[صنایع دستی سنگی] - حجاری

ahoo_fr

عضو جدید
کاربر ممتاز
بر اساس یافته های تاریخی؛ اولین هنر بشر تراش سنگ بوده است. قبل از اختراع خط و با شروع غارنشینی، انسان‌ها برای انتقال پیام و رساندن منظور خود شکل‌هایی روی سنگ حک می‌کردند و اینگونه با هم ارتباط برقرار می‌ نمودند.


ايران سرزمين سنگ بوده و منابع سرشارى از انواع آن دارد. همچون مرمر، سنگ سياه، پشم يزدي، سنگ سماق، سنگ آهکي، سنگ ميکا و ... . سنگ‌تراشى و حکاکى روى سنگ از دوران‌هاى قديم در اين سرزمين وجود داشته است.

پیشینه هنر سنگ تراشی به ۴۵۰۰ سال پیش از میلاد می رسد و کشف این ظروف نشانگر آن است که در این ایام تراش اشیا مختلف مصرفی و تزئینی از سنگ سبز در کرمان رواج داشته که البته هنوز هم این نوع سنگ استخراج و به مشهد فرستاده می شود. به طور کلی باید گفت که سنگتراشی در ایران قدیم بیشتر به تهیه وسایل کشاورزی و آلات و ابزار شکار و کندن پوست حیوانات اختصاص داشته و لوازم سنگی به دست آمده از غار مسکونی کمربند یا غار هوتو در نزدیکی بهشهر که متعلق به ۱۱۰۰۰ تا ۸۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است نیز دلالت بر همین امر دارد. سنگ در ساختن بناهای تاریخی و آثار باستانی هم نقش بسیار مهم و اساسی داشته است . از جمله مهمترین ابنیه تاریخی می توان از کاخ های دوران هخامنشی و حجاری های دوره ساسانی نام برد.

تخت جمشید نمونه بارزی از صنعت سنگبری دوره هخامنشی است . به طوری که از دو اتاق خزانه تخت جمشید بیش از ۶۰۰ ظرف سنگی سالم و شکسته بدست آمد. از جمله این‌ ظروف‌ یک‌ جام پایه‌ دار سنگی است‌‌ که قط‌عاتی‌ از طلا و سنگهای قیمتی به‌ آن اضافه‌ شده و نوشتهای بنام آشوربانیپال دارد.‌همچنین یک‌ جام پایه‌ دار از سنگ با کتیبهای بنام خشایار شاه جزو ظروف‌ اخیر است‌. روی‌‌لبه این‌ جام دوازده‌ قو مجسم گردیده که‌ داخل‌ جام را نگاه می‌کنند.












در دوره اشکانیان نیز سنگبری رایج بوده و نمونه آن در بیستون و در قسمت پائین حجاری بزرگ داریوش وجود داشته و بعدها که طاقچه ای بر روی آن کنده اند تقریبا محو شده است . بعدها که‌ طاقچهای بر روی‌ آن کندهاند تقریبامحو شده است‌. در آثار این‌ دوره‌‌صورت‌ برجستگی مختصری دارد ولی‌ حالت‌ اشخاص خشک و بدون‌ حرکت‌ است‌ همچنین‌نقش انسان سوار بر اسب‌ مورد توجه‌ فراوانهنرمندان این‌ دوره‌ و نقوشی‌ دیگر از این‌ جمله ‌موبد در حال نیایش‌ و سوزاندن عود در آتشدان در میان آثار این‌ عصر نقش مهمی دارد.‌



هنر معماری و حجای دوره ساسانی گرچه از نظر ظرافت و زیبایی به پای حجاری بی نظیر هخامنشیان نمی رسد. ولی شاهان ساسانی بیش از همه اسلاف خود سنتهای نقوش برجسته روی سنگ را حفظ كرده و متجاوز از سی نقش برجسته در صخره ها و كوهپایه های فلات ایران بویژه در فارس از خود به جای گذاشتند. این نقوش سیرتحول و تكامل هنر دوره ساسانی را در طی چهار قرن نمایان ساخته و عظمت نقوش برجسته دوران هخامنشی را به نحو تحسین آمیزی حفظ كرده است.


