براي اهداف گوناگون اقدام به نگهداري و مراقبت از حيوانات وحشي مي نموده والبته منظور بهره‌برداريهاي اقتصادي نظير آنچه كه در مورد دامهاي اهلي صورت مي‌گيرد نمي‌باشد. امپراطوران روم باستان براي سرگرمي و برگزاري نبردهاي گلادياتوري اقدام به نگهداري شيرهاي درنده مي كرده‌اند و در كنار آن براي كشتن اعداميان و محكومين به مرگ از تمساح‌هاي گرسنه استفاده مي‌نمودند. مصريهاي باستان در زمان فراعنه، حيوانات قاره آفريقا نظير زرافه، گورخر و فيل را به معرض نمايش عموم مي گذاشته‌اند. دانستن اينكه در دوران هخامنشي در تخت جمشيدكرگدن نگهداري مي‌شده خالي از لطف نيست همچنين درگذشته شكارگاهها(همانند باغ فردوس خسروپرويز) جنبه پارك حيات وحش داشته وشرايط زيست براي حيوانات غير بومي ازجمله شترمرغ،طاوس،پلنگ،گورخر،كب ك وشير فراهم بوده است.تمام مطالب فوق اين نكته كه انسان از ديدن ساير حيوانات لذت مي‌برد را اثبات مي كند.

در ايران نگهداري از حيوانات وحشي به علت عشق وعلاقه ايرانيان به حيوانات وتسهيل درشكارآنها مرسوم بوده است همچنين حيواناتي نظير ميمون (عنتر) ، خرس، مارهاي سمي چه تربيت شده و چه وحشي، به هر صورت درست يا نادرست توسط معركه گيران نگهداري، تربيت و نمايش داده مي‌شدند.براساس بعضي اسناد ومدارك تعدادي از حاكمان درايران براي خودباغ وحش داشته اند ازجمله مي توان به باغهاي وحش دوران ناصرالدين شاه اشاره نمود كه يكي درانتهاي خيابان لاله زارفعلي قرارداشت وديگري دردوشان تپه. اولين باغ وحش رسمي در ايران سال 1327 ه.ش. توسط شخصي به نام دولتشاهي از ايران و يوهانس از كشور آلمان غربي به صورت اشتراكي تاسيس و راه‌اندازي شد.

در اين باغ وحش بيش از همه گونه هاي‌ آسيايي و اروپايي خود را نشان مي‌دادند و دو گونه نيز از كشور استراليا وجود داشت. گونه هايي نيز از آمريكاي شمالي و آفريقا خودنمايي مي‌كرد. به هر صورت اين باغ وحش اولين مركز نگهداري از حيوانات وحشي در ايران به حساب مي‌آيد كه تحت مديريت قرار گرفته است. اين باغ وحش در زمان تاسيس در منطقه ايي حومه شمال شهر تهران (خيابان وليعصر فعلي) قرار داشت. ولي از سال 1355 ه.ش. به دليل توسعه شهر تهران اين باغ‌وحش، در قلب منطقه‌اي مسكوني قرار گرفت كه باعث مزاحمت (توليد بو، صدا، تردد بازديدكنندگان و ...)براي همسايگان گرديد. طي اعتراضات و شكايتهاي متوالي اهالي، پس از پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1366ه.ش باغ وحش تهران تعطيل شد و بلافاصله ساخت باغ‌وحش جديد در محلي واقع در شمال اتوبان تهران كرج در مجاور پارك ارم شروع گرديد كه عمليات ساخت و بهره‌برداري از آن زير نظر بنياد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامي قرار گرفت و هم اكنون يك فاز از سه فاز آن براي بازديد عموم راه اندازي شده است. در كنار اين باغ وحش جديد قسمتهايي از پاركهاي مختلف تهران نيز به نمايش برخي حيوانات وحشي ايران اختصاص يافت كه در اين ميان مي توان پارك ملت، پارك ساعي و پارك جمشيديه را نام برد. در سال 1372 نيز موزه آثار طبيعي و حيات‌وحش ايران به نمايش توام نمونه‌هاي تاكسيدرمي شده و زنده حيوانات ايران و جهان، در دارآباد تهران پرداخت. استقبال عمومي از اين مراكز باعث شد تا سازمان پاركها و فضاي سبز شهر تهران، به منظور ايجاد باغ وحش چند منظوره (آموزشي، تفريحي، تحقيقاتي و حفاظتي) دست به اقدامي برنامه ريزي شده بزند

كليات مرتبط با طراحي باغ وحش:

براي احداث يك باغ وحش آموزشي، تفريحي و تحقيقاتي علاوه بر رعايت اصول ساخت آن بايد به خصوصيات تك تك گونه ها آشنا بود. رفتارشناسي جانوران در باغهاي وحش امروزه به صورت يك اصل كلي در آمده است و آنهايي به موفقيت رسيده‌اند كه توانسته باشند شرايط زيست هر يك از گونه ها را به صورت طبيعي بازسازي كرده و نيازهاي بوم‌شناسي آنان را دقيقاً رعايت نموده باشند. ناگفته نماند كه هر باغ وحش براي نيل به موفقيت علاوه بروجودمسئول فني وكارگران خبره، نياز به كارشناس مجرب براي هر يك از راسته ‌هاي جانوري دارد. بهرحال اصول ذيل بايدمورد توجه قرار گيرند:

• استفاده از خندق‌هاي محافظتي به جاي نرده، توري و يا هر مانع ديگر (نظير شيشه) تا حد امكان. اين امر باعث خواهد شد تا بيننده هر چه بيشتر خود را نزديك به حيوان حس كند، در نتيجه ناخودآگاه به حيوان علاقه پيدا كرده و در نهايت برانگيختن حس حيوان دوستي كه يكي از اهداف باغ وحش است برآورده خواهد شد. همچنين به كار بردن شيشه (عموماً براي پرندگان) صحيح نيست. چرا كه بيننده احساس ديدن مستقيم حيوان را بدون شنيدن صداي اين جانوران نخواهد يافت.البته با اينكه به كار بردن نرده و توري (مانع ديد) و شيشه (مانع صدا) باعث ناراحتي بازديد كنندگان خواهد شدولي در بعضي موارد چاره اي جز استفاده ازآنها نيست بنابراين بايد جنس آنها به گونه اي باشد تا علاوه برتامين ايمني براي حيوانات، بازديدكنندگان بيشترين امكان مشاهده را داشته باشند.

• رعايت فاصله ديداز اهميت بالايي برخوردار است چرا كه بيننده از لحاظ رواني سعي دارد هر چه بيشتر به محل نگهداري حيوان نزديك شود تا بهتر قادر باشد جانور مورد نظر را مورد بازديد قرار دهد. از نظر امنيتي فاصله بازديد كننده از ديوار محل نگهداري حيوانات چيزي حدود 5/0 متر منطقي به نظر مي رسدكه براي حفظ اين فاصله مي توان ازگياهان پايه كوتاه ويا نرده استفاده نمود. از طرف ديگرمحل نگهداري گونه ها نبايد آنقدر وسيع باشد تا جانور از بيننده فاصله بگيرد و قابل تشخيص نباشد. در صورت اجبار به ساخت چنين فضاهايي (مثلاًساخت درياچه براي پرندگان آبزي) مي توان براي مشاهده پرندگان از تلسكوپهايي با پايه ثابت استفاده نمود.

• جلوگيري از ايجاد مانع ديد بين بازديد كنندگان و محل نگهداري حيوانات.زيرا وجود مانع ديد موجب آزار رواني بازديد كنندگان خواهد شد.
• استفاده از پوشش گياهي محل اصلي زيست گونه و رعايت مورفولوژي زمين.
• رعايت فضاي كافي براي هر راس به منظور جلوگيري از استرس (فشار رواني) و رفتارهاي استرئوتايپ ، بطوريكه اين پديده در هنگام فصل مستي جنسي به اوج خود مي رسد.
• بكار بردن نسبت جنسي مناسب با در نظرگرفتن زيست شناسي حيوان.
• رعايت تراكم در واحد سطح. اين عمل نيز بر اساس يافته هاي زيست شناختي حيوان صورت مي گيرد.
• قرار دادن موانع كوچك در محوطه نگهداري حيوانات به منظور استراحت حيوان بدور از ديد بازديدكنندگان. اين موانع بايد كمتر از تعداد كل حيوانات بوده تا بينندگان قادر باشند حداقل چند حيوان را در محل مشاهده كنند.
• اطلاع رساني مربوط به هر گونه بوسيله نصب تابلوهاي رنگي و تصويري كه اطلاعاتي از قبيل نام حيوان، محل زيست (قاره، زيستگاه، بومشناسي و ....) نوع غذا، عادات مخصوص و ... را در اختيار بازديد كنندگان قرارمي دهد.
• بكار بردن مصالح طبيعي مانند نرده هاي چوبي، آلاچيق هاي پوشالي، آغل و آبشخور با نماي سنگي ، صخره اي و ساخت تپه هاي مصنوعي به شكل صخره (بخصوص براي علفخواران وحشي) ، بركه ،آبگير و.... همچنين استفاده از رنگهاي متناسب با محيط.
• تنظيم زمان غذادهي به حيوانات درحضور بازديدكنندگان براي به حداقل رساندن تغذيه جانوران توسط بازديدكنندگان با غذاهاي نامناسب.

در هر صورت نكات فوق، موارد كلي است كه بايد در طراحي و مديريت باغ وحش در نظر گرفت. مطالب فوق و ويژگيهاي اختصاصي هر گونه در جاي خودكمك به مديريت بهتر، نشاط و شادابي جانوران و در نهايت جلب بازديدكنندگان بيشتر خواهد نمود.

