[h=1]خواص گیاهان کوهی[/h]
والك، ريواس و كنگر از جمله گياهان كوهي هستند كه مي‌توانند رنگ و بوي متفاوتي به سفره‌ها بدهند؛ عطر و طعمي كه ديگر در طول سال تكرار نمي‌شود! البته شنگ هم گياه ديگري است كه نه در كوه، بلكه در دشت و صحرا مي‌رويد و مي‌تواند باعث تغيير ذائقه‌تان شود.
مجله سیب سبز - ستاره سمایی: والك، ريواس و كنگر از جمله گياهان كوهي هستند كه مي‌توانند رنگ و بوي متفاوتي به سفره‌ها بدهند؛ عطر و طعمي كه ديگر در طول سال تكرار نمي‌شود! البته شنگ هم گياه ديگري است كه نه در كوه، بلكه در دشت و صحرا مي‌رويد و مي‌تواند باعث تغيير ذائقه‌تان شود. در ادامه دكتر غلامرضا امين، دكتراي فارماكوگنوزي و استاد دانشكده داروسازي دانشگاه علوم پزشكي تهران، شما را با خواص خوراكي و البته دارويي اين گياهان بيشتر آشنا مي‌كند؛ باشد كه امسال به شكل بهتر و باانگيزه‌‌بیش‌تری از اين گياهان استفاده كنيد.
محافظ دستگاه گوارش
نام: قنگر يا كنر
معروف به: كنگر
نام علمي: Cirsium vulgare
زادگاه: كوه‌هاي لرستان، كرمان، كرمانشاه، آذربايجان غربي، آبادان و كردستان
طبع: گرم و خشك
كنگر هم مثل ريواس در كوه‌ها مي‌رويد و به عنوان يك ماده غذايي استفاده مي‌شود ولي معروف است كه خاصيت تقويت قواي جنسي دارد و به همين منظور در تهيه بسياري غذاها يا به عنوان چاشني كنار غذاي اصلي استفاده مي‌شود.
البته هنوز مطالعه باليني بارزي ثابت نكرده كه كنگر خاصيت تقويت‌كنندگي قواي جنسي دارد. در يونان و مصر باستان، اين گياه به دليل نقش كمكي در هضم مواد غذايي مورد توجه قرار گرفت و در قرن 16 ميلادي در اروپا يكي از سبزيجات معروفي بود كه توسط اشراف مصرف مي‌شد. در طب سنتي اروپا، برگ‌هاي كنگر به عنوان ماده افزايش‌دهنده ادرار و محرك كليه‌ها، محرك ترشح صفرا از كبد و انقباض كيسه صفرا مورد استفاده قرار مي‌گرفت.
کنگر، محافظ طبیعی
كنگر ضدعفوني كننده، اشتهاآور، تب‌بر و هضم كننده غذاست و درضمن، مصرف آن باعث تقويت دستگاه گوارش مي‌شود. كنگر در درمان يرقان، نارسايي كبد و كم‌خوني موثر بوده و از كبد در برابر سموم شيميايي محافظت مي‌كند. محققان معتقدند وجود ماده‌اي به نام سينارين در عصاره برگ كنگر، باعث كاهش كلسترول و تري‌گليسيريد خون مي‌شود. در ضمن همين ماده به همراه ماده ديگري به نام اسيد كافئيك موجود در كنگر، كبد را در برابر عفونت حفظ مي‌كنند. كنگر غير از اينكه در تهيه غذاهايي مثل خورش استفاده مي‌شود، همراه ماست هم خورده مي‌شود و بسيار خوش‌خوراك است. شايد اينكه مي‌گويند «فلاني كنگر خورده، لنگر انداخته» هم اشاره به همين اثر لذت‌بخشي آن داشته باشد كه بعد از خوردنش با ماست نصيب فرد مي‌شود! البته يادتان باشد اگر خدايي ناكرده دچار ناراحتي‌هاي كليوي و كبدي شديد هستيد، از مصرف برگ كنگر پرهيز كنيد.
