رفتارشناسی در آبزیان

[ssaarra]

ارتباط جانوری ( ANIMAL COMMUNICATION) :
- عمل تبادل یابه اشتراک گذاردن اطلاعات بین افراد را ارتباط میگویند که تشکیل دهنده بخش اصلی زندگی روزانه ما وبعنوان عاملی برای درکنارهم نگهداشتن افراد یک جامعه است .توانایی به اشتراک گذاردن اطلاعات باسایر موجودات زنده ؛ یک ابزار مهم برای بقاء است.ارتباط میتواند به شکل یک صدا؛ نگاه؛حرکت یا حتی یک علامت باشدومیتواند یک به یک یا بین تعدادزیادی از افرادباشد.
- اهداف ارتباط:

• بدست آوردن غذا
• یافتن جفت وجفتگیری
• حفاظت از قلمرو
• دفاع ودارا بودن امنیت
• سلطه طلبی وحفظ سلسله مراتب درگروه

جفتگیری(MATING):

• انجام تشریفات ومراسم لازم برای اظهار عشق (بیشتر موارد درنرها)شامل:
• خودنمایی نرها به روشهای آواز؛ رقص؛ رنگ های جذاب وخیره کننده؛قدرت نمایی ورفتارشجاعانه ورقابت خشن وهمراه با درگیری نرها.
• اعلام آمادگی جنس ماده برای بارداری به جنس نر ازطریق اصوات ؛حرکات یاتغییرات دربو ؛شکل ویارنگ بدن.

سلطه جویی وسلسله مراتب (HIERARCHY):

• درجانوران اجتماعی مانند نهنگ ها ،پرندگان ؛فیل ها ؛کرگدنها ومیمونها.
• شناخت رئیس وشناخت جایگاه هرکدام از اعضا ونقش آنها درگروه.
• شناخت فرد آلفا که بالاترین فرد درگروه است واعمال سایر افراد گروه را کنترل می کند.
• روشهای تعیین فرد آلفا: 1)براساس سن 2)براساس قویتر وتواناتربودن درنبردهای فیزیکی.
• مزایا:
• 1)نیاز به جنگیدن دائم برای ایستادن در راس گروه نیست
• 2)ایجادصلح وآرامش وذخیره مقادیرزیادی انرژی برای گروه

علامت گذاری مرزهای قلمرو(TERRITORY BOUNDRIES MARKING):

• اهداف شامل:

اهمیت قلمرو بدلیل مقاصد تغذیه ای وجفتگیری
دفاع از قلمرو(پیام به مزاحمین :بیرون بمانید یا داخل نشوید)
احترام به مرزهای قلمرو افراد هم گونه درزمانهای عادی
محافظت (PROTECTION):

• هشدار به سایر اعضاء گروه درهنگام نزدیک شدن شکارچی ها ازطریق ایجاد صدا یاحرکات خاص.
• دفاع از خود در هنگام بدام افتادن از طریق بلوف زدن وترساندن دشمن به روشهای بادکردن بدن؛نشان دادن دندانها ؛پنجه ها یاسایر بخشهای بدن مانند باد کردن بدن با آب در ماهی بادکنکی یا Puffer Fish در هنگام احساس خطر.
• استفاده از روشهای شیمیایی مانند تولید بوی بسیاربد ومتعفن.
• مجتمع شدن دربرابر شکارچی مانند گله ای شدن ماهیان کوچک در هنگام حمله شکارچیان.

یافتن غذا وشکارکردن(FOOD FINDING & HUNTING ):

