▪ ضد عفونی یا Disinfection :
عبارت است از استفاده از عوامل فیزیکی و مواد شیمیایی جهت از بین بردن یا متوقف کردن رشد میکروارگانیسم های بیماریزا (ویروسها ، باکتریها ، قارچها ، انگل ها ) .
عوامل یا موارد استفاده در جهت این عمل ضد عفونی کننده Disinfectant خوانده میشوند .
بر خلاف آنتی بیوتیک ها که در بالاترین غلظت ممکن است ، فقط باکتریواستاتیک باشند و بعد از چندین ساعت تماس اثر کشندگی بر باکتریها داشته باشند ، ضدعفونی کننده ها عموماً در مدت کمتری (در طی چند دقیقه ) اثرکرده و باکتریها و حتی برخی موارد ویروسها ، قارچها و انگلها را نیز می کشند . بعلاوه ضد عفونی کننده ها معمولاً برای سطوح بی جان استفاده میشوند و بسیاری از آنها در غلظت های مورد استفاده برای حیوانات سمی میباشند. ضد عفونی کننده های خاصی که برای سطوح بدن حیوانات و انسان بکار میروند آنتی سپتیک Antiseptic خوانده میشوند.
● ویژگیهای یک ضد عفونی کننده ایده ال :
یک ضدعفونی کننده ایده ال باید دارای شرایط مهم زیر باشد.
۱) ارزان و در دسترس باشد .
۲) اثر سریع داشته باشد .
۳) دارای طیف اثر وسیع برروی باکتریها ، ویروسها ، قارچها ، و غیره باشد .
۴) میکروارگانیسمهای مقاوم نسبت به آن ایجاد نشود .
۵) بوسیله مواد آلی غیر فعال نگردد .
۶) حداقل سمیت را داشته باشد .
۷) اثر مخرب برروی ساختمان و تجهیزات نداشته و از خود رنگ بر جای نگذارد .
۸) برای پوست و مخاطات حیوان و انسان محرک نباشد .
۹) بدون بو و عطر زننده باشد .
۱۰) در آب (حتی آبهای سنگین ) به خوبی حل شده و رسوب ندهد .
۱۱) خاصیت پاک کنندگی داشته باشد .
۱۲) نفوذپذیری آن به درزها و شکافها ی سطوح زیاد باشد .
۱۳) در مقابل هوا ، آب ، دما و غیره پایداری شیمیایی خوبی داشته باشد .
● عمل ضد عفونی کننده Action of Disinfectant :
میزان تأثیر هر ضدعفونی کننده به عوامل بسیاری از جمله : غلظت ، زمان ، دما ، نوع میکروارگانیسم ( اعم از ویروس ، باکتری ، قارچ ، انگل ، اسپور ها و … ) ، تعداد میکروارگانیسمهای موجود در محیط و کیفیت محیط بستگی دارد . فعالیت یک میکروب کش در وحله اول به جنبش مولکولی ذرات و برخورد ضد عفونی با میکروارگانیسمهای هدف بستگی دارد. همچنین غلظت، دما ، PH و نوع ماده همراه ضد عفونی (حامل ) بنوبه خود بر جنبش مولکولی ذرات مؤثر هستند .
با افزایش زمان تماس ضد عفونی کننده ، میزان نفوذ آن در سطوح بیشتر شده و اثر کشندگی آن بیشتر خواهد شد . مواد ضدعفونی کننده با توجه به نوع میکروارگانیسم که با آن روبرو میشوند توانائیهای مختلفی دارند .
▪ باکتریها :
اغلب ضد عفونی کننده ها درشرایط مناسب میتوانند میکروبها را بکشند ولی بعضی از آنها فقط سیکل زندگی باکتریها را مختل می کنند (باکتریواستاتیک ) یک ضدعفونی کننده میتواند تحت شرایط و غلظت خاصی باکتریوسید و یا باکتریواستاتیک باشد .
