شتر و مطالب پیرامون آن

[afsoon6282]

3 - نژاد شتر آميخته :
شتر آميخته شتري است كه از تلاقي شترهاي دوكوهانه ويك كوهانه بوجود مي آيد . اين روش در كشورهاي روسيه ، افغانستان ، ايران و تركيه رواج دارد. نسل F1 حاصل از اين تلاقي در كشورهاي مختلف بنام هاي گوناگون خوانده مي شوند . مثلا در تركيه تولو Tulu ، در عربستان سعودي ماجن Majen ، در تركمنستان اينر Iner ، و در قزاقستان بوتوآر Bertuar گفته مي شود . در ايران نيز ، نسل F1 چنانچه شتر نر بود به آن بوغور Boghor و چنانچه ماده بود هاچامايا Hachamaia ناميده مي شود . بطور كلي نسل F1 از اين نوع تلاقي اكثراً بزرگتر و سنگين تر از پدر و مادر خود مي باشند.چنانكه بلندي آنها به 23/2 متر و وزن بدن به 900تا950 كيلوگرم مي رسد. بدين جهت بيشتر از آنها براي باركشي و شخم زني استفاده مي شود . كار با آنها آسان تر است چون آنها صبور تر بوده و همچنين اين شتران زودتر از شتران يك كوهانه و دو كوهانه بالغ مي شوند.
نسل F1 را اگر با شتر نر دو كوهانه آميزش دهند حاصل آن شتر دو كوهانه خواهد بود كه تنبل ، كودن ، ضعيف و غير طبيعي ( آنورمال )است ، بدين جهت از تلاقي نسل F1 به بعد توصيه نمي شود . تعداد شترهاي آميخته در حدود 200 نفر شتر است.
شتر آميخته دامي است پر قدرت كه بوسيله پالان مورد استفاده قرار گرفته من حيث المجموع خوش اندام بوده و سر كوچك بي نهايت ظريف ، سر و گردن كوتاه خيلي كشيده ، دم كوتاه ، كرك هاي دراز و مجعد روي پيشاني و قفا ، و زير چانه دارد و لب تحتاني و سر و گردن و سينه و ساعد و دم آن كشيده است ، و همانطور كه گفته شد اين شتران ، شتراني چاق و سنگين هستند كه با ظرفيت كار شديد تناسب دارند.

 

[afsoon6282]

نژاد يك كوهانه :
اكثريت شتران كشور را شتران يك كوهانه تشكيل مي دهند كه اين شتران در چهارده استان كشور پراكنده اند، كه اين استانها عبارتند از سيستان و بلوچستان ، خراسان، يزد ،كرمان ، گلستان سمنان ، هرمزگان ، بوشهر ، فارس ، خوزستان ، اصفهان و آذر بايجان شرقي ، اردبيل و قم كه از اين ميان بالاترين تعداد شتران در دو استان سيستان و بلوچستان و خراسان وجود دارد . شتران يك كوهانه ايران داراي تيره هاي مختلفي اند كه ما در اينجا به بررسي اين تيره ها بصورت اجمالي مي پردازيم .

 

[afsoon6282]