• درجانوران اجتماعی شامل:
• ارتباط بایکدیگر در مورد محل غذا ازطریق روشهایی مانند صداها ؛حرکات بدن واثرات شیمیایی.
• همکاری با یکدیگر در بدام انداختن شکارمانند روش شکارکردن دلفین ها در هنگام حمله به گله ساردین ماهیان.
• روشهای برقراری ارتباط:
• الف) بینایی (VISUAL)
• ب ) موادشیمیایی(CHEMICALS)
• ج ) صدا(SOUNDS)
• د ) لمس(TOUCH)
• الف )ارتباط با استفاده از بینایی:
• نمایشهای بینایی (Visual Displays) :ارتباط از طریق حرکت شامل مواقع:
• ترس ؛عصبانیت وخشم ؛تمایل به جفت ؛علامت محل غذا ؛ درهنگام نزدیکی خطر یا درزمان مهاجرت گروه به محل دیگر؛سلطه طلبی وحفظ سلسله مراتب.
• بدلیل عدم توانایی صحبت ؛ جانوران نمایشهای بینایی بسیارواضحتر وآشکارتر ازانسان دارند.
• معنی داربرای بیگانگان ویا فقط برای اعضاء همان گونه ؛مانند تشریفات جفتگیری وعلایم زمان مهاجرت ویاحرکت یک عضو وبدنبال آن سایر اعضاء (حرکت مفهومی یاIntention movement)درهنگام خطر
• استفاده در ترساندن یا تهدید (Threat Display):
• نمایشهای جنگ یا گریز(fight or flight)
• درزمان احساس تردید وترس(ازطرف یک عضو همان گونه یاگونه دیگر) مانند ماهی Red devil که درهنگام عصبانیت واحساس خطر،رنگ قرمز خاصی را بخود میگیرد.
• خیار دریایی در هنگام احساس خطر از معده خود رشته های سفید چسبناک بلندی را خارج میسازد.
• استفاده بعنوان علایم سلطه طلبی(Hierarchy Signals):
• درجانوران اجتماعی برای نشان دادن درجه ورتبه در گروه مشاهده میشود.
• سبب حفظ سلسله مراتب در یک گروه ونشان دادن غالبیت بکار میروند.
• استفاده در همکاری برای شکار ویافتن غذا:
• سبب افزایش شانس شکار کردن میشود مانند:همکاری دلفینها ویا تون ماهیان در شکار غذا (گله های ساردین).
• ارتباط با استفاده از رنگها(Communication with Colors):
• استفاده درنمایشهای جفتگیری(Mating Displays):
• اغلب ازسوی جنس نرصورت میگیرد.
• اولین ومهمترین هدف ،جلب عضوی ازجنس مخالف است.
• نمایشهای نرمبنی بر ابرازقوی بودن وبروز استعدادهای خود.
• پاسخ جنس ماده درصورت علاقمند بودن به نر بصورت نمایشهای خاص خود وبدنبال آن جفتگیری.
• مانند آزادماهیان.

استفاده ازنشانه هاوعلایم ورنگها برای تشریفات جفتگیری وسلسله مراتب :

• نشانه ها ساده ویا تزیین شده اند.
• نشانه بزرگتروپررنگتر نشانه غالبیت بیشتر است.
• مخفی بودن نشانه تازمان جفتگیری یا مشاجره دربسیاری از حالات.

استفاده از تغییررنگ برای مکانیسم دفاعی :

• تغییر رنگ یاظاهرشدن لکه هایی بر روی بدن.
• حالت Disruptive یادرهم گسیختگی رنگها در برخی از ماهیان بطوریکه ماهی مهاجم قادر به تشخیص ماهی نباشد (بیشتر درماهیان مناطق استوایی دیده میشود.)
• وجود یک لکه مشکی برروی دم برخی ازماهیها مانند پروانه ماهی که حالت چشم کاذب را دارد.
• مثال :اختاپوس حلقه آبی یا Blue Ring Octopus :تغییر رنگ اختاپوس ازقهوه ای یاروشن به رنگ آبی (ظاهر شدن حلقه های آبی کوچک درتمامی دربدن) به هنگام احساس خطر مبنی بر هشداررهاکردن سم مرگبار در آب.
• سرپایان مانند اسکویید وماهی مرکب بوسیله جابجایی بسیار سریع کروماتوفورهایشان قادر به ایجاد موجی از رنگها در بدن خود وتغییر رنگ بسیارسریع میباشند.

