مقدمه
در این مقاله بحث روش آزمون خاک را بیان می کنیم.
آزمون خاک یکی از شناخته شده‌ترین و دقیق‌ترین روشهای تعیین نیاز کودی گیاهان است و قدمت طولانی دارد. معمولاً قبل از کشت هر نوع گیاهی، از خاک مزرعه در آزمایشگاه نمونه‌برداری می‌کنیم. سپس با تجزیه شیمیایی خاک، نتایجی کسب و بر اساس آن قضاوت می‌کنیم.
مراحل آزمون خاک
آزمون خاک دارای چهار مرحله اساسی است که به شرح ذیل آمده است :
1– نمونه‌برداری؛
2– تجزیه شیمیایی؛
3– تفسیر نتایج؛
4– توصیه کودی.
نمونه‌برداری
مرحله نمونه‌برداری یکی از مراحل مهم و حساس آزمون خاک بوده، بطوریکه دقت و صحت نتایج آزمون خاک تا حدود زیادی وابسته به مرحله نمونه‌برداری است. به عبارت دیگر با تهیه یک نمونه‌ی درست، به نتایج خوبی از آزمایش خاک می‌رسیم. برای بدست آوردن یک نمونه‌ی درست و واقعی نکاتی را در نمونه‌برداری باید رعایت کرد.
نکات مهم در نمونه‌برداری
- خاک با ماده خاصی آلودگی نداشته باشد؛
- نمونه از محلی برداشت شود که معرف کل منطقه باشد؛
- عمق نمونه‌برداری بسته به نوع گیاه فرق می‌کند؛
- برای هر نمونه، اطلاعات مورد لزوم یادداشت شود؛
- نمونه‌ها باید در هوای آزاد خشک شوند.
1- معمولاً در مزرعه‌ها و باغ‌ها محلی برای جمع‌آوری کود حیوانی در نظر می‌گیرند که نیاید نمونه‌برداری از آنجا صورت گیرد.
2- نمونه باید از محلی برداشت شود که معرف کل منطقه باشد. نمونه باید حتی‌المقدور بصورت نمونه مرکب تهیه شود. به عبارت دیگر از چند منطقه زمین نمونه تهیه شود و پس از اینکه نمونه‌ها با هم مخلوط شدند از مجموع آنها یک نمونه برای آزمایشگاه آماده شود.
3- عمق نمونه‌برداری بسته به نوع گیاه و محصول کشت شده دارد. چنانچه ریشه گیاه سطحی باشد گرفتن نمونه از عمق ۰ تا ۳۰ سانتیمتر یا ۰ تا ۲۵ سانتیمتر کفایت می‌کند. اما در خصوص درخت یا درختچه‌ها که ریشه عمیقی دارند، باید از خاک تحت‌الارض نمونه برداشت. نمونه‌برداری یک بار به عمق ۰ تا ۳۰ سانتیمتر و بار دیگر به عمق ۳۰ تا ۶۰ سانتیمتر انجام میگیرد.
4- باید زمان نمونه‌برداری، محل نمونه‌برداری، تاریخ نمونه‌برداری و نام شخص نمونه‌بردار یادداشت شود.
5- قبل از آوردن نمونه‌ها به آزمایشگاه، باید در هوای آزاد روی یک مقوا پهن و خشک شوند و به این اصطلاحاً خاک هوا خشک می‌گویند. سپس نمونه‌ها را برای آزمایشگاه می‌برند در آنجا یکسری اطلاعات اولیه از باغدار گرفته میشود. مثلاً در فرم‌های مخصوص، اطلاعاتی مانند نام نمونه بردار، نام باغدار مزرعه، نام ده یا شهر، تاریخ نمونه‌برداری، محل دقیق نمونه برداری و خصوصیت آب آبیاری (چاه، منبع آب یا ...)، نوع محصول کشت شده یادداشت میشود. مشکالاتی که باعث شده است که باغدار یا تولید کننده، نمونه را برای آزمایش بیاورد نیز یادداشت میشود. اینکه آیا علائم گفته شده روی گیاه هم مشاهده میشود؟ و همچنین تاریخچه مصرف کود، نوع کود و زمان مصرف آن نیز از جمله اطلاعاتی میباشد که باید از باغدار پرسیده و یادداشت شوند.
تجزیه شیمیایی
بعد از اینکه فرم با کمک زارع تکمیل شد و نمونه تحویل گرفته شد نمونه را کوبیده و از الک دو میلی‌متری عبور داده و آن را برای مرحله دوم یعنی تجزیه شیمیایی آماده می‌کنیم.
تجزیه شیمیایی باید بوسیله روشهای استاندارد صورت بگیرد. یعنی برای اندازه گیری هر عنصر غذایی یک روش استاندارد و شناخته شده وجود دارد مثلاً فسفر خاک را با روش اُلدسن و ازت را با روش کلدال یا عناصر کم مصرف را با روش DTPA اندازه گیری می‌کنند.
مرحله تفسیر نتایج
مرحله‌ی قضاوت روی اطلاعات بدست آمده است. تفسیر نتایج آزمون خاک به روشهای مختلفی می‌تواند انجام بشود که عبارتند از:
1– غلظت بحرانی؛
2– حد کفایت عناصر غذایی
غلظت بحرانی حدی از غلظت عنصر غذایی است که بالاتر از آن گیاه نسبت به مصرف کود عکس‌العمل نشان نمی‌دهد ولی پائین تر از آن، گیاه نسبت به مصرف کود عکس‌العمل مثبت نشان میدهد.به عبارت دیگر، غلظت بحرانی، غلظتی است که در آن حداکثر ۹۰ تا %۹۵ عملکرد داشته باشیم. اگر غلظت از آن حد کمتر شود کاهش عملکرد و رشد مشاهده میشود. بعد از اینکه نتایج را تفسیر کردیم و یا داده‌ها به مقادیر کم، متوسط، خوب و زیاد طبقه‌بندی شدند به مرحله توصیه کودی می‌رسیم.
توصیه کودی
با استفاده از نتایج آزمون خاک توصیه کودی را انجام میدهیم. اگر فسفر قابل جذب خاک تجزیه شده، ۱۰ میلی‌گرم در کیلوگرم باشد بوسیله‌ی مصرف کود می‌توان 5 میلی‌گرم کمبود فسفر را جبران کرد (با توجه به اینکه غلظت مناسب عنصر فسفر برای مثلاً رشد گیاه پامچال PPM 15 یا 15 میلی‌گرم در کیلوگرم است).
مبنای توصیه کودی
- بدانیم چه مقدار عنصر در خاک داریم؛
- این عناصر چه مقدار باید باشند و؛
- ما به‌التفاوت آن از طریق مصرف کود تأمین میشود.
که همه جای دنیا از یک رویه تبعیت کند....
