تکثیر مرکبات
پیوند زدن عبارت است از اتصال دو قطعه بافت زنده گیاهی ( مانند ساقه به ساقه و ساقه به ریشه ) به یکدیگر به طوری که کاملاً به هم متصل شده و متعاقباً به عنوان یک گیاه مستقل رشد نماید و نهال جدیدی را تشکیل دهد . پیوند گیاهان به روش های مختلفی انجام می گیرد.
اصطلاحات
در پیوند زدن دو گیاه هر بخش دارای نام خاصی است:
1- پیوندک (scion)
پیوندک قطعه کوچکی از یک شاخه حاوی چند جوانه راکد (معمولاً حداکثر سه جوانه ) یا دارای یک جوانه راکد یا فعال است، که بخش های گیاه را تشکیل می دهد .
نکته : اگر پیوندک دارای چند جوانه باشد آن را پیوند شاخه می نامند و هر گاه دارای یک جوانه باشد پیوند جوانه خوانده می شود.
2- پایه (stock)
پایه بخشی از یک گیاه پیوندی است که سیستم ریشه و تنه و یا گاهی شاخه یا تاج اصلی گیاه را تشکیل می دهد و پیوندک روی آن پیوند زده می شود. پایه ممکن است از طریق بذر (نهال بذری ) یا به وسیله قلمه ریشه دار یا خوابانیدن تکثیر شود .
3- میان پایه (inter stock)
میان پایه قطعه ای از ساقه است که به پایه و پیوندک پیوند زده می شود . ما بین هر دو آنها قرار می گیرد. از میان پایه به منظور خاصی استفاده می شود مانند مقاومت به سرما ، مقاومت به آفات و امراض ،جلوگیری از ناسازگاری پیوندی و یا بهره گیری از مزایای ویژه آن مانند داشتن ویژگی پا کوتاه کنندگی که برای تولید و تکثیر نهال های پیوندی پا کوتاه از آن استفاده می شود .
4- لایه زاینده (cambium)
بافتی نازک است که از سلول های پارانشیمی تشکیل شده که در محل اتصال پیوند از سلول های زنده پایه و پیوندک به وجود می آید و از به هم پیوستن آنها ، اتصال پایه و پیوندک امکان پذیر می گردد . لذا در گرفتن پیوند نقش بسزایی دارد .
مزایای پیوند گیاهان
تکثیر گیاهان از طریق پیوند دارای مزایای متعددی است و بسیاری از درختان ، درختچه ها و گیاهان زینتی را به وسیله پیوند ازدیاد می کنند . به طور خلاصه برخی مزایای پیوند گیاهان بشرح زیر است :
1- ازدیاد مرکبات به روشهای دیگر غیر جنسی مانند قلمه زدن ، تقسیم کردن و سایر روش های تکثیر رویشی مقدور نیست. ( اگر هم باشد محصول نهایی و کیفیت آن و نوع رقم و واریته دارای افت شدیدی خواهد بود )
2- بهره گیری از مزایای پایه مانند مبارزه با آفات ، امراض ، املاح خاک و غیره
3- تغییر ارقام در گیاهان کشت شده
4- زودرسی : تسریع در رشد زایشی نهال و استفاده در برنامه ی اصلاح نباتات
5- فرم دهی : ایجاد فرم های ویژه ( پاکوتاهی ، میوه های عجیب ، شاخه های بدون تیغ و ... )
6- اصلاح درختان آسیب دیده
7- مطالعه بیماری های ویروسی گیاهان
8- بهبود و افزایش کمی و کیفی محصول درختان میوه
9- به علت گوناگونی بافت و ساختار خاک ، ریشه اغلب گیاهان سازگاری لازم را برای رشد مطلوب در چنین خاک هایی را ندارد . به همین دلیل با پیوند می توان مقاومت درخت در برابر خاک های غیر مقاوم یک منطقه را افزایش داد .