کلیه حجاری‌های دوره‌ ساسانی‌ عبارتست از ۲۰‌حجاری‌ که‌ در نقش رستم، نقش رجب‌ (۲ کیلومتری شمال تخت جمشید) فیروز آباد، سر،‌مشهد و شاپور واقع‌ شده و علاوه‌ براینها باید از یک‌ حجاری‌ در سلماس (شمال غربی‌ دریاچه‌‌ارومیه) و حجاری‌ مفصل طاق بستان در نزدیکی باختران نام برد که‌ تمام این‌ حجاریها بجز طاق‌بستان در یک‌ دوره‌ هفتاد ساله‌ (بین سالهای ۲۲۵ تا ۲۹۵ میلادی‌) ساخته شده است‌. هنر مجسمه سازی‌ و هیکل تراشی‌ طاق بستان تفاوتی‌ کلی با سایر آثار مشابه‌ دارد زیرا اگر‌چه تصاویر فرشتگان که‌ در قسمت دیوار غار قرارگرفته با سنن اوایل‌ دوره‌ ساسانیان انط‌باق ‌دارد ولی‌ نقوش بزرگ‌ قسمتهای دیگر که‌ شکار گراز و آهو را مجسم می‌کند.‌ چه از لحاظ موضوع و چه‌ از حیث سبک با صور مورد اشاره‌ تفاوت‌ ، دارد. این‌ نقوش که‌‌برجستگی آن چندان زیاد نیست قسمت بندیهای بسیار مشکل و غامضی را نشان میدهد‌بطوریکه حرکات گرازها، آهوان و فیلها را کاملا ظاهر ساخته و چنان دقیق است‌ که‌ حتی‌پارچه‌ لباس شکارچیان نیز کاملا نمایان می‌باشد. این‌ نقوش برجسته از لحاظ سبک، همان‌نقاشی‌ بر روی‌ دیوار است‌.‌



سنگ تراشی دوره ساسانی را از کنده کاری و نقوش برجسته بر روی چهار سنگ می توان شناخت که بیشتر آن ها در دامنه کوه های فارس بوجود آمده است .






سنگ تراشی در دوره اسلامی :


با وجود آنکه در دین‌ مبین اسلام نقش نمودن‌ صورت‌ انسان بر روی‌ سنگ، پارچه‌ و غیر منع‌شده است‌ اما نمونه‌های متعددی‌ از سنگتراشی‌ که‌ در موزه‌های مختلف جهان باقی‌ مانده نشا ‌نه هائی‌ بارز از کندهکاریهای با ارزش‌ این‌ دوران را بدست‌ می‌دهد.
از جمله میتوان از سنگ ‌قبری که‌ در سال ۵۳۲ هجری تهیه شده و هم‌ اکنون در موزه‌ هنرهای زیبا بوستن موجود‌است‌ و با طرحهای خانه‌ و نوشتههای گوناگون تزئین شده و نیز نمونه‌های از سنگ مرمر که‌ در ‌حال حاضر در موزه‌ متروپولیتن نیویورک‌ نگهداری‌ میشود و متعلق به‌ دوره‌ مغولها است‌ و‌اشکالی‌ به‌ شکل محراب روی‌ آن دیده میشود، نام برد. از زمان قاجار یک‌ نمونه‌ در چشمه‌علی قابل‌ ذکر است‌. با این‌ وجود به‌ آنکه به‌ نظ‌ر برخی‌ از محققان و باستان شناسان ایران‌سرزمین سنگ می‌باشد و منابع‌ سرشاری‌ از انواع سنگها همچون مرمر و سنگ گندمی‌ و سنگ ‌سیاه (که‌ در تخت جمشید بکار رفته) ویش‌ یزدی‌ و سنگ سماق و سنگ آهکی و سنگ میکا‌را دارد ، باید گفت که‌ علیرغم‌ این‌ فراوانی‌، سنگ در معماری‌ و هنر ایران پایگاهی‌ نسبتا فرعی‌ داشته‌و شاید در این‌ امر شکل پذیری گل‌ سفال که‌ با ذوق‌ ایرانیان سازگارتر بوده‌ بی‌ تاثیر نبوده‌‌است‌.




