تاریخچه
بابونه از قدیمی ترین گیاهان دارویی شناخته شده توسط انسان است. مردم مصر و یونان باستان از خواص دارویی آن مطلع بوده و برای درمان بعضی بیماری ها از این گیاه استفاده می کرده اند. دو تن از حکمای یونان باستان «پلینیوس» و «دیوسکورید» در تألیفات خود از بابونه به نام «کاماملون» یاد کرده و خواص درمانی آن را شرح داده اند.
مصریها، رومیها و یونانیان باستان از گلهای بابونه برای درمان آفتابزدگی، تب ها و قولنج استفاده می کردند. آلمانیها برای توصیف بابونه از عبارتی به نام "alles zutraut" استفاده می کنند که مفهوم این عبارت این است: "بابونه هر دردی را درمان می کند".
بابونه آلمانی برای مصریان و رومیان باستان یک گیاه شناخته شده بود و آن را به الهه خورشید تقدیم می کردند،چون بابونه آلمانی را داروی همه دردها می دانستند و از آن به عنوان آرام بخش،تسکین دهنده استفاده می کردند. بابونه آلمانی از قرن پانزدهم در اروپا به عنوان یک گیاه دارویی استفاده شد.
کشت انبوه بابونه آلمانی از قرن شانزدهم در کشور آلمان آغاز گردید وکشورهای پرتغال و فرانسه نیز از این گیاه جهت درمان بیماریها استفاده کردند. حتی در قرون وسطی از این گیاه جهت خوشبو کردن هوا استفاده می کردند و کف اتاق ها را با این گیاه می پو شاندند.
مشخصات گیاهشناسی
اختصاصات ظاهری گیاه
بابونه گیاهی است یکساله و علفی که سرمای زمستان را به خوبی تحمل می کند. در مناطق معتدله علف هرز یونجه و ذرت است. بابونه در عرض جغرافیایی 63-64 درجۀ شمالی در سطوح وسیعی می روید.
ریشۀ بابونه مخروطی شکل و کم و بیش سطحی است. ریشه در اواخر دورۀ رویش از انشعابهای فراوانی برخوردار می شود. ساقه استوانه ای شکل است. ارتفاع ساقه متفاوت و بسته به شرایط محل رویش بین 30-80 سانتی متر می باشد. شرایط اقلیمی نقش عمده ای در رشد، نمو و حتی شکل گل دارد. چنانچه بابونه در زمین های شور و غیر حاصلخیز بروید گیاهانی بسیار کوتاه(به ارتفاع 5 سانتی متر) با گلهای کوچک و ظریف تولید می کند. بابونه هایی که در این شرایط می رویند سالها واریته ای جداگانه( به نام سالینا) می دانستند و به علف مناطق شور( علف شور) معروف بود. پس از انتقال همان گیاه به شرایط اقلیمی مناسب ، گیاه به رشد و نمو طبیعی خود دست می یابدکه نشان دهندۀ تأثیر شرایط اقلیمی در رویش بابونه است.
برگها بسیار منقسم ،باریک، کشیده و نیزه ای شکل یا سوزنی می باشند. برگها صاف و فاقد کرک هستند و به صورت متناوب نسبت به یکدیگر قرار می گیرند.
گلهای بابونه در انتهای ساقه های اصلی و فرعی ظاهر می شوند و بصورت گل آذین کاپیتول می باشد، که دو نوع گلچه در گل آذین دیده می شود: گلچه های زبانه ای به رنگ سفید که از نظر جنسی ماده هستند و گلچه های لوله ای به رنگ زرد که دوجنسی می باشند.گلچه های لوله ای زرد رنگ است و در اوایل رویش نیم کروی است که با نمو کامل گلها و باز شدن گلچه های لوله ای کم و بیش مخروطی شکل(کله قندی) می شوند. قطر گلها متفاوت و بین1 تا 3 سانتی متر است.گلهای بعضی از گونه های جنس آنتمیس شباهت زیادی به گلهای بابونه دارند که هنگام برداشت باید کاملاً مورد توجه قرار گیرند. قسمت میانی این گلها ( گونه های جنس آنتمیس) قبل و پس از باز شدن به صورت نیمه کروی باقی می مانند( مخروطی شکل نمی شوند).
میوه، فندقه خاکستری رنگ یا زرد روشن به طول 1 تا 5/1 میلی متراست. میوه از دو قسمت تشکیل شده است. یک قسمت شامل دانه(بذر) است که 20-25 درصد میوه را تشکیل می دهد. قسمت دیگر همان گلچۀ لوله ای خشک شده است که 75-80 درصد بقیۀ طول میوه را تشکیل می دهد.که وزن هزار دانه اش 02/0 تا 03/0 گرم است.بذرهای بابونه 2-3 سال از قوۀ رویشی مناسبی برخوردارند. چنانچه بذرهای این گیاه در شرایط مناسب نگهداری شوند 10-15 سال قوۀ رویشی خود را حفظ می کنند. بذرها 6-8 روز پس از کشت سبز می شوند. رشد اولیه این گیاه کند است.اوایل بهار رشد گیاه سریع است و شاخه های متعددی تولید می کنند. بابونه شامل انواع بابونه اعم از بابونه آلمانی یا بابونه رومی (انگلیسی) است.
زمان گلدهی: زمان گلدهی بابونه متفاوت است و به رقم وشرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. گیاهان خودرو نسبت به گیاهان کشت شده زودتر به گل می نشینند. به طوری که در انواع خودرو اولین گلها در اواخر فروردین ظاهر می شوند. در انواع کشت شده گلدهی با تأخیر همراه است و اولین گلها اردیبهشت پدیدار می شوند. تمام گلها در مدت 10-16 روز ظاهر می شوند.
محل رویش و پراکندگی گیاه
بابونه آلمانی بومی مناطق معتدل مدیترانه و آسیای صغیرمی باشد ولی در شمال و جنوب آمریکا وهمچنین در نقاط مختلف اروپا و استرالیا می روید. این گیاه در چمنزارها و اراضی شنی می روید.
این گونه در ایران در شمال غربی اندیمشک، اطراف خرم آباد، اطراف شیراز و تهران به صورت خودرو یافت می شود.
بازار گیاه
کشورهای عمده تولید کننده این گیاه عبارتند از: مجارستان، روسیه، آرژانتین، آلمان، چک، اسلواک، فنلاند، مصر و اخیراً هندوستان.
کشت و پرورش گیاه
نیازهای اکولوژیکی
اگرچه بابونه در کشت پائیزه قادر است سرمای زمستان را تحمل کند ولی برای گلدهی نیازی به گذراندن سرما(بهاره شدن) ندارد، بطوری که در کشت بهاره گیاهان نیز به گل می روند. بذر بابونه در دمای 6-7 درجۀ سانتی گراد جوانه می زند. ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی بین 20-25 درجه سانتی گراد می باشد.