نهال های پیوندی معمولاً نسبت به گیاهانی که از طریق بذر تکثیر می شوند زودتر به مرحله زایشی می رسند و از نظر اقتصادی برای تولید کنندگان میوه و باغداران اهمیت دارند . مثلاً درخت نارنگی بعد از 7 یا 8 سال به مرحله باردهی می رسد. در صورتی که از طریق پیوند بعد از 1 یا 2 سال میوه تولید خواهد کرد . بعلاوه کیفیت و کمیت میوه ، به وسیله پیوند افزایش می یابد . همچنین با پیوند می توان میوه های بازارپسند تر و خوش طعم تری تولید کرد .
برای اصلاح درختان و برنامه های دورگ گیری از نظر اصلاح کنندگان ، زودرسی نهال اهمیت دارد ، بعلاوه برخی نهال ها در روی ریشه خود رشد مطلوبی ندارند ، لذا از طریق پیوند زدن آنها روی پایه های مناسب ، نسبت به اصلاح آنها اقدام می شود .
بسیاری از درختان در اثر عواملی مانند آفات و بیماری ها ، باد های شدید و جوندگان ، ریشه یا تنه و ساقه های آنها آسیب می بیند . در این موارد به وسیله ی پیوند های تعمیری اینگونه درختان را اصلاح می کنند .
بیماری های ویروسی به وسیله پیوند به سهولت قابل بررسی و شناسایی هستند ، زیرا این بیماری ها به وسیله پیوند سریعاً قابل انتقال بوده و در صورت وجود عامل بیماری به سهولت از این طریق شناخته می شوند .
بسیاری از درختان در طبیعت قادر به تولید میوه مرغوب و مناسب نیستند و میزان باردهی آنها کمتر از حد انتظار است . به وسیله پیوند آنها روی پایه های مناسب علاوه بر باردهی میزان محصول نیز افزایش می یابد .
عوامل مؤثر بر موفقیت پیوند
در پیوند گیاهان گاهی در عمل ، درصد بالایی از پیوند موفقیت آمیز بوده و در پاره ای موارد نتایج مأیوس کننده است . عوامل متعددی در موفقیت یا عدم موفقیت پیوند مؤثرند ،از جمله :
1- تجانس بین پایه و پیوندک
پایه و پیوندک باید با یکدیگر تجانس و خویشاوندی نزدیک داشته یاشند .
2- عدم ناسازگاری پیوندی
اگر پیوند دو گیاه تحت شرایط مناسب برای پیوند با موفقیت همراه باشد، پیوند را سازگار و در غیر این صورت پیوند دو گیاه را ناسازگار گویند. پایه و پیوندک علاوه بر قرابت و خویشاوندی باید با هم سازگاری داشته باشند. در برخی موارد نوع بافت پایه و پیوندک مانع گرفتن پیوند است.
3- نوع گیاه و نوع پیوند
انتخاب نوع پیوند با توجه به پایه و پیوندکی که در اختیار داریم در موفقیت پیوند تاثیر گذار است و در صورتی که بهترین شیوه انتخاب نشود ، احتمل عدم موفقیت پیوند صحیح افزایش می یابد .
4- شرایط محیطی
شرایط محیطی مانند دما و رطوبت اهمیت عمده ای در جوش خوردن پیوند دارد . دمای مناسب برای فعالیت بافت های گیاهی بین 13 الی 32 درجه سانتیگراد است. به طور کلی دمایی که رشد گیاه در آن متوقف نشده و تا حدی نباشد که پیوندک را دچار آفتاب سوختگی و تنش شدید کند .
رطوبت : رطوبت برای حفظ سلول های پارانشیمی بافت پنبه ای که دیواره نازک دارند ظروری است . در صورتیکه هوا بیش از حد گرم و رطوبت نیز کم باشد این سلول ها ، خشک خواهند شد . به همین دلیل محل پیوند را نیز چسب می زنند .
