[صنایع دستی فلزی] - مشبک فلزی

ahoo_fr

عضو جدید
کاربر ممتاز

شرحي گذرا بر تاریخچه مشبک انواع فلزات و ديگر محصولات صنايع دستي

هر اثر هنري بايد حاکي از ارزش خود باشد و جنس و اعتبار واقعي و
اصلي آن اثر است که اهميت دارد . مادامي که تاريخچه آثار هنري را نشناسيم و قصد هنرمند خلاق را نيابيم چه بسا که در قضاوت راجع به آن اثر و خالق آن دچار اشتباه شويم .
از آنجا که نوسازي و صنعتي شدن سريع ايران در چند دهه اخير ، اثري عميق بر همه صنايع دستي و سنتي بخصوص فلزکاري داشته ، اغلب آثاري در ايران دچار رکود شده است .
شواهد و مدارک باستان شناسي اين نکته را تأييد مي کند که شمال و مرکز ايران جزء قديمي ترين مراکز صنايع فلزکاري جهان بوده است.
يکي ازشهرهايي که در زمينه فلز و ساخت ادوات جنگي نظير نيزه در زمان هخامنشيان رونق فراواني داشته شهرستان ني ريز در استان فارس مي باشد که تاريخ نويسان يکي از دلايل نامگذاري اين شهرستان را به دليل همين امر يعني نيزه سازي بيان مي کنند .
گفته شده که برخي از صنايع دستي بخصوص هنر فلزکاري از زمانهاي قديم توسط گروه يا نژاد معيني انجام شده است .
هنر فلز سازي در ايران ،خاصه در دوره صفوي ، يکي از نفيس ترين انواع فلزکاري در سراسر جهان به شمار مي رفته، تزيين اشياء ساخته شده فلزي به روشهاي گوناگوني انجام مي شده و مي شود که در بين مردم به قلم زني معروف است ؛ مثلاً در شيراز تزيينات روي فلز را منبت کاري فلز مينامند که در کتابهاي هنرهاي باختري با نام Repousse آمده است . منبت کاري فلز يک نوع تغيير شکل نرم فلز است که با قلمهاي مخصوص نوک تيز و نوک گرد انجام مي شود و از زير و روي آن چکش کاري مي کنند و ...
هر نوع طرح يک قلم منبت کاري مخصوص به خود دارد . نخستين اقدام در منبت کاري فلز تعقيب خطوط اصلي (کار قلم گيري با قلم نيمبر) نقشه است که با قلم پرداز به کار مي پردازند . مرحله بعدي سوراخ کردن يعني مشبک يا شبکه سازي فلز مورد نظر است . اين کار توسط هنرمند حکاک انجام مي شود ، اما اگر کار گسترده باشد توسط کارشناس و هنرمند مشبک کار (فلزکار) انجام مي گردد . امروزه در اصفهان و تهران اين نوع کارها روي اشيايي مانند عود سوز ، مشبک قلعه ، حباب چراغ، فانوس ، آباژور و انواع گلدانها صورت مي گيرد .
زيباترين و جالبترين نگارههاي قلم زني بر روي ظرفهاي مسي و ... از دوره قاجار رونق يافته است . نقشهاي غيراسليمي ، گلهاي در هم پيچيده و طراحي حروف و غيره از مشخصه هاي بارز اينگونه ظروف تزييني است . رايج ترين نوع مشبک فلز در دوره قاجار نوعي فانوس در اندازه ها و شکلهاي مختلف و جنسهاي گوناگون براي تاباندن نور بر سر راه افراد در خيابانها بودهاست . امروزه نيز مشبک کاران فلز ، ظروف تزييني مانند انواع آباژورهاي پر نقش ونگار (مسي و برنجي) و بخوردان و گلدان و ... را به بازار و خريداران اهل ذوق عرضهمي کنند .
مشبک کاري ورقه هاي پولاد از محصولات تزييني آهنگري است . شبکه کار صفحه هاي فولادي را با نام شبکه اسليمي ، که کاربرد خاص خود را دارد و بلندي بعضي از آنها نيز تا يک متر مي رسد ، انتخاب کرده و هنر و ذوق خود را در اين ورقه هاي پولادي به کار مي برد . اين مشبک هاي اسليمي فولادي اهميت مذهبي دارد و درمراسم سوگواري محرم مورد استفاده قرار مي گيرد .
سابقه استفاده از فرآورده هاي فلزي (آثار هني و صنعتي) در جهان نيز ، چنان پيوسته با هم بوده که به دشواري ميتوان در اين زمينه (هنر و صنعت) ملت و قومي را جدا از ملت و قومي دانست يا ويژگي هاي رشته اي از آثار فلزکاري را از هم منتزع کرد . ممکن است فقط تکنيک کار و سلائق صاحبان ذوق و هنر و فرهنگ افراد (ملتها) با يکديگر مغاير بوده باشد ، اما در چگونگي به کارگيري مواد و مصالح و استفاده کاربردي از آثار ، با هم اشتراک مساعي و اتفاق نظر داشته اند . به همين سبب امکان بررسي هيچ يک از مشتقات فلزکاري از لحاظ تاريخي به شکل مجرد وجود ندارد . قابل اشاره است که رونق کار مشبک فلز در دوره سلجوقيان (حدود 429 هجري قمري) به اوج رسيده است . استادکاران اين هنر ( مشبک سازي فلز ) بامهارت تمام ، ظروفي مانند شمعدان ، عودسوز و ... از خود به يادگار گذاشته اند که هماکنون در موزه هاي معروف و مهم جهان ديده مي شود .
فلزکاران دوره سلجوقي همه گونه اشياء زيبا مي ساختند از جمله اشياء مفرغي پايه هاي شمعدان . اين پايه ها رامعمولاً به منظور سبکي و زيبايي به صورت مشبک مي ساختند . فلزکاران دوره هاي بعد باابداع و اختراع سبکهاي جديد کارهاي خود را توسعه دادند . ظرافت و ريزه کاري هايي کهاين هنر ايجاب مي کند در آثار هنرمندان قديم (سلجوقي) به نهايت نرسيد ؛ اين درحقيقت يکي از اسرار ايراني است .
مفرغ کاري (فلزکاري) هاي دوره صفويه (907-1148) نيز زيباست و حتي ممکن است تا قرن هجدهم ميلادي از بهترين کارهاي جهان به شمار بيايد . در قرن دهم فلز فولاد ماده کار هنرمندان شد که فلزي است بسيار سخت، ولي همين فلز در دست هنرمندان صفوي مانند قلم نقاشي مطيع و انعطاف پذير شده بود . نقش صفحه اي فولادي که متعلق به قرن دهم است ، چنان زيباست که با قلم نيز بهتر ازآن را نمي توان ايجاد کرد .
طرح اين لوح به دست يک استاد تذهيب و يک استاد خطاطي به وجود آمده است .
در اروپا هيچ رقيبي براي درفش تيغه فولادي نمي توان يافت . اين درفش ظريف و زيبا ، که طرح آن مشبک کاري شده به دسته عاج منقوش است ، در نوع خود بي نظير مي باشد . منابع عظيم مالي و فني دنياي امروز نيز نتوانسته است حتي فندکي بسازد که با قوطي ابزار ساخت ايران در قرن هجدهم برابري و رقابت کند.