رشد و نمو بابونه در دمای روزانه بین 19-21 درجۀ سانتی گراد به خوبی انجام می گیرد. ولی بیشترین مقدار اسانس در درجه حرارت بین 20-25 درجه در گل ها ساخته و ذخیره می شود. بابونه به سرما حساس نیست ولی چنانچه در بهار در مرحله گلدهی با سرما مواجه شود تأثیر سویی بر عملکرد گل خواهد داشت.
بذر بابونه برای رویش احتیاج به نور دارد. این گیاه نیز در طول رویش به نور کافی نیاز دارد. به طوری که بابونه از مرحلۀ تشکیل غنچه تا کامل شدن گلها به مقادیر زیادی نور محتاج است. گیاهانی که در سایه کاشته می شوند مقادیر بسیار کم اسانس و کامازولن خواهند داشت . تحقیقات نشان می دهد که نور سبب افزایش اسانس و کامازولن می شود.
بابونه قادر به تحمل خشکی است ولی در مرحلۀ رویش بذر و همچنین در مرحلۀ تشکیل ساقه به مقادیر مناسبی آب نیاز دارد. تحقیقات نشان می دهد که آبیاری گیاهان در مرحلۀ پنجه زنی ، عملکرد گل را به طور قابل توجهی افزایش می دهد.
بابونه گیاهی شورپسند(هالوفیت) است ، اگر این گیاه در مناطق شور کشت شود ریشه قادر است 10 میلی گرم نمک در هر گرم ریشه ذخیره نماید. کشت بابونه در مناطق شور سبب کاهش عملکرد گل در مقایسه با گیاهان کشت شده در زمین های غیر شور می شود.
بابونه در هر نوع خاکی می روید، ولی خاکهای سبک شنی همراه با مقادیر فراوان ترکیبات آهکی خاکهای بسیار مناسبی برای کشت بابونه است. PH خاک برای بابونه بین 8/4 -8 مناسب است. تحقیقات نشان داده که بابونه را می توان در خاک های قلیایی با PH 9-2/9 نیز کشت کرد.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز
بابونه در طول رویش به خاک خاص و مواد و عناصر غذایی فراوان نیاز ندارد و آن را در هر خاکی حتی خاکهای غیر حاصلخیز و تهی از مواد و عناصر غذایی می توان کشت کرد. اگرچه با کشت بابونه در خاکهای غیر حاصلخیز می توان به مقدار قابل توجهی گل دست یافت ولی کشت این گیاه در خاکهای حاصلخیز به طور عمده ای سبب افزایش عملکرد گل می شود.
تحقیقات نشان می دهد که برای تولید هر 1000 کیلوگرم گل و 3000 کیلوگرم پیکر رویشی ، گیاهان 85 کیلوگرم اکسید پتاس، 53 کیلوگرم ازت و 21 کیلوگرم اکسید فسفر از خاک جذب می نمایند.چنانچه بابونه در خاکهای سنگین رسی یا نیمه رسی کشت شود تا یک سال به افزودن کودهای حیوانی یا شیمیایی نیازی نخواهد بود. در چنین شرایطی عملکرد گل مناسب است.ولی، از سالهای دوم به بعد باید به کوددهی زمین اقدام نمود.
افزودن 20-30 کیلوگرم در هکتار ازت و 20-30 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر به خاکهای تهی از مواد و عناصر غذایی نتایج مطلوبی در افزایش عملکرد گل خواهد داشت.چنانچه خاک از پتاس تهی باشد توصیه می شود با توجه به کمبود این عنصر مقادیر مناسبی اکسید پتاس به خاک اضافه شود.
افزودن مقادیر مناسب مواد و عناصر غذایی به خاکهای شنی نقش عمده ای در افزایش عملکرد گل دارد. افزودن 40-60 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر قبل از کاشت به خاکهایی با PH خنثی و غیر حاصلخیز سبب افزایش عملکرد گل می شود. افزودن 30-40 کیلوگرم در هکتار ازت در فصل بهار به صورت سرک نتایج مطلوبی افزایش عملکرد گل دارد.
چنانچه بابونه به صورت یک کشته تکثیر شود سه سال بعد از کشت مواد غذایی موجود در خاک کاهش می یابد.از این رو مقادیر مورد نیاز مواد غذایی به خصوص پتاسیم و فسفر به خاک ضرورت دارد . در کشت پائیزه افزودن مقادیر مناسبی ازت در فصل پائیز نقش عمده ای در رویش برگهای طوقه ای (پنجه زنی) دارد. در تکثیر یک کشته از سال دوم قبل از رویش گیاه ، افزودن 60-70 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر، 50-70 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس و 10-20 کیلوگرم در هکتار ازت نقش عمده ای در افزایش عملکرد گل و اسانس دارد. در فصل بهار افزودن 40-60 کیلوگرم در هکتار ازت به زمین هایی که بابونه کشت می شود ضروری است.
بابونه اگرچه سرمای زمستان را تحمل می کند ، ولی سرمازدگی در فصل بهار (فروردین – اردیبهشت) صدمه های زیادی به محصول وارد می کند. گیاهانی که در فصل بهار دچار سرمازدگی می شوند نه تنها برگهایشان زرد و رشد گیاه متوقف می شود بلکه عملکرد محصول گل به طور چشمگیری کاهش می یابد. در چنین مواقعی افزودن 30-40 کیلوگرم در هکتار ازت در اواخر اردیبهشت نقش موثری در کاهش خسارت دارد.
تأثیر مواد و عناصر غذایی بر عملکرد گل بابونه
زمان و فواصل کاشت
زمان مناسب برای کشت پائیزه نیمه دوم شهریور و برای کشت بهاره نیمۀ دوم اسفند است. زمان کاشت نقش عمده ای در عملکرد گل بابونه دارد. در کشت پائیزه و بهاره بذرها در ردیف هایی به فاصلۀ 12-15 سانتی متر در زمین اصلی کشت می شوند.
در سال اول کاشت برای هر هکتار زمین به 3-5/4 کیلوگرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز است. چنانچه بابونه به صورت یک کشته تکثیر شود از سال دوم به بعد باید از مقادیر کمتری بذر استفاده کرد. زیرا پس از برداشت گل بر اثر ریزش بذرها و رویش آنها باید به کاشت بذرها در نقاطی اقدام نمود که گیاهان تراکم کمتری دارند.
در کشت غیر مستقیم اواخر مهر زمان مناسبی برای کشت بذر در خزانۀ هوای آزاد است. نشاها 4-6 هفته بعد (اواخر آبان تا اوایل آذر) آمادۀ انتقال به زمین اصلی می شوند. فضای 30-40 سانتی متر مربع برای هر بوته در زمین اصلی سبب تولید حداکثر مقدار محصول گل و اسانس می شود. در کشت غیر مستقیم برای هر هکتار زمین به5/0-8/0 کیلوگرم بذر نیاز می باشد.
