توسعه اکوتوریسم و اهداف آن

[آیورودا]

اکوتوریسم یکی از مهمترین فعالیتهای اقتصادی در نقاط مختلف جهان می باشد.اکوتوریسم فرصت بسیار مناسبی در اختیار بازدیدکنندگان قرار می دهد تا نسبت به اهمیت حفظ فرهنگ ها و چگونگی محافظت از فرهنگهای محلی و طبیعت آگاه شوند.
این شرایط برای جوامع محلی و روستاها و نواحی دوردست طبیعی درآمد خوبی ایجاد می کند.شهرت اکوتوریسم در این است که ابزار مناسبی برای محافظت از نواحی محسوب می شود.اجرا و توسعه اکوتوریسم نتایجی را به دنبال دارد:اهمیت نواحی حفاظت شده و اکوسیستم ها را افزایش داده و ارزش اقتصادی آنها را بالا می برد-برای نواحی حفاظت شده درآمد مستقیم ایجاد می کند-منجر به ایجاد تشکیلات منسجم برای پایش از نواحی محافظت شده در سطح جوامع محلی،ملی و بین المللی می شود- باعث ارتقاء فرهنگ استفاده پایدار از منابع طبیعی شده و منجر به کاهش تهدیدات جوامع زیستی می شود.این نواحی قابلیت بالایی برای تحقق سودبخشی اکوتوریسم به افراد محلی دارد.درحالی که در نواحی با بازدیدکنندگان کمتر این قابلیت وجود ندارد.
در دیگر اشکال توریسم عوامل مهم دیگری نقش دارد.فرآیند برنامه ریزی اکوتوریسم شاخص بسیار مهمی برای این قابلیتهای اکوتوریسم و استراتژی بسیار قوی برای محافظت از نواحی می باشد.اکوتوریسم،مفهوم نسبتاً جدیدی است که هنوز هم اغلب، درست درک نشده و صحیح به کارنمی رود.واژه اکوتوریسم،نخستین بار در دهه 1980 به کار رفت واین تعریف جامع ،معتبر وکوتاه تقریباً توسط همگان پذیرفته شده و نخستین بار در دهه 1980 وارد ادبیات توریسم شد.اولین تعریف جامع،کوتاه و معتبر توسط انجمن بین الملل اکوتوریسم در سال 1990 ارائه شد:سفر مسئولانه به مناطق طبیعی به منظور حفظ محیط زیست و بهبود اوضاع اقتصادی جوامع محلی.همزمان با کسب آگاهی و تجربه بیشتر،نیاز به یک تعریف جامع و کامل نیز افزایش یافت.جدیدترین و کاملترین تعریف توسط Marth Honey 1999 ارائه شد:اکوتوریسم،سفر به مناطق حساس،بکر،سالم و معمولاً حفاظت شده می باشد.اکوتوریسم برای گردشگر،یک سفرآموزنده می باشد،که درآمد آن صرف حفاظت محل شده و مستقیماً در رشد وتوسعه اقتصادی و تقویت سیاسی جوامع محلی تأثیر گذاشته و موجب تکریم فرهنگهای گوناگون و حقوق بشر می گردد.بر اساس موافقت سازمانهای مرتبط با اکوتوریسم(سازمانهای فعال در زمینه حفظ طبیعت)تعریف ارائه شده در سال 1996 توسط اتحادیه حفاظت از زمین پذیرفته شده است:اکوتوریسم،سفری مسئولانه و بازدید از مناطق طبیعی به منظور برخورداری و احترام به طبیعت با هر گونه ویژگی تاریخی و یا فرهنگی جدید مربوط به آن که به حفظ منطقه کمک کرده و کمترین تأثیر منفی را داشته و از لحاظ اجتماعی- اقتصادی،برای ساکنین منطقه سودآور باشد.حفاظت از محیط زیست،اکوتوریسم را به یک نوع از گردشگری تبدیل کرده که از مشارکت کنندگان می خواهد تا حد امکان با در نظر داشتن اهداف حفاظتی،به مدیریت مناطق حفاظت شده توجه کنند.اکوتوریسم بهترین روشی است که می تواند برای منطقه و ساکنین آن مفید بوده و منجر به حفاظت از طبیعت شود.استفاده از منابع طبیعی به عنوان جاذبه های گردشگری و بدون آسیب رساندن به آن،مقوله ای ایده آل در راستای توسعه پایدار است.