▪ ویروسها :
اثر ضدعفونی کننده بر روی ویروسها با مشکلاتی مواجه است چون تا زمانیکه ویروسها داخل سلول میزبان هستند تحت تأثیر قرار نمی گیرند . اغلب ضدعفونی کننده ها فقط به میزان جزئی ویروسها را غیرفعال می کنند . برای غیر فعال کردن ویروسها ، ماده ضدعفونی کننده باید پروتئین اطراف اسید نوکلئیک را از هم بگسلد ، اگر فقط پروتئین اطراف اسید نوکلئیک تخریب گردد ، اسید نوکلئیک ویروس میتواند وارد سلول میزبان شده و مجدداً فعال گردد .
از نظر حساسیت به ضدعفونی ، ویروسها را میتوان به دوگروه (لیپوفیلیک و هیدروفیلیک )تقسیم کرد. ویروسهای لیپوفیلیک دارای پوشش چربی هستند که آنها را به اغلب ضدعفونی کننده های معمول مورد استفاده در مرغداری حساس می کند . درصورتیکه ویروسهای هیدروفیلیک بدون پوشش بوده و بطور کلی حساسیت کمتری به ضدعفونی کننده ها دارند . بسیاری از ویروسها جزء ویروسهای هیدروفیلیک بوده و خطر باقی ماندن آنها در فارم پس از ضدعفونی وجود دارد . مؤثرترین ضدعفونی کننده ها برروی این نوع ویروسها،اسیدهای آلی ،کلرامین ها،فرم آلدئیدوگلوتار آلدئید میباشد .
▪ قارچها :
ضدعفونی کننده هایی که در جوجه کشی و مرغداری استفاده میشود ، باید دارای اثر قارچ کشی و یا جلوگیری از رشد قارچ باشند . همچنین باید قابلیت تخریب و غیر فعال کردن اسپور قارچ را نیز داشته باشند .اغلب قارچ کشها برای قارچ تنها همانند یک سم عمل می کنند وسلولهای قارچی را نابود می سازند .
▪ انگلها :
انگلهای تک یاخته بخصوص کوکسیدیا در بهداشت طیور اهمیت بیشتری دارد . اغلب انگلهای تک یاخته ای قسمتی ازسیکل زندگی خود را در خارج از بدن میزبان می گذرانندکه دراین مرحله از زندگی بیشترین مقاومت را دارند . تعداد محدودی از مواد ضدعفونی کننده بر ضد ارگانیسمهای تک یاخته ای طیور مفید هستند . مواد شیمیایی خاصی برای این منظور استفاده میشوند اما معمولاً به جهت بالا بودن غلظت مورد نیاز و عوارض سوء زیاد ، در عمل چندان قابل قبول نیستند.
● روش عمل ضدعفونی کننده ها Mode of Action :
ضد عفونی کننده ها معمولاً به یکی از روشهای زیر برروی میکروارگانیسمها اثر می کنند .