1- شتر تركمن :
شتر يك كوهانه با چثه اي قوي است كه جزو شتران شيري مي باشد بيشتر در منطقه تركمن صحرا ، گرگان و گنبد و شمال استان خراسان پراكنده اند و جمعيت آن در حدود 3300 نفر مي باشد . شتر تركمني ز لحاظ سواري نيز مورد استفاده قرار مي گيرد حد متوسط بار براي شترهاي متوسط الجثه 140 كيلوگرم است كه مي تواند آن را روزانه تا مسافت 35- 45 كيلومترحمل كند.تركمن ها شتر را به اسامي متفاوتي مي خوانند :بارگار ، ارونا ، لوك، مايا، كايونف بلخي ، نرجا و غيره . رنگ شتر تر كمن معمولا ً از قهوه اي روشن تا قهوه اي تيره است. پشم آن تا حدودي مجعد است كه اين صفت آن را از ساير شترها متمايز مي سازد . در گذشته هاي نه چندان دور ، تجار شتر آذر بايجاني به منطقه تر كمن صحرا مي رفتند و اين شترها را از تركمن ها مي خريدند و به شاهرود و ساير شهر ها مي بردند . به همين جهت است كه تعداد اندكي از اين شتر ها در آذربايجان شرقي نيز ديده شده اند . پشم شتر تر كمن را هر سال در بهار مي چينند و پشم چيني كار مردان تركمن است . براساس آمار اداره كشاورزي گنبد كاووس (1364) تعداد شتران تركمن در حدود 3000 نفر بوده است كه از اين تعداد هزار نفر در حومه گنبد كاووس و هزار و سيصد نفر در مراوه تپه و هفتصد نفر در « داشلي برون » بوده است . در طي بررسي هائي كه گوكلاني (1366) بر روي شتر تركمن نموده است اظهار مي دارد كه اسديته شير اين شتران (21/0 %) وزن مخصوص آن (1031) ميزان چربي آن (16/4 %) ميزان لاكتوز (24/4 %) ماده خشك(38/12%) خاكستر (77/0 %) و پروتئين (9/2 %) بوده است . ميانگين طول بدن شتران تركمن 145 سانتيمتر و ميانگين ارتفاع بدن 175سانتيمتر ، و ميانگين دور سينه 189سانتيمتر و ميانگين عمق سينه 83 سانتيمتر و ميانگين توليد ساليانه كرك در حدود دو كيلوگرم و ميانگين لاشه كشتار شده 187 كيلو گرم و ميانگين وزن ديلاقهاي متولد شده 23 كيلو گرم است .

 

[afsoon6282]

2- شتران بلوچي
اين شتران جزو نژاد گوشتي شيري هستند و در سطح استان سيستان و بلوچستان مخصوصاً اطراف زاهدان ، خاش ، ايرانشهر و چابهار پراكنده اند ، اين شتران كم پشم هستند و حهت باركشي و سواري نيز از آنها استفاده مي شود و بسياري از كالاهاي قاچاق توسط اين حيوان بين مرزنشينان دو كشور ايران و پاكستان رد و بدل مي گرددو با توجه به اينكه قيمت شتر در اين منطقه پائين تر از قيمت آن در بسياري از استانهاي ديگر است به همين جهت بسياري از تجار چوبدار اقدام به خريد اين شتران نموده و جهت كشتار ، اين شتران را به استانهاي خراسان ، اصفهان و يزد ، تهران و قم و سمنان مي برند .

 

[afsoon6282]

3- شتر بندري
اين شتر جزو شتران سواري و باركش است ، كه نامهاي رواحيه ، جماز ، و پرنده نيز ناميده مي شود اين شتران كم پشم ، لاغرو بسيار تندرو هستند و ساعتي 35-45 كيلو متر طي طريق مي كنند .اين تيپ شتران بيشتر در استانهاي هرمزان ، كرمان ، بوشهر و جنوب استان هرمزگان پراكنده شده اند .شترهاي بندري سبك وزن (نر بالغ حدود 600 و ماده بالغ حدود 400 كيلوگرم ) با بدن كشيده و پاهاي بلند و استخوانهاي آنها در عين قوي بودن چندان ضخيم نمي باشد . سر بطور نسبي كوچك پيشاني برجسته ، گردن باريك ، كوتاه و عضلاني بوده و در محل الصاق به شانه فرم متناسبي دارد .قسمت عقب بدن كوتاه ، عضلاني و شيب دار است . رانها فشرده و عضلاني بوده و با مشاهده از عقب زياد فاصله ندارند . پوست نازك و موهاي كوتاه و فشرده دارند .