 

[آیورودا]

[h=1]رشد و تحول اکوتوریسم[/h]اکوتوریسم،مفهومی است که همزمان با رشد سریع گردشگری طبیعی درطی 20 سال گذشته در میان مجامع مسئول حفاظت از محیط و مردم ساکن در اطراف مناطق حفاظت شده، تکامل یافته است؛به همین دلیل مسئولین محیط های حفاظت شده و مردم ساکن در این مناطق،منافع مشترک خود را در رشد آن یافته اند.اکوتوریسم باعث شد که به اهداف حفاظت از محیط،درآمدزایی جوامع محلی وایجاد یک تجارت جدید،توجه شود.همکاری و روابط میان حفاظت کنندگان،جوامع و گردانندگان تور،همیشه بی دردسر نبوده است.البته، عملکرد اکوتوریسم موجب شده تا گروه های زیادی با هم همکاری کنند.اکوتوریسم به مثابه عرصه ای مشترک برای خلق تشریک مساعی و هدایت مشترک مسیر گردشگرانی که قصد کسب تجربه و یادگیری درباره مناطق طبیعی و فرهنگهای مختلف دارند،عمل می نماید.

 

[آیورودا]

حفاظت کنندگان و اکوتوریسم

شرایط ویژه،منجر به گرایش جدیدی در اکوتوریسم شده است.به منظور حفاظت از محیط،مدیران مناطق حفاظت شده در اثنای کار مجبور به ارائه راهکارهای جدید حفاظتی هستند که از نظر عملی فعالیتهای حفاظتی را با رشد اقتصادی درآمیزند.چرا که این نکته کاملاً مشهود است که رویکردهای سنتی مبتنی بر حفاظت شدید،دیگر پاسخگو نبوده و نیاز به شیوه های نوینی جهت دستیابی به اهداف می باشد.در طی سال ها حفاظت کنندگان محیط های طبیعی،مناطق حفاظت شده را با همکاری وهماهنگی کمتربا ساکنان محلی یا ساکنین اطراف این مناطق،مدیریت کرده اند.در سالهای اخیر و در بسیاری از کشورها به ویژه در مناطق در حال توسعه این شیوه شدیداً تغییر یافته ورویکردهای مربوط به حفاظت را تحت تأثیر قرار داده است.

 

[آیورودا]

[h=1]سهامداران محلی و اکوتوریسم[/h]طی دو دهه گذشته با وجود رکود اقتصادی بسیاری از کشورهای در حال توسعه،افزایش جمعیت را تجربه کردند.این کشورها جهت تأمین نیازهای اقتصادی روزمره و پرداخت بدهی های خارجی خود اغلب مجبور به نابود کردن مداوم منابع طبیعی شدند.
چنین فعالیتی منجر به رقابت و درگیری افراد زیادی در بهره برداری از منابع طبیعی،شده است.لذا افراد زیادی که زندگی و درآمدشان وابسته و متکی به منابع طبیعی مناطق حفاظت شده بود،نابود شده و بسیاری از مشاغل درآمدزای متکی به آن از بین رفتند.در اغلب کشورها،مناطق حفاظت شده،آخرین قطعه زمین های مهمی هستند که هنوز ذخایر قابل توجهی از گونه های گیاهی وجانوری،آب و هوای پاک و سایر خدمات اکولوژیکی را دارا هستند؛ضمن اینکه مناطق حفاظت شده،روز به روز برای کشاورزان معدن کاران،چوب برها و سایر کسانی که برای بقاء تلاش می کنند،جاذبه بیشتری پیدا می کند.توسعه اقتصادی ،این مناطق را تحت تأثیر قرار داده و اوضاع رادر این مناطق هم در مقیاس محلی یا کشوری و هم در مقیاس جهانی ارتقاء داده است.بنابراین اکوتوریسم،به طور بالقوه می تواند ملاحظات حفاظتی و اقتصادی را با هم درآمیزد.به دلیل همین رقابت بر سر منابع،حفاظت کنندگان متوجه شدند که شرایط و اوضاع اقتصادی جوامع محلی باید به طور توأم و در کنار هم برای راهکارهای حفاظتی در نظر گرفته شود.در اغلب موارد ساکنین محلی برای حفظ و مدیریت منابع طبیعی پایدار به انگیزه های مالی نیاز دارند.شرایط اقتصادی و سیاسی اغلب باعث محدودیت انتخاب و افزایش اتکاء افراد محلی به مناطق طبیعی می شود.