۱) دی هیدراتاسیون و خشک کردن میکروارگانیسم مثل حرارت
۲) ایجاد لایه ضخیم کشنده در سطح میکروارگانیسم
۳) اثر بر نفوذپذیری غشاء پلاسمایی سلول با خاصیت سورفاکتنت
۴) اثر تخریب بر پروتئینهای داخلی بخصوص آنزیمها
۵) تغییر شرایط فیزیکی مثل PH
● اثر مواد آلی برضدعفونی کننده ها :
اصولاً ضد عفونی کننده ها زمانی مؤثرند که برروی سطوح کاملاً تمیز و عاری از مواد آلی بکار روند . مواد آلی موجود درمحیط به روشهای مختلفی برضدعفونی کننده هااثر منفی می گذارند ، که عبارتند از:
۱) ایجاد پوشش محافظت کننده بر روی میکروارگانیسمها
۲) ایجاد ترکیبات غیر محلول
۳) انجام واکنشهای شیمیایی و تولید موادی بدون اثر ضد عفونی کنندگی
۴) جذب مواد ضدعفونی کننده توسط مواد کلوئیدی موجود در سپوسپانسیونهای مواد آلی
۵) غیر فعال کردن ضدعفونی کننده بوسیله چربیها
● انواع ضدعفونی کننده های رایج در صنعت مرغداری :
CID 20 از دسته ضد عفونی کننده ها Disinfectant
فرمولاسیون:الکیل دی متیل بنزیل آمونیوم کلراید،گلوتارالدهید،فرم آلدهید،گلی اکسال،الکل ایزوپروپانول،روغن کاج
شکل داروئی : مایع آبی رنگ
موارد مصرف :
مکانیسم عمل :
سید ۲۰ دارای چندجزفعال وسینرژیسم میباشد لذا به دلیل داشتن ترکیبات آمونیومی سبب تخریب وانعقاد لایه پروتئینی دیواره سلولی اجرام میکروبی ودر نتیجه تغییر درنفوذ پذیری غشای پلاسمائی سلول میشود ودرنتیجه باعث خروج مواد متابولیک، تغییر متابولیسم سلول ونهایتاً لیز ومرگ سلول راسبب می شود. ترکیب آلدئیدی آن نیز اتصال سختی با لایه خارجی سلولی اجرام میکروبی ایجاد نموده وبا ساختمان خارجی آن واکنش می دهد وبرروی ساختDNA وRNA اثر بازدارنده داشته واز سنتر پروتئین جلوگیری می کند. با اسپور باکتریها وقارچها واکنش داده ولایه قشری آن را متاثر می کند ونفوذ به داخل اسپور راتسهیل می کند و ازتکثیر اجرام میکروبی واسپور آنها جلوگیری می کند ورشد میسلیوم رامتوقف می کند. همچنین اسیدهای نوکلئیک ، ساختمان پروتئینی ولایه کپسید ویروسها راتخریب می کند و آنزیم های اختصاصی ویروس ها را از بین می برد و اثر ضدعفونی کنندگی خود را کامل می کند
موارد ایمنی:
پرهیز از تماس مستقیم محلول غلیظ بر روی پوست، چشم و استنشاق آن
استفاده از لباس کار، دستکش و ماسک مخصوص
نحوه مصرف: (در صورت عدم حضور گله)
(A روش اسپری و کف: با رقت %( ۱/۰-۲۵%) یا ۱۰۰-۱ تا۴۰۰-۱ (یک لیتر از محلول رقیق شده برای هر ۴ متر مربع استفاده می شود).
(B روش مه پاشی: ایجاد مه با حرارت با رقت ۱ لیتر سید ۲۰ در ۳ لیتر آب برای ۱۰۰۰ متر مکعب
- جهت استفاده در حوضچه های ورودی سالن با رقت %(۱-۵/۰) ۲تا۳ بار در هفته
- جهت ضدعفونی ماشینهای حمل و نقل با رقت %(۱-۵/۰) چرخها با رقت ۱%
- نحوه استفاده در هچریها(اتاقها و هچرهای خالی وانکوباتورها و تجهیزات)
به روش اسپری و کف : با رقت ۱۰۰-۱ تا ۴۰۰-۱
مه پاشی درهچریها وسترهای خالی با رقت ۱۰۰ میلی لیتر سید ۲۰ در ۳۰۰ میلی لیتر آب برای ۱۰۰ متر مکعب یک بار در هفته
عبارت است از استفاده از عوامل فیزیکی و مواد شیمیایی جهت از بین بردن یا متوقف کردن رشد میکروارگانیسم های بیماریزا (ویروسها ، باکتریها ، قارچها ، انگل ها ) .
عوامل یا موارد استفاده در جهت این عمل ضد عفونی کننده Disinfectant خوانده میشوند .
