دستورالعمل تولید نهال مرکبات

[Phyto]

http://www.www.www.iran-eng.ir/images/icons/icon1.gif

 

[Phyto]

مقدمه

مركبات با نام علمي Citrus.spp از درختان هميشه سبز بوده و در مناطقي كه داراي شرايط آب و هوايي نيمه گرمسيري يا گرمسيري باشند يعني نواحي كه خطر بروز يخ زدگي طولاني مدت كم است تا 40 درجه عرض جغرافيايي شمالي و جنوبي گسترش يافته اند. مركبات داراي 23 جنس مختلف است كه 3 جنس سيتروس، پونسيروس و فورچونلا قابل توجه بوده و جنبه اقتصادي زيادي دارند ، به صورت درخت و درختچه بوده و به غير از پونسيروس كه دوره زمستان را به صورت خزان سپري مي نمايد دو جنس ديگر يعني سيتروس و فورچونلا هميشه سبز ميباشند. تعداد كروموزوم در آنها 18= n2 است .
رشد اكثر گونه هاي مركبات در درجه حرارت پائين تر از 8/12 درجه سانتي گراد متوقف و يا خيلي كند ميشود. مناسبترين درجه حرارت براي رشد مركبات بين 3/ 28 تا 7/32 درجه سانتيگراد مي باشد.
دماي بالاي 45 درجه سانتيگراد به ميوه و برگهاي ارقام حساس به گرما مانند پرتقال واشنگتن ناول و نارنگي ساتسوما نسبت به ديگر ارقام آسيب شديدي وارد مي کند .
در مورد اثرات سرما گونه هاي مختلف ،عكس العمل متفاوت نشان ميدهند . مثلا ليمو ترش و لمون نسبت به سرما حساس بوده و مناطق گرمسيري را ترجيح مي دهند اين گونه ها در تمام طول سال رشد نموده و بار ميدهند و در تمام طول سال مراحل مختلف رشد گل و ميوه را ميتوان روي يك درخت مشاهده كرد . بعضي از گونه ها مثل نارنج سه برگ و كامكوات نسبت به سرما مقاوم بوده و مناطق نسبتا سرد را خوب تحمل مي كنند. گريپ فروت و پرتقال گونه هايي هستند كه ازاين نظر بين اين دو دسته قرار مي گيرند.
بهترين خاك براي پرورش مركبات خاكهاي شني لومي (Sandy loam) مي باشد. نسبت به شوري حساس بوده و هرچه EC خاك از 2 ميلي موس بر سانتي متر مربع بالاتر رود ميزان عملكرد پائين مي آيد. بعضي از پايه ها مانند نارنگي كلئوپاترا و ليمو آب شيراز نسبت به شوري مقاوند و در چنين شرايطي، ميتوان از اين پايه ها استفاده نمود. بهترين PH براي رشد مركبات بين 7-5/5 مي باشد. مركبات جهت رشد ونمو در مناطق مرطوب 750 و مناطق خشك 1500 ميليمتر ( 15 هزار مترمكعب در هكتار) آب در سال نياز دارند. بذر مركبات داراي پديده چند جنيني مي‌باشد كه براي تكثيرپايه بذري، جنين جنسي را حذف وجنين هاي رويشي پرورش مي يابند .
توليد مركبات در جهان امروز از اهميت بسزائي برخوردار است و يكي از منابع بسيار مهم توليد ثروت ، مبادلات تجاري و اشتغال بكار ساكنين حدود125 كشور مركبات خيز جهان شده است . پرتقال دو سوم سطح زيركشت مركبات در جهان را به خود اختصاص داده است. چين بيشترين سطح زيركشت و برزيل بزرگترين توليدكننده در سطح جهان است. درايران به ترتيب پرتقال ، نارنگي ، ليموترش، ليموشيرين و گريپ فروت بيشترين سطح زيركشت و توليد را خود اختصاص داده است.