ب)ارتباط با استفاده ازموادشیمیایی
- از این نوع ارتباط درمواردی مانندعلامتگذاری قلمرو؛دفاع کردن؛یافتن جفت ویافتن غذا استفاده میگردد.
- فرمونها بعنوان موادشیمیایی مورداستفاده مطرح هستندکه ابزارمهم ارتباط برای حشرات؛ماهیها وبیشتر جانوران میباشند.
- مزایای استفاده از فرمونها:
1) بامقدارکمی انرژی ؛تولید ورهامیشوند.
2) درتاریکی شب نیز بخوبی روزعمل میکنند.
3) برای چندین ساعت دوام دارند.
4) دارای علایمی شبیه به کدهستندوتنها توسطجانوران گونه مشابه دریافت میشوند.
- معایب استفاده ازفرمونها :
1)برای رسیدن ازیک جانور به جانور دیگر مستلزم گذشت زمان هستند.
2) برای حمل احتیاج به آب یا باد دارند.
- فرمونهاتوسط غدد مخصوصی تولید ورهامیشوند ودربرخی موارد با ادرار ومدفوع مخلوط میشوند.
علامت گذاری قلمرو (Marking Territories) :
TERRITORIALITY: عمل انتخاب؛ علامتگذاری ودفاع ازقلمرو
منافع دارا بودن قلمرو : دسترسی آسان به غذا ؛کاهش رقابت برسرغذا ؛کاهش رقابت برسرجفت
معایب دارا بودن قلمرو : صرف زمان وانرژی برای دفاع ازقلمرو
مثالها :خرچنگ های روح (Ghost Crab) دربسترهای شنی جزرومدی در بالای لانه های خوددرزیرزمین برجک هایی ازشن درست میکنند ویا گل خورک ها(Mudskipper) اقدام به حفر سوراخهایی میکنند که اگر بصورت دایره وار بهم وصل شوند،ایجاد یک قلمرو میشود. همچنین از جانوران دیگر دارای قلمرو میتوان به شیرهاوگرازهای دریایی و دلقک ماهی اشاره نمود.
نشانگرهای بو (Scent Markers)
برای علامتگذاری مرزهای قلمرو به منظور کاستن از تعدادجنگها با سایراعضاءیک گونه استفاده میشود.

• دارای طول عمر زیادهستند.
• برخی ازجانوران بطورمکرر موادی بنام Scent Post یا اعلان بوازخود رها میسازند که درحقیقت نوعی نمایش بینایی همراه بافرمونهای دخیل درآن است.
• برخی دیگر ازجانوران فرمون را ازطریق ادراریا مدفوع دفع میکنند.

استفاده از مواد شیمیایی در دستیابی به غذا ودفاع:

• کاربرد درمقاصد دفاعی وهجومی برای شکار مانندعقربها ومارها.
• کاربرد در مقاصد دفاعی مانند :
• سم اختاپوس حلقه آبی یا مرکب سایر سرپایان

ج) ارتباط با استفاده از صوت :
مزایای استفاده ازصوت :

• امکان استفاده درطول شب همانند روز
• پخش شدن درتمامی جهات و رسیدن آن به بسیاری از جانوران در یک زمان
• سرعت سریع حرکت امواج صوتی
• قدرت عبور در زیر آب

• دامنه شنوایی انسان بسیار محدودتر از سایر جانوران است (20 تا20000 هرتز)

مقایسه امواج صوتی در هوا و آب :

• سرعت صوت درآب ، 4برابرهوا است، زیرا آب نسبت به هوا بسیاربهتر امواج صوتی را ازخود عبور میدهد. بنابراین بسیاری ازجانوران دریایی برای ارتباطات با مسافت طولانی از صدا استفاده می کنند.
• بالاترین سرعت گزارش شده صوت درزیر آب متعلق به دوگونه از بزرگترین نهنگها یعنی نهنگ آبی ونهنگ Fin back باسرعت بیش از 1500 مایل یا 2500 کیلومتر در ساعت است.
• وجود کانال SOFAR یا(SOund Fixing And Ranging) درعمق 925 متری اقیانوس که همانند یک لوله ،امواج صوتی بافرکانس پایین را ازمیان اقیانوس برای صدها وحتی هزاران مایل عبورمیدهد و نهنگهای آبی وFin back نیز از این لایه برای ارسال صوت استفاده میکنند.
• عوامل موثر برسرعت ومسافت صوت در آب : درجه حرارت و شوری.
• عوامل موثر برسرعت ومسافت صوت درهوا:درجه حرارت و شرایط آب وهوایی
• درشب که درجه حرارت افت میکند ، معمولا امواج صوتی باسرعتی بیش از اواسط روزحرکت میکنند.
• استفاده جانوران ازشرایط طبیعی برای به حداکثر رساندن اصواتشان.