تأثیر زمان کاشت در عملکرد گل بابونه
روش کاشت
کشت بابونه توسط بذر انجام می گیرد. در کشت مستقیم اعم از کشت بهاره یا پائیزه پس از آبیاری زمین به کاشت ردیفی بابونه اقدام می شود. از آنجا که نور نقش عمده ای در جوانه زنی بذر دارد بذرها را باید به صورت سطحی در زمین کشت کرد. پس از کاشت غلتک مناسبی باید زده شود و از به کار بردن وسایلی که سبب به هم خوردن نظم ردیفها و پراکنده شدن بذرهای کشت شده شود باید پرهیز کرد.
در بعضی کشورها تکثیر بابونه به صورت یک کشته صورت می گیرد. این روش از آن جهت مناسب است که بذرها پس از رسیدن ریزش کرده و با بارندگی های پائیز سبز می شوند.در تکثیر یک کشته، قسمت هایی از زمین که گیاهان تراکم کمتری دارند باید کشت شود.
در کشت غیرمستقیم در زمان مناسب بذرها را در خزانه ای که بستر آن به همین منظور آماده شده باید کشت کرد. پس از کاشت سطحی بذر ، به منظور ایجاد تراکم در بستر سطحی خاک غلتک مناسبی باید زده شود. در زمان مناسب نشاها را به زمین اصلی منتقل و زمین را بلافاصله آبیاری می کنند. از آنجا که کشت بابونه هزینۀ زیادی را صرف می کند از این روش فقط در موارد ضروری استفاده می شود.
تناوب کاشت
بابونه را باید با گیاهانی به تناوب کشت کرد که زود برداشت شود و زمان کافی برای آماده سازی زمین در ماه های مرداد- شهریور وجود داشته باشد. تناوب کشت بابونه با گیاهانی مناسب است که سبب گسترش علف های هرز نشوند( مانند لوبیا ، خردل و نخود و...) تناوب کاشت بابونه با گیاهانی که بذرهای آنها به سهولت ریزش می کنند ( مانند غلات و اکثر گیاهان تیرۀ چتریان) مناسب نیست، زیرا ریزش بذرهای این گیاهان سبب گسترش علف های هرز می شوند.
چون بابونه به علف کشهای با مادۀ مؤثره تریازین حساس است لذا تناوب کاشت با گیاهانی مانند شوید ، گشنیز، زیرۀ سیاه و... که به علف کش مذکور مقاوم هستند مناسب نیست.
بابونه را می توان به صورت یک کشته( چند سال در یک زمین) کشت کرد. در این مورد 10 و یا حتی 100 سال می توان به کشت بابونه در یک زمین اقدام نمود. بعضی از کشورها مانند روسیه یا آلمان به مدت پنج سال اقدام به کشت این گیاه در یک زمین می کنند. کیفیت زمین و نوع علف های هرز نقش عمده ای در تعیین مدت زمان کاشت در یک زمین دارد. در صورتی که از روش یک کشته برای کاشت بابونه استفاده شود هر دو تا سه سال یا هر چهار تا پنج سال (بستگی به کیفیت خاک دارد) باید به مبارزه با علف های هرز زمین موردنظر پرداخت. از آن جا که چهار تا پنج سال پس از کاشت بابونه در یک منطقه ، ممکن است علف های هرز آن منطقه به علف کشهای مورد استفاده مقاوم گردند، توصیه می شود که پس از این مدت بابونه را در مکان دیگری کشت کرد.
آماده سازی زمین
پس از برداشت گیاهان قبل( گیاهانی که با بابونه به تناوب کشت می شوند) باید زمین را برای کشت بابونه آماده کرد. انجام شخم در زمین هایی که بابونه کشت می شود مناسب نیست مگر در مواقع ضروری. پس از شکستن سله ها و خرد کردن کلوخه ها و تسطیح زمین ، بستر را برای کاشت بذر آماده می کنند.
مراقبت و نگهداری
آبیاری منظم(بابونه کمی خشکی دوست است) و نور فراوان و مبارزه با علف های هرز در ابتدای رشد گیاهچه ها(این گیاه رشد بطئی دارد)، نقش مهمی در افزایش عملکرد گل دارد.برای مبارزه با علف های هرز بابونه از علف کش مالوران به مقدار 3-4 کیلوگرم در هکتار به صورت محلول پاشی می توان استفاده کرد. زمان مناسب برای استفاده از این علف کش اواسط فروردین ماه است. این علف کش تأثیر سویی بر گیاه بابونه ندارد و می توان تا مرحلۀ دو تا سه برگی از آن استفاده نمود.
تا قبل از به ساقه رفتن بابونه از علف کش سیس 67 پروپ به مقدار 8/1-2 کیلوگرم در هکتار می توان استفاده کرد. تا قبل از به گل رفتن بابونه می توان از علف کش آفالون به مقدار 3-4 کیلوگرم در هکتار استفاده کرد. اگرچه استفاده از این علف کش برای بابونه مضر نیست ولی گلدهی را به تأخیر می اندازد.
در تکثیر یک کشته چنانچه علف های هرز به علف کشهای مذکور مقاوم شده باشند می توان از علف کش فوسیلاد به مقدار 2/1-2 لیتر در هکتار به صورت محلول پاشی استفاده نمود. برای تسریع در رشد و نمو و افزایش عملکرد گل توصیه می شود از علف کش و محلول های غذایی ( مانند محلول 4/0 درصد واکسال) به صورت مخلوط استفاده کرد.
پس از اولین برداشت گل، کاربرد محلولهای غذایی در تشکیل مجدد گل بسیار مؤثر است. اگرچه بابونه کم و بیش به کم آبی مقاوم است ولی در مواقعی که هوا برای مدتی خشک باشد و بارندگی کافی نباشد باید به آبیاری گیاهان اقدام نمود.
جمع آوری محصول
برداشت بابونه کمی مشکل است چون در فصل برداشت، گلها به صورت غیرهمزمان می رسند و بوته ها هم دائما گل می دهند و هر چند روز یکبار بایستی برداشت صورت گیرد. هنگام برداشت، گلها بـه همراه 5 سانتیمتر از دمگل برداشـت می شوند.برداشت گل به همراه مقدار بیشتری دمگل سبب کاهش کیفیت اسانس می شود.