ماده يك –تعاريف:

1- ويواريوم: محل نگهداري موجودات زنده مي باشد.

2- تراريوم: به محل نگهداري موجودات زنده خاكزي گفته مي شود.

3- استرئوتايپ :تكراريك رفتارخاص توسط حيوان به علت محدوديت فضا.

4- بيوم : به مجموعه چندين اكوسيستم در يك اقليم همگن اطلاق مي شود.

ماده دو - هدف از احداث باغ وحش:

اكثر باغهاي وحش بخصوص آنهايي كه كوچك اند و در تهران نمونه اي از آن را در پارك ساعي مي بينيم، به منظور زيباسازي و دادن نما به فضاي پارك است. در اين مكانها سعي مي‌شود از حيوانات ارزان كه نگهداري آنان آسان تر است استفاده شود.اما درمقابل مجموعه هايي نيز وجود دارند كه درآنها از گونه هاي مختلف حيوانات نگهداري مي شوند وداراي ساختاركاملتري از نظر شكل ونوع قفسها، زيستگاه طبيعي حيوانات، فضاي سبزوامكانات تفريحي وآموزشي هستند مانند باغهاي وحش لندن،ارم ،سنگاپور و.... . اينگونه از باغهاي وحش براي جذب بازديد كننده، سعي در گردآوري و نمايش گونه هاي متعدد حيوانات تمام دنيا را دارند.

در برابر اين چنين باغهاي وحشي، زمينهايي نيز وجود دارند كه براي نگهداري از گونه هاي خاصي كه خطر انقراض آنها را تهديد مي كند، مديريت مي‌شوند. مثالهايي از اين پناهگاهها، پناهگاه حيات وحش دشت ناز در 20 كيلومتري ساري و ميانكتل در نزديكي شهر شيراز است. چنين اراضي مديريت شده، به منظور حفظ گونه هاي كمياب احداث مي‌شوند و به جز پژوهشگران و افراد مربوطه كمتر كسي اجازه ورود به چنين مناطقي را دارند.
درپاركهاي وحش نظير سافاري پاركها كه بيشتر در افريقا(كنيا) ديده مي شوند، حيوانات به صورت تقريباً آزاد وجود دارند و گشت بازديد كنندگان بوسيله خودرو صورت مي‌گيرد.
در پاركهاي وحش وباغهاي وحش، جنبه آموزشي از اهميت برخوردار است و در مديريت آن مورد توجه قرار مي گيرد.

نحوه تقسيم فضاها و همچنين چگونگي مديريت باغهاي وحش مي تواند اهداف ذيل را در بر داشته باشد:

• آموزش و شناساندن حيوانات بومي و غير بومي و چگونگي زندگي آنان در طبيعت.
• توجه به پراكندگي حيوانات در قاره‌ها و بيوم‌هاي مختلف ونمايش آن در بخشهاي مختلف يك باغ‌وحش .
• رعايت سيستماتيك جانوري و در نتيجه راحت تر كردن مديريت و بهداشت حيوانات.
• بازسازي زيستگاه طبيعي حيوان و نمايش جانور مربوطه در زيستگاه خودش. همچنين يكي ديگر از اهداف تاسيس باغ وحش انجام كارهاي تحقيقاتي وپژوهشي دركنار تشكيل بانك ژن و حمايت از گونه هاي نادر و در حال انقراض ايران مي تواند باشد.

به عبارت ديگر نوع باغ وحش براساس انواع زيستگاه هاي جانوري، بدون تكيه بر محل جغرافيايي پراكنش حيوان استوار شده كه در اين حالت ممكن است آهوي ايراني در كنار گورخر آفريقايي ديده شود.

ماده سه- طبقه بندي حيوانات بر اساس نوع زيستگاه :

مي توان براساس زيستگاه طبيعي حيوانات آنها را درگروهاي ذيل قرارداد وبرهمين اساس براي آنها مكان مناسبي درنظرگرفت.

1- جانوران آبزي يا جانوراني كه اغلب ويا هميشه به آب نياز دارند مانندپرندگان آبزي ، دلفين-، فك ،كروكوديل واسب آبي.
2- انواع پرندگان خشكي زي همانند پرندگان آوازخوان و پرندگان شكاري.
3- آكواريوم براي ماهيهاي آب شيرين واقيانوسي.
4- جانوران خشكي زي مانندپازن، گوسفند وحشي، پلنگ، خرس، كفتار، گرگ ، گراز، آنتيلوپها، جانوران علفخوار آفريقا و بيابان، ببر، شيرو گوزن‌ها.
5- جوندگان وحيوانات حفار.
6- خزندگان.
7- حيوانات اهلي براي بازي كودكان.

ماده چهار - اجزاي باغ و حش:

به طوركلي فضاهايي كه در يك باغ وحش مورد استفاده قرار مي گيرند را مي توان با توجه به هدف تاسيس باغ وحش به بخشهاي زيرتقسيم كرد وباغهاي وحش را برپايه آن طراحي نمود. توجه به اين نكته ضروري است كه درصد هاي آورده شده تقريبي است و بنا به ضرورت قابل تغيير مي باشند.

1- فضاي سبز:

فضاي سبز بيشترين درصد سطح يك باغ وحش را مي پوشاند. بديهي است وجود آب نماها، درختان، درختچه ها، بوته ها و باغچه ها علاوه بر تلطيف هوا و زيباسازي و آرام بخش ساختن محيط با پوشاندن بخشي از زيستگاه جانوران، موجب احساس امنيت حيوان خواهد شد، بطوري كه حيوان اسير هر چه بيشتر خود را در محيط زيست طبيعي خود حس خواهد نمود و در نتيجه فعاليتهاي طبيعي خود را بروز مي دهد و حالت نشاط و سرحالي خود را حفظ خواهد كرد. در مورد انتخاب گونه هاي گياهي و محل كاشت آنان بايد دقت زيادي بكار گرفته شود براي مثال بعضي ازگياهان سمي هستند وبايد از قراردادن آنها در نزديكي قفس حيوانات حتي قفس حيوانات گوشتخوار خودداري نمود.

2- راههاي ارتباطي و پياده روها:

با در نظر گرفتن شيوه طراحي، درصد سطح راههاي ارتباطي متغييرخواهد بود. و در مقايسه با ساير بخشها، درصد نسبتاً كمي را تحت پوشش خود قرار خواهد داد. اين راهها خود چندين نوع‌ مي باشند:

الف: راههاي اصلي كه مورد استفاده وسايل نقليه اورژانس، وسايل نقليه خدماتي، بازديدكنندگان و احتمالاً حيواناتي كه سواري مي دهند قرار خواهد گرفت.
ب: پياده روهاي عمومي كه صرفاً مخصوص تردد بازديدكنندگان است و تا نزديكي محل نگهداري حيوانات پيش مي‌رود و مي تواند از داخل قفس بزرگ پرندگان نيز گذر نمايد.
پ: راههاي خدماتي كه فقط مورد استفاده كاركنان و مراقبين باغ وحش قرار مي گيرند. اين راهها بايد ازنظر بازديدكنندگان تا حد امكان مخفي باشد.
اين مسيرها بايد طوري طراحي شوندكه به صورت شبكه اي و كمربندي، ارتباط بين اكثر فضاهاي نگهداري حيوانات را برآورده سازد.خدماتي از قبيل نظافت، تغذيه، دامپزشكي، نقل و انتقال حيوانات از اين مسيرها صورت مي گيرد.بعضي از اين مسيرها حتي مي تواند از زير زمين باشد.


3- فضاهاي نگهداري جانوران:

اگر نياز حيوانات مختلف را مورد توجه قرار دهيم، هر جانوري براي فعاليتهاي روزمره خودازجمله بالارفتن،حفركردن، پريدن،غلتيدن ورفتارهاي بيولوژيكي به فضاي خاصي نياز دارد كه در بخشهاي بعد به تفصيل آنها را مورد بررسي قرار خواهيم داد. به عنوان مثال حيواني مانند پازن حيواني صخره‌زي است و طبيعت حيوان حكم مي كند كه در محيطي پر شيب و صخره‌اي بسر برد و همچنين ميزان جابجايي حيوان در شبانه روز بسيار اندك است. پس براي چنين حيواني فضاي اندكي كافي است، در صورتيكه براي موجودي مانند يوزپلنگ كه در دشت زندگي مي كند و روزانه جابجايي زيادي دارد، لااقل فضايي به طول 300 متر براي يك قلاده آن ممكن است اندك باشد. براي حيوانات كوچكتر كه احتياج به مراقبت بيشتري دارند وازطرفي براي آساني ديد بازديدكنندگان بايد ساختمان هاي ويژه اي طراحي شود همچنين بعضي ازجانوران درحيات وحش به تنهايي زندگي مي كنند(مانند ببر) درصورتيكه اكثر علفخواران درگله زندگي مي كنند در كل فضاي موردنياز براي حيوانات ، نزديك به نيمي از فضاي يك باغ وحش را تشكيل مي دهد.