 

[afsoon6282]

شترهاي دوكوهانه در ايران

شترهاي دوكوهانه در ايران

مقدمه :
كمبود مواد غذائي يكي از بزرگترين مسائل و مشكلات جهان امروز محسوب شده كه در حال حاضر بشر از آن رنج مي برد. كشور ما همچون بسياري از كشورهاي جهان سوم علي رغم داشتن امكانات بالقوه منابع طبيعي تجديد شونده هنوز به حد خودكفائي در توليد مواد غذائي در حد استانداردهاي بين المللي نرسيده است . البته روشن است كه توليد مواد غذائي ( گياهي و دامي ) خصوصاً در نواحي گرم و خشك ايران امري دشوار است لذا در اين شرايط راه فايق آمدن بر اين مشكلات و رسيدن به خودكفائي غذائي استفاده بهينه از امكانات خدادادي موجود مي باشد . شناخت مراتع طبيعي كشور و انتخاب دام مناسب براي چرا در چنين مراتعي مي تواند يك راه مهم استفاده بهينه از امكانات موجود كشور باشد .
كشور ما داراي 90 ميليون هكتار زمين مرتعي مي باشد كه از نظر پوشش گياهي 3/9 درصد آن داراي وضعيت خوب ، 3/37 درصد آن داراي وضعيت متوسط و 4/43 درصد آن داراي وضعيت فقير مي باشد ( دفتر آمار و اطلاعات جهاد سازندگي 1374) .
درمراتع فقر بيشتر گياهان شورپسند و خاردار مثل خار شتر ، علف شور، تاغ، اسكمبيل، قيچ، گز و درمنه مي رويد .
طبق گزارشات بين المللي و تجربيات كارشناسي كشور ، شتر مهم ترين دامي است كه مي تواند در چنين مراتعي (مراتع فقير) توان زيست و توليد داشته و با توجه به عادات چرايي خود باعث حفظ و احيا اين مراتع گردد. زيرا شتر قادر است از انواع خاص گياهان مرتعي به ميزاني استفاده نمايد كه ساير دامها قادر به استفاده از آن نمي باشند .
علاوه بر برتري شتر به شرايط سخت محيطي نسبت به ساير دامها، اين دام قادر است در شرايط تغذيه دستي نيز با دام هاي پر توليد هم وزن ( مانند گاو ) رقابت كرده و افزايش وزن روزانه بالائي داشته باشد. مزيت ديگر شتر اين است كه مواد خوراكي را با قابليت هضم و بازده بالائي نسبت به گاو، گوسفند و بز استفاده مي نمايد. در ضمن شتر در مقايسه با گوسفند و بز مقدار ماده خشك كمتري نسبت به وزن متابوليكي خود مصرف مي كند.
پرورش شتر در گذشته در مناطق مختلف كشور از ديرباز وجود داشته و مردم كشورمان بويژه ساكنين مناطق بياباني و نيمه بياباني كشور به جهت امكانات اقليمي و شرايط جغرافيائي و بافت فرهنگي روستاها به پرورش شتر اشتغال داشته و البته بيشتر از شتر در جهت حمل كالا و اياب و ذهاب استفاده مي نموده اند .
در شرايط امروزي باتوجه به از بين رفتن نقش شتر در حمل بار و جايگزيني وسايل نقليه موتوري به جاي آن مي بايست پرورش شتر را در جهت استفاده از توليدات پروتئيني آن ( گوشت، شير و ...) رواج داد تا بتوان علاوه بر عهده گرفتن سهمي از توليد گوشت مصرفي كشور ذخيره اي مطمئن از نظم تأمين گوشت براي كشور در مواقع بروز قحطي ها و خشكسالي ها باشد .
در دنيا سه گونه شتر به نام شترهاي يك كوهانه، د.كوهانه و بي كوهانه وجود دارد كه دوگونه آن ، يعني يك كوهانه و دوكوهانه درايران پرورش مي يابد . مقاله حاضر به بررسي وضعيت شتر دوكوهانه در ايران مي پردازد .

