[صنایع دستی فلزی] - هنر مینا کاری

ahoo_fr

عضو جدید
کاربر ممتاز

میناکاری یا میناسازی:

هنری است که سابقه‌ای در حدود پنج هزار سال دارد و از
صنایع دستی محسوب می‌شود. امروزه این هنر بیشتر بر روی مس انجام می‌شود ولی می‌توان بر روی طلا و نقره نیز آن را به عمل آورد. طلا تنها فلزی است که به هنگام ذوب شدن مینا اکسید نمی‌شود از اینرو امکان اجرای طرحی همراه با جزئیات و با شباهت هر چه تمامتر بر روی مینا را ایجاد می کند در حالی که میناهای مسین و نقره ای چنین کیفیتی را ندارند. شکل‌گیری مینا نیز از ترکیب اکسیدهای فلزات و چند گونه نمک در مجاورت حرارت بالا می‌باشد که رنگ‌ها در طول زمان و بر اساس دما بوجود می‌آیند. امروزه در ایران کانون تولید میناکاری شهر اصفهان وشیرازمی‌باشد و استادان برجسته‌ای در تولید آثار مینا مشغول به فعالیت هستند.

در فرهنگ دهخدا میناسازی چنین تعریف شده‌است:نقاشی و تزیین فلزاتی همانند طلا، نقره و مس بوسیله رنگهای لعابدار مخصوصی که در حرارت بسیار زیاد پخته و ثابت شود.

پیشینه :

میناکاری هنری با پیشینه‌ای در حدود پنج هزار سال است که برای زیبایی بخشیدن زیور آلات و ظروف مختلف استفاده می‌شده‌است. این هنر ترکیبی از آتش و خاک است که با هنر نقاشی آمیخته می‌گردد و نقش‌های زیبایی را می‌آفریند. به گفته برخی کارشناسان و در پی تطبیق دادن میناکاری‌های بیزانس با آثار ایرانی، این هنر در ایران شکل گرفته و سپس به دیگر کشورها رفته‌است. البته در اروپا آثاری باستانی یافت شده که پیشنیه‌ای بسیار طولانی دارند. برای نمونه شش انگشتر طلا مربوط به سیزده سده پیش از میلاد در قبرس یافت شده که نمونه‌ای از میناکاری مرصع می‌باشند. همچنین مجسمه معروف زئوس که در یونان پیدا شده مربوط به پانصد سال پیش از میلاد می‌باشد.

همچنین در مورد لعاب شیشه‌ای مینا بر روی فلز؛ و در کاوش‌هایی که در نهاوند صورت گرفت یک جفت گوشواره طلا به دست آمده‌است که سبک زرگری آن به سده هفتم تا هشتم پیش از میلاد مربوط می‌باشد.
یکی از این نمونه‌های قدیمی بازوبندی از طلا به همراه میناکاری‌های تزیین شده بر روی آن است که مربوط به دوران هخامنشیان می‌باشد. در حال حاضر این اثر باستانی در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود.
اوج هنری این هنر در دوره سلجوقیان بوده که تهیه ظروف برنجی و میناکاری مرسومیت داشته است و این آثار به کشورهای همسایه نیز فرستاده می شده است. یکی از نمونه های ارزشمند این دوره «سینی آلب ارسلان» است که میناکاری بر روی نقره است و در موزه صنایع ظریفه بوستون نگهداری می شود. این اثر توسط استادی به نام «حسن الکاشانی» ساخته شده و نامش با خط کوفی بر روی آن حک شده است.
بشقابهای ساسانی که در ارمنستان کشف شده در موزه هنرهای اسلامی برلین و در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می شوند، نمونه های از آثار باستانی میناکاری ایرانی می باشند. همچنین در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ و موزه های انگلستان و فرانسه نیز آثار دیگری از میناکاری ایرانی موجود می باشد.