لازم به ذكراست محل نگهداري حيوانات بايد علاوه بر تهويه مناسب ،از نورطبيعي ومطلوب البته متناسب باطبيعت حيوان نيز برخوردار باشد. فضاي محل نگهداري حيوانات ياكاملا به شكل يك قفس طراحي مي گردد ويا بصورت فضايي كه فقط دورتادور آن به وسيله نرده ، فنس يا توري محصور شده است ساخته مي شود كه اين نوع جايگاه براي نگهداري حيواناتي نظيرزرافه ،فيل ،كل وبز،قوچ وميش،گورخر،خرس و... مطلوب مي باشد.درشكل اخير استفاده از خندق ،آبگير ويا فضاي سبز بجاي فنس ياتوري به زيبايي مجموعه كمك مي نمايد.درچنين حالتي باتوجه به نبودن سقف بهتراست درقسمتي از زمين سايه بان ويا اتاقكي متناسب با تعداد حيوانات ساخته شود واگر حيواناتي مانند خرس يا گوشتخواران در آن نگهداري مي شوند بايددر آن از بيرون محوطه باز وبسته شود تادرهنگاميكه نياز به تميز كردن محوطه وجود دارد با راهنمايي حيوانات به داخل اطاقك اين كار به راحتي ميسر گردد.

معمولاًجنس قفسها فلزي بوده ،مسقف وبايد عاري از هرگونه مواد خطرناك مانند خرده شيشه،مبخ،اشياء نوك تيز وحتي گياهان سمي باشند. فاصله بين نرده هاي يك قفس بايد به ا ندازه اي باشد كه سر حيوان از بين آنها عبور نكند وازطرفي پوشاندن نرده ها توسط توري داراي چشمه هاي ريز منجر به افزايش ايمني قفسها مي شود. هر قفس نيز بايد داراي دريچه اي باشد كه بيرون از قفس قابل كنترل بوده تا هنگام تميز نمودن قفس از طريق آن حيوان به فضاي ديگري هدايت گردد.اين فضا مي تواند بين چند قفس مشترك باشد البته همانطور كه ذكر شد اينگونه طراحي براي حيوانات گوشتخوار بسيار مناسب مي باشد.ابعاد وطراحي داخل قفسها بايد متناسب با تعداد، جثه ونياز هاي طبيعي حيوان بوده براي مثال نخستيان (ميمونها) كه اغلب دريك دسته زندگي مي كنند نياز به بالا رفتن از درخت وتاب خوردن دارند وحتي بعضي از آنها دوست دارند غذاي خودرا از داخل سوراخهاي درخت پيدا كنندكه توجه به اينگونه رفتارها به حفظ سلامتي وشادابي جانوران كمك مي نمايد.
هر قفس بايد داراي سيستم دفع فاضلآب بوده تا به راحتي شسته وضد عفوني شود وازطرفي دماي آن نيز قابل كنترل باشد تا در زمستان به حيوانات آسيب نرسد.

4- بناها و ساختمانها:

اين بخش هم باتوجه به نياز باغ وحش داراي سطح متغيير است ولي كماكان از معيار ثابتي پيروي مي كند. بهتراست ساختمان هاي ذيل در هر باغ وحشي پيش بيني گردد:

• ساختمان مديريت كه محل استقرار كارمندان اداري، مالي و علمي باغ وحش است.
• ساختمان روابط عمومي كه محل توزيع كتاب، نشريات، پوستر، پخش فيلم و اسلايد، موزه حيوانات تاكسيدرمي شده و سالن اجتماعات مي باشد.
• ساختمان مربوط به امور دامپزشكي كه شامل بخش بهداشت و درمان حيوانات، آزمايشگاه، قرنطينه، بيمارستان ،زايشگاه، داروخانه و .... است. بهتر است اين ساختما نها دور از محل نمايش
حيوانات احداث شوند.محل قرنطينه وبيمارستان نيز بايد با قفسها فاصله مناسب داشته تاكمترين امكان انتقال بيماريهاي واگير وجود داشته باشد.
• ساختمان هاي حيوانات شب فعال، خزندگان ، دوزيستان و آكواريوم.
• ساختمان هاي سرويسهاي بهداشتي عمومي، رستوران، نمازخانه و ... كه براي مراجعين مي باشند.
• ساختمان هاي مراقبين و نگهبانان.
• ساختمان هاي تاسيسات، پست، برق، مخابرات، آبرساني، فاضلاب و .....
• انبار ، سيلوي مواد غذايي ، سردخانه،كشتارگاه و تعميرگاه.
• گلخانه و تاسيسات لازم.

ماده پنج - ويژه گيهاي محل احداث باغ‌وحش:

به منظوراحداث باغ وحش بايد زميني را درنظر گرفت كه از خصوصيات زير پيروي نمايد تا در كل بيشترين بازده را داشته باشد (نظير جذب بازديد كننده، كاهش آلودگي، رفت و آمد مناسب، بازسازي زيستگاه اصلي جانوران ، برآورده ساختن نيازهاي آنان و .....).

1- شكل زمين:

شكل زمين محل احداث باغ وحش تابع شيب و جهت است واحداث باغ وحش درارتفاعات درصورت نزديكي آن به شهري مانند تهران مناسب نمي باشد. شيب مناسب بين صفر تا بيست درصد تخمين زده مي‌شود، چرا كه در اين حالت ايجاد رامپ و پلكان موجب پديد آوردن تنوع رواني در بازديدكنندگان خواهد شد و علاوه بر آن محوطه‌هاي حيوانات را مي‌توان طوري آراست تا از ديد يكديگر پنهان بوده و از ايجاد استرس در بين آنان جلوگيري نمود. همچنين با وجود چنين شيبي، بوجود آوردن سيستم دفع فاضلاب و هرز آب سطحي به نحوه ساده‌تري صورت خواهد گرفت. وجود شيب در بوجود آوردن زيستگاه حيوانات كوهستاني كمك كننده خواهد بود و از صرف هزينه اضافي در خاك‌برداري، خاك‌ريزي و صخره‌سازي به طور چشمگيري مي‌كاهد. لازم به ذكر است كه يكي از بهترين زمينها ،زميني است كه قسمتي ازآن داراي مناطق صخره‌اي باشد.
جهت مطلوب، جهت شرقي تا غربي (از سمت جنوب) است و اين به دليل نياز جانوران به نور آفتاب پيش‌‌بيني مي‌شود.
بنابراين با توجه به اظهارات فوق زمين مناسب بايد شكل تپه ماهوري و كوهپايه‌اي داشته باشد و حدود آن مربوط به يك دره يا يالي از كوه در شيب جنوبي آن باشد.

2- آب:

آبي كه به مصرف باغ وحش مي‌رسد دو نوع است:

الف : آب لوله كشي تصفيه شده كه براي آشاميدن انسان ، حيوان و همچنين استفاده در سرويسهاي بهداشتي مصرف خواهد شد.
ب : آبهاي سطحي و زيرزميني ، نظير رودخانه ها، قنات يا چاه كه براي پر كردن درياچه، استخر، آبنماها و همچنين آبياري فضاي سبز ، شست‌و‌شوي قفسها و محوطه نگهداري حيوانات استفاده خواهد شد(براي استفاده ازآب چاه ،رودخانه و... بايد مجوزهاي لازم ازدستگاه ذيربط اخذ گردد).
بنابراين زمين مورد نظر بايد داراي سفره آب زيرزميني قابل استفاده به صورت چاه يا قنات و يا رودخانه دائمي باشد تا جوابگوي مصرف آب براي باغ وحش باشد.درصورت استفاده از آب چاه بايد حتماً تصفيه گردد.

3- خاك:

خاك منطقه بايد داراي قدرت جذب زياد و از نفوذ پذيري بالايي برخوردار باشد، بدين طريق مي توان از خروج فاضلاب باغ وحش به بيرون جلوگيري بعمل آورد. از طرف ديگر خاك زمين مورد نظر با توجه به قرار گرفتن در شيب از استحكام كافي برخوردار باشد.
چون نوع خاك در درجات بعدي اهميت قرار دارد، پس از انتخاب زمين مورد نظر، اصلاحات مربوط به تراس‌بندي را مي توان روي آن اعمال نمود.

4- آلودگي:

درزمين مورد نظربراي احداث باغ وحش آلودگي به دو صورت مي تواند مطرح باشد. يكي اثرات آلودگي محيط شهري و صنعتي بر روي باغ وحش و ديگري آلوده ساز بودن خود باغ وحش. در مورد اخير با اقدامات مديريتي و نحوه نگهداري از حيوانات مي توان آلودگي باغ وحش را به حداقل رساند. از آنجايي كه يكي ازدلايل بروز آلودگي باغهاي وحش معمولاً مربوط به توليد بو و ناشي ازفاضلاب ومواد دفعي مي باشد، با شستشوي مرتب وضدعفوني فضاي زيست حيوانات و پيش‌بيني سيستم دفع فاضلاب صحيح مي‌توان از توليد وگسترش آن جلوگيري نمود بنابراين طراحي يك سيستم جمع آوري ودفع فاضلاب مناسب كه همه بخشهاي باغ وحش را پوشش دهد ضروري مي باشد.
در مورد اثر آلودگي محيط شهري صنعتي بر روي باغ وحش چاره اي جز انتخاب زمين باغ‌وحش در منطقه اي كه اين اثر درآن حداقل باشد، نيست.

5- ترافيك و رفت و آمد:

بديهي است كه يك باغ وحش به دلايل تفريحي، مديريتي و امكان توسعه و مشكلات شهر سازي بايد در حومه يا خارج از شهر تاسيس شود. پس بهتر است زمين مورد نياز در انتهاي يكي از قسمتهاي در حال توسعه شهر انتخاب شود، بدين طريق امكان برنامه ريزي جهت احداث بزرگراهها و ساير خدمات رفاهي جهت دسترسي به باغ وحش امكان پذير مي‌شود(مانند مترو،بزرگراه،آزادراه و...).واز طرفي درنظرگرفتن قسمتي براي ساخت پاركينگ خودرو نيزبايد درطرح احداث باغ وحش پيش بيني گردد.