5- پولاریته یا قطب دو پیوند
قاعده کلی پیوند دو قطعه از ساقه به یکدیگر این است که انتهای تحتانی پیوندک باید در منتهی الیه فوقانی پایه قرار گیرد .
6- مرحله رشد گیاه
مرحله رشد گیاه در موفقیت پیوند اثر دارد . در پیوند جوانه ای باید زمانی که میزان جریان شیره پرورده و تقسیم سلولی در گیاه مناسب است پیوند انجام گیرد . (اوایل بهار و اوایل پاییز)
7- سایر عوامل مؤثر در موفقیت پیوند
عوامل دیگر مانند مهارت و تجربه در پیوند زدن ، ایجاد برش های همگن و مناسب در پایه و پیوندک ، تماس دقیق بین لایه زاینده ی پایه و پیوندک ، زدن چسب در محل پیوند ، عدم وجود عوامل بیماری زا و حشرات در زمان پیوند زدن در موفقیت پیوند نقش عمده ای دارد.
ویژگی پایه و پیوندک برای پیوند
ویژگی های پایه
1- مقاومت به سرما : پایه باید مقاوم به سرما باشد . این امر در مناطق نیمه گرمسیری که زمستان نسبتا سردی دارند بسیار اهمیت دارد ، بطوریکه اگر پیوندک در اثر سرما از بین رفت امکان مجدد پیوند روی پایه وجود داشته باشد .
2- سهولت در پیوند : پایه باید به سهولت قابل پیوند زنی باشد . پایه هایی که پوست آنها به راحتی در زمان پیوند زدن از چوب جدا می شود برای پیوند مناسبند . در پیوند اسکنه تنه یا شاخه هایی که گره دار یا دارای بافتی شکننده هستند یا بسختی شکاف داده می شوند مناسب برای پیوند نیستند .
3- مقدار و نوع ریشه : پایه هایی که دارای ریشه های سطحی و قوی باشند نسبت به گیاهانی که دارای ریشه عمودی و ضعیف هستند برای پیوند زنی ارجحیت دارند ، این امر در سهولت انتقال نهال های پیوندی از خزانه به محل اصلی یا برای فروش اهمیت دارند .
4- ازدیاد پایه : پایه هایی که ازدیاد آنها به راحتی و با هزینه کم امکان پذیر است برای پیوند زدن باید انتخاب گردند . پایه هایی که بطرق غیر جنسی قابل تکثیر باشند در ایجاد و تولید نهال ها و باغ های یکنواخت اهمیت دارند .
5- مقاومت به بیماری ها : پایه باید نسبت به آفات و امراض مقاوم باشد ، به عنوان مثال بسیاری از پایه های نارنج در گذشته به تریستزا آلوده بود که سبب می شد پیوندک ها و درخت های حاصله هم آلوده به همان ویروس بوده و محصول مناسبی را تولید نکنند .
6- پا جوش دهی : پایه گیاهانی که تولید پاجوش می کنند برای پیوند زدن مناسب نیستند . از ارقامی برای پایه باید استفاده شود که پاجوش تولید نمی کند . زیرا پاجوش باعث ضعف درخت و میوه شده و هرس و حذف آنها مستلزم هزینه زیادی است .
7- سازگاری با خاک ها : پایه لازم است با خاک های مختلف سازگاری داشته و قدرت رشد و نمو در انواع خاک ها را داشته باشد .