 

[afsoon6282]

تاريخچه :
دانشمندان معتقدند كه برخلاف شتر يك كوهانه كه درجنوب عربستان اهلي شده است شتر دوكوهانه توسط عشاير كوچ نشين آسياي مركزي ،‌مغولستان و شمال چين اهلي شده اند و اين كوچ نشينان شتر دوكوهانه را به منظور حمل و نقل و كارهاي سخت اهلي كرده اند بعدها بر اثر پيشرفت تمدن و به وجود آمدن روستاها و دهكده ها و استقرار عشاير كوچ رو، از شتر دوكوهانه براي شخم زني و لشكركشي و استفاده از پشم و گوشت و پوست نيز استفاده شده است.
تاريخچه پرورش شتر دوكوهانه در چين به قرن ها قبل از ميلاد باز مي گردد و سلسله هاي مختلف پادشاهي چين از اين حيوان براي مقاصد گوناگون استفاده مي كرده اند.
تاريخچه حضور شتر دوكوهانه درايران روشن نيست ، هرچند كه دركتاب اوستا كتاب مقدس زرتشتيان كه بين سالهاي 530 تا 570 پيش از ميلاد نوشته شده است اشاره اي فراوان به شتر شده است اما مشخص نيست كه منظور از شتر كدام گونه آن است . برخي معتقدند كه منظور از شتر در اوستا شتر دوكوهانه بوده است و شتر يك كوهانه سال ها بعد و همزمان با فتوحات ايرانيان در بين النهرين، فلسطين و مصر به ايران وارد شده است . اين فرضيه مبتني بر نقش هايي است كه بر روي ديوارهاي تخت جمشيد ، كه در فاصله زماني بين قرن 6 يا 7 پيش از ميلاد ساخته شده مي باشد

اما استفاده از آن با افزايش تعداد شتر يك كوهانه رو به كاهش گذارده است در جاده ابريشم كه نقش بسيار مهمي را در تجارت دنياي قديم بازي مي كرد ، از شتر دوكوهانه جهت حمل و نقل ابريشم و ساير محصولات تجاري استفاده مي شد . استفاده وسيع از شتر يك كوهانه براي مقاصد عمومي ، ‌باركشي وميزان توليد سريع گوشت و شير منجر به عقب نشيني تدريجي شتر دوكوهانه به طرف مناطق شمالي وكشورهائي نظير قزاقستان ازبكستان مغولستان وغيره گرديد جايي كه شرايط آب و هوايي و ديگر شرايط اقليمي براي شتر يك كوهانه بسيار دشوار بوده و ناچار بوده اند كه از شتر دوكوهانه استفاده كنند. زيرا شترهاي دوكوهانه داراي سم هاي مقاومي براي راه رفتن در زمين هاي سنگلاخي بوده اند و همچنين به علت پشم وكرك زيادي كه در بدن داشته اند در هواي سرد و باد و طوفان هايي كه معمولاً در مناطق سرد و خشك مغولستان و دامنه كوه هاي هيماليا وجود داشته حفاظت مي شده اند و بنابر اين احتمال مي رود نسل شترهاي دوكوهانه موجود درايران از نسل شترهاي ترددي فوق باشد. تعداد فعلي شترهاي دوكوهانه در جهان حدود 2 ميليون نفر مي باشند كه در كشورهاي چين ، مغولستان و افغانستان و آسياي مركزي و به ميزان كمتر در ايران و تركيه و آذربايجان پراكنده اند . تعداد شترهاي دوكوهانه در ايران كمتر از يكصد نفر برآورد گرديده است كه در مناطق شمال غربي و شرق كشور ( استان اردبيل و گلستان) زيست مي كنند كه به علت عدم حمايت در تأمين آب و نهاده هاي دامي ( علوفه و ... ) و اعتبارات بانكي شترداران در حال انقراض جدي مي باشند.