6- انتخاب زمين بر اساس ضوابط موجود:

باتوجه به ضوابط ومعيارهاي استقرار واحدهاي صنعتي،توليدي ورفاهي زمين محل احداث باغهاي وحش ، باغ پرندگان وپارك حيات وحش براساس كد((و))ارزيابي مي شود.به عبارتي مواردي مانند توپوگرافي منطقه،شرايط اقليمي،ظرفيت قابل تحمل محيط زيست،جهت بادهاي غالب،گسترش شهري وساير شاخص هاي زيست محيطي تحت بررسي كارشناسي قرار گرفته واعلام نظر خواهد گرديد.

-اطلاع رساني:

به منظورراهنمايي بازديد كنندگان نصب راهنماي قفسها وساختمانها درورودي باغ وحش همچنين ارايه اطلاعات ضروري در خصوص حيوانات (نام فارسي ،علمي وانگليسي،محل زندگي،تغذيه،رفتارشناسي، عادات مخصوص ،دوران بارداري،وضعيت حفاظتي و...) ونصب آن در نزديك هر قفس الزامي ميباشد.

الف- گياهخواران:

گياهخواران از نظر رده بندي جانوري داراي خصوصيات مشتركي هستند. بنابراين از نظر رفتار عمومي و جيره غذايي و بيماريها، براي مديريت باغ وحش و دامپزشكي، اعمال نظر تقريباً يكساني را نياز دارند.

نيازهاي اختصاصي جانوران سُم دار:

غيراز بستر سايبان وآغل، زمين مورداستفاده براي اين نوع حيوانات بايد خاكي (خاك نرم كوبيده) باشد كه امكان كاشتن انواع گياهان(باتوجه به گونه حيوان) درآن وجود داردازطرفي ساخت سايبان(بهاربند)وآغل براي استراحت حيوان در تابستان وزمستان ضروري است همچنين براي بستر اين دو مكان بهترين ماده سيمان مي باشد.

1- كل و بز (پازن) و قوچ و ميش (گوسپند وحشي) Carpa aegagrus & Ovis ammon

جانوراني هستند كه در اكثر مناطق تپه ماهوري و كوهستاني تا صخره هاي پر شيب ايران يافت مي شوند. پازن و گوسفند وحشي در مناطقي داراي زيستگاه مشترك مي باشند و در طبيعت اين دو گونه گاهي همراه يكديگر مشاهده مي شوند از اين رو مي توان با توجه به سازگاري اين دو جانور با يكديگر، آن دو را به صورت توام نگهداري نمود. براي اين منظور شرايطي كه محوطه نگهداري آنان بايد داشته باشد درذيل به آن اشاره مي گردد:

• زمين مسطح خاكي تا شيب 90% صخره اي (در صورت لزوم سيماني) با جهت جنوبي.
• آبشخور به صورت چشمه يا حوضچه با ظاهري طبيعي در يك نقطه.
• وسعت كافي (حدود 100 متر مربع براي هر راس) براي دويدن و در صورت لزوم فرار.
• رعايت نسبت جنسي .
• در نظر گرفتن يك يا دو منطقه اختفا براي حيوان براي استراحت دور از ديد مردم.
• سايبان(بهاربند) با وسعت متناسب با جمعيت موجود با سيماي طبيعي و بستر سيماني.
• ساخت آغل قابل شستشو با نماي طبيعي براي گوسپندان وحشي (زمين چر) و نرده هايي براي قرار دادن علوفه با ارتفاع حداكثر 2 متر براي پازن (سر شاخه خوار).
• استفاده از درختان محل زيست اين حيوانات نظير پسته وحشي و بادام كوهي در منطقه‌اي دور از دسترس حيوان و در محوطه محل نگهداري.
• براي حفاظ بين منطقه بازديدكنندگان و حيوانات مي توان از خندق استفاده نمود و در قسمتهاي ديگر به صورت طبيعي لازم است طوري طراحي شود تا حيوان قادر به فرار از آن نباشد.
• ضرورت استفاده ازسيستم فاضلاب جهت جمع آوري مواد حاصل از شستشوي بستر وآغل.

2-گوزن هاCervidae

از گوزنها در ايران سه گونه موجود است كه در شرايط مختلفي زيست مي نمايند ولي داراي خصوصيات مشترك زيستگاهي ورفتاري هستند. از جمله سرشاخه خواري، انزوا طلبي، فصل مستي و شاخ اندازي سالانه كه از خصوصيات اين خانواده است. بدليل وجود فصل مستي و لزوم تشكيل حرمسرا نسبتهاي جنسي و فضاي مناسب بايد دقيقاً رعايت شود. دراينجا به نيازهاي هر گونه در ارتباط با بازسازي زيستگاه اشاره ميگردد:

2-1- مرال Cervus elaphus

مرال در مناطق اكوتون جنگل و علفزار تردد مي كند و مي توان حيوان را در هر يك از دو اكوسيستم فوق مشاهده نمود. لذا بهترين حالت براي زيستگاه اين حيوان، منطقه اي با درختهاي تُنُك است. لذا براي شرايط بهينه نگهداري اين گونه، بايد موارد زير را در نظر گرفت:

• شيب زمين در جهت غربي يا جنوبي تا شرقي، بصورت مسطح تا 50% شيب.
• بستر خاكي كه مي توان درآن از درختهايي با تاج پوششي متوسط،راست پايه و تنه استوانه اي نظير نارون وحشي ويا بلوط با بلندي زياد به تعداد يك اصله در هر 50 متر مربع استفاده نمود.
• در نظر گرفتن فضاي مناسب 300 متر مربع براي هر راس.
• نسبت جنسي .
• آبشخور با نماي طبيعي (نهر، چشمه يا حوضچه).
• محل تغذيه مانند پازن همراه محلي براي قراردادن بلوط و جو.
• احداث سايبان بابسترسيماني و منطقه استتار دور از ديد (همراه با گياهان انبوه و مقاوم و سايه دوست نظير شمشماد و كوله خاس).
• استفاده از خندق براي جدا كردن منطقه بازديدكنندگان از محل زيست مرالها.
• حفاظت درختان با توري تاتوسط مرالها به آنها آسيب نرسد (درخت انجيلي مناسب تر است).


2-2- گوزن زرد Cervus dama

همه موارد مانندآنچه كه در مورد مرال گفته شدبراي اين حيوان نيز رعايت مي شود به غير از نوع گياهان كه بايد از نوع درختان كوتاه و سيمپوديك (با شاخه هاي گسترده و بدون تنه اصلي مانند گز ، ارغوان و شمشاد) بيشتر استفاده شود.

2-3- شوكا Capreolus capreolus

شوكا كوچكترين گونه از خانواده گوزنها در ايران است كه در جنگلهاي انبوه زيست مي‌كند. اين گوزن نسبت به صدا حساس بوده بنابراين در انتخاب محل نگهداري اين حيوان بايد از نظرتوليد صدا دقت لازم را به كار برد.

نكات زير در خصوص بازسازي زيستگاه اين حيوان قابل توجه است:

• شيب زمين در جهت شرقي تا جنوبي با درصدي از صفر تا 50.
• بستر خاكي مخلوط با لاشبرگ با پوشش گياهي مخلوط از درختان راست پايه و انبوه مانند بلوط و شمشاد.
• رعايت نسبت جنس .
• آغل نرده اي همانند پازن به ارتفاع حداكثر 20/1 متر.
• آبشخور به صورت نهر آرام و يا حوضچه طبيعي درزير سايبان.
• وسعت 100 متر مربع براي هر راس.
• براي حفاظ مي توان نظير پازن عمل كرد.
ساير موارد مانند دو گونه اخير اعمال شود.

3- سُم داران كويري:

سم داران كويري همچنانكه از نام آنان پيداست در شرايط كم آبي و كويري سازش يافته‌اند. از اين رو محل نگهداري آنان داراي مشخصات كاملاً يكساني است. از اين روبه مشخصات زمين و بستر محل نگهداري آنان در اينجا اشاره مي شود و براي هر كدام به نكات مهّم و اختصاصي خواهيم پرداخت.

• زمين كاملاً مسطح با بستر خاكي تا تپه ماهوري ملايم و سنگلاخي.
• پوشش گياهي فقط از درختچه‌ هاي كويري نظير تاغ و بوته ‌ها نظير گَوَنها.
محوطه اين جانوران بهتر است با توجه به وسعت زياد، از سه طرف (75% محيط) مورد بازديد قرار گيرد و طرف ديگر كه مخصوص مراقبين است توسط ديوار سيماني كوتاه با صخره و درختان انبوه مناسب مسدود گردد.

3-1- آهو و جبير Gzaella subguttorsa & G. dorcas

از آنجايي كه اين دو حيوان در نظر اول كاملاً مشابه يكديگر بنظر مي رسند و از طرفي جزء گونه‌هاي در خطر انقراض ايران مي‌باشند، بهتر است اين حيوانات عليرغم زيستگاه يكسان، در دو محوطه جداگانه و در كنار يكديگر همراه با توضيحات كافي به معرض نمايش گذاشته شوند.

