فراگیری زبان های خارجی، امروزه نقش چشمگیری در برنامه ریزی های شخصی افراد جامعه، بدون توجه به جایگاه اجتماعی آنان ایفا می کند. هر فرد از دو منظر به زبان های خارجی و لزوم یادگیری آن می نگرد، نخست علاقه و کشش های شخصی، دوم نیاز. علاقه، زاییده فرانگری به محیط پیرامون و درک دگرگونی های ارتباطی بستر زندگی است.
گسترش استثنایی دنیای اطلاعات و همه گیر شدن بیش از پیش پایگاه های اینترنتی مجلات، نشریات شبکه های ماهواره ای در کنار دسترسی بی سابقه جامعه به فیلم و سریال های خارجی، حقیقت تغییر فرهنگ ارتباطی انسان در دهکده جهانی را پیش دیدگان اکثریت مردم گشوده و آشکارا بارقه های علاقه به ارتباط با دنیای خارج را در افراد جوامع خواهان پیشرفت پدید آورده است.
و در مورد گزینه دوم یعنی نیاز فرد، باید به این نکته توجه داشت که افراد بیشماری با در نظر گرفتن شغل یا رشته تحصیلی خود، بدون توجه بارز به برجستگی جنبه علاقه، می بایست یادگیری زبان را به برنامه های روزانه یا هفتگی خود بیفزایند تا با دسترسی به منابع و سرچشمه های مورد نیاز، در کار خود موفق تر و در رشته تحصیلی پیشرو باشند.
اما آنچه در این بین حائز اهمیت می باشد این نکته است که بچه ها و دانش آموزان در مقطع ابتدایی تحصیلی چه علاقه ای برای یادگیری زبان انگلیسی می توانند داشته باشند، در حالی که هنوز با الفبای زبان مادری خود به خوبی آشنا نشده اند، ضمن این که هیچ گونه نیاز کاری به فراگیری زبان انگلیسی در پنج سال اول تحصیلی آنها احساس نمی شود.
در اوایل سال جاری وزیر آموزش و پرورش از بررسی طرحی سخن به میان آوردند که براساس آن درس زبان انگلیسی به دوره ابتدایی راه می یابد. البته ایشان گفته بودند این درس به شدت در شورای عالی آموزش و پرورش مورد بحث است و بعد از جمع بندی نظرات کارشناسان نظر نهایی اعمال خواهد شد.
هرچند که ظاهرا هنوز این طرح مسکوت مانده است، اما اخیرا برخی از نمایندگان مجلس با اشاره به این که بهترین زمان یادگیری زبان دوران کودکی است، این طرح را به جریان انداختند و تاکید دارند امروزه با پیشرفت زیاد و سریع وسایل کمک آموزشی و اینترنت، نظام آموزشی ما همچنان همان متد سنتی و ناکارآمد خود را دارد که این نشان می دهد نظام آموزشی کشور نیاز به تحول بیشتر دارد.
اما این که آیا با تدریس زبان انگلیسی در دوره ابتدایی، سیستم آموزشی کارآمدی خواهیم داشت، دانش آموزان به پیشرفت های علمی چشمگیرتری دست می یابند و آیا یادگیری در این مقطع بهتر انجام می شود و چه بایدها و نبایدهایی در مورد چگونگی آموزش زبان انگلیسی وجود دارد، از مهمترین موضوعاتی است که در دو شماره گزارش پیش رو به بحث و بررسی درباره آنها می پردازیم.
نظریه منسوخ؛ آموزش در سنین پایین
راحت تر و با کیفیت تر است موضوع چگونگی آموزش زبان انگلیسی، ضعف ها و قوت ها و بایدها و نبایدهای آن سال هاست که در محافل علمی و رسانه ای مطرح بوده و هرازچندگاهی راهکارهایی برای افزایش کیفیت آموزش این درس ارائه می شود.
در این که برخی فارغ التحصیلان دوره آموزشی قبل از دانشگاه دبستان تا پیش دانشگاهی در سطحی نیستند که بتوانند نیازهای خود را در حین تحصیل در دانشگاه و به هنگام رجوع به متون انگلیسی برطرف کنند، تردیدی نیست. اما این سوال مطرح می شود که آیا با وارد کردن درس زبان به دوره ابتدایی این مشکل حل می شود و اگر بچه ها از همان آغاز تحصیل و شروع یادگیری الفبای فارسی به آموزش زبان انگلیسی بپردازند، سریع تر زبان دوم را فرا می گیرند و در آینده تسلط بیشتری بر آن خواهند داشت؟
به نظر می رسد کسانی که به وارد کردن درس زبان انگلیسی به دوره ابتدایی اعتقاد دارند، از این نظریه منسوخ ایده گرفته اند که آموزش در سنین پایین راحت تر و با کیفیت بالاتر انجام می شود.