دوست كبد!
نام: ريباس
معروف به: ريواس
نام علمي: Rheum
زادگاه: دامنه‌هاي بينالود كوه‌هاي آذربايجان و كردستان بلندي‌هاي البرز
طبع: سرد و تر
شما هم وقتي بچه بوديد، يك دستفروش نزديك مدرسه‌تان بود كه دسته‌هاي كوچك ريواس هم در بساطش باشد؟! اگر اين طور است احتمالا هنوز هم كه هنوز است، طعم ترش و گس آن، براي‌تان به يك نوستالژي تبديل شده!
ساقه‌هاي ريواس، تازه و سبز و آبدار است و زمان چيدنش وقتي است كه گياه تازه به گل نشسته و هنوز ميوه نداده است. اين ساقه‌ها بعد از جداسازي كامل برگ‌ها از ساقه، به مشتريان ارائه مي‌شود و حواس‌تان باشد ساقه‌هايي را انتخاب كنيد كه زياد درشت نباشند چون اين ساقه‌هاي زيادي رسيده، در واقع ساقه‌هاي ريواسي است كه ميوه داده است.
ريواس گياهي است كه مي‌تواند اعمال كبدي را تنظيم كرده و در صورت وجود مشكل در كبد، آن را برطرف مي‌كند. البته نوعي ريواس هم هست كه به ريواس چيني معروف است و به عنوان مسهل و ملين مزاج استفاده مي‌شود اما اين نوع ريواس در ايران نمي‌رويد. خوب است بدانيد ريواس از سال‌ها پيش از ميلاد مسيح(ع) به عنوان دارو كاربرد داشته است.
ضدفشارخون و كلسترول
نام: پياز كوهي يا سيرك
معروف به: والك
نام علمي: Allium
زادگاه: رشته كوه البرز
طبع: گرم و مرطوب
يكي از مهم‌ترين گياهاني كه از لحاظ دارويي و هم غذايي در فصل بهار و در كوه‌هاي اطراف تهران رويش دارد، والك است كه معمولا در قله‌هاي كوه‌هايي كه به رشته كوه البرز منتهي مي‌شود، مثل دركه و توچال در تهران، پيدا مي‌شود. محلي‌ها اين سبزي‌ها را از كوه مي‌چينند و در مسيرها مي‌فروشند و مقدار كمي از آنها به سبزي‌فروشي‌ها هم مي‌رسد. البته والك براي مردم بيشتر جنبه غذايي دارد و كمتر به عنوان دارو استفاده مي‌شود. مگر اينكه اين برگ‌ها را خشك كرده و بعدها به عنوان داروهاي كاهنده فشار خون يا داروي ضدزخم استفاده كنند. همچنين مي‌توانند گياه را با پيازش بچينند و از پيازش به عنوان كاهنده فشار خون، كاهنده كلسترول، ضدالتهاب، ضد زخم و ضد التهاب‌هاي پوستي كمك بگيرند.
ضداسهال و خونريزي
نام: اسفلنج، يمينه، ريش‌بز خالدار و. . .
معروف به: شنگ
نام علمي: Tragopogon dubius
زادگاه: چمنزارهاي نمناك شمال ايران، عمارلو، بين كبوترچاي و زرد چين، ييلاق دامنه البرز به‌خصوص افجه و نارون
طبع: سرد و خشك
برگ‌هاي تازه شنگ از دشت‌ها جمع‌آوري شده و بر حسب عادت و ذائقه افراد با سركه، نمك يا فلفل مصرف مي‌شود. اين سبزي به عنوان يك ديورتيك (ادرارآور) و نيز برطرف‌كننده مشكلات كليوي مورد استفاده قرار مي‌گيرد و به كساني كه تكرر ادرار داشته، ناراحتي كليه دارند يا سوزش ادار دارند، مصرفش توصيه مي‌شود.
اگر ديابت داريد. . .