بر خلاف آنتی بیوتیک ها که در بالاترین غلظت ممکن است ، فقط باکتریواستاتیک باشند و بعد از چندین ساعت تماس اثر کشندگی بر باکتریها داشته باشند ، ضدعفونی کننده ها عموماً در مدت کمتری (در طی چند دقیقه ) اثرکرده و باکتریها و حتی برخی موارد ویروسها ، قارچها و انگلها را نیز می کشند . بعلاوه ضد عفونی کننده ها معمولاً برای سطوح بی جان استفاده میشوند و بسیاری از آنها در غلظت های مورد استفاده برای حیوانات سمی میباشند. ضد عفونی کننده های خاصی که برای سطوح بدن حیوانات و انسان بکار میروند آنتی سپتیک Antiseptic خوانده میشوند.
● ویژگیهای یک ضد عفونی کننده ایده ال :
یک ضدعفونی کننده ایده ال باید دارای شرایط مهم زیر باشد.
۱) ارزان و در دسترس باشد .
۲) اثر سریع داشته باشد .
۳) دارای طیف اثر وسیع برروی باکتریها ، ویروسها ، قارچها ، و غیره باشد .
۴) میکروارگانیسمهای مقاوم نسبت به آن ایجاد نشود .
۵) بوسیله مواد آلی غیر فعال نگردد .
۶) حداقل سمیت را داشته باشد .
۷) اثر مخرب برروی ساختمان و تجهیزات نداشته و از خود رنگ بر جای نگذارد .
۸) برای پوست و مخاطات حیوان و انسان محرک نباشد .
۹) بدون بو و عطر زننده باشد .
۱۰) در آب (حتی آبهای سنگین ) به خوبی حل شده و رسوب ندهد .
۱۱) خاصیت پاک کنندگی داشته باشد .
۱۲) نفوذپذیری آن به درزها و شکافها ی سطوح زیاد باشد .
۱۳) در مقابل هوا ، آب ، دما و غیره پایداری شیمیایی خوبی داشته باشد .
● عمل ضد عفونی کننده Action of Disinfectant :
میزان تأثیر هر ضدعفونی کننده به عوامل بسیاری از جمله : غلظت ، زمان ، دما ، نوع میکروارگانیسم ( اعم از ویروس ، باکتری ، قارچ ، انگل ، اسپور ها و … ) ، تعداد میکروارگانیسمهای موجود در محیط و کیفیت محیط بستگی دارد . فعالیت یک میکروب کش در وحله اول به جنبش مولکولی ذرات و برخورد ضد عفونی با میکروارگانیسمهای هدف بستگی دارد. همچنین غلظت، دما ، PH و نوع ماده همراه ضد عفونی (حامل ) بنوبه خود بر جنبش مولکولی ذرات مؤثر هستند .
با افزایش زمان تماس ضد عفونی کننده ، میزان نفوذ آن در سطوح بیشتر شده و اثر کشندگی آن بیشتر خواهد شد . مواد ضدعفونی کننده با توجه به نوع میکروارگانیسم که با آن روبرو میشوند توانائیهای مختلفی دارند .
▪ باکتریها :
اغلب ضد عفونی کننده ها درشرایط مناسب میتوانند میکروبها را بکشند ولی بعضی از آنها فقط سیکل زندگی باکتریها را مختل می کنند (باکتریواستاتیک ) یک ضدعفونی کننده میتواند تحت شرایط و غلظت خاصی باکتریوسید و یا باکتریواستاتیک باشد .
▪ ویروسها :
اثر ضدعفونی کننده بر روی ویروسها با مشکلاتی مواجه است چون تا زمانیکه ویروسها داخل سلول میزبان هستند تحت تأثیر قرار نمی گیرند . اغلب ضدعفونی کننده ها فقط به میزان جزئی ویروسها را غیرفعال می کنند . برای غیر فعال کردن ویروسها ، ماده ضدعفونی کننده باید پروتئین اطراف اسید نوکلئیک را از هم بگسلد ، اگر فقط پروتئین اطراف اسید نوکلئیک تخریب گردد ، اسید نوکلئیک ویروس میتواند وارد سلول میزبان شده و مجدداً فعال گردد .