«داگلاس براون» از متخصصان مطرح آموزش زبان با اشاره به تحقیقات انجام شده در این خصوص اعتقاد دارد تنها و تنها نتیجه آموزش زبان از سنین پایین تر، نزدیک بودن لهجه یادگیرنده به متکلمان اصلی زبان هدف است. یعنی در صورتی که این روش به نتیجه برسد، محصلان ایرانی خواهند توانست با لهجه مثلا بریتانیایی و یا آمریکایی، انگلیسی صحبت کنند. دانشمندان آموزش زبان معتقدند همان گونه که یادگیری در سنین پایین مزیت هایی دارد، یادگیرندگان سنین بالا نیز امتیازاتی دارند، از جمله این که از قدرت پردازش ذهنی بالایی برخوردارند.
ضعف این طرح آنجاست که نه تنها برپایه یک تئوری آموزشی منسوخ ارائه شده، بلکه هدف از آموزش زبان انگلیسی در ایران را نیز به درستی مشخص نکرده است. براستی نیاز دانشجویان و دانش آموزان به زبان انگلیسی در چه حد است؟
سیدعمار موسوی کارشناس آموزش زبان انگلیسی در گفت وگو با گزارشگر کیهان در پاسخ به سؤال فوق می گوید: «قطعاً اشخاص متفاوت نیازهای مختلف با سطوح گوناگون به زبان انگلیسی دارند و هر کس متناسب با نیاز خود به فراگیری آن می پردازد. بسیاری هستند که نیازشان در حد مراجعه به متون علمی است و کسانی هم هستند که به دلیل مسافرتها یا روابط کاری و تجاری نیاز به تسلط در حد مکالمه دارند. اما راه تأمین این نیازهای گوناگون تزریق زبان انگلیسی به فرهنگ ایرانی نیست.»
آقای موسوی اضافه می کند: «وارد کردن درس زبان به دوره ابتدایی با هدف فراگیر کردن تسلط کامل محصلان به انگلیسی نه تنها در راستای نیازهای واقعی ما به این زبان نیست، بلکه تبعات و آثار فرهنگی زیانباری به همراه دارد.»
این کارشناس آموزش زبان اضافه می کند: «در صورت عملی شدن این طرح، دانش آموز دوره ابتدایی که در حال یادگیری الفبای زبان فارسی است و هنوز استخوان بندی ملی اش محکم نشده در معرض یک زبان و فرهنگ دیگر قرار خواهد گرفت. ضمن این که انجام این طرح اساساً یک خطر بزرگ برای زبان فارسی و فرهنگ ملی است.»
زبان فارسی هویت دینی مذهبی و ملی ماست
زبان فارسی یکی از نشانه های حاکمیت عرضی کشور است و سیاست آموزش زبان انگلیسی نباید به زبان شیرین و مادری فارسی لطمه بزند.
دکتر علی اکبر فراهانی عضو هیئت علمی گروه زبان دانشگاه تهران در گفت وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می گوید: «اگر آموزش زبان انگلیسی جایگاه خاص و ویژه ای در فرهنگ ما داشته باشد، به وضعیت دو زبان گونگی دچار می شویم و زبان فارسی تحت الشعاع زبان انگلیسی قرار می گیرد. مثل کشور هند که در حال حاضر اکثر قریب به اتفاق مردم انگلیسی را خیلی خوب تلفظ کرده و به ندرت از زبان بومی استفاده می کنند.»
وی با اشاره به این که تحقیقات نشان داده مردم هند، زبان هندی را برای بیان مسائل عادی و مکالمات روزمره بکار می برند و از زبان انگلیسی بعنوان زبان تخصصی استفاده می کنند اضافه می کند: «ورود درس زبان خارجی به دوره ابتدایی مستلزم وجود دبیران با تجربه و متخصص است که در حال حاضر متأسفانه به اندازه کافی معلمان زبان آموز حتی برای مقاطع راهنمایی و دبیرستان هم در اختیار نداریم و این کار فقط اتلاف هزینه و انرژی است که در نهایت به آن نتیجه مطلوب نخواهیم رسید.»