نام: سير كوهي، ثوم‌الحيه يا اسقورديون
معروف به: موسير
نام علمي: Allium sativum
زادگاه: زاگرس و البرز
طبع: گرم و خشك
سبزي ديگري كه در کوه مي‌رويد، موسير است كه يك سبزي كوهستاني است و در ايران بيشتر از سطح زاگرس و كمتر از البرز جمع‌آوري مي‌شود. اين سبزي كوهي به عنوان يك چاشني غذايي همراه با دوغ و ماست استفاده مي‌شود و به خاطر عطر و طعمي كه دارد، نقش بهبوددهنده عطر و طعم را در خوراك‌‌ها دارد.
التیام دهنده زخم‌ها
از سبزی کوهی اسفلنج ( شنگ )، براي رفع مشكلات گوارشي از جمله اسهال و خونريزي معده استفاده مي‌شود. البته ريشه اين گياه، لعابي تلخ‌مزه دارد كه علاوه بر افزايش اشتها، خلط‌آور، نرم‌كننده سينه و التيام‌دهنده زخم‌ها اين گياه هم به صورت خام و به عنوان سبزي خوردن مورد مصرف قرار مي‌گيرد. البته اين سبزي قبل از گل دادن حالتي ترد و خوراكي دارد و بعد از گل دادن ضخيم شده و از حالت خوراكي‌شان خارج مي‌شوند.
تنظیم کننده قند خون
موسير از خانواده سير بوده و اثر ضدميكروبي‌اش بسيار بسيار بالاست و از اين منظر هم در تهيه غذاها استفاده مي‌شود. موسير به راحتي هضم مي‌شود و حاوي مقادير فراواني ويتامين C، پتاسيم، فيبر رژيمي و اسيد فوليك بوده و همچنين داراي مقدار زيادي كلسيم، آهن و پروتئين است. صرف موسير تاثير مثبتي بر دستگاه اعصاب مركزي دارد و سردردهاي ميگرني را كاهش مي‌دهد. اين گياه در كاهش سلول‌هاي سرطاني كبد و نيز درمان سرطان معده كمك مي‌كند و مصرف منظم آن، از ورود هرگونه عفونت به معده پيشگيري مي‌كند. اين گياه با داشتن خاصيت ضدانعقادي و در نتيجه رقيق كردن خون، به افرادي كه دچار بيماري‌هاي قلبي عروقي هستند يا دچار حملات قلبي يا سكته قلبي شده‌اند، كمك مفيدي مي‌كند. البته موسير سطح قند خون را در بيماران ديابتي كاهش داده، از كاهش انسولين پيشگيري كرده و سوخت و ساز گلوكز را افزايش مي‌دهد.
بوی خوش سیر
غذاهاي محلي مثل پلو يا كوكوي والك و همچنين خورش والك هم از آن دسته غذاهايي هستند كه فقط در اوايل بهار فرصت امتحانش هست و خيلي هم خوشمزه هستند. خوشبختانه خواص والك هم مثل ساير سبزي‌هايي كه استفاده از آنها در غذاهاي‌مان متداول‌تر است (مثل شويد، باقالي و. . . ) با پختن از بين نمي‌رود و صرفا براي مصرف و جذب بهتر توسط بدن آماده‌سازي مي‌شود. البته بعضي از تركيبات فرار موجود در برگ‌هاي والك مثل رايحه آن، ممكن است از غذا خارج شود و فضاي خانه را پر كند. والك بويي شبيه سير دارد چراكه از خانواده سير است و درست مثل سير، بيشتر به عنوان داروي گياهي كاهش فشار خون مصرف مي‌شود.
البته اين گياه خون را نيز رقيق مي‌كند، پس اگر از داروهاي كاهش فشار خون استفاده مي‌كنيد، در مصرف والك زياده‌روي نكنيد كه خدايي ناكرده دچار خون‌ريزي‌هاي داخلي و. . . نشويد.