 

[آیورودا]

[h=1]صنعت گردشگری و اکوتوریسم[/h]افزایش تقاضای گردشگری طبیعی موجب شده که مدیران مناطق حفاظت شده به توریسم مبتنی برحفاظت یا توریسمی که بر اساس حفاظت از محیط صورت می گیرد،بیشر توجه نماید.مسافرین یا گردشگران،نیروهایی هستند که اکوتوریسم را به سمت تکامل و رشد سوق می دهند.بر اساس آمار ارائه شده سازمان توریسم جهانی،در سال 2001 توریسم در سراسر دنیا تقریباً 4/7 درصد در سال 2000 افزایش داشته است که بیشترین رشد را در یک دهه گذشته نشان می دهد و نسبت به سال 1999 تقریباً دو برابر شده است.در سال 2000 بیش از 698 میلیون نفر به کشورهای مختلف سفر کردند و درآمدی بالغ بر 476 میلیارد دلار امریکا ایجاد کرده است،که در سال 2000 نسبت به سال گذشته 5/4 درصد رشد داشته است.صنعت گردشگری و مسافرت حدوداً 200 میلیون شغل در سراسر دنیا ایجاد کرده است.به طور متوسط از هر 4/12 شغل یک شغل متعلق به این صنعت است.تغییر سلیقه توریست ها موجب شده است که صنعت توریسم،رویکرد مسافرت به مکانهای سرسبز را در پیش بگیرد و این عامل باعث ترغیب و رشد اکوتوریسم شده است.گردشگران به دنبال مکانها و بازارهای جدید تجاری و به دنبال فرصتی هستند تا از این راه به مدیریت منابع طبیعی کمک کنند.بسیاری از شرکتهای مسافرتی با شرایط تغییریافته بازار توریسم هماهنگ شده و بعضی از شرکتها تورهای ساحلی را کاهش داده و بیشتر به دنبال سفر به نقاط بکر و دست نخورده هستند.شرکتهای جدید نیز سعی دارند سفر به مناطق طبیعی را برنامه ریزی کنند.تقاضای مردم جهت سفر و بازدید به مناطق طبیعی منجر به تغییر رویکرد درصنعت توریسم شده است.از واژه اکوتوریسم،برداشت منطقی صورت نگرفته است و اگر بخواهیم درک درستی از آن داشته باشیم،در واقع اکوتوریسم راهکار حفاظتی مهمی برای دستیابی به توسعه پایدار است(توسعه پایدار=توسعه ای که نیازهای فعلی بشر را با در نظر گرفتن نیاز نسلهای آینده و بدون کاهش توانایی تولید آینده برآورد نماید).بسیاری از کلمات و اصطلاحات مرتبط با اکوتوریسم بعضاً به طور اشتباه به جای اکوتوریسم به کار برده می شود از جمله:گردشگری طبیعی- گردشگری طبیعی پایدار- گردش علمی یا گردش های تحقیقاتی- گردشگری های میراث فرهنگی و قومی- گردشگری پایدار سبز.