 

[afsoon6282]

خصوصيات نژادهاي شتر دوكوهانه :
شترهاي دوكوهانه داراي استخوان هاي بزرگ و قوي، پاهاي نسبتاً كوتاه، كوهان گرد ، لب هاي بزرگ، پوشش پشمي ضخيم، كف پاهاي بزرگ و مسطح مي باشند . ميانگين محصول پشم وكرك آن ها ساليانه پنج كيلوگرم و در حيوانات نر بالغ ، بيش از هشت كيلوگرم و در نرهاي اخته شده به ده كيلوگرم مي رسد . رنگ شترهاي دوكوهانه، اغلب قهوه اي تيره بوده و وزن زنده آن ها به 750 تا 850 كيلوگرم مي رسد كه درنتيجه وزن لاشه آنها 375 تا 425 كيلوگرم مي باشد . دوره شيردهي آن ها 160 روز بوده و در يك دوره شيردهي 700 تا 800 ليتر شير توليد مي كنند كه از اين مقدار 300 ليتر براي مصرف انسان و بقيه به خوراك ديلاق ها مي رسد. شير آن ها از لحاظ ويتامين C خيلي غني بوده و مي توان از آن به راحتي فرآورده هاي لبني تهيه نمود كه اين امر در شترهاي يك كوهانه نياز به افزودن بعضي مواد از جمله كلريد كلسيم دارد. بلوغ آن ها در چهارسالگي بوده و جفتگيري آنها فصلي مي باشند. دوره آبستني آن ها 13 ماه طول مي كشد. به ازاي هر 16 تا 25 نفر شتر ماده دوكوهانه، يك نفر شتر نر دوكوهانه بسته به توان شتر نر و تغذيه آن جهت جفتگيري نياز مي باشد. ميانگين وزن ديلاق هاي آنها در بدو تولد به 35 كيلوگرم مي رسد.هر نفر شتر دوكوهانه روزانه در حدود 14 كيلوگرم ماده خشك مصرف مي كند. شتر ماده دوكوهانه روزانه در فصل تابستان 35 تا 40 ليتر و در فصل زمستان 20 تا 25 ليتر و شتر نر دوكوهانه در فصل تابستان 40 تا 55 ليتر و در فصل زمستان 20 تا 35 ليتر آب مي آشامد .
شتر دوكوهانه باتوجه به ساختمان بدني خاص خود به شرايط آب و هواي سرد خشك تطابق يافته است و قادر است در راه هاي كوهستاني و پربرف رفت و آمد نمايد. شتر دوكوهانه مي تواند در تابستان تا درجه حرارت 30 درجه سانتي گراد و در زمستان تا درجه حرارت 30ـ درجه سانتي گراد را به خوبي تحمل نمايد. متوسط باري را كه شتر دوكوهانه مي تواند حمل نمايد 100 تا 150 كيلوگرم مي باشد كه اين موضوع مستقيماً با وضع جسماني و مسافتي را كه بايد طي نمايد بستگي دارد و در مسافت هاي كوتاه (15ـ5 كيلومتر) مي توان مقدار بار را تا 250 و حتي 300 كيلوگرم افزايش داد .
Konrashov (1958) اندازه هاي متوسط بدن شتر دوكوهانه در چين را بدين شرح گزارش نموده است :
ارتفاع شتر تا بين دوكوهان در شتر در شتر ماده 180 سانتي متر و در شتر نر 185 سانتي متر و طول بدن در شتر ماده 163 سانتي متر و در شتر نر 168 سانتي متر مي باشد .
بلندي شترهاي دوكوهانه مغولستان بين 180 تا 200 سانتي متر و وزن متوسط زنده آنها 460 كيلوگرم است. قطر كوهان ها بين 35 تا 40 سانتي متر است كه درشترهاي فربه دوكوهان مجموعاً بيش از 100 كيلوگرم چربي دارند . شترهاي مغولستان سري كوچك، سينه اي پهن و پاهايي تقريباً مستقيم دارند .