اصوات هشدار(Alarm Calls)
برای بسیاری ازجانوران؛یک علامت ترساندن بدون یک صدای مناسب همراه آن نمیتواند کامل باشد.

• بسیاری ازجانوران اجتماعی دارای اصوات هشدارهستند که درهنگام اعلام خطریا کمک خواستن بکار میبرند.
• عکس العملها در برابرشنیدن صدای هشدار :

متحدشدن دراشکال دفاعی ؛درحالت حمله قرارگرفتن ؛فرار ودورشدن ازمنشا خطر

• علائم صوتی هشدار دربرخی جانوران پیچیده اند.

استفاده از اصوات درکسب یا دفاع از قلمرو:

• استفاده وال های نر ازاصوات با فرکانس پایین درزمانی که سایرنرهاخیلی به آنهانزدیک میشوند.

• تولید صدا برای جفت :
• دربسیاری از مواقع ؛یک فریاد یاصدا نقش اصلی رادرفرآیند جفتگیری دارد.
• فریادهای جفتگیری درتمامی جانوران بکارمیرود وصداهای مختلف برای اعلام آمادگی وفرارسیدن زمان جفتگیری به جفتهای مستعد.
• اغلب ؛نرها تولید اولین صدا رامیکنند ومانند اینستکه بگویند :"من اینجا هستم "ویا "مرا بیاب وبا سایرین مقایسه کن".
• ماده پس از شنیدن صدا؛دنبال منبع آن میگردد ونری را انتخاب میکندکه بلندی وطول مدت زمان فریاد بلندتری داشته باشد.
• ماده معمولا باهردوعلامت بینایی وصدا پاسخ میدهد وسپس جفتگیری میتواند آغازشود.
• ماهی Midshipman :
• جنس نرآشیانه را دراستخرهای جزر ومدی درطول ساحل میسازدوبعد از ساخت آشیانه؛ شروع به آوازخواندن با فرکانس پایین برای جلب ماده میکندکه ازفاصله یک مایلی شنیده میشود.ماده هاجذب نرهای باپایینترین فرکانس وطولانی ترین وقویترین آواز میشوند.سپس ماده تخمها را در آشیانه گذاشته ونرآنها را بارور میکند.بعد از لقاح سری اول تخمها؛ نر دوباره شروع به خواندن میکندوتلاش در جلب ماده های بیشتری میکند.یک نر آوازه خوان خوب میتواندآشیانه خود را باچندین هزار تخم بیش از یک دوجین ماده های مختلف پرکند.
• راز آواز نهنگها :
• نخستین بار بیولوژیست دریایی Roger Payne اقدام به ضبط صدای نهنگ گوژپشت با هیدروفون نمود ونوارهای حاصله را آنالیزکردو به شواهدی مبنی بر تکرار یکسری اصوات مانند یک آهنگ پی برد.
• نهنگهای گوژپشت طولانی ترین آواز را درطبیعت می خوانند(بیش از 15 دقیقه) وبرطبق شرایط موجود ؛بطورثابت آوازهای خود را عوض کرده وعبارات جدید میسازند.
• بخشی از آواز مربوط به فعالیتهای جفتگیری است نهنگهای مسن تروغالبترطولانی ترین وبلندترین آوازها رامی خوانند.همچنین کمک به حفظ فاصله نرها بادیگران وحفظ سلسله مراتب درون یک گروه میکند.
• این آوازها کمک به در امان ماندن از خطر انقراض میکند.
• انتشار آلبوم صداهای زیر آب نهنگ گوژپشت در سال 1970 تحت عنوان آوازهای نهنگ گوژپشت یا Songs of The Humpack Whale توسط Roger Payne.
• نوازندگان جانوری(Animal Instrumentalists):

برخی از جانوران دارای استعداد درونی رشد یافته برای کاربرد سایر بخشهای بدن برای تولید صدا هستند.