برداشت به موقع گلها بسیار مهم است و نقش مهمی در کیفیت و کمیت اسانس دارد. اگر گلها زودتر یا دیرتر از موعد مقرّر برداشت شوند در کاهش کیفیت مواد مؤثره نقش مؤثری دارند. اسانس از بدو تشکیل غنچه در گلها تشکیل می شود. و تا باز شدن گلها به تدریج بر مقدار آن اضافه می شود. گلها هنگامی که کاملاً باز می شوند( گلچه های سفید رنگ زبانه ای به صورت افقی قرار می گیرند) از بیشترین مقدار اسانس برخوردارند. پس از این مرحله از مقدار اسانس و کامازولن به تدریج کاسته می شود.3 تا 4 بار در سال گل ها را می توان برداشت کرد.
مقدار اسانس گلها در ساعات مختلف شبانه روز متفاوت است. ظهر هنگام تابش آفتاب ، گلها از بیشترین مقدار اسانس برخوردارند. برداشت گلها در روزهای ابری و سرد مناسب نیست و در این شرایط ازمقدار اسانس و کامازولن آن کاسته می شود.
برداشت گلها توسط کارگر هزینۀ زیادی دربر دارد و تنها در سطوح کوچک کشت می توان با کارگر محصول را برداشت نمود. ولی در سطوح وسیع کشت، برداشت تنها با ماشین های برداشت گل بابونه صورت می گیرد.گلهایی که با دست برداشت می شوند در مقایسه با گلهای برداشت شده با ماشین کیفیت مناسب تری دارند.
گلها را پس از برداشت بلافاصله باید خشک کرد. تأخیر در خشک کردن گلها سبب تغییر رنگ و کاهش کیفیت و کمیّت اسانس آنها می شود. چنانچه پس از برداشت گل امکان خشک کردن آنها نباشد، یا اگر وسیله برای انتقال آنها به کارخانه برای خشک کردن موجود نباشد، آنها را حتی برای مدت کوتاهی نباید نگهداری کرد. در این شرایط گلها باید در سایه پهن نمود تا از رطوبت آنها کاسته شود. هرچند می توان آنها را در هوای آزاد خشک کرد ولی استفاده از خشک کنهای الکتریکی برای خشک کردن آنها نتایج مطلوبی را به همراه دارد. گلهای خشک شده توسط خشک کنهای الکتریکی از رنگ مطلوب تری برخوردار می شوند. درجه حرارت مناسب برای خشک کردن گلها با استفاده از خشک کنهای الکتریکی 35-60 درجۀ سانتی گراد است.
پس از خشک شدن گلها باید آنها را از ساقه و سایر اندامهای نامناسب پاک کرد. عملکرد گل به شدت به شرایط اقلیمی محل رویش ، روش کشت و روش برداشت گل بستگی دارد. عملکرد گل بابونۀ تازه 5/0 – 2 تن در هکتار است که پس از خشک شدن، 1/0-4/0 تن گل خشک به دست می آید.
جمع آوری بذر
زمان مناسب برای برداشت بذر هنگامی است که گلچه های زبانه ای از حالت افقی خارج شده و به صورت عمودی (به طرف پائین) درآیند.در این مرحله رنگ گلچه های لوله ای قهوه ای تیره می شود. جمع آوری بذر زودتر از زمان مذکور مناسب نیست زیرا قوۀ رویشی بذرها به شدت کاهش می یابد. چنانچه بذرها با تأخیر برداشت شوند عملکرد بذر به شدت کاهش می یابد. زیرا، با کوچکترین ضربه یا وزش باد بذرها به اطراف پراکنده می شوند. پس از برداشت بذر، آنها را باید تمییز و در محل مناسبی نگهداری نمود. مقدار عملکرد بذر 30-150 کیلوگرم در هکتاراست.
قسمت های مورد استفاده
قسمت مورد استفاده دارویی بابونه آلمانی کاپیتول خشک شده آن است.
زمان بهره برداری
بهترین زمان بهره برداری از بابونه زمانی است که گلها کاملاً باز شده باشند.
ویژگیهای دارویی و درمانی
ترکیبات شیمیایی و اسانسهای گیاه
مقدار اسانس گلها متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و بین 4/0-5/1 درصد است. 12-20 درصد اسانس را کامازولن(نقش مؤثری در معالجۀ تورم دارد) تشکیل می دهد. کامازولن یک سزکویی ترپن است که از مادۀپیش ساز " پروکامازولن " (ماتریسین) تحت تأثیر حرارت به وجود می آید. از ترکیب های مهم دیگر اسانس بابونه می توان از بیزابلول ، اکسید بیزابلول و فارنزن نام برد.
فلاونوئیدها از دیگر ترکیبات گل بابونه هستند. مهمترین این فلاونوئیدها عبارتند از: آپی جنین، آپی جنین-7- گلی کوزید، لوتئولین.
ویتامین ث، کومارین ها ، مواد موسیلاژی و ترکیبات پکتینی نیز از ترکیبات دیگر گل بابونه هستند.
طرز تهیه اسانس
اسانس در قسمت پائینی گلچه های لوله ای به شکل قطراتی کروی در کیسه ها و مجاری ترشحی شیزوژن که با ایجاد شکاف در جدار حد فاصل سلولها به وجود می آیند تشکیل می شود.
رنگ اسانس به مقدار کامازولن موجود در آن بستگی دارد.در صورتی که اسانس به روش تقطیر با بخار آب بدست آید، پروکامازولن بی رنگ به کامازولن آبی رنگ تبدیل می شود.هرچقدر مقدار کامازولن بیشتر باشد اسانس به رنگ آبی تیره( شبیه جوهر آبی رنگ) مایل تر است.اسانس هایی که از مقدار زیادی کامازولن و بیزابلول برخوردار باشند اسانس های با کیفیت خوب خوانده می شوند.
تمام اعضای گیاه بابونه آلمانی دارای اسانس بسیار قوی شامل نوعی الکل بنام بورنئول یاکامفول است. حدود یک تا هشت درصد اسانس در گیاه وجود دارد.رنگ این اسانس آبی روشن است ولی در اثر کهنه شدن به رنگ زرد مایل به قهوه ای در می آید. بوی این اسانس بسیار قوی و طعم آن معطر است.
فرآورده ها
قطره بابونه، چای کیسه ای بابونه، از اجزا قطره پروستاتان، محلول خوراکی رها، پودر شیرینوش، پودر کارامین، محلول کامی سل، کرم کامیل، محلول کامیلان، قطره گاسترولان.
بابونه از قدیمی ترین گیاهان دارویی شناخته شده توسط انسان است. مردم مصر و یونان باستان از خواص دارویی آن مطلع بوده و برای درمان بعضی بیماری ها از این گیاه استفاده می کرده اند. دو تن از حکمای یونان باستان «پلینیوس» و «دیوسکورید» در تألیفات خود از بابونه به نام «کاماملون» یاد کرده و خواص درمانی آن را شرح داده اند.