 

[Phyto]

ارقام مهم :

پرتقال​

تامسون ناول، واشنگتن ناول، هاملين، مارس،خوني، سالوستيانا، يافا
​

نارنگي​

انشو، كلمانتين، يونسي،كينو، كارا، اورلاندوتانجلو، مينولاتانجلو، سياهو
​

ليموها​

ليمو اب شيراز، ليموشيرين ،‌لمون ليسبون ، لمون مير ،‌ لمون اوركا
​

گريپ فروت​

روب استار ،‌ ردبلاش ، مارش سيدلس ، روبي رد​

​

پايه هاي موجود :
نارنج ،‌ پونسيروس ،‌تروير سيترنج ، سيتروملو،‌ فلائينگ دراگون ، كلئوپاترا، بكرايي، راف لمون ، ولكا مريانا ، مكزيكين لايم .

 

[Phyto]

ازدياد مركبات :​

- روش معمول تكثير در مركبات كشت بذر پايه و انجام پيوند جوانه بر روي پايه مي باشد .
الف - تامين و استحصال بذر :
- ميوه هاي رسيده و عاري از بيماري ، كه روي شاخه هاي سالم و قوي قسمت خارجي تاج قرار دارند انتخاب مي شوند.
- جهت استخراج بذر ، با چاقوي تيز ميوه را از قسمت استوايي به عمق تقريبي يك سانتي متر برش داده و دو نيمه بريده شده را با چرخاندن در جهت عكس يكديگر از هم جدا مي كنيم ، سپس هر يك از دو نيمه ميوه را درون ظرفي فشار مي دهيم تا بذرها همراه آب ميوه از گوشت آن جدا شوند.
- لازم است بذرها پس از خروج به مدت 24 ساعت درون آب سرد نگهداري شوند ، پس از اين مدت با استفاده از صافي ، جريان آب و مالش بذر بين دو دست ، لعاب اطراف بذر را جداكرده و رطوبت اضافي اين بذرها را با استفاده از آبكش مي گيريم .
- جهت ضدعفوني و حذف عوامل قارچي بايد بذور را با يكي از تركيبات زير تيمار نمود : قارچ كشهاي بنوميل و كاپتان ( 2 در هزار) ، بنوميل و اكسي كلرور مس ( 2 در هزار) ، تيرام ( 2 در هزار ) همچنين مي توان بذور تميز شده را به مدت 10 دقيقه در آبي با دماي 52 درجه سانتي گراد قرار داد.
- براي خشك كردن بذور ، آنها را بر روي صفحه مشبكي كه با گوني كنفي ويا پارچه نخي مفروش شده است ، درمحيطي نسبتاً گرم و دور از تابش مستقيم نور خورشيد كه داراي تهويه مناسب باشد پهن كرده ، پس از 7-5 روز بذور خشك شده و به رطوبت مناسب مي رسند.
- براي نگهداري بذور تا زمان مناسب كاشت ، يا آنها را درون ماسه مرطوب قرارداده و يا در داخل كيسه نايلوني در بسته و درون يخچال در دماي 3 تا 4 درجه قرار مي دهيم.

 

[Phyto]

ب كشت بذر :
- بستر مناسب براي كشت بذر ، بسترماسه اي مي باشد كه اين عمليات در شمال ايران اواسط اسفند و در استانهاي جنوبي در بهمن ماه صورت مي گيرد .
- بذور، به فاصله 3-2 سانتي متر از يكديگر در خطوط كشتي كه فاصله آنها 15-10 سانتي متر باشد كشت مي شوند. پس از كشت ، بذرها با لايه اي از ماسه به ضخامت يك سانتي متر پوشانده مي شوند.
- جوانه زني بذور كشت شده برحسب درجه حرارت محيط ( 30- 25 درجه سانتي گراد ) پس از 45-30 روز از زمان كشت آغاز مي شود. بذرهايي كه از ميوه تازه بدست مي آيند قدرت جوانه زني بيشتر داشته و بذور خشك به سرعت قدرت سبز شدن خود را از دست مي دهند.
- انتقال نهالهاي بذري به خزانه پيوند ( بسترهاي زميني و يا گلداني ) درمرحله 4-3 برگي صورت مي گيرد.