 

[آیورودا]

[h=1]شیوه فعالیت اکوتوریسم[/h]در تعریف اکوتوریسم،اهداف حفظ محیط زیست کاملاً لحاظ شده است.ضمن اینکه در نظرگرفتن مشارکت جوامع محلی و توسعه اقتصادی می تواند برای توسعه مهم بوده و مشارکین می توانند مجری طرح و برنامه اکوتوریسم باشند.راههای زیادی وجود دارد که می توان از آن برای حفاظت از محیط زیست استفاده نمود، ازجمله:اول اینکه:اکوتوریسم می تواند برای مناطق تحت حفاظت منبع درآمد خوبی باشد.دوم اینکه:اکوتوریسم می تواند در جوامع محلی و نواحی حفاظت شده پیرامون آن اشتغال زایی نموده و در این نواحی انگیزه اقتصادی ایجاد کند.سوم اینکه:اکوتوریسم می تواند از نظرزیست محیطی بازدیدکنندگان را آموزش دهد.چهارم اینکه:اکوتوریسم می تواند دلیلی برای حفاظت محیط زیست بوده و منطقه حفاظت شده بیشتر تحت حمایت قرار گیرد.به طور کلی هدف برنامه های اکوتوریسم محدود نمودن و به حداقل رساندن تأثیرات منفی گردشگری طبیعی است.در اکوتوریسم معیارهایی وجود دارند که باید در نظر گرفته شوند.این معیارها در واقع خط مشی هایی هستند که بر اساس آنها می خواهیم بدانیم آیا گردشگری طبیعی را می توان معادل اکوتوریسم در نظر گرفت یا خیر،البته قضاوت در مورد اینکه گردشگری طبیعی،اکوتوریسم محسوب می شود یا خیر،کار آسانی نیست.طراحان محیط زیست و مدیران اجرایی زمانی می توانند به اهداف بلند مدت خود برسند که برای اجرایی کردن تمامی معیارهای اکوتوریسم تلاش و به معنای واقعی،آن را رعایت نمایند.البته باید گفت برای اجرایی کردن تمامی این معیارها در شرایط فعلی مشکلاتی وجود دارد.عملاً اجرای خط مشی های اکوتوریسم کار بسیار پیچیده و مشکلی است.اگر این کاربه خوبی انجام شود،فواید برگشتی آن بسیار شگفت انگیز خواهد بود.معیارهای اکوتوریسم هر مکان خاصی را باید در همان مکان جستجو کرد و به همین منظورباید شرایط خاص منطقه واهدافی را که برای حفاظت از آن محیط داریم در نظر بگیریم و سپس گردشگری را انجام داده و آنگاه اکوتوریسم نامگذاری کنیم.از آنجا که مدیران و طراحان اکوتوریسم به دنبال تأثیرات گردشگری عملی از بالقوه به بالفعل هستند،باید نقش و اهداف نواحی حفاظت شده و تأثیرات منفی گردشگری را مد نظر داشته باشند،چون از نظر حفاظتی بسیار مهم است.گردشگری ممکن است موجب لگدمال شدن و از بین رفتن کامل پوشش گیاهی یک منطقه شود،به همین دلیل جهت حفاظت،نیاز به محیط بانان بیشتری می باشد.به کارگیری تعداد بیشتری از محیط بان باید با رویکرد حفاظت از کل منطقه انجام گیرد نه اینکه فقط از پوشش گیاهی منطقه حفاظت کنند.نتیجه اینکه اکوتوریسم بر اساس شرایط هر منطقه حفاظت شده تعریف می شود.مناطق حفاظت شده خصوصی ومحیط های بیولوژیکی بین المللی اصولاً جزو واحدهای حفاظتی در نظر گرفته می شوند و بهترین مناطق برای ایجاد اکوتوریسم هستند.ساختارهای مدیریتی و قانونی این مناطق توانایی دستیابی به فواید و به حداقل رساندن هزینه اکوتوریسم را دارند.