مصریها، رومیها و یونانیان باستان از گلهای بابونه برای درمان آفتابزدگی، تب ها و قولنج استفاده می کردند. آلمانیها برای توصیف بابونه از عبارتی به نام "alles zutraut" استفاده می کنند که مفهوم این عبارت این است: "بابونه هر دردی را درمان می کند".
بابونه آلمانی برای مصریان و رومیان باستان یک گیاه شناخته شده بود و آن را به الهه خورشید تقدیم می کردند،چون بابونه آلمانی را داروی همه دردها می دانستند و از آن به عنوان آرام بخش،تسکین دهنده استفاده می کردند. بابونه آلمانی از قرن پانزدهم در اروپا به عنوان یک گیاه دارویی استفاده شد.
کشت انبوه بابونه آلمانی از قرن شانزدهم در کشور آلمان آغاز گردید وکشورهای پرتغال و فرانسه نیز از این گیاه جهت درمان بیماریها استفاده کردند. حتی در قرون وسطی از این گیاه جهت خوشبو کردن هوا استفاده می کردند و کف اتاق ها را با این گیاه می پو شاندند.
مشخصات گیاهشناسی
اختصاصات ظاهری گیاه
بابونه گیاهی است یکساله و علفی که سرمای زمستان را به خوبی تحمل می کند. در مناطق معتدله علف هرز یونجه و ذرت است. بابونه در عرض جغرافیایی 63-64 درجۀ شمالی در سطوح وسیعی می روید.
ریشۀ بابونه مخروطی شکل و کم و بیش سطحی است. ریشه در اواخر دورۀ رویش از انشعابهای فراوانی برخوردار می شود. ساقه استوانه ای شکل است. ارتفاع ساقه متفاوت و بسته به شرایط محل رویش بین 30-80 سانتی متر می باشد. شرایط اقلیمی نقش عمده ای در رشد، نمو و حتی شکل گل دارد. چنانچه بابونه در زمین های شور و غیر حاصلخیز بروید گیاهانی بسیار کوتاه(به ارتفاع 5 سانتی متر) با گلهای کوچک و ظریف تولید می کند. بابونه هایی که در این شرایط می رویند سالها واریته ای جداگانه( به نام سالینا) می دانستند و به علف مناطق شور( علف شور) معروف بود. پس از انتقال همان گیاه به شرایط اقلیمی مناسب ، گیاه به رشد و نمو طبیعی خود دست می یابدکه نشان دهندۀ تأثیر شرایط اقلیمی در رویش بابونه است.
برگها بسیار منقسم ،باریک، کشیده و نیزه ای شکل یا سوزنی می باشند. برگها صاف و فاقد کرک هستند و به صورت متناوب نسبت به یکدیگر قرار می گیرند.
گلهای بابونه در انتهای ساقه های اصلی و فرعی ظاهر می شوند و بصورت گل آذین کاپیتول می باشد، که دو نوع گلچه در گل آذین دیده می شود: گلچه های زبانه ای به رنگ سفید که از نظر جنسی ماده هستند و گلچه های لوله ای به رنگ زرد که دوجنسی می باشند.گلچه های لوله ای زرد رنگ است و در اوایل رویش نیم کروی است که با نمو کامل گلها و باز شدن گلچه های لوله ای کم و بیش مخروطی شکل(کله قندی) می شوند. قطر گلها متفاوت و بین1 تا 3 سانتی متر است.گلهای بعضی از گونه های جنس آنتمیس شباهت زیادی به گلهای بابونه دارند که هنگام برداشت باید کاملاً مورد توجه قرار گیرند. قسمت میانی این گلها ( گونه های جنس آنتمیس) قبل و پس از باز شدن به صورت نیمه کروی باقی می مانند( مخروطی شکل نمی شوند).
میوه، فندقه خاکستری رنگ یا زرد روشن به طول 1 تا 5/1 میلی متراست. میوه از دو قسمت تشکیل شده است. یک قسمت شامل دانه(بذر) است که 20-25 درصد میوه را تشکیل می دهد. قسمت دیگر همان گلچۀ لوله ای خشک شده است که 75-80 درصد بقیۀ طول میوه را تشکیل می دهد.که وزن هزار دانه اش 02/0 تا 03/0 گرم است.بذرهای بابونه 2-3 سال از قوۀ رویشی مناسبی برخوردارند. چنانچه بذرهای این گیاه در شرایط مناسب نگهداری شوند 10-15 سال قوۀ رویشی خود را حفظ می کنند. بذرها 6-8 روز پس از کشت سبز می شوند. رشد اولیه این گیاه کند است.اوایل بهار رشد گیاه سریع است و شاخه های متعددی تولید می کنند. بابونه شامل انواع بابونه اعم از بابونه آلمانی یا بابونه رومی (انگلیسی) است.
زمان گلدهی: زمان گلدهی بابونه متفاوت است و به رقم وشرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. گیاهان خودرو نسبت به گیاهان کشت شده زودتر به گل می نشینند. به طوری که در انواع خودرو اولین گلها در اواخر فروردین ظاهر می شوند. در انواع کشت شده گلدهی با تأخیر همراه است و اولین گلها اردیبهشت پدیدار می شوند. تمام گلها در مدت 10-16 روز ظاهر می شوند.
محل رویش و پراکندگی گیاه
بابونه آلمانی بومی مناطق معتدل مدیترانه و آسیای صغیرمی باشد ولی در شمال و جنوب آمریکا وهمچنین در نقاط مختلف اروپا و استرالیا می روید. این گیاه در چمنزارها و اراضی شنی می روید.
این گونه در ایران در شمال غربی اندیمشک، اطراف خرم آباد، اطراف شیراز و تهران به صورت خودرو یافت می شود.
بازار گیاه
کشورهای عمده تولید کننده این گیاه عبارتند از: مجارستان، روسیه، آرژانتین، آلمان، چک، اسلواک، فنلاند، مصر و اخیراً هندوستان.
کشت و پرورش گیاه
نیازهای اکولوژیکی
اگرچه بابونه در کشت پائیزه قادر است سرمای زمستان را تحمل کند ولی برای گلدهی نیازی به گذراندن سرما(بهاره شدن) ندارد، بطوری که در کشت بهاره گیاهان نیز به گل می روند. بذر بابونه در دمای 6-7 درجۀ سانتی گراد جوانه می زند. ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی بین 20-25 درجه سانتی گراد می باشد.
رشد و نمو بابونه در دمای روزانه بین 19-21 درجۀ سانتی گراد به خوبی انجام می گیرد. ولی بیشترین مقدار اسانس در درجه حرارت بین 20-25 درجه در گل ها ساخته و ذخیره می شود. بابونه به سرما حساس نیست ولی چنانچه در بهار در مرحله گلدهی با سرما مواجه شود تأثیر سویی بر عملکرد گل خواهد داشت.