در بسترهاي زميني نهالها در رديف هاي شمالي جنوبي با فاصله 40-30 سانتي متر از هم كشت مي شوند. در صورتيكه خزانه دوم از نوع گلداني باشد بهتر است كه كشت نهال در گلدان نايلوني به ابعاد 30-20 سانتي متر انجام گيرد.

 

[Phyto]

ج- انجام عمليات پيوند :
- زمان پيوند جوانه ارتباط تنگاتنگي با فعال بودن گياه دارد وبه طور كلي تابع شرايط محيطي و درجه حرارت بوده و ممكن است در مناطق گرمتر گياه زودتر رشد كرده وديرتر به خواب رود ودر مناطق سردتر برعكس. بنابراين دامنه زماني پيوند در مناطق مختلف كشور از اوايل ارديبهشت ماه شروع شده و تا اواخر مهر ادامه دارد.
- معمولا در دو فصل از سال پيوند جوانه انجام ميگيرد،پيوند جوانه در حال رشد (بهاره) كه در شروع فصل رشد گياه بوده و از اوايل ارديبهشت تا اواسط خرداد ادامه دارد. و پيوند جوانه خواب (پاييزه) كه در اواخر تابستان شروع شده و تا اوايل پاييز ادامه دارد.
- پيوند پاييزه نسبت به پيوند بهاره از مزايايي چون: رشد رويشي بهتر و قوي تر،مقاومتر بودن نسبت به آفات و بيماريها برخوردار بوده و در محل پيوند نيز كالوس بهتري تشكيل ميشود.
- براي انتخاب پيوندك رعايت شرايط زير ضروري است :
ü پيوندك از درختان مادري سالم و عاري از آفات و بيماريها تهيه گردد.
ü پيوندك بايد از شاخه هاي بار دهنده ،نيمه خشبي 6 ماهه تا يكساله و از قسمت وسط شاخه انتخاب گردد.
ü بعد از انتخاب و قطع شاخه سريعا تمام برگها تا انتهاي دمبرگ حذف شوند.
ü در حد امكان سعي شود كه در صبح زود روز انجام عمليات پيوند شاخه هاي حامل پيوندك انتخاب گردد در غير اين صورت شاخه ها در كيسه يا روز نامه مرطوب تا زمان پيوند نگهداري شوند.
- براي جدا سازي پيوندك ابتدا شاخه را به گونه اي در دست گرفته كه رشد قديمي تر شاخه به طرف ما باشد و محل جدا شدن جوانه را روي شاخه مشخص ميكنيم . با استفاده از چاقوي پيوند ،برشي عرضي به فاصله حدود يك سانتي متر در محل زيرجوانه ايجاد ميشود و سپس چاقوي پيوند را در فاصله دو سانتي متري از بالاي جوانه پوست وارد كرده و به صورت اريب تا محل شكاف زير جوانه به طور يكنواخت برش ميدهيم.در اين حالت جوانه به همراه پوست و كمي چوب زير جوانه جدا ميگردد. اگر چوب زيرجوانه زياد باشد و مانع تماس لايه زاينده پيوندك با لايه زاينده پايه گردد ، چوب اضافه را با دقت از پيوندك جدا ميكنيم .
- در شرايط خاص كه پيوند جوانه در ارتفاع بالا زده مي شود محل انجام پيوند در حدود 30- 20 سانتي متري سطح زمين(طوقه) انتخاب گردد. بدين منظور همه برگ ها ،تيغ ها و شاخه هاي فرعي كه در اين ناحيه قرار دارند حذف شده و سپس در طرف شرقي و جنوبي ساقه ،با استفاده از چاقوي پيوند دو شكاف يكي افقي و ديگري عمود بر شكاف افقي ايجاد كرده به گونه اي كه خط برش افقي را به دو قسمت مساوي تقسيم كندو بعد از خاتمه عمل ، محل برش به شكل تي معكوس ( ) درآيد .
- پس از خاتمه برش بوسيله نوك چاقوي پيوند ، دو قسمت شكاف را باز نموده و پيوندك را از سمت پايين به بالا به آرامي درداخل شكاف قرار ميدهيم .
- براي بستن محل پيوند از نوارهاي نايلوني يا پلاستيكي با عرض 2 و طول 15 سانتيمتر ( نايلوني كه از مواد نو تهيه شده باشد و به راحتي كشيده شود) استفاده مي شود و از طرف پايين به بالا ، محل پيوند را محكم با نايلون ميبنديم. به گونه اي كه تمام محل پيوند را به جز جوانه و دمبرگ را بپوشاند.
- در صورت موفق بودن پيوند بعد از 14-12 روز دمبرگ در محل اتصال جوانه (پيوندك) زرد و سياه شده و به آساني مي افتد . ممكن است يك تا دو درصد جوانه ها (پيوندك) نگيرد در اين صورت جوانه ها قهوه اي و سياه ميشوند.