 

[آیورودا]

[h=1]شیوه فعالیت اکوتوریسم[/h]در تعریف اکوتوریسم،اهداف حفظ محیط زیست کاملاً لحاظ شده است.ضمن اینکه در نظرگرفتن مشارکت جوامع محلی و توسعه اقتصادی می تواند برای توسعه مهم بوده و مشارکین می توانند مجری طرح و برنامه اکوتوریسم باشند.راههای زیادی وجود دارد که می توان از آن برای حفاظت از محیط زیست استفاده نمود، ازجمله:اول اینکه:اکوتوریسم می تواند برای مناطق تحت حفاظت منبع درآمد خوبی باشد.دوم اینکه:اکوتوریسم می تواند در جوامع محلی و نواحی حفاظت شده پیرامون آن اشتغال زایی نموده و در این نواحی انگیزه اقتصادی ایجاد کند.سوم اینکه:اکوتوریسم می تواند از نظرزیست محیطی بازدیدکنندگان را آموزش دهد.چهارم اینکه:اکوتوریسم می تواند دلیلی برای حفاظت محیط زیست بوده و منطقه حفاظت شده بیشتر تحت حمایت قرار گیرد.به طور کلی هدف برنامه های اکوتوریسم محدود نمودن و به حداقل رساندن تأثیرات منفی گردشگری طبیعی است.در اکوتوریسم معیارهایی وجود دارند که باید در نظر گرفته شوند.این معیارها در واقع خط مشی هایی هستند که بر اساس آنها می خواهیم بدانیم آیا گردشگری طبیعی را می توان معادل اکوتوریسم در نظر گرفت یا خیر،البته قضاوت در مورد اینکه گردشگری طبیعی،اکوتوریسم محسوب می شود یا خیر،کار آسانی نیست.طراحان محیط زیست و مدیران اجرایی زمانی می توانند به اهداف بلند مدت خود برسند که برای اجرایی کردن تمامی معیارهای اکوتوریسم تلاش و به معنای واقعی،آن را رعایت نمایند.البته باید گفت برای اجرایی کردن تمامی این معیارها در شرایط فعلی مشکلاتی وجود دارد.عملاً اجرای خط مشی های اکوتوریسم کار بسیار پیچیده و مشکلی است.اگر این کاربه خوبی انجام شود،فواید برگشتی آن بسیار شگفت انگیز خواهد بود.معیارهای اکوتوریسم هر مکان خاصی را باید در همان مکان جستجو کرد و به همین منظورباید شرایط خاص منطقه واهدافی را که برای حفاظت از آن محیط داریم در نظر بگیریم و سپس گردشگری را انجام داده و آنگاه اکوتوریسم نامگذاری کنیم.از آنجا که مدیران و طراحان اکوتوریسم به دنبال تأثیرات گردشگری عملی از بالقوه به بالفعل هستند،باید نقش و اهداف نواحی حفاظت شده و تأثیرات منفی گردشگری را مد نظر داشته باشند،چون از نظر حفاظتی بسیار مهم است.گردشگری ممکن است موجب لگدمال شدن و از بین رفتن کامل پوشش گیاهی یک منطقه شود،به همین دلیل جهت حفاظت،نیاز به محیط بانان بیشتری می باشد.به کارگیری تعداد بیشتری از محیط بان باید با رویکرد حفاظت از کل منطقه انجام گیرد نه اینکه فقط از پوشش گیاهی منطقه حفاظت کنند.نتیجه اینکه اکوتوریسم بر اساس شرایط هر منطقه حفاظت شده تعریف می شود.مناطق حفاظت شده خصوصی ومحیط های بیولوژیکی بین المللی اصولاً جزو واحدهای حفاظتی در نظر گرفته می شوند و بهترین مناطق برای ایجاد اکوتوریسم هستند.ساختارهای مدیریتی و قانونی این مناطق توانایی دستیابی به فواید و به حداقل رساندن هزینه اکوتوریسم را دارند.