مشبک



مشبک در میان هنرهای سنتی از جایگاه خاصی برخوردار است.مشبک کاری که یکی از شاخه های منبت است در تزیین قاب‌ها و سایر وسایل تجملی کاربرد دارد و معمولا بر روی چوب‌های گوناگون،عاج،استخوان انجام می‌شود.در مشبک سازی از وسایلی چون کاغذ،چسب چوب،مته،اره،اره مویی،کمانه مشبک ،سمباده،چکش،گاز انبر،چوب(تخته سه لایی)آلمینیوم،مس و چرم استفاده می‌شود.ابتدا طرح یا خط مورد نظر را بروی تخته ،فلزیا چرم که زمینه اصلی کار است می‌چسبانند و پس از برسی و علامت‌گذاری روی طرح نقاطی است که باید بریده شود و مشخص و سپس با مته سوراخ می‌شود.پس از آن استفاده از اره مویی نقش‌های اضافی بریده می‌شود.مشبک‌ همان‌گونه که از نام آن برمی‌آید، هنر شبکه شبکه کردن ماده برای آفرینش نقوش بر روی آن است.خلق آثار هنری به کمک ایجاد حفره بر اجسامی همچون چوب، فلز، کاشی و ... از دیرباز در هنر و صنعت این مرز و بوم مشاهده شده است.اما کهن‌ترین آثار مشبک به جا مانده در تاریخ ایران زمین، آثار مشبک‌ فلز است. شاید یکی از دلایل آن ماندگاری و دوام آثار فلز در مقابل تهدیدهای طبیعی باشد.هنر مشبک‌کاری، اغلب برای تزئین و زیبا‌سازی و... درها و پنجره‌های مساجد، کاخ ها، اماکن معتبر،‌مقبره‌های بقاء متبرکه، وسایل زینتی تجملی،‌قاب‌ها و تابلوهای نفیس‌خوشنویسی، انواع پاروانها، لوسترها و غیره به کارگرفته می‌شود.طرح و نقشه مشبک،‌اغلب از طرح های اسلیمی،ختایی،خطوط ونقوش گرفته می‌شود.در مشبک درها و پنجره‌ها از انواع گره چینی‌های متداول در معماری، درودگری و غیره استفاده می‌شود.در گذشته غالبا فضای بین گره‌ها را با انواع شیشه‌های رنگی پر می کردند که زیبایی کار را دلنوازتر می‌کرد، این نوع گره‌ها را در مشبک کاری "قامه" می‌نامند.














منابع:
http://anjoman.tebyan.net
http://gojgin.blogveb.com



 
آخرین ویرایش:

Similar threads

بالا