[تنظیم شرایط محیطی] عوامل اقلیمی در مسجد

[M I N A]

مسجد

از مساجدی که در طی سده های اول هجری در ایران بنا شد، می توان از مسجد جامع فهرج ، مسجد تاریخانه در دامغان شکل 9.2، مسجد جمعه اصفهان ، مسجد جامع شوشتر ، مسجد بزرگ سیراف مسجد جامع نائین نام که پلان این مساجد شبیه پلان مساجد ساخته شده در قرون اولیه ی اسلام بالاخص مسجد نبی در مدینه و مسجد ابن تولون در قاهره و به شکل شبستانی بوده اند .

طرح مساجد اولیه در ایران شامل یک حیاط مرکزی و شبستانی در سمت قبله و یک رواق سرتاسری در سه ضلع دیگر حیاط می باشد که غالبا با ستون های آجری و طاقهای قوسی بنا شده اند .

مسجد جامع زواره

دارای حیاط مرکزی با چهار ایوان در اطراف آن است ، در جبهه ی جنوبی حیاط ، گنبدی مانند چهار طاقی های ساسانی بر روی محراب و محوطه اصلی مسجد زده شده است .

مسجد در سواحل جوبی کشور

یکی از قدیمی ترین آثار به جای مانده در سواحل جنوبی کشور مسجد بزرگ سیراف است که به صورت شبستانی و به سبک عربی می باشد . لذا از لحاظ اقلیمی این مسجد می توانست برای این بندر مناسب باشد .

بازشوهایی در اطراف بدنه ی خارجی ساختمان وجود داشته تا کوران شبانه روزی بین ساحل و خشکی به وجود آید

در داخل صحن آن یک آب انبار و یک چاه وجود داشته است.

نکاتی که در غالب مساجد این سواحل جهت تأمین شرایط آسایش انسان رعایت می شد:

1. احداث سقف های مرتفع جهت سعود و جابه جائی هوای گرم به بالا
2. تعبیه ی بازشوهایی در اطراف بدنه ی خارجی ساختمان به منظور استفاده از کوران دو طرفه ی هوا
3. قرار دادن ایوان ها ی عریض، طویل و مرتفع در سمت ورودی به شبستان اصلی ویا در سه ویا حتی جهار طرف شبستان
4. استفاده از رنگ های روشن ؛خصوصا سفید برای انعکاس نور و حرارت آفتاب و کاهش نفوذ گرما به داخل مسجد
5. عدم احداث زیر زمین به خاطر هوای مرطوب و سنگین که به داخل فضای زیر زمین نفوذ کرده و به صورت راکد باقی می ماند . همچنین بالا بودن سطح آبها زیر زمینی و نمناک بودن دیوارهای زیرزمین که درای رابطه مزید علت است .
6. مصالح مورد استفاده سنگ ، خشت و آجر می باشد که از لحاظ اقلیمی مناسب نیستند و برای سقف از تیر چوبی و کاهگل و گاهی از طاق و گنبد آجری استفاده می شود .

مسجد در دشت های فلات

خصوصیات کلی مساجد در این مناطق :

1. بارزترین مشخصه ی کالبدی مساجد دشت های فلات ایران ؛ حیات مرکزی است ، که وجود حوض آب و آب پاشی صحن حیاط مسجد در تعدیل شرایط اقلیمی داخل مسجد مؤثر است
2. بدنه ی ای گونه مساجد ، مانند قطعه ای از بافت کل شهر با ساختمان های مجاور خود کاملا تلفیق شده است .
3. مصالح عمده برای مساجد خشت و آجر بوده ؛ و در صورت دسترسی به سنگ ، از آن برای ساختمان مسجد و خصوصا پایه های آن استفاده می شده است .
4. ارتفاع مساجد ، خصوصا گنبدخانه زیاد بود و مرتفع ترین ساختمان شهرهای سنتی ایران بوده اند .
5. دارای شبستانی زمستانی ، با فضای محصور و ارتفاع نسبتا کم جهت اجرای مراسم مذهبی بوده اند.
6. بعضی مساجد دارای یک زیر زمین کوچک «مسجد جامع یزد» و یا یک زیر زمین بزرگ و سرتاسری « مسجد جامع نائین » و « مسجد آقابزرگ کاشان » بودند . شکل 9.63
7. بادگیر جهت تهویه و خنک نمودن فضای مسجد
8. آب انبار به عنوان یک بنای عام المنفعه در کنار مساجد و یا در زیر صحن مساجد ساخته می شد . مسجد جامع نائین ، مسجد جامع اردستان ، مسجد میرزا مقیم و مسجد آقابزرگ در کاشان .
   منبع: archdexign.com