براى خوشنويسى ابزار و وسايلى لازم است: قلم ني، مرکب و ليقه و دوات، قلمتراش، قطزن و زيرمشقي. تهيه ابزار خوب هميشه باعث بهتر نوشتن و تميزى کار است و هر يک از وسايل بايد داراى مشخصات خاصى باشد تا نتيجهٔ مطلوب حاصل شود.
قلم -قلم تراش -قط زن -دوات (لیقه و مرکب) -کاغذ
قلم
قلم مهمترين ابزار نوشتن است. گفته مىشود قبل از تراشيدن، به آن نى مىگويند و بعد از تراشيدن، قلم گفته مىشود. بهترين نوع قلم نى که براى نوشتن مناسب است، قلم دزفولى است. اين نى از نيزارهاى جنوب کشور و در منطقهٔ خوزستان و دزفول بدست مىآيد. قلم خود بايد سرخ مايل به قهوهاى سوخته باشد و بهعبارت ديگر سرخ و سفيد باشد. و سياه، زرد يا خاکسترى نباشد. گره و پيچ نداشته باشد؛ زياد کوتاه يا بلندنباشد. محکم باشد و گوشت داخل قلم سفيد باشد. سلطانعلى مشهدي از خوشنويسان بزرگ قرن دهم هجرى در رسالهٔ خوشنويسى خود دربارهٔ قلم چنين سروده است:
اگر قلم خوب تراشيده شود، نوشتن آن آسان مىگردد. در تراش قلم، ابتدا روى قلم را بر مىدارند که بهتر است از طرف رويش آن باشد و تا حدى برداشته مىشود که به قسمت سخت نزديک پوست قلم برسد. سپس پهلوهاى قلم تراشيده مىشود. ميدان قلم نبايد زياد بلند يا کوتاه باشد. بهترين حد به اندازهٔ قطر قلم است. بعد دَم قلم را شکاف کوچکى مىدهند که فاق گفته مىشود و بعد عمل قط زدن انجام مىشود که زدنِ سرقلم است، با زاويهٔ مناسب و توسط فشار دست بر پشت قلمتراش. در قلمهاى درشتتر پشت قلم نيز برداشته مىشود، که اين مرحله قبل از قط زدن انجام مىگيرد.
قلم تراش
اگر قلمتراش کُند باشد، قلم ضايع خواهد شد. بهتر است قلمتراش براى برداشتن ميدان قلم و قط زدن پهن و محکم باشد. و براى خالى کردن پهلوهاى قلم باريک باشد. سلطانعلى مشهدى مىگويد:
قلم -قلم تراش -قط زن -دوات (لیقه و مرکب) -کاغذ
قلم
قلم مهمترين ابزار نوشتن است. گفته مىشود قبل از تراشيدن، به آن نى مىگويند و بعد از تراشيدن، قلم گفته مىشود. بهترين نوع قلم نى که براى نوشتن مناسب است، قلم دزفولى است. اين نى از نيزارهاى جنوب کشور و در منطقهٔ خوزستان و دزفول بدست مىآيد. قلم خود بايد سرخ مايل به قهوهاى سوخته باشد و بهعبارت ديگر سرخ و سفيد باشد. و سياه، زرد يا خاکسترى نباشد. گره و پيچ نداشته باشد؛ زياد کوتاه يا بلندنباشد. محکم باشد و گوشت داخل قلم سفيد باشد. سلطانعلى مشهدي از خوشنويسان بزرگ قرن دهم هجرى در رسالهٔ خوشنويسى خود دربارهٔ قلم چنين سروده است:
اوّلاً مىکنم بيان قلم | بشنو اين حرف از زبان قلم |
که قلم سرخ رنگ مىبايد | نه به سختى چو سنگ مىبايد |
نه سياه و نه کوته و دراز | ياد گير اى جوان ز روى نياز |
نه بر او پيچ و نه در او تابى | مُلک خط راست نيک اسبابي |
معتدل، نه ستبر و نه باريک | و اندرونش سفيد و نى تاريک |
گر قلم سخت باشد وگرنست | دست از اين و آن ببايد شست |
اگر قلم خوب تراشيده شود، نوشتن آن آسان مىگردد. در تراش قلم، ابتدا روى قلم را بر مىدارند که بهتر است از طرف رويش آن باشد و تا حدى برداشته مىشود که به قسمت سخت نزديک پوست قلم برسد. سپس پهلوهاى قلم تراشيده مىشود. ميدان قلم نبايد زياد بلند يا کوتاه باشد. بهترين حد به اندازهٔ قطر قلم است. بعد دَم قلم را شکاف کوچکى مىدهند که فاق گفته مىشود و بعد عمل قط زدن انجام مىشود که زدنِ سرقلم است، با زاويهٔ مناسب و توسط فشار دست بر پشت قلمتراش. در قلمهاى درشتتر پشت قلم نيز برداشته مىشود، که اين مرحله قبل از قط زدن انجام مىگيرد.
قلم تراش
اگر قلمتراش کُند باشد، قلم ضايع خواهد شد. بهتر است قلمتراش براى برداشتن ميدان قلم و قط زدن پهن و محکم باشد. و براى خالى کردن پهلوهاى قلم باريک باشد. سلطانعلى مشهدى مىگويد:
با تو ذکر قلمتراش کنم | حرفهاى نگفته فاش کنم |
تيغ او نه دراز و نه کوتاه | تُنُک و پهن نيست خاطرخواه |
تا که در خانهٔ قلم گردد | وان قلم قابل رقم گردد |