ویژگی های پیوندک
پیوندک نیز مانند پایه باید دارای صفاتی باشد از جمله :
1- پیوندک باید با پایه تجانس داشته باشد
2- پیوندک باید از یک گیاه سالم و قوی انتخاب شود
3- پیوندک باید نسبت به سرما ، آفات ، امراض و بیماری ها مقاوم باشد
4- سن پیوندک : پیوندک باید یک ساله باشد
5- نوع شاخه پیوندک : پیوندک باید از شاخه های بارده پایه مادری تهیه گردد . پیوندک نباید از پا جوش ها یا شاخه های نرک تهیه گردد
6- پیوندک باید از قسمت وسط یا دو – سوم پایین شاخه گرفته شود . قسمت انتهایی شاخه بسیار آبدار و پر مغز بوده و مقدار کربوهیدراتهای ذخیره ان کم است . قسمت تحتانی شاخه کم بارده است . شاخه پیوندک باید کاملاً رسیده و دارای میان گره های کوتاه باشد .
فعالیت های فیزیولوژیکی پایه و پیوندک
فعالیت فیزیولوژیکی پایه و پیوندک باید یکسان باشد . در غیر این صورت بهتر است پایه زودتر از پیوندک از خواب زمستانه بیدار شود و شروع به فعالیت نماید .
اثر پیوندک روی پایه
1- پیوند یک پیوندک ضعیف روی پایه قوی سبب ایجاد نهالی ضعیف و پیوند یک پیوندک قوی روی پایه ضعیف سبب ایجاد نهالی قوی خواهد شد .
2- پیوندک می تواند رشد سیستم ریشه نهال پیوندی را تغییر دهد .
پیوند بین گونه های داخل یک جنس
پیوند بین گونه های درون یک جنس گاهی موفقیت آمیز و در برخی موارد نا موفق است . اکثر گونه های مرکبات مرکبات بخوبی با هم پیوند می شوند .
پیوند بین جنس های درون یک خانواده
پیوند بین جنس های مختلف درون یک خانواده اغلب ناموفق است. اما گاهی پیوند آنها امکان پذیر است.
پیوند بین خانواده ها
بطور کلی پیوند بین خانواده ها غیر ممکن است اما در برخی موارد در گیاهان علفی با موفقیت انجام می گیرد.
نا سازگاری در پیوند
اگر پیوند دو گیاه با موفقیت امکانپذیر باشد پیوند را سازگار گویند ، و در غیر اینصورت پیوند آنها ناسازگار خوانده می شود. تمایز بین پیوند سازگار و ناسازگار به طور وضوح مشخص نیست ، مثلاً پیوند بین گیاهان خویشاوند بخوبی جوش می خورد اما پیوند بین گیاهان غیر خویشاوند ممکن است بخوبی امکانپذیر نباشد . دلیل ناسازگاری ممکن است بعلل فیزیولوژیکی یا ساختار ژنتیکی گیاه باشد .
علائم ناسازگاری
در صورتی که پیوند بین دو گیاه علائم ناسازگاری را نشان دهد . این علائم به طور خلاصه عبارتند از :
1- بد شکلی محل پیوند ( تورم محل پیوند )
2- عدم موفقیت در پیوند دو گیاه
3- عدم گرفتن درصد زیادی از پیوند ها
4- خشک شدن شاخه ها ، زرد شدن برگ ها ، خزان زودرس گیاه پیوندی
5- بیمار گونه بودن گیاه پیوندی
6- خشک شدن نهال پیوندی بعد از یک یا دو سال
7- تفاوت آشکار بین رشد پایه و پیوندک
8- تفاوت آشکار بین آغاز رشد پایه و پیوندک
9- جدا شدن آشکار پایه و پیوندک در محل پیوند ( شکستن محل پیوند بطوریکه محل پییوند صاف و تمیز باشد )
ناسازگاری ممکن است موضعی ( ثابت ) یا قابل انتقال باشد . بعلاوه ناسازگاری ممکن است خیلی سریع بعد از پیوند زدن در گیاه ظاهر شود . اما گاهی علائم ناسازگاری بعد از چندین سال ( حتی تا 20 سال ) ممکن است بروز نماید .