از نظر حساسیت به ضدعفونی ، ویروسها را میتوان به دوگروه (لیپوفیلیک و هیدروفیلیک )تقسیم کرد. ویروسهای لیپوفیلیک دارای پوشش چربی هستند که آنها را به اغلب ضدعفونی کننده های معمول مورد استفاده در مرغداری حساس می کند . درصورتیکه ویروسهای هیدروفیلیک بدون پوشش بوده و بطور کلی حساسیت کمتری به ضدعفونی کننده ها دارند . بسیاری از ویروسها جزء ویروسهای هیدروفیلیک بوده و خطر باقی ماندن آنها در فارم پس از ضدعفونی وجود دارد . مؤثرترین ضدعفونی کننده ها برروی این نوع ویروسها،اسیدهای آلی ،کلرامین ها،فرم آلدئیدوگلوتار آلدئید میباشد .
▪ قارچها :
ضدعفونی کننده هایی که در جوجه کشی و مرغداری استفاده میشود ، باید دارای اثر قارچ کشی و یا جلوگیری از رشد قارچ باشند . همچنین باید قابلیت تخریب و غیر فعال کردن اسپور قارچ را نیز داشته باشند .اغلب قارچ کشها برای قارچ تنها همانند یک سم عمل می کنند وسلولهای قارچی را نابود می سازند .
▪ انگلها :
انگلهای تک یاخته بخصوص کوکسیدیا در بهداشت طیور اهمیت بیشتری دارد . اغلب انگلهای تک یاخته ای قسمتی ازسیکل زندگی خود را در خارج از بدن میزبان می گذرانندکه دراین مرحله از زندگی بیشترین مقاومت را دارند . تعداد محدودی از مواد ضدعفونی کننده بر ضد ارگانیسمهای تک یاخته ای طیور مفید هستند . مواد شیمیایی خاصی برای این منظور استفاده میشوند اما معمولاً به جهت بالا بودن غلظت مورد نیاز و عوارض سوء زیاد ، در عمل چندان قابل قبول نیستند.
● روش عمل ضدعفونی کننده ها Mode of Action :
ضد عفونی کننده ها معمولاً به یکی از روشهای زیر برروی میکروارگانیسمها اثر می کنند .
۱) دی هیدراتاسیون و خشک کردن میکروارگانیسم مثل حرارت
۲) ایجاد لایه ضخیم کشنده در سطح میکروارگانیسم
۳) اثر بر نفوذپذیری غشاء پلاسمایی سلول با خاصیت سورفاکتنت
۴) اثر تخریب بر پروتئینهای داخلی بخصوص آنزیمها
۵) تغییر شرایط فیزیکی مثل PH
● اثر مواد آلی برضدعفونی کننده ها :
اصولاً ضد عفونی کننده ها زمانی مؤثرند که برروی سطوح کاملاً تمیز و عاری از مواد آلی بکار روند . مواد آلی موجود درمحیط به روشهای مختلفی برضدعفونی کننده هااثر منفی می گذارند ، که عبارتند از:
۱) ایجاد پوشش محافظت کننده بر روی میکروارگانیسمها
۲) ایجاد ترکیبات غیر محلول
۳) انجام واکنشهای شیمیایی و تولید موادی بدون اثر ضد عفونی کنندگی
۴) جذب مواد ضدعفونی کننده توسط مواد کلوئیدی موجود در سپوسپانسیونهای مواد آلی
۵) غیر فعال کردن ضدعفونی کننده بوسیله چربیها
● انواع ضدعفونی کننده های رایج در صنعت مرغداری :
CID 20 از دسته ضد عفونی کننده ها Disinfectant
فرمولاسیون:الکیل دی متیل بنزیل آمونیوم کلراید،گلوتارالدهید،فرم آلدهید،گلی اکسال،الکل ایزوپروپانول،روغن کاج
شکل داروئی : مایع آبی رنگ
موارد مصرف :
- ضد عفونی کننده ای وسیع الطیف، بسیارقوی وکشنده برعلیه کلیه میکروارگانیسم ها شامل ویروس ها،باکتریها،قارچها و اسپورها می باشد که در مرغداریها ودامداریها برای ضدعفونی اتاقهاودیوارهای تمام سالن، انکوباتورها، هچریها ( سینی ها وقفس های داخل هچرها ) استفاده می شود .