[h=2]میناکاری در کتاب‌ها
[/h] پروفسور آرتور پوپ خاورشناس آمریکایی در کتاب «بررسی هنر ایران» درباره هنر میناکاری چنین گفته‌است: «میناکاری هنر درخشان آتش و خاک است، با رنگ‌های پخته و درخشان که سابقه آن به ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد و ظهور آن بر روی فلز در طول سده ششم تا چهارم پیش از میلاد و پس از سال ۵۰۰ پیش از میلاد مشاهده می‌شود. هنر میناکاری در ایران بیش از نقاط دیگر تجلی داشته و یکی از نمونه‌های قدیمی آن درعهد صفویه توسط ژان شاردن جهانگرد فرانسه ذکر شده‌است که قطعهٔ مینایی از کارهای اصفهان بوده، مشتمل بر طرحی از پرندگان و حیوانات بر زمینه گل و بته به رنگ آبی کم رنگ و سبز و زرد و قرمز.» لئوبرونستین و اروین مرگولیس نیز سابقه این هنر را در ایران به زمان اشکانیان و ساسانیان می‌دانند ولی استفاده از آن را تا پیش از حکومت ایلخان مغول، غازان خان روشن نیست.

همچنین در کتاب «جغرافیای اصفهان» (چاپ ۱۳۵۶) یکی از برجسته‌ترین میناکاران نامدار اصفهان را چنین نام برده‌است: آقا علی نقاش که همچون پدرش آقا باقر نقاش و میناساز برجسته‌ای بوده و که در سالهای پایانی پادشاهی محمد شاه قاجار درگذشت. دیگر استادان بنام آن دوره محمد باقر، میرزا بابا، احمد بوده‌اند.


[h=2]در دوره مغول ها[/h] در این دوره هنر فلزکاری به به دنبال آن میناکاری ایرانی دچار تغییرهایی گشت. سبک نوینی در میناکاری ایران بوجود آمد به طوریکه تصویرها و شکلهایی که مربوط به ظاهر و لباس درباریان ایرانی بود جایگزین نگاره‌های عربی شد. همچنین در دوره تیموری نیز ترصیع فلز به شرقی ترین صورت خودش رسید.
[h=2]در دوره صفویان[/h] در این زمان نقش‌های مینیاتوری همانند مجلس‌های بزم در دبار، شکار و اسب‌سواری بیشتر رواج داشت و میناکاری بر روی نقره انجام می‌شد. همچنین نقشهای اسلیمی و ختایی به طرح‌ها افزوده شد و رنگ قرمز نیز بیشتر از همه دوره‌ها به کار میناکاران آمد.
[h=2]دوره معاصر[/h] در دوره معاصر بعد از دوره قاجار برای مدتی این هنر به فراموشی و کم فروغی همراه بود. حضور استاد شکرالله صنیع زاده و کارگاهش که در آن هنرمندان بنامی پرورش یافتند باعث شد که این هنر دوباره به روزهای پر شکوهش باز گرددوبا اینکه اصالت مینای اصیل ایرانی رانداشت ولی توانست نام مینا را تا احیا دوباره ان توسط استاد علیرضا پروازی زنده نگاهدارد اکنون استاد پروازی با اصول و روشهاومکتبداری زمان قاجار روحی تازه به این هنر ببخشدودوباره مینای ایرانی روی طلابه درخشش ادامه دهدو از دیگر هنرمندان برجسته میناساز می توان به: ابراهیم زرقونی، غلامحسین فیض اللهی و حسین هنردوست اشاره کرد. در حال حاضر «مینای خانه بندی» از رونق افتاده و فقط مینای نقاشی رواج دارد و مرکز آن نیز شهر اصفهان می باشد.
[h=2]انواع میناکاری[/h] مینا به لحاظ روش تولید به دو دسته تقسیم می‌شود:


۱) مینای خانه‌بندی
۲) مینای نقاشی

مینای خانه‌بندی:

مینای خانه‌بندی شیوه ای قدیمی است که به «مینای سیمی» نیز معروف است از مفتول‌های بسیار نازک استفاده می شود. مفتول ها را به شکل دلخواه در می آورند و با چسب روی قطعه کار قرار داده با یک لعاب شیشه ای روی آن را می پوشانند. سپس آن را در داخل کوره ای با حدود ۱۰۰۰ درجه حرارت قرار می دهند و مفتول ها به قطعه کار جوش می خورند. در مرحله بعد رنگ های مخصوص میناکاری را که به شکل پودر می باشند را بر روی سطح کار پر می کنند. بعد از آنکه سطح کار یکسان و هموار شد آن را به مدت ۳ دقیقه در داخل کوره ای با حرارتی حدود ۱۰۰۰ درجه قرار می دهند.
[SUP][۵][/SUP] مفتول های با برنجی بعد از قرا گرفتن در کوره سیاه می شوند و باید با اسیدکاری رنگشان به حالت نخستین بازگردد. مینای خانه بندی در اصفهان و تهران رایج بوده ولی درحال حاضر تنها کارگاه آموزشی مینای خانه بندی در پژوهشکده میراث فرهنگی است که این هنر را آموزش می‌دهد. «مینای سیاه» یک گونه از «مینای خانه‌بندی» به‌شمار می‌آید که به «مینای صائبین» نیز معروف است. این شیوه میناکاری به طور عمده در جنوب کشور و به ویژه در اهواز انجام می‌شود.