منابع :
مهندس محمد رضا کیمیایی طلب (عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا)
اصول احداث باغ میوه از دکتر شیراوندی
پیوند زدن عبارت است از اتصال دو قطعه بافت زنده گیاهی ( مانند ساقه به ساقه و ساقه به ریشه ) به یکدیگر به طوری که کاملاً به هم متصل شده و متعاقباً به عنوان یک گیاه مستقل رشد نماید و نهال جدیدی را تشکیل دهد . پیوند گیاهان به روش های مختلفی انجام می گیرد.
اصطلاحات
در پیوند زدن دو گیاه هر بخش دارای نام خاصی است:
1- پیوندک (scion)
پیوندک قطعه کوچکی از یک شاخه حاوی چند جوانه راکد (معمولاً حداکثر سه جوانه ) یا دارای یک جوانه راکد یا فعال است، که بخش های گیاه را تشکیل می دهد .
نکته : اگر پیوندک دارای چند جوانه باشد آن را پیوند شاخه می نامند و هر گاه دارای یک جوانه باشد پیوند جوانه خوانده می شود.
2- پایه (stock)
پایه بخشی از یک گیاه پیوندی است که سیستم ریشه و تنه و یا گاهی شاخه یا تاج اصلی گیاه را تشکیل می دهد و پیوندک روی آن پیوند زده می شود. پایه ممکن است از طریق بذر (نهال بذری ) یا به وسیله قلمه ریشه دار یا خوابانیدن تکثیر شود .
3- میان پایه (inter stock)
میان پایه قطعه ای از ساقه است که به پایه و پیوندک پیوند زده می شود . ما بین هر دو آنها قرار می گیرد. از میان پایه به منظور خاصی استفاده می شود مانند مقاومت به سرما ، مقاومت به آفات و امراض ،جلوگیری از ناسازگاری پیوندی و یا بهره گیری از مزایای ویژه آن مانند داشتن ویژگی پا کوتاه کنندگی که برای تولید و تکثیر نهال های پیوندی پا کوتاه از آن استفاده می شود .
4- لایه زاینده (cambium)
بافتی نازک است که از سلول های پارانشیمی تشکیل شده که در محل اتصال پیوند از سلول های زنده پایه و پیوندک به وجود می آید و از به هم پیوستن آنها ، اتصال پایه و پیوندک امکان پذیر می گردد . لذا در گرفتن پیوند نقش بسزایی دارد .
مزایای پیوند گیاهان
تکثیر گیاهان از طریق پیوند دارای مزایای متعددی است و بسیاری از درختان ، درختچه ها و گیاهان زینتی را به وسیله پیوند ازدیاد می کنند . به طور خلاصه برخی مزایای پیوند گیاهان بشرح زیر است :
1- ازدیاد مرکبات به روشهای دیگر غیر جنسی مانند قلمه زدن ، تقسیم کردن و سایر روش های تکثیر رویشی مقدور نیست. ( اگر هم باشد محصول نهایی و کیفیت آن و نوع رقم و واریته دارای افت شدیدی خواهد بود )
2- بهره گیری از مزایای پایه مانند مبارزه با آفات ، امراض ، املاح خاک و غیره
3- تغییر ارقام در گیاهان کشت شده
4- زودرسی : تسریع در رشد زایشی نهال و استفاده در برنامه ی اصلاح نباتات
5- فرم دهی : ایجاد فرم های ویژه ( پاکوتاهی ، میوه های عجیب ، شاخه های بدون تیغ و ... )
6- اصلاح درختان آسیب دیده
7- مطالعه بیماری های ویروسی گیاهان
8- بهبود و افزایش کمی و کیفی محصول درختان میوه
9- به علت گوناگونی بافت و ساختار خاک ، ریشه اغلب گیاهان سازگاری لازم را برای رشد مطلوب در چنین خاک هایی را ندارد . به همین دلیل با پیوند می توان مقاومت درخت در برابر خاک های غیر مقاوم یک منطقه را افزایش داد .