بذر بابونه برای رویش احتیاج به نور دارد. این گیاه نیز در طول رویش به نور کافی نیاز دارد. به طوری که بابونه از مرحلۀ تشکیل غنچه تا کامل شدن گلها به مقادیر زیادی نور محتاج است. گیاهانی که در سایه کاشته می شوند مقادیر بسیار کم اسانس و کامازولن خواهند داشت . تحقیقات نشان می دهد که نور سبب افزایش اسانس و کامازولن می شود.
بابونه قادر به تحمل خشکی است ولی در مرحلۀ رویش بذر و همچنین در مرحلۀ تشکیل ساقه به مقادیر مناسبی آب نیاز دارد. تحقیقات نشان می دهد که آبیاری گیاهان در مرحلۀ پنجه زنی ، عملکرد گل را به طور قابل توجهی افزایش می دهد.
بابونه گیاهی شورپسند(هالوفیت) است ، اگر این گیاه در مناطق شور کشت شود ریشه قادر است 10 میلی گرم نمک در هر گرم ریشه ذخیره نماید. کشت بابونه در مناطق شور سبب کاهش عملکرد گل در مقایسه با گیاهان کشت شده در زمین های غیر شور می شود.
بابونه در هر نوع خاکی می روید، ولی خاکهای سبک شنی همراه با مقادیر فراوان ترکیبات آهکی خاکهای بسیار مناسبی برای کشت بابونه است. PH خاک برای بابونه بین 8/4 -8 مناسب است. تحقیقات نشان داده که بابونه را می توان در خاک های قلیایی با PH 9-2/9 نیز کشت کرد.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز
بابونه در طول رویش به خاک خاص و مواد و عناصر غذایی فراوان نیاز ندارد و آن را در هر خاکی حتی خاکهای غیر حاصلخیز و تهی از مواد و عناصر غذایی می توان کشت کرد. اگرچه با کشت بابونه در خاکهای غیر حاصلخیز می توان به مقدار قابل توجهی گل دست یافت ولی کشت این گیاه در خاکهای حاصلخیز به طور عمده ای سبب افزایش عملکرد گل می شود.
تحقیقات نشان می دهد که برای تولید هر 1000 کیلوگرم گل و 3000 کیلوگرم پیکر رویشی ، گیاهان 85 کیلوگرم اکسید پتاس، 53 کیلوگرم ازت و 21 کیلوگرم اکسید فسفر از خاک جذب می نمایند.چنانچه بابونه در خاکهای سنگین رسی یا نیمه رسی کشت شود تا یک سال به افزودن کودهای حیوانی یا شیمیایی نیازی نخواهد بود. در چنین شرایطی عملکرد گل مناسب است.ولی، از سالهای دوم به بعد باید به کوددهی زمین اقدام نمود.
افزودن 20-30 کیلوگرم در هکتار ازت و 20-30 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر به خاکهای تهی از مواد و عناصر غذایی نتایج مطلوبی در افزایش عملکرد گل خواهد داشت.چنانچه خاک از پتاس تهی باشد توصیه می شود با توجه به کمبود این عنصر مقادیر مناسبی اکسید پتاس به خاک اضافه شود.
افزودن مقادیر مناسب مواد و عناصر غذایی به خاکهای شنی نقش عمده ای در افزایش عملکرد گل دارد. افزودن 40-60 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر قبل از کاشت به خاکهایی با PH خنثی و غیر حاصلخیز سبب افزایش عملکرد گل می شود. افزودن 30-40 کیلوگرم در هکتار ازت در فصل بهار به صورت سرک نتایج مطلوبی افزایش عملکرد گل دارد.
چنانچه بابونه به صورت یک کشته تکثیر شود سه سال بعد از کشت مواد غذایی موجود در خاک کاهش می یابد.از این رو مقادیر مورد نیاز مواد غذایی به خصوص پتاسیم و فسفر به خاک ضرورت دارد . در کشت پائیزه افزودن مقادیر مناسبی ازت در فصل پائیز نقش عمده ای در رویش برگهای طوقه ای (پنجه زنی) دارد. در تکثیر یک کشته از سال دوم قبل از رویش گیاه ، افزودن 60-70 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر، 50-70 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس و 10-20 کیلوگرم در هکتار ازت نقش عمده ای در افزایش عملکرد گل و اسانس دارد. در فصل بهار افزودن 40-60 کیلوگرم در هکتار ازت به زمین هایی که بابونه کشت می شود ضروری است.
بابونه اگرچه سرمای زمستان را تحمل می کند ، ولی سرمازدگی در فصل بهار (فروردین – اردیبهشت) صدمه های زیادی به محصول وارد می کند. گیاهانی که در فصل بهار دچار سرمازدگی می شوند نه تنها برگهایشان زرد و رشد گیاه متوقف می شود بلکه عملکرد محصول گل به طور چشمگیری کاهش می یابد. در چنین مواقعی افزودن 30-40 کیلوگرم در هکتار ازت در اواخر اردیبهشت نقش موثری در کاهش خسارت دارد.
تأثیر مواد و عناصر غذایی بر عملکرد گل بابونه
| مواد و عناصر غذایی"کیلوگرم در هکتار" | عملکرد گل تازه" کیلوگرم در هکتار" | |||
| ازت | اکسید فسفر | اکسید پتاس | عملکرد گل تازه | 50 کیلوگرم در هکتار ، ازت به صورت سرک |
| - | - | - | 75 | 250 |
| - | 34 | - | 75 | 225 |
| - | 68 | - | 100 | 175 |
| - | 34 | 34 | 75 | 200 |
| - | 68 | 51 | 200 | 250 |
| - | 34 | 51 | 166 | 233 |
| 12 | 71 | 71 | 350 | 450 |
| 60 | 119 | 119 | 425 | 475 |
زمان و فواصل کاشت
زمان مناسب برای کشت پائیزه نیمه دوم شهریور و برای کشت بهاره نیمۀ دوم اسفند است. زمان کاشت نقش عمده ای در عملکرد گل بابونه دارد. در کشت پائیزه و بهاره بذرها در ردیف هایی به فاصلۀ 12-15 سانتی متر در زمین اصلی کشت می شوند.
در سال اول کاشت برای هر هکتار زمین به 3-5/4 کیلوگرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز است. چنانچه بابونه به صورت یک کشته تکثیر شود از سال دوم به بعد باید از مقادیر کمتری بذر استفاده کرد. زیرا پس از برداشت گل بر اثر ریزش بذرها و رویش آنها باید به کاشت بذرها در نقاطی اقدام نمود که گیاهان تراکم کمتری دارند.
در کشت غیر مستقیم اواخر مهر زمان مناسبی برای کشت بذر در خزانۀ هوای آزاد است. نشاها 4-6 هفته بعد (اواخر آبان تا اوایل آذر) آمادۀ انتقال به زمین اصلی می شوند. فضای 30-40 سانتی متر مربع برای هر بوته در زمین اصلی سبب تولید حداکثر مقدار محصول گل و اسانس می شود. در کشت غیر مستقیم برای هر هکتار زمین به5/0-8/0 کیلوگرم بذر نیاز می باشد.