 

[Phyto]

د- تحريك جوانه پيوندي و و فرم دهي تاج :
- پس از انجام پيوند نسبت به تحريك رشد جوانه پيوندي اقدام ميشود در اين رابطه بر اساس زمان پيوند و قطر پايه با روشهاي زير جوانه پيوندي تحريك به رشد ميشود.
ü براي پايه هاي كم قطر و داراي قابليت انعطاف پيشنهاد مي شود كه نوك پايه از محل بالاي پيوند روي پيوندك خم شده و به خود پايه بسته شود و بعد از رشد كافي جوانه پيوندي ، نسبت به قطع پايه از محل بالاي پيوند اقدام گردد.
ü اگر پايه كمي قطور تر باشد با ايجاد برشهايي متعدد و كم عمق روي پوست در محل بالاي پيوند رشد جوانه را ميتوان تحريك كرد.
ü در پايه هاي قطور، پايه از بالاي محل پيوند سر برداري ميشود كه بدين منظور بر اساس زمان پيوند در پيوند بهاره از ارتفاع 20 - 15 سانتيمتري بالاي محل پيوند(بلافاصله بعد از موفقيت پيوند) و در پيوند پاييزه ،با توجه به اينكه پيوندك تا اوايل بهار در حال خواب باقي مي ماند، در اوايل بهار سال بعد و از ارتفاع 5 سانتيمتري محل پيوند ،با شيب ملايم و پشت به جوانه سر برداري ميشود.
- پس از تحريك جوانه ، پيوندك در عرض يك هفته رشد خواهد كرد و همزمان جوانه هاي غير فعال و ديگر جوانه هاي پايه رشد ميكنند . براي اينكه تمام انرژي پايه به سمت جوانه پيوندي هدايت شود تمام آنها در محل پايين و بالاي پيوند حذف ميشوند . در محل هاي برش خورده ،استفاده از چسب زخم ضروري است.
- در مركبات معمولا انشعابات اوليه از ارتفاع 80-70 سانتي متري تشكيل ميگردد ، بدين منظور در اين ارتفاع با قطع جوانه انتهايي جوانه هاي جانبي تحريك به رشد شده و موجبات تشكيل تاج فراهم ميگردد. حذف جوانه هاي ديگري كه از محل پيوند رشد ميكنند نيز ضروري است.

 

[Phyto]

شاخصه هاي استاندارد نهال گواهي شده مركبات در زمان فروش ( اندازه ها به سانتيمتر )​

​

​

- ارتفاع نهال پس از سربرداري : 100 – 80
- ارتفاع محل پيوند تا سطح خاك : 30 – 20
- ميانگين قطر نهال : 2
- ويژگي هاي خاص تنه نهال ( نهال يك تنه ) : صاف و سالم
- تعداد شاخه فرعي : 5 – 4
- طول شاخه فرعي : 20 – 15
- فاصله اولين شاخه تا سطح خاك : 50
- عمر نهال : 2 سال

 

[Phyto]

 

[Phyto]