• نسبت جنسي .
• وسعت 100 متر مربع براي هر راس.
• بكار بردن نرده در بالاي مانع كه ابعاد آن به همان اندازه اي است كه درمورد پازن گفته شده است.
• آغل و سايبان با بستر سيماني (نظيربستر پازن وگوسفند وحشي) به اضافه سيستم فاضلاب. 3-2- گورخر ايراني Equus hemionus
گورخر ايراني از ديگر سمداران و تنها فرد سم ايراني در خطر انقراض است كه از نظر رنگ و طرح با گورهاي آفريقا تفاوت دارد.
• نسبت جنس .
• 300 متر مربع براي هر راس.
• ابعاد آغل همانند آغل شوكا (بدون نرده).
• آغل ، آبشخور و سايبان با كف سيماني و سيستم فاضلاب.

3-3- شتر

از پستانداراني است كه كمتر به صورت وحشي در نقاط دشتي كويري ايران از شمال شرق مازندران تا نواحي كويري مركزي و شرق و جنوب شرقي ايران يافت مي شود. خصوصيات محل اين حيوان كمابيش مانند گور است.

4- گراز يا خوك وحشي Sus scrofa

گراز حيوان سازگاري است و در هر نقطه از ايران اگر آب به اندازه مورد نياز حيوان وجود داشته باشد، يافت مي شود. خصوصيات زمين و پوشش گياهي بهتر است همانند شوكا بكار برده شود وبراي اين حيوان ارتفاع مانع (خندق) تا حدود 5/1 متر همراه با نرده كافي است.

• نسبت جنسي .
• وسعت 100 متر مربع براي هر راس.
• حوضچه گلي با عمق كم براي غلطيدن حيوان.
• آغل و آبشخور همراه با بستر سيماني و سيستم فاضلاب.
درضمن مي توان گراز را با هر يك از حيوانات ديگر كه در صفحات پيش آمده بصورت توام نگهداري نمود (به استثناء حيوانات كويري).


ب- جوندگان:

جوندگان ايران عموماً بدليل كوچكي و حساس بودن به شرايط محيطي (اكثراً اقليم و نور) بهتر است در ساختمانهايي كه داراي ويواريوم است نگهداري شوند. مراقبت از جوندگان در ساختمان داراي محاسني است، از جمله به علت شب فعال بودن اكثر آنان، امكان مشاهده فعاليتهاي روزانه آنان درلانه هاي شيشه اي وجود دارد و از طرف ديگر ديدن حيوانات در لانه طبيعي خودشان خالي از لطف نيست.

ويژگيهاي اختصاصي ويواريوم ها( خانه جوندگان):

• بستر ويواريوم ها به علت خصلت جوندگي گونه ها بايد از جنس محكمي ساخته شود و با موادي همچون خاك اره درشت (پولكهاي رنده شده چوب) فرش شوند.
• ديواره ويواريوم بايد حداقل از يك طرف از جنس شيشه ضخيم (10 mm) براي بازديدكنندگان ساخته شود. طول ديواره شيشه اي به دلخواه ولي پهناي آن بين 1 تا 5/1متر بسته به نوع گونه انتخاب مي شود كه تا ارتفاع آن براي نمايش لانه زيرزميني مورد استفاده قرار خواهد گرفت. نوع اتصالات ديواره‌ها به يكديگربايد به گونه اي باشد كه مورد تخريب جانور قرار نگيرد.
• بايد فاصله لبه پايين شيشه ويواريوم از سطح زمين به گونه اي طراحي شود كه امكان ديدن هر دو قسمت زيرزميني و هوايي ويواريوم براي كودكان امكان پذير باشد. در صورت لزوم، ساختن پله يا سكو براي بازديدكنندگان كمك كننده خواهد بود.
• آبخوري هاي اين بخش بايد تماماً به صورت طبيعي استتار شوند. لوله‌اي كه مورد استفاده جانور قرار مي گيرد بايد فلزي باشد تا از جويده شدن محفوظ بماند. بهتر است محل برداشتن و گذاشتن بطري آبخوري از بالاي ويواريوم و دور از ديد باشد.
• ساختمان جوندگان بايد داراي دو بخش مخصوص بازديدكنندگان (با درهاي ورود و خروج) و مخصوص مراقبين ( با يك در از بيرون ساختمان) باشد. در تمام ويواريوم ها به قسمت مراقبين باز مي شوند و حرارت و رطوبت اين قسمت قابل كنترل است.
• با توجه به هوش نسبتاً بالاي جوندگان، بهتر است از دستگاههاي ساده غذا دهي استفاده شود. اساس كار اين دستگاهها بر دريافت قطعه اي غذا به ازاي فشار دادن يا تكيه كردن بر يك اهرم استوار است و قابل ساخت در داخل كشور است.
• از نظر نورپردازي، بهتر است هر دو قسمت بوسيله نورهاي قرمز روشن شوند. نور قرمز داخل ويواريومها بايد از شدت بيشتري برخوردار باشند و تا جائيكه ممكن است از روشنايي سالن بازديدكنندگان بايد پرهيز نمود. در اين صورت است كه جوندگان بدون احساس حضور انسان و احساس شب، فعاليتهاي عادي خود را بروز مي دهند.
• بعلت عدم وجود نور آفتاب لازم است براي پيشگيري از ابتلاي جانوران به بيماريهاي عفوني، علاوه بر تعويض روزانه بستر آنان، از نورهاي ماوراء بنفش استفاده نمود.


معرفي بعضي از گونه ها ي جوندگان جهت نگهداري در باغ وحش:

1- موش دوپا (موش جهنده يا موش كانگرويي) Allactaga sp.

يكي از ديدني ترين جوندگان ايران است كه بدليل شب فعال بودن آن، عليرغم پراكندگي وسيع آن در مناطق دشتي ايران، كمتر مورد توجه قرار گرفته است. به علت پاهاي بلند و دستهاي كوتاه به موش كانگرويي نيز شهرت دارد.
• اين گونه به علت سازگاري با مناطق خشك نيازي به آب ندارد و آب مورد نياز خود را از غذاي خود كه برگ، ميوه ، دانه و ريشه گياهان است بدست مي آورد.
• لانه اين موش از يك حفره كه توسط دالاني به يك اتاق كوچك ختم مي شود تشكيل مي‌گردد. لازم است مقداري پوشال نرم براي لانه سازي در اختيار حيوان گذاشته شود.
• رعايت نسبت جنسي .

2- موش خانگي Mus musculus

تماماً مشابه گونه قبل با تفاوت هاي زير:

• ساخت آبخوري.
• لانه بصورت تو در تو و داراي چندين ورودي مي باشد.
• رعايت نسبت جنسي .

3- هامسترها (كيسه دهانها) – هامستر طلايي Mesocricetus auratus

دقيقاً مانند موش خانگي با تفاوت نسبت جنسي .

4- سنجابها (سنجاب زميني Spermophilus fulvsu و سنجاب راه راه Funambulus pennanti )

بهتر است پهناي شيشه محل نمايش سنجابها 5/1 تا 7/1 متر باشد. در اينصورت با توجه به روز فعال بودن سنجابها مي توان با استفاده از شيشه مات از نور طبيعي نيز استفاده نمود. عمق اين قسمت بهتراست بالغ بر 1 متر باشد. سنجاب زميني و سنجاب راه راه را مي توان به صورت توام نگهداري كرد. سنجاب زميني (كلاهو) به روي زمين و سنجاب راه راه (هردك) بر روي درخت نخل زيست مي‌كنند. از اينرو بستر اين قسمت بايد با ماسه بادي مخلوط با مقدار كمي خاك اره مفروش گردد و 2 تا 3 تنه درخت همراه با برگ نخل در محل كار گذاشته شود كه يكي يا دو تنه به صورت برش طولي جهت نشان دادن لانه هردك به شيشه نمايش چسبيده باشد.
بدليل بزرگ بودن وسعت اين قسمت، بهتراست از دو بخش مجزا تشكيل شود تا مراقب براي تميز كردن محل دچار مشكل نگردد. نسبت جنسي براي هر دو گونه و مي باشد.

5- خرگوش Lepus capensis و تشي Hystrix indica

از آنجا كه خرگوش و تشي از نظر رژيم غذايي، عادات و در نتيجه نحوه مراقبت تشابه زيادي به يكديگر دارند و از طرف ديگر در زيستگاه واحد نيز يافت مي شوند و با يكديگر سازگاري دارند، بنابراين مي توان دو جانور را در منطقه اي واحد نگهداري نمود.
محل نگهداري اين گونه ها از دو بخش فضاي باز و لانه (قابل بازديد ازدرون ساختمان) تشكيل مي‌شود. قسمت لانه ها در بخش خانه جوندگان و فضاي طبيعي آنان مشابه ساير جانوران در منطقه بازساخته مي شود. قبل از ذكر آنچه كه براي ساخت فضاي زيست اين گونه ها موردنياز است، لازم به توضيح مي باشد كه هر دو قسمت زيرزميني و زميني بايد داراي كف سيماني (بتون آرمه) باشند چرا كه قدرت حفاري حيوان بسيار زياد است.

• وسعت فضاي باز براي هرحيوان 9 متر مربع يا بيشتر.
• فضاي زيرزميني داراي دالانهاي متعدد و داراي حجره هايي به تعداد حداقل يك عدد به ازاي هر جفت (قطر دالان 35 cm تا 40 cm).
• آبخوري به صورت آبگير طبيعي، همراه با محل تغذيه در فضاي باز ساخته شود.
• كف هر دو قسمت سيماني، قابل شستشو همراه با چاه فاضلاب. مقداري خاك اره و پوشال نيز بايد در اختيار حيوان قرار گيرد.
• رعايت نسبت جنسي براي هر دو گونه.
• حصار فضاي باز به صورت خندقي به ارتفاع حداقل 7/1 متر مناسب مي باشد.
• در اين محوطه نبايد گياهي كاشته شود ولي اگرنياز است بايد به نحوي باشد تا حيوان به آن دسترسي نداشته باشد يا اينكه اگر درخت كاشته شده بايد اطراف آن بوسيله توري سيمي محافظت گردد.بهتر است كنده هاي طبيعي درخت براي جويدن در اختيار حيوان قرارداده شود.
• بهتر است ديواره قسمت بيروني به صورت نيم دايره متصل به خانه جوندگان طراحي شود.