نهال های پیوندی معمولاً نسبت به گیاهانی که از طریق بذر تکثیر می شوند زودتر به مرحله زایشی می رسند و از نظر اقتصادی برای تولید کنندگان میوه و باغداران اهمیت دارند . مثلاً درخت نارنگی بعد از 7 یا 8 سال به مرحله باردهی می رسد. در صورتی که از طریق پیوند بعد از 1 یا 2 سال میوه تولید خواهد کرد . بعلاوه کیفیت و کمیت میوه ، به وسیله پیوند افزایش می یابد . همچنین با پیوند می توان میوه های بازارپسند تر و خوش طعم تری تولید کرد .
برای اصلاح درختان و برنامه های دورگ گیری از نظر اصلاح کنندگان ، زودرسی نهال اهمیت دارد ، بعلاوه برخی نهال ها در روی ریشه خود رشد مطلوبی ندارند ، لذا از طریق پیوند زدن آنها روی پایه های مناسب ، نسبت به اصلاح آنها اقدام می شود .
بسیاری از درختان در اثر عواملی مانند آفات و بیماری ها ، باد های شدید و جوندگان ، ریشه یا تنه و ساقه های آنها آسیب می بیند . در این موارد به وسیله ی پیوند های تعمیری اینگونه درختان را اصلاح می کنند .
بیماری های ویروسی به وسیله پیوند به سهولت قابل بررسی و شناسایی هستند ، زیرا این بیماری ها به وسیله پیوند سریعاً قابل انتقال بوده و در صورت وجود عامل بیماری به سهولت از این طریق شناخته می شوند .
بسیاری از درختان در طبیعت قادر به تولید میوه مرغوب و مناسب نیستند و میزان باردهی آنها کمتر از حد انتظار است . به وسیله پیوند آنها روی پایه های مناسب علاوه بر باردهی میزان محصول نیز افزایش می یابد .
عوامل مؤثر بر موفقیت پیوند
در پیوند گیاهان گاهی در عمل ، درصد بالایی از پیوند موفقیت آمیز بوده و در پاره ای موارد نتایج مأیوس کننده است . عوامل متعددی در موفقیت یا عدم موفقیت پیوند مؤثرند ،از جمله :
1- تجانس بین پایه و پیوندک
پایه و پیوندک باید با یکدیگر تجانس و خویشاوندی نزدیک داشته یاشند .
2- عدم ناسازگاری پیوندی
اگر پیوند دو گیاه تحت شرایط مناسب برای پیوند با موفقیت همراه باشد، پیوند را سازگار و در غیر این صورت پیوند دو گیاه را ناسازگار گویند. پایه و پیوندک علاوه بر قرابت و خویشاوندی باید با هم سازگاری داشته باشند. در برخی موارد نوع بافت پایه و پیوندک مانع گرفتن پیوند است.
3- نوع گیاه و نوع پیوند
انتخاب نوع پیوند با توجه به پایه و پیوندکی که در اختیار داریم در موفقیت پیوند تاثیر گذار است و در صورتی که بهترین شیوه انتخاب نشود ، احتمل عدم موفقیت پیوند صحیح افزایش می یابد .
4- شرایط محیطی
شرایط محیطی مانند دما و رطوبت اهمیت عمده ای در جوش خوردن پیوند دارد . دمای مناسب برای فعالیت بافت های گیاهی بین 13 الی 32 درجه سانتیگراد است. به طور کلی دمایی که رشد گیاه در آن متوقف نشده و تا حدی نباشد که پیوندک را دچار آفتاب سوختگی و تنش شدید کند .
رطوبت : رطوبت برای حفظ سلول های پارانشیمی بافت پنبه ای که دیواره نازک دارند ظروری است . در صورتیکه هوا بیش از حد گرم و رطوبت نیز کم باشد این سلول ها ، خشک خواهند شد . به همین دلیل محل پیوند را نیز چسب می زنند .