- اتاق پرسنل ولوازم آنها
- ماشین های حمل ونقل دام وفرآورده های آنها
- ضدعفونی جایگاههای دام وطیور
- ضدعفونی حوضچه های ورودی سالن
- جایگاه های شیردوشی وباکس های نگهداری گوساله ها
- ضدعفونی انبارهای موادغذائی
- ضدعفونی فارم های دریائی وقایق های صیدماهی
- درباغ وحش ها وکشتارگاه ها
مکانیسم عمل :
سید ۲۰ دارای چندجزفعال وسینرژیسم میباشد لذا به دلیل داشتن ترکیبات آمونیومی سبب تخریب وانعقاد لایه پروتئینی دیواره سلولی اجرام میکروبی ودر نتیجه تغییر درنفوذ پذیری غشای پلاسمائی سلول میشود ودرنتیجه باعث خروج مواد متابولیک، تغییر متابولیسم سلول ونهایتاً لیز ومرگ سلول راسبب می شود. ترکیب آلدئیدی آن نیز اتصال سختی با لایه خارجی سلولی اجرام میکروبی ایجاد نموده وبا ساختمان خارجی آن واکنش می دهد وبرروی ساختDNA وRNA اثر بازدارنده داشته واز سنتر پروتئین جلوگیری می کند. با اسپور باکتریها وقارچها واکنش داده ولایه قشری آن را متاثر می کند ونفوذ به داخل اسپور راتسهیل می کند و ازتکثیر اجرام میکروبی واسپور آنها جلوگیری می کند ورشد میسلیوم رامتوقف می کند. همچنین اسیدهای نوکلئیک ، ساختمان پروتئینی ولایه کپسید ویروسها راتخریب می کند و آنزیم های اختصاصی ویروس ها را از بین می برد و اثر ضدعفونی کنندگی خود را کامل می کند
موارد ایمنی:
پرهیز از تماس مستقیم محلول غلیظ بر روی پوست، چشم و استنشاق آن
استفاده از لباس کار، دستکش و ماسک مخصوص
نحوه مصرف: (در صورت عدم حضور گله)
(A روش اسپری و کف: با رقت %( ۱/۰-۲۵%) یا ۱۰۰-۱ تا۴۰۰-۱ (یک لیتر از محلول رقیق شده برای هر ۴ متر مربع استفاده می شود).
(B روش مه پاشی: ایجاد مه با حرارت با رقت ۱ لیتر سید ۲۰ در ۳ لیتر آب برای ۱۰۰۰ متر مکعب
- جهت استفاده در حوضچه های ورودی سالن با رقت %(۱-۵/۰) ۲تا۳ بار در هفته
- جهت ضدعفونی ماشینهای حمل و نقل با رقت %(۱-۵/۰) چرخها با رقت ۱%
- نحوه استفاده در هچریها(اتاقها و هچرهای خالی وانکوباتورها و تجهیزات)
به روش اسپری و کف : با رقت ۱۰۰-۱ تا ۴۰۰-۱
مه پاشی درهچریها وسترهای خالی با رقت ۱۰۰ میلی لیتر سید ۲۰ در ۳۰۰ میلی لیتر آب برای ۱۰۰ متر مکعب یک بار در هفته