6- پيكا يا خرگوش موش Ochotona rufescens

فضاي مورد نياز اين گونه نيز مانند دو گونه فوق است و فقط از نظر وسعت و موارد ديگر كه در زير آمده است تفاوت دارد:

• فضاي 3 متر مربع براي هر عدد.
• بستر علاوه بر اينكه بايد با سيمان ساخته شود بهتراست حالت صخره‌اي و كوهپايه‌اي داشته باشد.
• ارتفاع ديواره خندق بين 60/0 تا 1 متر انتخاب شود.

7- جوجه تيغي يا خار پشت Ecinaceidae

جزء حشره خوارها طبقه بندي مي شوند ولي به لحاظ روش نگهداري (شب فعال بودن و نياز به تغييرات كم دما) بهتر است در اين ساختمان جاي داده شوند،.
در ايران داراي 7 گونه هستند كه هر كدام از آنها يا همه را مي توان به صورت مختلط نگهداري نمود. نياز به فضاي باز ندارند ولي ويواريوم اين حيوانات بايد از عمق بيشتر نسبت به سايرين برخوردار باشد و تا 5/1 متر نيز مناسب است. نياز به لانه خاصي ندارد، از حشرات زنده و يا غذاهاي تهيه شده توسط انسان نيز (نظير زرده تخم مرغ، شير و برخي ميوه‌جات و قارچها) تغذيه مي كند. بهتر است بستر محل نگهداري از سيمان ساخته شود و كف آن با ماسه بادي و خاك اره فرش گردد. از گياهان طبيعي نظير بوته‌هاي چند ساله زنده يا خشك شده نيز مي توان استفاده كرد. 2 متر مربع فضا براي هر قطعه كفايت مي كند و نسبت جنسي رعايت شود.

پ- گوشتخواران Carnivora

گوشتخواران همانگونه كه از نامشان پيداست داراي رژيم غذايي گوشتخواري هستند ولي در ميان آنان همه چيز خوار و گياهخوار هم وجود دارد. بدين لحاظ در محيطي محدود هر چند وسيع داراي بويي زننده هستند. لذا محل نگهداري اين حيوانات بايد بنحوي طراحي شود كه حداقل بو را توليد نمايد و قابل تميز كردن باشد.
محوطه حيوانات گوشتخوار بدليل درنده خويي لازم است از دو بخش نمايش و اتاقك كنترل تشكيل شود. بخش نمايش محوطه اي است كه بازديدكنندگان به راحتي مي توانند حيوان مورد نظر را مشاهده نمايند.

اتاقك كنترل هم اتاقكي است سرپوشيده با دو در كه يكي براي ورود و خروج حيوان وديگري براي ورودوخروج مراقب به عبارتي يكي ازدرها به بيرون راه دارد و در ديگر به داخل محوطه حيوان مربوط است و به طريقي ساخته مي‌شود كه از بيرون محوطه توسط مراقب قابل باز و بسته شدن باشد. موارد مصرف اين اتاقك به قرار زير است:
• هنگاميكه مراقب مي خواهد محوطه حيوان را نظافت نمايد و يا تغييراتي در آن بوجودآورد حيوان را به سمت اتاقك هدايت مي كند.
• هنگام بيمار شدن حيوان، مقيد نمودن حيوان ساده‌تر صورت مي‌گيرد و راحت تر معاينه مي‌شود.
• براي وارد كردن حيوان جديد، براي عادت كردن حيوان به محيط، مدتي حيوان را در اتاقك نگهداري مي‌كنند.

1- گرگ Canis hupus

همانگونه كه معروف است، گرگ داراي خصلت درنده خويي است بنابراين قدرت تحرك جانور ايجاب مي كند حفاظ مطمئني براي نگهداري اينگونه در نظرگرفته شود. براي طبيعي نشان دادن اين حيوان وديگرگوشتخواران ترجيحاً بايد ما نند علفخواران از خندقهاي غير قابل عبور توسط حيوان استفاده شود.

• شيب زمين متغيير (اين حيوان سازگاري زيستن در زمينهاي دشتي تا كوهستاني را دارد).
• آبخوري به صورت حوضچه و محل تغذيه صرفاً داخل اتاقك كنترل.
• ساخت محل امن به صورت غارو در معرض ديد بازديدكنندگان به نحوي كه امكان حفر آن توسط حيوان نباشد.
• پوشش گياهي درختي، درختچه‌اي و علفي به صورت توام.
• در نظر گرفتن فضاي زيست محيطي 150 متر مربع براي هر قلاده.
• رعايت نسبت جنسي .
• ساخت حوضچه سيماني پر شده از خاك در اطراف درختان تنومند و ديواره‌ها جهت جمع آوري مدفوع.

2- روباه تركمني Vulpes corsac

از نادرترين روباه‌هاي ايران است كه به لحاظ ارزش حفاظتي كه دارد مي تواند از جاذبه هاي يك باغ وحش محسوب شود. كلاً محدوده زيست اين گونه باتوجه به گزارشات موجود فقط در تركمن صحرا (گميشان) مي‌باشد.

• زمين نسبتاً مسطح، خاك با پوشش گياهي كم.
• فضاي 100 متر مربع براي هر قلاده.
• رعايت نسبت جنسي .( ساير موارد مانند گرگ عمل شود)

3- خرس قهوه‌اي Ursus arctos

اين حيوان با اينكه همه چيز خوار است ولي از گوشتخواران بزرگ ايران به حساب مي آيد كه داراي قدرت زيادي است و پنجه‌هاي قوي اين جانور براي حفاري كاملاً مناسب است، از اين رو برگشتگي لبه ديوار محل نگهداري حيوان بطرف داخل و زيرزمين لازم است. همچنين شبكه توري بكار برده شده در زير بستر محوطه نگهداري حيوان بايد از ضخامت بيشتري نسبت به ساير گونه‌هاي گوشتخوار برخوردار باشد.

• زمين داراي شيب و فضاي 300 متر مربع براي هر راس.
• آبشخور به صورت حوضچه.
• در صورت امكان 5/0 m تا 1 m از خندق با آب پر شود.
• در نظر گرفتن پلكان يا نردبان براي رفت و آمد حيوان بداخل خندق.
• كار گذاشتن تنه درخت تنومند طبيعي يا مصنوعي براي سرگرمي حيوان و تغذيه (ميوه و عسل).
• رعايت نسبت جنسي .

4- خرس سياه Selenarctos thibetanus

اين گونه در كوهستانهاي جنوب شرق ايران زيست مي كند و تقريباً خصوصيات گونه قبل را دارا مي‌باشد. تنها تفاوت شايد در نوع پوشش گياهي بكار برده شده باشد كه بايد از گونه هاي محل زيست حيوان نظير نخل ،دار و كنار استفاده كرد، در ضمن نيازي به آب داخل خندق نيست.

5- كفتار Hyaena hyaena

از گوشتخواراني است كه پراكندگي نسبتاً وسيعي در مناطق دشتي تا كوهپايه اي ايران دارد. اكثراً به صورت گروهي زندگي مي كنند. خصوصيات نحوه ساخت زيستگاه اين گونه مشابه گرگ است. تفاوتي كه با شرايط نگهداري گرگ دارد در نسبت جنسي است كه بايد نسبت رعايت شود.

6- گوشتخواران كوچك Mustelidae & Viceridae

اين دو خانواده از گوشتخواراني كه داراي جثه‌اي به مراتب كوچكتر هستند تشكيل شده و فعاليت شبانه و تحرك زياد آنان نيز باعث مي‌شود كه نگهداري اين جانوران در محيط ‌هاي باز دچار مشكلاتي گردد. اين گونه ها كه شامل زرده بر Vormella Pregusna و شنگ Lutra lutra ، رودك عسل خوار Melivora capensis ، سمور سنگي Martes martes و نمس Herpestes sp. مي باشند را مي توان به صورتهاي معمول در قفسهايي نگهداري نمود كه از هر جهت بسته هستند. بدليل قدرت زياد اين حيوانات در حفاري ، بستر قفسها بايد از جنس سيمان قابل شستشو باشد.

اين جانوران داراي گستره خانه نسبتاً وسيعي هستند. بنابراين بهتر است قسمتي از محل نگهداري اين گونه ها به فضاي باز نسبتاً وسيع‌تري در مقابل فضاي بسته اختصاص يابد. در اينصورت بهتر است براي گونه هايي كه توانايي بيشتري براي زندگي در محيط هاي آبي دارند مانند شنگ (Lutra lutra) قسمتي ازقفس توسط آب به عمق تقريباً 5/0 تا 1 متر پر شود و حتي مي توان تغذيه حيوان را در اين قسمت انجام داد. اين مطلب كه توري بكار برده شده براي كف قسمت باز قفس بايد از نوع چشمه ريز باشد حائز اهميت است.
براي جلوگيري ازفرار گونه هايي نظير گربه‌سانان (Felidae) كه داراي قدرت بالا روندگي زياد هستند، مي توان از برگشتگي بالاي توري‌ها استفاده نمود. اين برگشتگي بايد داراي دو خميدگي پي در پي هر كدام با زاويه 45 درجه باشد. ارتفاع توري در بلندترين نقطه، 3 مترمناسب است.