بعضي از عشاير ايران شترهاي دوكوهانه نر را با شترهاي ماده يك كوهانه تلاقي مي دهند كه شترهاي دورگ حاصله در نسل اول يك كوهانه بوده و كوهان آن كشيده تر از كوهان شترهاي يك كوهانه مي باشد و در مجموع خوش اندام و داراي سركوچك،‌گردن كلفت و كشيده ، دم كوتاه، پشم بلند و مجعد روي پيشاني، پس سر و زير چانه بوده و يكي از خصوصيات مشخص آنها در نسل اول اين است كه هميشه سنگين تر از پدر و مادر خود بوده و وزن آنها به نهصد تا نهصد و پنجاه كيلوگرم مي رسد و داراي ظرفيت انجام كارهاي سخت تري نسبت به شتر دوكوهانه مي باشد .
عشاير كشورمان از اين دورگ ها جهت حمل بار بيشتر وعبور از مناطق صعب العبور كه شتر دوكوهانه قادر به رفتن از آنجا نمي باشد استفاده مي كنند. البته اين تلاقي بين اولاد نسل اول به بعد به لحاظ ضعيف و غيرطبيعي بودن و مرگ و مير زياد نتاج آنها توصيه نمي شود .
به نظر مي رسد كه در شرايط فعلي به علت قلت جمعيت آنها، وجود همخوني باعث خواهد گرديد كه انقراض نسل اين نوع شتر شديدتر گردد كه راه از بين بردن آن وارد نمودن خون جديد در گله مي باشد. بنا به تجربه شترداران يكي از راه هاي تكثير شترهاي دوكوهانه در كشور وارد نمودن خون جديد در گله، انجام تلاقي تدريجي بين دورگ هاي حاصله از تلاقي شتر نر دوكوهانه با ماده يك كوهانه وشتر ماده يك كوهانه با شتر نر دو كوهانه در طي سه نسل مي باشد كه نتايج حاصله در تلاقي تدريجي در نسل سوم (F3) ، شتر دوكوهانه با درجه خلوص خوني 94 درصد مي باشد .
به هرحال باتوجه به از بين رفتن نقش تدريجي شتر در حمل بار عشاير كه وسايل نقليه موتوري جايگزين آن مي گردد بايد به دنبال نقش ديگري براي حيوان گشت كه باتوجه به استعداد خوب توليد گوشت در اين نوع شترها و شترهاي دو رگ ، مي توان به تدريج شترداران فعلي آن مناطق را به سمت تكثير و پرورش و نگهداري گله هاي مادري شتر دوكوهانه و يا گله مخلوط دوكوهانه و يك كوهانه و همچنين نگهداري توأم چند نفر شتر دوكوهانه همراه با گله هاي گوسفندي با رعايت ظرفيت مراتع سوق داد كه باتوجه به وجود مراتع مختص چراي حيوان در مناطق و زيست اين دام همچنين باتوجه به نقش مثبت اين دام در خوردن علوفه هاي خاردار و داراي تيغ كه فرصت مناسب جهت تكثير گياهان خوش خوراك به مراتع مي دهد.
باتوجه به سياست هاي كلان دولت درامر خودكفائي گوشت و افزايش استقبال تدريجي مردم از مصرف گوشت شتر و همچنين ضرورت حفظ ذخاير ژنتيكي، جا دارد كه دولت با خدمات رساني بيشتر به شترداران از قبيل : تأمين آب شرب بهداشتي گله هاي شتر، تأمين علوفه مورد نياز در مواقع خشكسالي ، وام بانكي مورد نياز شتر داران و واگذاري مراتع به شترداران و ايجاد ايستگاه حفاظت ژنتيكي شتر دوكوهانه و تكثير و پرورش آن در زيستگاه ها وساير اقدامات مشابه ،اين دام را از خطر انقراض نجات دهد .

 

[زهرا فرشید]

افسونم عالی بود

فقط شرمنده که باز تشکرام غیر فعال شدن
ممنون
موفق باشی