• میش ماهیان با استفاده از کیسه شنایشان اقدام به تولید صدا میکنند که یکی از روشهای مورد استفاده صیادان برای یافتن گله های آنها وصیدشان است.
• Stridulation : تولید صدا ناشی از سایش یک بخش از بدن درمقابل سایر بخشها مانندخرچنگ های پهنه جزرومدی ویاخرچنگ های بزرگ جنگل های حرا و یا میگوی آمیتیس.
• د) ارتباط با استفاده از لمس :
• تولید صدا نیاز به ارتعاش دارد ولی همه ارتعاشات تولید صدایی نمیکنند که جانوران بتوانند بشنوند.
• برخی ازاصوات بقدری پایین هستند که بجای شنیدن ؛حس میشوند.
• بسیاری از مخلوقات ازحس لمس استفاده می کنند.
• لابسترهای خاردار آمریکایی(American Spiny Lobsters) درهرپاییز؛ هنگام مهاجرت ؛ارتعاشات را بطور واقعی حس میکنند. هنگامی که آنها به آبهای گرمترجنوب میروند؛ هزاران لابستر دریک خط به آرامی یکدیگر را درکف اقیانوس دنبال می کنند. یک لابستر؛چنگال ها وآنتن های خود را پشت لابستر جلویی میگذارد ولابسترهای مهاجر؛ شبیه یک خط سیم خاردار بنظر میرسند.این حرکت گروهی ؛همه لابسترها را دریک جهت مشابه به حرکت درمیاورد وهمچنین آنها را از شکارچیان درامان نگه میدارد ؛زیراهنگامی که چنین تعداد زیادی از لابسترها را می بینند ؛عقب نشینی میکنند ؛زیرا شبیه به یک جانورغول پیکر مشاهده می شوند.
• تیمار کردن (Grooming) :
• یکی ازعمومی ترین رفتارهای لمسی درجانوران است.
• تیمارکردن بویژه برای جانورانی که توسط کنه وسایر انگل ها موردحمله قرار میگیرند ؛بسیار مفید است.
• خود تیماری یاAutogrooming :کمک به تمیز ماندن خودجانور می کند ؛مانندخودرالیسیدن.
• دیگرتیماری یا Allogroming : زمانی است که یک جانور اقدام به تمیز نمودن سایر جانوران میکند (تیمارکردن اجتماعی) مانند ماهی های Cleaner که اقدام به تمیز کردن ماهیان بزرگی چون کوسه ماهیان ویا هامورماهیان میکنند.
• فواید دیگر تیماری:
• دارابودن بهداشت خوب .
• تقویت ارتباطات بین اعضاء گروه.
• کمک به پایداربودن سلسله مراتب درگروه.
• رقص دلفینها (Dance of Dolphins):
• دلفینها هم از طریق نمایشهای بینایی وهم از طریق اصوات ارتباط برقرار میکنند ولی حس لامسه نیز نقش بسیار مهمی در ارتباط آنها دارد.
• بدلیل گروهی شکارکردن و یامحافظت ازجوانها ؛ارتباط درون یک جامعه دلفین بسیار مهم است.
• پوست نواحی اطراف بینی ؛آرواره ها ؛چشم ها ؛باله ها ؛دم وناحیه تناسلی دردلفینها حساس است.
• دلفین ها به بصورت مسالمت آمیزخودرا به یکدیگر میمالندوضربه زدن یک دلفین با باله خود به دلفین دیگر نیز امری رایج بین دلفینهاست.همچنین ،نزدیک هم شناکردن وخواباندن باله بر روی دلفین کناری نیز در میان دلفینها معمول است..
• پس از اتمام جدایی ودوباره به هم ملحق شدن ؛باله های پشتی خود را به یکدیگر می مالند(شبیه دست دادن انسانها).
• ضربه زدن با پوزه توسط دلفین نر به ماده برای جداسازی او از گله و جفتگیری نیز وجود دارد.
• استفاده از الکتریسیته برای ارتباط حسی :
• استفاده ماهی Knife fish (ماهی چاقویی) از الکتریسیته برای برقراری ارتباط با اعضاء گونه.
• رشد وتوسعه توانایی تولید الکتریسیته در ماهی چاقویی بدلیل نوع محیط زندگی.