خواستگاه امروزه هنر حجاری در ایران


امروزه دو مرکز اصلی سنگتراشی در ایران، قم و مشهد است و هم اکنون در شهرهای مذکور عده ای از افراد در مراحل مختلف استخراج سنگ سنگ بری، سنگتراشی و حکاکی روی سنگ اشتغال دارند. سنگتراشان در مشهد از انواع سنگ ها نظ یر مرمر، نسوز، سیاه، زرد، قرمز و سفید استفاده می کنند که صرف نظر از سنگ سبز بقیه از معادن موجود در استان خراسان تامین می شود. مصرف سنگ سیاه مشهد بعلت ارزانی و نقش پذیری زیاد بوده و نزدیک به ۷۰ درصد سنگتراشان این نوع سنگ را مصرف می کنند ولی سنگ سبز کرمان به علت گرانی و نیاز به صرف وقت زیاد جهت تولید محصول مصرف کمتری دارد و فقط برای ساخت اشیا تزئینی بکار می رود. سنگتراشان قم از سنگ آلاباستر برای تولید محصولات استفاده می کنند و قابل ذکر است که سنگتراشان در هر دو شهر علاوه بر انواع سنگ که شرح آن گذشت از مواد دیگری نظ یر گچ ، چسب سنگ، رنگ و پولیش نیز در جریان تولید محصولات استفاده می کنند و آلات و ابزار متداول در کارگاه های سنگتراشی معمولا بسیار ساده و ابتدائی بوده و شامل وسایلی نظ یر چرخ سنگتراشی ، الماسه ، پرگار، قلم آهنی سوهان اره و غیره است. محصولات سنگی قم که سفید رنگ است شامل شمعدان، گلدان، سینی، کاسه ، بشقاب، پایه آباژور، چراغ خواب، تابلو، شکلات خوری ، گلاب پاش و مجسمه در طرحها و اندازه های گوناگون است. محصولات سنگی مشهد را از نظیر کیفیت به سه دسته میتوان تقسیم کرد:

۱) فرآورده های سنگ سیاه مشهد عبارت است از کاسه بشقاب، شکلات خوری ، گلدان، لیوان پایه دار، لیوان ساده و فنجان که بیشتر به صورت منقوش بوده اغلب به طرحهای گل ، کاروان و غیره مزین است .
۲) فرآورده های سنگی مصرفی که شامل دیزی، هاون و غیره است
۳) اشیائی که از سنگ سبز کرمان و مرمر ساخته می شود.

این مصنوعات بیشتر تزئینی بوده و قیمت بالایی دارند و انواع متداول آن شامل قلم دان، جای نوار، چسب، گلدان، پایه پرچم و... در اندازه های مختلف است .
در مشهد برای تولید فرآورده های سنگی پس از استخراج سنگ از معدن با استفاده از اره های دو سر اقدام به برش آن به قط عات کوچک کرده و پس از حمل آن به کارگاه های سنگتراشی بر اساس نقشه تقریبی می تراشند سپس توسط دستگاه تراش آنرا به شکل اصلی و موردنظر در می آورند.آخرین مرحله تولید سوهان کاری است که پس از این عمل محصول به صورت مطلوب در می آید. به منظور ایجاد نقوش مختلف در فرآورده های سنگی پس از سوهان کاری آن را در اختیار قلمزن قرار می دهند و قلمزن تصویر مورد سفارش را با استفاده از قلم های آهنی روی سنگهای سیاه حکاکی می کند و به این ترتیب مراحل مختلف ساخت مصنوعات سنگی شامل : استخراج سنگ از معدن، تقسیم سنگ به قط عات کوچک ، تراش سنگ به اندازه اصلی با دستگاه، سوهان کاری قلمزنی و حکاکی محصول آماده است.

شیوه کار حجاری :

محصولات مشهد به ویژه محصولات زینتی آن، معمولاً به شکلی حکاکی شده عرضه می شود. در این زمینه لازم به توضیح است که هر گاه صنعتگران بخواهند بشقاب یا کاسه ای را با کنده کاری های اسگرافیت زینت دهند، روی آن را با رنگ مشکی می پوشانند و سپس به کمک قلم هایی ظریف و با دقت و مهارت کافی روی آن را به اشکال مورد نظ ر می تراشند و در نتیجه، سط ح رنگ آمیزی شده دست نخورده باقی مانده و نقش، حالت مشکی برجسته ای به خود می گیرد. سنگتراشان قم نیز به این نحو عمل می کنند که پس از تحویل سنگ در محل کارگاه و بریدن آن با اندازه تقریبی محصولی که قصد تولیدش را دارند، ابتدا با کمک تیشه شکل ابتدائی به آن می دهند و سپس بوسیله قلم های فلزی درشت داخل آن را خالی می کنند و توسط قلم های کوچکتر آنرا پرداخت کرده و در مرحله نهایی نیز برای صیقل دادن سطح بیرونی محصول از سوهان یا سنگ سمباده استفاده کنند.