5- پولاریته یا قطب دو پیوند
قاعده کلی پیوند دو قطعه از ساقه به یکدیگر این است که انتهای تحتانی پیوندک باید در منتهی الیه فوقانی پایه قرار گیرد .
6- مرحله رشد گیاه
مرحله رشد گیاه در موفقیت پیوند اثر دارد . در پیوند جوانه ای باید زمانی که میزان جریان شیره پرورده و تقسیم سلولی در گیاه مناسب است پیوند انجام گیرد . (اوایل بهار و اوایل پاییز)
7- سایر عوامل مؤثر در موفقیت پیوند
عوامل دیگر مانند مهارت و تجربه در پیوند زدن ، ایجاد برش های همگن و مناسب در پایه و پیوندک ، تماس دقیق بین لایه زاینده ی پایه و پیوندک ، زدن چسب در محل پیوند ، عدم وجود عوامل بیماری زا و حشرات در زمان پیوند زدن در موفقیت پیوند نقش عمده ای دارد.
ویژگی پایه و پیوندک برای پیوند
ویژگی های پایه
1- مقاومت به سرما : پایه باید مقاوم به سرما باشد . این امر در مناطق نیمه گرمسیری که زمستان نسبتا سردی دارند بسیار اهمیت دارد ، بطوریکه اگر پیوندک در اثر سرما از بین رفت امکان مجدد پیوند روی پایه وجود داشته باشد .
2- سهولت در پیوند : پایه باید به سهولت قابل پیوند زنی باشد . پایه هایی که پوست آنها به راحتی در زمان پیوند زدن از چوب جدا می شود برای پیوند مناسبند . در پیوند اسکنه تنه یا شاخه هایی که گره دار یا دارای بافتی شکننده هستند یا بسختی شکاف داده می شوند مناسب برای پیوند نیستند .
3- مقدار و نوع ریشه : پایه هایی که دارای ریشه های سطحی و قوی باشند نسبت به گیاهانی که دارای ریشه عمودی و ضعیف هستند برای پیوند زنی ارجحیت دارند ، این امر در سهولت انتقال نهال های پیوندی از خزانه به محل اصلی یا برای فروش اهمیت دارند .
4- ازدیاد پایه : پایه هایی که ازدیاد آنها به راحتی و با هزینه کم امکان پذیر است برای پیوند زدن باید انتخاب گردند . پایه هایی که بطرق غیر جنسی قابل تکثیر باشند در ایجاد و تولید نهال ها و باغ های یکنواخت اهمیت دارند .
5- مقاومت به بیماری ها : پایه باید نسبت به آفات و امراض مقاوم باشد ، به عنوان مثال بسیاری از پایه های نارنج در گذشته به تریستزا آلوده بود که سبب می شد پیوندک ها و درخت های حاصله هم آلوده به همان ویروس بوده و محصول مناسبی را تولید نکنند .
6- پا جوش دهی : پایه گیاهانی که تولید پاجوش می کنند برای پیوند زدن مناسب نیستند . از ارقامی برای پایه باید استفاده شود که پاجوش تولید نمی کند . زیرا پاجوش باعث ضعف درخت و میوه شده و هرس و حذف آنها مستلزم هزینه زیادی است .
7- سازگاری با خاک ها : پایه لازم است با خاک های مختلف سازگاری داشته و قدرت رشد و نمو در انواع خاک ها را داشته باشد .