• اکثرا درشب فعالند ودرآب تیره وتاریک مشاهده اشیاء اطراف مشکل است.
• استفاده از حس Electrolocation (جایابی الکتریکی) برای یافتن شکار ومسیر راه .
• ایجادمیدان الکتریکی دراطراف ماهی و ردیابی تغییر یا شکسته شدن این میدان توسط سلولهای گیرنده الکتریسیته یا Electroreceptor cells در اطراف سر ودهان وواکنش مناسب ماهی.
• هر گونه ماهی چاقویی ؛جریان الکتریسیته منحصربفرد خود را دارد وبنابراین؛اعضاء گونه های مشابه میتوانند بایکدیگر ارتباط برقرار کنند (بخصوص در زمان محافظت از قلمرو یا جستجوی جفت).
• شنای نروماده بصورت رقص مارپیچی وارسال علائم الکتریکی به یکدیگر در زمان جفتگیری.
• تغییر علائم الکتریکی در هنگام خطر (وجود ماهیهای الکتریکی بزرگتر) برای جلوگیری ازشکارشدن.
• مکالمه دلفین ها (Dolphin Speak) :
• دلفین ها در استفاده از صوت ؛استاد وماهر هستند واز امواج صوتی طی فرآیند جایابی انعکاسی یا Echolocation برای یافتن غذا وجهت یابی استفاده می کنند(شبیه سیستم SONAR زیردریایی) که بصورت زیر انجام میشود:
• ارسال امواج صوتی با فرکانس پایین از ساختمانی دربالای سر بنام ملون(Melon) به جلو وسپس برخورد امواج صوتی به اجسام وبازگشت آنها به دلفین وتجزیه وتحلیل در گوش داخلی جانور وتعیین فاصله وبزرگی جسم بر اساس میزان سرعت بازگشت امواج.
• دلفینها درگروههایی بنام Pod زندگی میکنند ویک گله ازتعداد بسیاری ازPod هاتشکیل شده و صدها وحتی هزاران دلفین در یک گله وجود دارندکه در گله از طریقEcholocation بایکدیگر ارتباط برقرار میسازند .
• دردلفین ها،تولید سوت (Whistle)؛اصوات انفجاری(Pop)وخرخرکردن یا نالیدن (Grunt) توسط کیسه های هوایی زیرسوراخ بینی صورت میگیرد.
• به استثناء زمانهای جفتگیری وجوانی ؛درسایر اوقات دلفینهای نرعموما درکنارهم وماده ها نیز باهم شنا می کنند.
• مادرها به بچه هایشان Echolocation وسوت اختصاصی یا Signature Whistle را آموزش می دهند که مشابه اسم یک دلفین است.
• زمانی که یک دلفین ؛سوت اختصاصی خودرا یاد گرفت ؛آنرا برای زندگی خود حفظ میکند.
• درزمان گرد هم آمدن ؛دلفینها از سوتهای اختصاصی خود استفاده می کنند(ماننداینکه دریک مهمانی ؛مردم خودشان را به یکدیگر معرفی کنند).
• اصوات پیچیده که دلفینها درجوانی یاد میگیرند؛درطی حرکات آنها(مانند ضربات سریع دم معمول آنها) به دلفینها اجازه ارتباط با یکدیگر را برای اموری چون شکارکردن ؛جفتگیری ودفاع از خود را میدهد.
• دکتر John C. Lilly مشهورترین دانشمند در تحقیقات سیستمهای ارتباطی دلفینهاست که دستگاهی برای اندازه گیری امواج مغزی حیوانات اختراع کرد.وی با استفاده از دستگاههای ضبط کننده صدا وکامپیوتر؛شروع به تجزیه و تحلیل زبان دلفینها کرد وحتی خانه ای ساخت که او وهمسرش با دلفینها شریک بودند. یعنی بخشی از آن درزیر آب ساخته شده بود واجازه ارتباط انسان را با دلفین میداد.
• با وجود عدم توانایی او درمتقاعد کردن جامعه علمی درمورد زبان دلفینها ؛کنگره آمریکا در سال 1972 قانون حفاظت از پستانداران دریایی را تصویب نمود.