مینای نقاشی:

روشی که امروزه در اصفهان مرسوم است به این صورت که نقشهای مینا بر روی لعابی شفاف شکل می‌گیرد. بدین منظور و برای میناکاری، ابتدا استادی مسگر یا
دواتگر می‌بایست که شی مربوطه را بر اساس طرح مورد نظر بسازد و سپس استادی میناکار روی آن را لعاب سفید رنگ بدهد. مرحله لعاب دهی سه یا چهار بار انجام می‌گیرد و هر بار نیز همراه با قرار گرفتن در کوره با ۷۰۰ درجه گرما هست تا رنگ لعاب ثابت شود. سپس نقاشی روی این جسم سفیدرنگ انجام می‌شود و دوباره شی به کوره می‌رود تا در درجه‌ای در حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ درجه پخته شده و رنگها به شکل دلخواه در آیند. هم اکنون از رنگ‌های شیمیایی در نقاشی شی استفاده می‌گردد حال آنکه در گذشته رنگ‌های بکار گرفته شده گیاهی یا معدنی بودند. شفافیت مینا نیز از وجود اکسید قلع بدست می‌اید.ولی در مینای منقوش که در زمان قدیم معمول بود وامروزه استادعلیرضاپروازی در میناکاری به کار میبندد ابتدا ماده لعابین را که از سیلیس وزنگارهای فلزات بدست می اید بصورت گرد در آورده وبا قلع کدر میکنند آنگاه حرارت میدهند تا مینای کدر به فلز جوش داده می شود و آنگاه بر این زمینه طرح مورد نظر به رنگهای آبگینه ای رسم وسپس ذوب میشود.

[h=2]آثار مینا[/h] میناسازان آثار متفاوتی را تولید می‌کنند که برخی از رایج ترین آنها چنین می‌باشند:


  • بشقاب، گلدان، کاسه و قدح، قابهای عکس، تابلوهای مینا که با هنرهای دیگر مانند طلاکاری، خاتم‌کاری، مینیاتور، جواهرسازی ترکیب میشود.
  • درها، پنجره‌ها و ضریح‌های میناکاری شده در مکان‌های مذهبی به ویژه حرم امامان شیعی.
  • اشیای تزیینی: جعبه‌های آرایش زنانه، جعبه‌های خاتم‌کاری و میناکاری، سرویس چایخوری و شربت خوری، قلیان، جعبه قرآن، زره، آیینه، قلمدان، کمربند، حبابهای میناکاری، گلاب پاش، آلبوم عکس، انفیه دان، غلاف خنجر .
  • زیور آلات: گوشواره، سینه ریز، گلوبند، انگشتر، مدال.
[h=2]نوع رنگها[/h] رنگهایی که در میناکاری بکار میروند: ‎

  • رنگهای گیاهی که در چیت سازی هم بکار می‌رود.
  • رنگهای معدنی که در نقاشی و میناکاری به کار می‌رفتند.
  • رنگهای فلزی که روی شی کار می‌شود.
[h=2]ابزار کار[/h] ابزارهای مورد نیاز برای ساخت ظروف مینا:


  • ورقه (طلا، نقره، مس، ورشو، آهن و برنج) به جهت چکش خوارگی بیشتر واکسید نشدن در دمای ذوب مینا بیشتر ازطلای ناب استفاده میشد.
  • هاون
  • ماده ابگینه ای مینا
  • کاغذ کپی
  • چکش
  • سندان
  • گیره
  • اره کمانی و اره فلز بر
  • قیچی فلز بر
  • قلم مو
  • رنگ (گیاهی، معدنی یا فلزی)که درمینای اصیل میناهای رنگین پودر شده که دمای ذوب نسبتاً پایینی از مینای زیرین دارند.
  • کوره
  • سیلیس، کربنات، سدیم، پتاسیم، آهک و قلعوسرب نیز از مواد شیمیایی مورد نیاز می‌باشند.
رنگها از ترکیب مواد شیمیایی متفاوتی بدست می‌آیند به این ترتیب که رنگ زرد از ترکیب آهن، اکسید کروم و قلع و رنگ قرمز با اضافه کردن براکس به کربنات سدیموترکیبات طلا و همچنین رنگ سبز از ترکیب کردن کرومات سرب با مس بدست می‌آید.