نتیجه :
در حال حاضر برخی از کارگاه های سنگتراشی تکنولوژی را برای سرعت بخشیدن به کارشان به خدمت گرفته آن و اغلب از دستگاهی که شبیه اره های چوب بری است استفاده می کنند ولی در هر حال باید گفت که سنگتراشی به کار مداوم و تلاش زیاد نیاز دارد، از این رو در قیمت تمام شده یک محصول سنگی عامل کار نقش مهمی دارد و حدود ۸۰ درصد قیمت را تشکیل می دهد. هنر سنگ تراشی در ایران
سنگتراشی‌ در ایران قرنها قبل از میلاد مسیح، با تهیه لوازمی‌ جهت شکار حیوانات و وسایل‌‌اولیه زندگی‌ آغاز شده و بتدریج‌ به‌ اوج‌ رونق‌ و شکوفائی‌ خود رسیده است‌.‌ باز یافته های باستانی‌ از جمله اشیائی‌ که‌ از حفاریهای تپه یحیی واقع‌ در کرمان بدست‌ آمده ‌موید آن است‌ که‌ پیشینه این‌ صنعت به‌ ۴۵۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد و کشف این‌‌ظروف‌ نشانگر آن است‌ که‌ در آن ایام تراش اشیا مختلف مصرفی‌ و تزئینی از سنگ سبز در‌کرمان رواج داشته که‌ البته هنوز هم‌ این‌ نوع سنگ استخراج و به‌ مشهد فرستاده‌ میشود.‌بطور کلی باید گفت که‌ سنگتراشی‌ در ایران قدیم‌ بیشتر به‌ تهیه وسایل‌ کشاورزی‌ و آلات و‌ابزار شکار و کندن پوست‌ حیوانات اختصاص داشته و لوازم‌ سنگی بدست‌ آمده از غار‌مسکونی‌ کمربند یا غار هوتو در نزدیکی بهشهر که‌ متعلق به‌ ۱۱۰۰۰ تا ۸۰۰۰ سال قبل از‌میلاد مسیح می‌باشد نیز دلالت‌ بر همین امر دارد. سنگ در ساختن بناهای تاریخی و آثار‌باستانی‌ هم‌ نقش بسیار مهم و اساسی‌ داشته است‌. از جمله مهمترین‌ ابنیه تاریخی میتوان‌از کاخ های دوران هخامنشی ۷ حجاری‌های دوره‌ ساسانی‌ و... نام برد.


قابل‌ ذکر است‌ که‌ در حال حاضر در برخی‌ از کارگاههای سنگتراشی‌ سنگتراشان تکنولوژی‌ را‌برای سرعت‌ بخشیدن به‌ کارشان به‌ خدمت‌ گرفته آن و اکثرا از دستگاهی‌ که‌ شبیه اره‌های‌چوب بری است‌ استفاده‌ می‌کنند ولی‌ در هر حال باید گفت که‌ سنگتراشی‌ به‌ کار مداوم‌ و‌تلاش زیاد نیاز دارد، از اینرو در قیمت تمام شده یک‌ محصول سنگی عامل‌ کار نقش مهمی‌دارد و حدود ۸۰ درصد قیمت را تشکیل می‌دهد.‌در خاتمه باید گفت که‌ سنگتراشی‌ این‌ صنعت هفت هزار ساله‌ به‌ توجه‌ بیشتری نیاز دارد و‌لازمست به‌ مسائل‌ و مشکلاتش‌ بیش از پیش پرداخته شود تا انشاا.. شاهد رونق‌ و‌شکوفائی‌ آن باشیم.‌






منابع:vists.ir
http://payam-parseh2010.blogsky.com



 
آخرین ویرایش:

Similar threads

بالا