ویژگی های پیوندک
پیوندک نیز مانند پایه باید دارای صفاتی باشد از جمله :
1- پیوندک باید با پایه تجانس داشته باشد
2- پیوندک باید از یک گیاه سالم و قوی انتخاب شود
3- پیوندک باید نسبت به سرما ، آفات ، امراض و بیماری ها مقاوم باشد
4- سن پیوندک : پیوندک باید یک ساله باشد
5- نوع شاخه پیوندک : پیوندک باید از شاخه های بارده پایه مادری تهیه گردد . پیوندک نباید از پا جوش ها یا شاخه های نرک تهیه گردد
6- پیوندک باید از قسمت وسط یا دو – سوم پایین شاخه گرفته شود . قسمت انتهایی شاخه بسیار آبدار و پر مغز بوده و مقدار کربوهیدراتهای ذخیره ان کم است . قسمت تحتانی شاخه کم بارده است . شاخه پیوندک باید کاملاً رسیده و دارای میان گره های کوتاه باشد .
فعالیت های فیزیولوژیکی پایه و پیوندک
فعالیت فیزیولوژیکی پایه و پیوندک باید یکسان باشد . در غیر این صورت بهتر است پایه زودتر از پیوندک از خواب زمستانه بیدار شود و شروع به فعالیت نماید .
اثر پیوندک روی پایه
1- پیوند یک پیوندک ضعیف روی پایه قوی سبب ایجاد نهالی ضعیف و پیوند یک پیوندک قوی روی پایه ضعیف سبب ایجاد نهالی قوی خواهد شد .
2- پیوندک می تواند رشد سیستم ریشه نهال پیوندی را تغییر دهد .
پیوند بین گونه های داخل یک جنس
پیوند بین گونه های درون یک جنس گاهی موفقیت آمیز و در برخی موارد نا موفق است . اکثر گونه های مرکبات مرکبات بخوبی با هم پیوند می شوند .
پیوند بین جنس های درون یک خانواده
پیوند بین جنس های مختلف درون یک خانواده اغلب ناموفق است. اما گاهی پیوند آنها امکان پذیر است.
پیوند بین خانواده ها
بطور کلی پیوند بین خانواده ها غیر ممکن است اما در برخی موارد در گیاهان علفی با موفقیت انجام می گیرد.
نا سازگاری در پیوند
اگر پیوند دو گیاه با موفقیت امکانپذیر باشد پیوند را سازگار گویند ، و در غیر اینصورت پیوند آنها ناسازگار خوانده می شود. تمایز بین پیوند سازگار و ناسازگار به طور وضوح مشخص نیست ، مثلاً پیوند بین گیاهان خویشاوند بخوبی جوش می خورد اما پیوند بین گیاهان غیر خویشاوند ممکن است بخوبی امکانپذیر نباشد . دلیل ناسازگاری ممکن است بعلل فیزیولوژیکی یا ساختار ژنتیکی گیاه باشد .
علائم ناسازگاری
در صورتی که پیوند بین دو گیاه علائم ناسازگاری را نشان دهد . این علائم به طور خلاصه عبارتند از :
1- بد شکلی محل پیوند ( تورم محل پیوند )
2- عدم موفقیت در پیوند دو گیاه
3- عدم گرفتن درصد زیادی از پیوند ها
4- خشک شدن شاخه ها ، زرد شدن برگ ها ، خزان زودرس گیاه پیوندی
5- بیمار گونه بودن گیاه پیوندی
6- خشک شدن نهال پیوندی بعد از یک یا دو سال
7- تفاوت آشکار بین رشد پایه و پیوندک
8- تفاوت آشکار بین آغاز رشد پایه و پیوندک
9- جدا شدن آشکار پایه و پیوندک در محل پیوند ( شکستن محل پیوند بطوریکه محل پییوند صاف و تمیز باشد )
ناسازگاری ممکن است موضعی ( ثابت ) یا قابل انتقال باشد . بعلاوه ناسازگاری ممکن است خیلی سریع بعد از پیوند زدن در گیاه ظاهر شود . اما گاهی علائم ناسازگاری بعد از چندین سال ( حتی تا 20 سال ) ممکن است بروز نماید .
منابع :
مهندس محمد رضا کیمیایی طلب (عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا)
اصول احداث باغ میوه از دکتر شیراوندی