7-گربه سانان : Felidae

گربه سانان بزرگ به افراد جنس Panthera (شامل شير ، ببر و پلنگ) ، جنس Uncia (پلنگ برفي ) ، جنس Puma (شيركوهي) ، جنس Neofelis (پلنگ ابري) و جنس Acinonyn (يوز پلنگ) اتلاق مي شود. افراد گونه هاي اين جنسها از نظر نوع نگهداري با يك ديگر متفاوت مي باشند ، چرا كه از نظر اندازه بدن ، مورفولوژي ، رفتار و زيستگاه با يكديگر متفاوت اند. در اين ميان مي توان شيرها را از نظر اينكه رفتار اجتماعي دارند ، يوز پلنگ كه روز فعال مي باشد و ببر كه بصورت انفرادي زندگي مي كندرا نام برد.


نيازهاي فيزيكي (متغيرهاي غيرزنده) :

• دما :

گونه هاي بومي را مي توان بدون ملاحظات حرارتي نگهداري كرد. از آنجائيكه محل نگهداري گربه سانان بزرگ داراي محوطه هاي باز است ، در اين محلها بايد سايه بان ايجاد كرد تا در صورت تابيدن آفتاب و يا نزولات آسماني محلي براي پناه گرفتن جانور وجود داشته باشد.در محلهاي سرپوشيده نگهداري حيوانات ، ضمن رعايت تهويه كافي بايد اين نكته را در نظر داشت كه چه در تابستان و چه در زمستان دماي اتاقها نبايد از 30 درجه سانتي گراد فراتر رود.

• رطوبت :

در محل سرپوشيده نگهداري گربه سانان رطوبت بايد بين 30 تا 50 درصد حفظ شود. از آنجائيكه اين اتاقكها معمولاً توسط شيشه از محل بازديد كنندگان جدا مي شود ، رطوبت بيش از اين اندازه موجب بخار گرفتگي و كدورت شيشه مي شود. براي تهويه اتاقكها مي توان به ازاي هر حيوان يك فوت مكعب هوا در دقيقه را در نظر گرفت.

• نور :

در اكثر مواقع زمانيكه حيوان در فضاي باز نگهداري مي شود ميزان نوركفايت مي كند البته به شرطي كه سايه بان مناسب براي پناه حيوان در نظر گرفته شود. ولي براي گونه هاي شب فعال مي توان فضاي بسته محل نگهداري را با نور كم (مانند نورهاي فلورسنت) روشن كرد تا در زمان بازديد باغ وحش ، جانور فعاليت طبيعي (شبگردي) خود را نشان دهد.

فضاهاي مورد نياز :

تمام گربه سانان بزرگ در طبيعت قلمرو طلب هستند ، يعني در محدوده وسيعي گشت مي زنند و حدود قلمرو خود را با بوهاي خاصي علامت گذاري مي كنند و ديگر هم نوعان را از محدوده خود با خبر مي كنند . اين رفتار در اسارت نيز انجام مي شود به خصوص شير ، ببر و يوز پلنگ اين ويژه گي را دارند . بنابراين ضروري است در فصل مناسب(بهار وتابستان) گربه سانان نام برده شده را در فضاهاي باز وسيعي نگهداري نمود كه داراي گياهان (علف ، بوته ، درختچه و..) متعدد باشد تا باعث تغيير مسير آنها و علامت گذاري طبيعي آنان شود به عبارتي در كنار فضاي سرپوشيده ، يك محوطه باز نيز براي آنها ساخته شود همچنين محل هاي سكو مانند نيز در فضاي باز شديداً جهت استراحت مورد استفاده اينگونه حيوانات قرار مي گيرند.

اگر به علت نامساعد بودن هوا ، حيوان در محوطه بسته نگهداري مي شود ، بايد در ساعتهاي گرم روز اجازه رفتن به فضاي باز نيز به آن داده شود. درفضاي بسته بايد تراسها يا سكوهايي براي استراحت حيوان در نظر گرفته شود البته بدون در نظر گرفتن عادات حيوان (درخت زي يا زميني) و يك سكو براي هر فرد.

براي جانوران درخت زي و شب فعال بهتر است موانع و تنه هاي درختان خشك يا زنده مورد استفاده قرار گيرند تا استرس به حداقل برسد. براي جدا كردن محلهاي نگهداري سرپوشيده بهتر است از شيشه استفاده شود چرا كه تجربه نشان داده است انتقال بيماريها و حتي بو به حداقل مي رسد.
براي شير ، ببر و يوز پلنگ در فضاي باز به عنوان مانع مي توان از خندق تر يا خشك استفاده كرد به نحوي كه پهناي آن 5/7 متر و ارتفاع آن 5/5 متر باشد (به هيچ عنوان كمتر از 5 متر نباشد) . براي گونه هايي كه قادر به بالا رفتن از موانع هستند گوشه هاي حصار و سايه بان ها به نحوي طراحي گردد تا امكان پريدن به سطوح مجاور وجود نداشته باشد.

فضا هاي نگهداري بايد به گونه اي باشند كه از دو جهت بيشتر مورد استفادة بازديد كنندگان قرار نگيرند تا جانوران امكان مخفي شدن از يكديگر و يا بازديد كننده را داشته باشند. تمام فضاها (چه باز و چه سرپوشيده) بايد مجهز به اتاقك موقت جهت نظافت باشند. اين اتاقك ها براي تعميرات ، تغذيه ، تيمار و.... نيز بكار مي رود . حداقل فضا براي اين اتاقك ها بايد 5/2×5/2×5/2 متر باشد. توصيه مي شود براي گونه هاي كوچكتر جهت جلوگيري از آسيب رساندن حيوان به خوديك سكوي چوبي در اين اتاقك ها تعبيه گردد.
به طور كلي افراد يك جنس بهتر است در يك محوطه نگهداري نشوند (مگر اينكه با هم بزرگ شده باشند) و بهترين حالت به صورت يك جفت (1نر و 1 ماده) است.

در محل نگهداري گربه سانان بزرگ حتماً بايد تنه هاي درخت وجود داشته باشد تا بتوانند ناخنهاي خود را در وضعيت مناسب نگهدارند. همچنين وجود موانع مختلف و پستي بلندي باعث كنجكاوي جانور شده و آن را مجبور به حركت مي كند و همچنين در مواقعي كه لازم باشد مي تواند خود را از ديد مردم پنهان كند. حتي در اتاقكهايي كه مورد بازديد مردم قرار نمي گيرند بايد محل استراحت سكو مانند و تنه هاي درخت وجود داشته باشد . در زمانيكه زايمان قرار است صورت بگيرد ، اتاقكهايي پوشيده از كاه بايد وجود داشته باشد تا حيوان ماده بتواند با كمترين استرس بچه هاي خود را به دنيا بياورد.
براي سلامت ونشاط جانوران بهتر است محل اشياء داخل محوطه هر چند وقت يكبار جابجا شوند.توجه به عادات ورفتارهاي هرگونه نيز بسيار مهم است براي مثال ببر ها علاقه زيادي به شنا دارند بنابراين توصيه مي شود در محل نگهداري آنها استخر كوچكي ساخته شود .ذكراين نكته ضروري است كه بدليل عكس العملهاي سريع گربه سانان، رعايت مسايل ايمني وايجاد فاصله مناسب بين بازديدكنندگان وآنها تاكيد مي گردد.به عبارتي مابين قفس گربه سانان وبازديد كنندگان بايد حفاظ مناسبي به فاصله حداقل 5/1 متر احداث شود.

برگرفته از سایت سازمان حفاظت محيط زيست
​

 

[M I N A]

چند باغ وحش‌ معروف ‌جهان

چند باغ وحش‌ معروف ‌جهان

باغ وحش سن دیگو (san diego zoo)

یکی از بزرگترین باغ وحش ها ویکی از 10 باغ وحش برتر آمریکا می باشد که در سال 1915 تاسیس شده و در شهر سن دیگو - آمریکا واقع شده است. در این باغ وحش 4000 نوع جاندار نگهداری می شوند.

​

---

باغ وحش وین


برای دیدن بهترین باغ وحش دنیا باید به شهر وین سفر کرد. این باغ وحش در قرن17 میلادی تاسیس شده و می‌توان آن را قدیمی‌ترین باغ وحش عمومی دنیا دانست.
این باغ وحش دارای سطح استاندارد بسیار بالایی برای محافظت از حیوانات و همچنین خدمات ارائه شده به بازدیدکنندگان است و از همین رو بسیاری آن را قصر حیوانات می‌نامند.
باغ وحش وین یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگری این شهر به شمار می‌رود و تقریبا بیشتر گردشگران و مسافرانی که به این شهر سفر می‌کنند از این باغ وحش نیز دیدن می‌کنند. آمارهای رسمی نشان‌دهنده بازدید سالانه هزاران گردشگر از این باغ وحش است.

---

باغ‌وحش‌ برونکس ‌نیویورک

باغ وحش برونکس با داشتن بیش از 6000گونه جانوری و مساحتی بسیار زیاد به کلانشهر باغ وحش‌های دنیا مشهور است. این باغ وحش نسبت به سایر باغ وحش‌های این فهرست جدیدتر است و سال 1899 افتتاح شده است.
یکی از مهم‌ترین حیوانات موجود در این باغ وحش پلنگ برفی یا پلنگ سفید است که از گونه‌های بسیار نادر در جهان به شمار می‌رود.
این باغ وحش علاوه بر نمایش حیوانات در شکل یک باغ وحش، دارای عنوان اولین مرکز مطالعات علمی جانوران شکارگر است.