تأثیر زمان کاشت در عملکرد گل بابونه
| زمان کاشت | عملکرد گل خشک " کیلوگرم در هکتار" |
| کاشت پائیزه 22 تا 25 تیر 12 تا 15 مرداد 2 تا 4 شهریور 23 تا 26 شهریور 13 تا 16 مهر 4 تا 7 آبان کاشت بهاره 10 تا 25 اسفند 24 اسفند تا 12 فروردین 4 تا 62 فروردین 5 تا 22 اردیبهشت 19 اردیبهشت تا 5 خرداد | 688 683 737 739 600 528 447 311 170 137 59 |
روش کاشت
کشت بابونه توسط بذر انجام می گیرد. در کشت مستقیم اعم از کشت بهاره یا پائیزه پس از آبیاری زمین به کاشت ردیفی بابونه اقدام می شود. از آنجا که نور نقش عمده ای در جوانه زنی بذر دارد بذرها را باید به صورت سطحی در زمین کشت کرد. پس از کاشت غلتک مناسبی باید زده شود و از به کار بردن وسایلی که سبب به هم خوردن نظم ردیفها و پراکنده شدن بذرهای کشت شده شود باید پرهیز کرد.
در بعضی کشورها تکثیر بابونه به صورت یک کشته صورت می گیرد. این روش از آن جهت مناسب است که بذرها پس از رسیدن ریزش کرده و با بارندگی های پائیز سبز می شوند.در تکثیر یک کشته، قسمت هایی از زمین که گیاهان تراکم کمتری دارند باید کشت شود.
در کشت غیرمستقیم در زمان مناسب بذرها را در خزانه ای که بستر آن به همین منظور آماده شده باید کشت کرد. پس از کاشت سطحی بذر ، به منظور ایجاد تراکم در بستر سطحی خاک غلتک مناسبی باید زده شود. در زمان مناسب نشاها را به زمین اصلی منتقل و زمین را بلافاصله آبیاری می کنند. از آنجا که کشت بابونه هزینۀ زیادی را صرف می کند از این روش فقط در موارد ضروری استفاده می شود.
تناوب کاشت
بابونه را باید با گیاهانی به تناوب کشت کرد که زود برداشت شود و زمان کافی برای آماده سازی زمین در ماه های مرداد- شهریور وجود داشته باشد. تناوب کشت بابونه با گیاهانی مناسب است که سبب گسترش علف های هرز نشوند( مانند لوبیا ، خردل و نخود و...) تناوب کاشت بابونه با گیاهانی که بذرهای آنها به سهولت ریزش می کنند ( مانند غلات و اکثر گیاهان تیرۀ چتریان) مناسب نیست، زیرا ریزش بذرهای این گیاهان سبب گسترش علف های هرز می شوند.
چون بابونه به علف کشهای با مادۀ مؤثره تریازین حساس است لذا تناوب کاشت با گیاهانی مانند شوید ، گشنیز، زیرۀ سیاه و... که به علف کش مذکور مقاوم هستند مناسب نیست.
بابونه را می توان به صورت یک کشته( چند سال در یک زمین) کشت کرد. در این مورد 10 و یا حتی 100 سال می توان به کشت بابونه در یک زمین اقدام نمود. بعضی از کشورها مانند روسیه یا آلمان به مدت پنج سال اقدام به کشت این گیاه در یک زمین می کنند. کیفیت زمین و نوع علف های هرز نقش عمده ای در تعیین مدت زمان کاشت در یک زمین دارد. در صورتی که از روش یک کشته برای کاشت بابونه استفاده شود هر دو تا سه سال یا هر چهار تا پنج سال (بستگی به کیفیت خاک دارد) باید به مبارزه با علف های هرز زمین موردنظر پرداخت. از آن جا که چهار تا پنج سال پس از کاشت بابونه در یک منطقه ، ممکن است علف های هرز آن منطقه به علف کشهای مورد استفاده مقاوم گردند، توصیه می شود که پس از این مدت بابونه را در مکان دیگری کشت کرد.
آماده سازی زمین
پس از برداشت گیاهان قبل( گیاهانی که با بابونه به تناوب کشت می شوند) باید زمین را برای کشت بابونه آماده کرد. انجام شخم در زمین هایی که بابونه کشت می شود مناسب نیست مگر در مواقع ضروری. پس از شکستن سله ها و خرد کردن کلوخه ها و تسطیح زمین ، بستر را برای کاشت بذر آماده می کنند.
مراقبت و نگهداری
آبیاری منظم(بابونه کمی خشکی دوست است) و نور فراوان و مبارزه با علف های هرز در ابتدای رشد گیاهچه ها(این گیاه رشد بطئی دارد)، نقش مهمی در افزایش عملکرد گل دارد.برای مبارزه با علف های هرز بابونه از علف کش مالوران به مقدار 3-4 کیلوگرم در هکتار به صورت محلول پاشی می توان استفاده کرد. زمان مناسب برای استفاده از این علف کش اواسط فروردین ماه است. این علف کش تأثیر سویی بر گیاه بابونه ندارد و می توان تا مرحلۀ دو تا سه برگی از آن استفاده نمود.
تا قبل از به ساقه رفتن بابونه از علف کش سیس 67 پروپ به مقدار 8/1-2 کیلوگرم در هکتار می توان استفاده کرد. تا قبل از به گل رفتن بابونه می توان از علف کش آفالون به مقدار 3-4 کیلوگرم در هکتار استفاده کرد. اگرچه استفاده از این علف کش برای بابونه مضر نیست ولی گلدهی را به تأخیر می اندازد.
در تکثیر یک کشته چنانچه علف های هرز به علف کشهای مذکور مقاوم شده باشند می توان از علف کش فوسیلاد به مقدار 2/1-2 لیتر در هکتار به صورت محلول پاشی استفاده نمود. برای تسریع در رشد و نمو و افزایش عملکرد گل توصیه می شود از علف کش و محلول های غذایی ( مانند محلول 4/0 درصد واکسال) به صورت مخلوط استفاده کرد.
پس از اولین برداشت گل، کاربرد محلولهای غذایی در تشکیل مجدد گل بسیار مؤثر است. اگرچه بابونه کم و بیش به کم آبی مقاوم است ولی در مواقعی که هوا برای مدتی خشک باشد و بارندگی کافی نباشد باید به آبیاری گیاهان اقدام نمود.