مينا که طبعاً شفاف است شفافيت خود را از اکسيد قلع به وجود مي آورد . ميناکاري روي مس انجام مي شود . براي فراهم آوردن مينا ابتدا آن چيزي که مي خواهند ميناکاري کنند به هر شکل و هر اندازه بايد به وسيله مس گر متخصص به شکل لازم درآيد و پس از آن که ساخته شد استاد مينا کار به آن لعاب سفيد رنگ مي دهد معمولاً سه الي چهار بار لعاب داده مي شود و در هر بار شي ء به کوره مي رود و حدود 700 درجه حرارت مي بيند تا رنگ لعابش ثابت شود بعد روي آن با رنگ هاي گوناگون نقاشي مي شود .شيء باز هم به کوره مي رود و حدود 400 تا 500 درجه حرارت مي بيند تا رنگ ها به صورت مطلوب درآيد .
توضيح راجع به قلم : انتهاي لوله ي خودکار را روي شعله گرفته ، مقداري که ذوب شد سر آن را سوزن فرو کنيد . ظرافت سوزن بستگي به نظر شخص هنرمند دارد . همچنين از چوب هاي کبابي و يا چوب هايي که توسط اشخاص تراشيده مي شود استفاده مي گردد .

مراحل کار :

1 ـ رنگ آبي لاجوردي را با ميزان مساوي صمغ مخلوط کرده به گونه اي که رنگي با پوشش دهي کامل به دست آيد . توسط قلم مو مرکز ظرف را مطابق با تصوير آموزشي رنگ کنيد


2 ـ توسط قلم موي ديگري اضافه هاي رنگ در حاشيه طرح را تميز نمائيد .

3 ـ دهانه ي پرگار را به اندازه ي 2/5 سانتيمتر باز کنيد . اين ميزان براي هر بشقاب يا کار ديگر ممکن است تغيير کند .
4 ـ با استفاده از پرگار باز شده مرکز بشقاب را پيدا کنيد . در ضمن دايره را قسمت بندي کرده تا نقش از پراکندگي مساوي برخوردار شود .
5 ـ توسط قلم ظريف نقش مورد نظر را بکشيد به گونه اي که رنگ اضافه برداشته شود و رنگ سفيد زمينه مشخص گردد . نقوش انتخاب شده سنتي بوده و بستگي به ذوق شخصي دارد البته هنرمندان اين رشته از طرح هاي اسليمي استفاده مي نمايند .
6 ـ خطوط سفيد به دست آمده را با رنگ آبي فيروزه اي پرکنيد . بايد توجه داشته باشيد که رنگ ها متضاد بوده يعني آبي فيروزه اي روي آبي لاجوردي و برعکس .
7 ـ مرزهاي طرح هاي پر شده از مرحله ي قبل را با قلم مخصوص دورگيري که بسيار ظريف و نازک مي باشد دورگيري کنيد .
8 ـ خطوط نازک براي مشخص کردن و جدا نمودن طرح از زمينه مي باشد . پس خطوط را در مرز رنگي بکشيد تا رنگ طرح اسليمي در بين خطوط قرار گيرد .
9 ـ اطراف طرح را با نقش هاي گل و برگ پر کنيد .

10 ـ توسط قلم موي تميز رنگهاي اضافه را از دور طرح برداشته و با قلم ، خطوط اصلي هر مرز را بکشيد تا زمينه ي بشقاب مشخص شود .

11 ـ با
قلم ظريف تر دور طرح را خالي کنيد (دورگيري نماييد ) نقوش اضافه و ريز را بکشيد . بقيه کار همانند توضيحات قسمت مرکزي مي باشد .در نهايت کار را جهت ثبات رنگ و درخشان شدن به کوره برده تا در درجه ي حرارت مشخص به آن گرما دهند .

























منابع:
http://www.beytoote.com
ویکی پدیا

 

Similar threads

بالا