---

باغ‌ وحش ‌‌برلین

برای تصور کردن اهمیت بزرگ‌ترین باغ وحش دنیا تنها کافی است اعلام کنیم بیش از 14 هزار حیوان مختلف در آن زندگی می‌کنند و سالانه بیش از سه میلیون گردشگر به دیدن آن می‌روند.
این باغ وحش در کنار داشتن این عنوان، همچنین صاحب یکی از بزرگ‌ترین آکواریوم‌های دنیاست و بازدید از آن، امکان انجام یک مطالعه کامل بر زندگی حیوانات خشکی و آبزی را برای هر بازدیدکننده‌ای فراهم می‌کند.
این باغ وحش که امروزه یکی از اصلی‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر برلین محسوب می‌شود سال 1841 تاسیس شده و در کنار وجود حیوانات و آکواریوم، به دلیل داشتن مجسمه‌های فیل که از نظر معماری دارای اهمیت و شهرت زیادی هستند نیز در سطح دنیا شناخته شده است.

---

باغ‌ وحش لوژان (آرژانتین)

این باغ وحش را می‌توان یکی از عجیب‌ترین باغ وحش‌های دنیا دانست. باغ وحشی که بازدید از آن نیاز به شهامت و ماجراجویی زیادی دارد.
در باغ وحش لوژان کشور آرژانتین برخلاف سایر باغ وحش‌های دنیا، تنها خرید و تهیه بلیت برای بازدید از حیوانات کافی نبوده و شما باید ابتدا دوره کوتاه یکساعته در مورد حیوانات و رفتارهای آن بگذرانید و پس از آن برگه تعهدنامه‌ای امضا کنید که در آن ذکر شده شما با مسوولیت خودتان از این باغ وحش بازدید کرده‌اید و در صورت هر اتفاقی برای شما هیچ کسی پاسخگو نیست.
پس از طی شدن این مراحل شما وارد عجیب‌ترین باغ وحش دنیا می‌شوید؛ باغ وحشی که در آن شما اجازه دارید آزادانه وارد قفس تمام حیوانات وحشی و اهلی شده و به آنها دست بزنید.

---

باغ ‌وحش‌ سنگاپور

این باغ وحش را میتوان باغ جانورشناسی دانست. در حقیقت این باغ وحش، اولین مرکز مطالعات حیوانات در محیط آزاد به شکل باغ وحش به شمار می‌رود.
گردشگران در این باغ وحش تجربه‌ای منحصر به فرد از مشاهده حیوانات خواهند داشت، زیرا در این باغ وحش شما خود را کاملا کنار حیوانات حس می‌کنید و در مورد حیوانات اهلی تنها یک خندق کوچک بین محل زندگی حیوانات و بازدیدکنندگان قرار داشته و برای حیوانات گوشتخوار و وحشی نیز دیوار‌ها و حفاظ‌های جداکننده محیط زندگی این حیوانات از بازدیدکنندگان ، از جنس شیشه‌های مخصوص و نامرئی است. در این باغ وحش بیش از 2000 حیوان زندگی می‌کنند.
باغ ‌وحش برمودا
جزایر برمودا تنها به دلیل ماجراهای اسرارآمیز دریایی خود مشهور نیست، بلکه این منطقه یکی از مراکز اصلی گردشگری در قاره آمریکاست و همچنین آکواریوم، موزه و باغ وحش آن دارای شهرتی جهانی است.
این باغ وحش سال 1926 افتتاح شده و بخشی از آن به صورت جزایری طبیعی است که حیوانات در آن در محیط آزاد و طبیعی خود زندگی می‌کنند.
یکی از اصلی‌ترین جاذبه‌های این باغ وحش، آکواریوم بسیار پیشرفته و زیبای آن است که انواع گونه‌های نادر حیوانات دریایی و آبزیان در آن زندگی می‌کند و به باور بسیاری از گردشگران، بهترین بخش این باغ وحش به شمار می‌رود.
این آکواریوم دارای حجمی بالغ بر 145 هزار گالن آب است که بیش از صدها گونه آبزی در آن به سر می‌برند.
در کنار این مجموعه، در این باغ وحش گونه‌های حیوانی کشورها و مناطق مختلفی مانند استرالیا وجود دارد که در آن گونه‌های جانوری هر منطقه در فضایی مشابه محیط زیست اصلی خود زندگی می‌کنند.

---

باغ‌ وحش‌ لندن

این باغ وحش مشهور در شمال شهر لندن قرار گرفته و تاریخ افتتاح آن به سال 1828 میلادی یعنی زمانی که به عنوان مرکز علمی مطالعه حیوانات آغاز به کار کرد، بازمی‌گردد.
این باغ وحش همواره در ارائه سرویس‌ها و خدمات به گردشگران پیشتاز بوده و امروزه نیز خدمات و امکانات ویژه‌ای به مراجعه‌کنندگان خود ارائه می‌کند.
به‌عنوان‌ نمونه برای اولین بار در دنیا بخش ویژه نمایش خزندگان در سال 1849، نخستین آکواریوم عمومی برای نمایش آبزیان در سال 1853 و نخستین نمایشگاه حیوانات خانگی در سال 1938 در این باغ وحش به بازدیدکنندگان ارائه شد.
امروزه این باغ وحش به دلیل داشتن بیش از 600 گونه حیوانی یکی از غنی‌ترین مراکز مطالعات و نمایش حیوانات در جهان به شمار می‌رود.
علاوه بر این موضوع باید در نظر داشت که 112 گونه جانوری موجود در این باغ وحش جزو گونه‌های نادر به شمار می‌روند و امکان دیدن آنها در همه جا وجود ندارد.

---

باغ‌وحش ژوهانسبورگ‌

اگرچه باغ وحش ژوهانسبورگ در سال 2003 یکصدمین سالگرد تاسیس خود را جشن گرفت، ولی اهمیت این باغ وحش تنها قدمت و دیرینگی آن نیست، بلکه خدمات جانبی این باغ‌وحش آن را در رده هشتم بهترین باغ وحش‌های دنیا قرار داده است.
برای نمونه باغ وحش ژوهانسبورگ اولین باغ وحش دنیاست که در قفس حیوانات خود دوربین‌هایی قرار داده که به صورت شبانه‌روزی می‌توان از طریق اینترنت آنها را دید.
علاوه بر این، باغ وحش ژوهانسبورگ جزو معدود باغ وحش‌های دنیاست که برای گردشگران و مراجعه‌کنندگان خود تورهای بازدید شبانه برگزار می‌کند.

---

باغ‌ وحش پکن

این باغ وحش را می‌توان یکی از قدیمی‌ترین باغ وحش‌های جهان دانست. باغ وحش پکن در دوره سلسله مینگ تاسیس شد و البته به صورت خصوصی در اختیار خاندان سلطنتی بود و پس از آن سال 1908 با نام باغ ده هزار جانور به صورت باغ وحش عمومی و همگانی درآمد.
در وهله نخست عنوان عجیب و غریب باغ وحش سبب شد تا افراد زیادی برای دیدن آن هجوم بیاورند، ولی در حقیقت حیوانات به نمایش درآمده در آن چندان متنوع نبوده و موجب دلسردی بازدیدکنندگان شد.
سرانجام سال 1950 میلادی باغ وحش برای مدتی تعطیل شد و پس از بازسازی و تغییرات گسترده، مجدد درهای آن به روی علاقه‌مندان باز شد.
این بار اوضاع برای باغ وحش پکن متفاوت بود، زیرا بیش از 7000 حیوان در قالب 600 گونه در این مکان سکنا داده شده بودند و این تعداد زیاد گونه‌های جانوری خود گویای اهمیت باغ وحش پکن بود. امروزه باغ وحش پکن را می‌توان یکی از اصلی‌ترین جاذبه‌های گردشگری این شهر و کشور دانست.

---

باغ‌وحش بلیز

بلیز، پایتخت کشوری با همین عنوان و دارای جمعیتی حدود 330 هزار نفر در آمریکای مرکزی است که نام آن برای بیشتر مردم چندان شناخته شده نیست.
باغ وحش بلیز سال 1983 به عنوان یک پارک طبیعی افتتاح و رفته رفته به محل نگهداری بیش از 125 گونه جانوری مختلف در مساحتی بالغ بر 4000 مترمربع تبدیل شد.
امروزه این باغ وحش در فاصله 30 مایلی غرب شهر بلیز قرار دارد و بیشتر شهرت خود را مدیون وجود گونه‌های نادر ایگوانای سبز رنگ است.
علاوه بر این، یکی از برنامه‌های اصلی این باغ وحش، مراقبت و نگهداری از حیوانات مجروح و آسیب‌دیده و درمان آنهاست.
نکته مهم در این پروسه درمانی این است که این حیوانات پس از مداوا شدن مجدد در طبیعت رها می‌شوند.
گردشگران و بازدیدکنندگان از این باغ وحش در کنار مشاهده گونه‌های مختلف حیات وحش می‌توانند از مراحل مداوا و نگهداری حیوانات نیز بازدید کرده و در صورت علاقه در آن مشارکت نمایند.

---

باغ وحش در مسکو

باغ وحش مسکو از مکانهای مفرح و بزرگی است که گونه های متنوع و ممتازی را در خود جای داده است.

---

باغ وحش طراحی شده در هلنسکی

​

​