جمع آوری محصول
برداشت بابونه کمی مشکل است چون در فصل برداشت، گلها به صورت غیرهمزمان می رسند و بوته ها هم دائما گل می دهند و هر چند روز یکبار بایستی برداشت صورت گیرد. هنگام برداشت، گلها بـه همراه 5 سانتیمتر از دمگل برداشـت می شوند.برداشت گل به همراه مقدار بیشتری دمگل سبب کاهش کیفیت اسانس می شود.
برداشت به موقع گلها بسیار مهم است و نقش مهمی در کیفیت و کمیت اسانس دارد. اگر گلها زودتر یا دیرتر از موعد مقرّر برداشت شوند در کاهش کیفیت مواد مؤثره نقش مؤثری دارند. اسانس از بدو تشکیل غنچه در گلها تشکیل می شود. و تا باز شدن گلها به تدریج بر مقدار آن اضافه می شود. گلها هنگامی که کاملاً باز می شوند( گلچه های سفید رنگ زبانه ای به صورت افقی قرار می گیرند) از بیشترین مقدار اسانس برخوردارند. پس از این مرحله از مقدار اسانس و کامازولن به تدریج کاسته می شود.3 تا 4 بار در سال گل ها را می توان برداشت کرد.
مقدار اسانس گلها در ساعات مختلف شبانه روز متفاوت است. ظهر هنگام تابش آفتاب ، گلها از بیشترین مقدار اسانس برخوردارند. برداشت گلها در روزهای ابری و سرد مناسب نیست و در این شرایط ازمقدار اسانس و کامازولن آن کاسته می شود.
برداشت گلها توسط کارگر هزینۀ زیادی دربر دارد و تنها در سطوح کوچک کشت می توان با کارگر محصول را برداشت نمود. ولی در سطوح وسیع کشت، برداشت تنها با ماشین های برداشت گل بابونه صورت می گیرد.گلهایی که با دست برداشت می شوند در مقایسه با گلهای برداشت شده با ماشین کیفیت مناسب تری دارند.
گلها را پس از برداشت بلافاصله باید خشک کرد. تأخیر در خشک کردن گلها سبب تغییر رنگ و کاهش کیفیت و کمیّت اسانس آنها می شود. چنانچه پس از برداشت گل امکان خشک کردن آنها نباشد، یا اگر وسیله برای انتقال آنها به کارخانه برای خشک کردن موجود نباشد، آنها را حتی برای مدت کوتاهی نباید نگهداری کرد. در این شرایط گلها باید در سایه پهن نمود تا از رطوبت آنها کاسته شود. هرچند می توان آنها را در هوای آزاد خشک کرد ولی استفاده از خشک کنهای الکتریکی برای خشک کردن آنها نتایج مطلوبی را به همراه دارد. گلهای خشک شده توسط خشک کنهای الکتریکی از رنگ مطلوب تری برخوردار می شوند. درجه حرارت مناسب برای خشک کردن گلها با استفاده از خشک کنهای الکتریکی 35-60 درجۀ سانتی گراد است.
پس از خشک شدن گلها باید آنها را از ساقه و سایر اندامهای نامناسب پاک کرد. عملکرد گل به شدت به شرایط اقلیمی محل رویش ، روش کشت و روش برداشت گل بستگی دارد. عملکرد گل بابونۀ تازه 5/0 – 2 تن در هکتار است که پس از خشک شدن، 1/0-4/0 تن گل خشک به دست می آید.
جمع آوری بذر
زمان مناسب برای برداشت بذر هنگامی است که گلچه های زبانه ای از حالت افقی خارج شده و به صورت عمودی (به طرف پائین) درآیند.در این مرحله رنگ گلچه های لوله ای قهوه ای تیره می شود. جمع آوری بذر زودتر از زمان مذکور مناسب نیست زیرا قوۀ رویشی بذرها به شدت کاهش می یابد. چنانچه بذرها با تأخیر برداشت شوند عملکرد بذر به شدت کاهش می یابد. زیرا، با کوچکترین ضربه یا وزش باد بذرها به اطراف پراکنده می شوند. پس از برداشت بذر، آنها را باید تمییز و در محل مناسبی نگهداری نمود. مقدار عملکرد بذر 30-150 کیلوگرم در هکتاراست.
قسمت های مورد استفاده
قسمت مورد استفاده دارویی بابونه آلمانی کاپیتول خشک شده آن است.
زمان بهره برداری
بهترین زمان بهره برداری از بابونه زمانی است که گلها کاملاً باز شده باشند.
ویژگیهای دارویی و درمانی
ترکیبات شیمیایی و اسانسهای گیاه
مقدار اسانس گلها متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و بین 4/0-5/1 درصد است. 12-20 درصد اسانس را کامازولن(نقش مؤثری در معالجۀ تورم دارد) تشکیل می دهد. کامازولن یک سزکویی ترپن است که از مادۀپیش ساز " پروکامازولن " (ماتریسین) تحت تأثیر حرارت به وجود می آید. از ترکیب های مهم دیگر اسانس بابونه می توان از بیزابلول ، اکسید بیزابلول و فارنزن نام برد.
فلاونوئیدها از دیگر ترکیبات گل بابونه هستند. مهمترین این فلاونوئیدها عبارتند از: آپی جنین، آپی جنین-7- گلی کوزید، لوتئولین.
ویتامین ث، کومارین ها ، مواد موسیلاژی و ترکیبات پکتینی نیز از ترکیبات دیگر گل بابونه هستند.
طرز تهیه اسانس
اسانس در قسمت پائینی گلچه های لوله ای به شکل قطراتی کروی در کیسه ها و مجاری ترشحی شیزوژن که با ایجاد شکاف در جدار حد فاصل سلولها به وجود می آیند تشکیل می شود.
رنگ اسانس به مقدار کامازولن موجود در آن بستگی دارد.در صورتی که اسانس به روش تقطیر با بخار آب بدست آید، پروکامازولن بی رنگ به کامازولن آبی رنگ تبدیل می شود.هرچقدر مقدار کامازولن بیشتر باشد اسانس به رنگ آبی تیره( شبیه جوهر آبی رنگ) مایل تر است.اسانس هایی که از مقدار زیادی کامازولن و بیزابلول برخوردار باشند اسانس های با کیفیت خوب خوانده می شوند.
تمام اعضای گیاه بابونه آلمانی دارای اسانس بسیار قوی شامل نوعی الکل بنام بورنئول یاکامفول است. حدود یک تا هشت درصد اسانس در گیاه وجود دارد.رنگ این اسانس آبی روشن است ولی در اثر کهنه شدن به رنگ زرد مایل به قهوه ای در می آید. بوی این اسانس بسیار قوی و طعم آن معطر است.
فرآورده ها
قطره بابونه، چای کیسه ای بابونه، از اجزا قطره پروستاتان، محلول خوراکی رها، پودر شیرینوش، پودر کارامین، محلول کامی سل، کرم کامیل، محلول کامیلان، قطره گاسترولان.