این عضو هیئت علمی گروه زبان دانشگاه تهران با اشاره به این که زبان فارسی نیاز به تقویت بیشتر دارد، خاطرنشان می کند: «اگر زبان انگلیسی را بیشتر تقویت کنیم، جایگاه زبان فارسی نه تنها در خاورمیانه، بلکه در سطح جهان تضعیف می شود.»
وقتی به این استاد زبان می گویم نیاز روز جامعه و گسترش و پیشرفت علم در سطح بین المللی را هم نمی توانیم نادیده بگیریم، در توضیحاتی می گوید: «به جای این که آموزش زبان را از مقطع ابتدایی و در سطح خیلی پایین آغاز کنیم، بهتر است همین هزینه را صرف تربیت مترجمان حرفه ای کنیم تا به کمک آنها بتوانیم در مواقع نیاز به منابع انگلیسی دسترسی یابیم.»
وی اضافه می کند: «نیازهای علمی به منابع انگلیسی را باید از طریق آموزش مترجمان حرفه ای برآورده کنیم نه این که آموزش زبان بیگانه را فراگیر نماییم و از زبان اصلی و رسمی خودمان غافل شویم.»
دکتر فراهانی خاطرنشان می کند: «در حال حاضر هم لطمات جبران ناپذیری متوجه زبان فارسی شده است، درست است که زبان انگلیسی یک زبان بین المللی است و افراد برای پیشرفت در زمینه های علمی و فنی باید با این زبان آشنایی داشته باشند، اما می توان این نیاز را از طریق افراد با تجربه و با کمک مترجمان حرفه ای حل نمود، ضمن اینکه نباید از این مسئله هم غافل شد که در ایران نباید بحث زبان مادری و فارسی فراموش شود.
زبان فارسی هویت دینی ملی و مذهبی ماست و باید بیش از پیش تقویت شود، هر چه به زبان انگلیسی بها بدهیم و بچه ها را موظف به آموزش و فراگیری آن در سنین پایین کنیم، از اهمیت زبان فارسی کاسته ایم، کاری که الان آموزشگاه های خصوصی آن را انجام می دهند و من واقعاً احساس خطر می کنم.»
آموزش زبان، انتقال فرهنگ را در پی دارد
آموزش زبان انتقال فرهنگ را به دنبال دارد اگر قرار باشد با آموزش زبان انگلیسی از مقطع ابتدایی، دانش آموزان با یک تغییر فرهنگ مواجه شوند، لازم است دقت نظر بیشتری در مورد اجرای این طرح صورت گیرد و نباید عجولانه تصمیم گرفت.
خانم فاطمه قربانی معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در گفت وگو با خبرنگار سرویس گزارش روز کیهان با اشاره به این که در حال حاضر ضرورتی برای ورود درس زبان انگلیسی به مقطع ابتدایی دیده نمی شود، در توضیحاتی می گوید: «باید ببینیم از آموزش زبان انگلیسی چه هدفی داریم، اگر قرار باشد در دوره کودکی و در مقطع ابتدایی بچه ها زبان دومی را یاد بگیرند، نکات ریز و ظریف زیادی وجود دارد که از تمام جهات باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد. حدود ۳/۲ جمعیت دانش آموزی کشور را روستاییان و عشایر تشکیل می دهند واگر قرار باشد بچه ها همزمان دو زبان را آموزش ببینند برای این افراد آموزش ها بسیار سنگین خواهد بود.»
خانم قربانی می گوید: «با توجه به این که آموزش زبان، انتقال فرهنگ را به دنبال دارد، اگر هدف از یادگیری زبان دوم برقراری ارتباط باشد و به دانش آموز کمک کند که وی بتواند فرهنگ اصیل اسلامی را توسعه دهد، خیلی خوب است، اما اگر آموزش زبان خارجی به گونه ای در اجرا عملیاتی شود که فرهنگ دیگری را وارد خانواده ها و جامعه کند خطرناک است بنابراین نباید در ورود آموزش زبان انگلیسی به مقطع ابتدایی عجولانه تصمیم گرفت.»
وی اضافه می کند: «با توجه به این که تمام رفتارها و شخصیت بچه ها در دوران ابتدایی شکل می گیرد، هر نوع آموزشی نیز در این تغییر رفتار تاثیر بسزایی دارد و اجرای طرح مذکور نیز نیاز به کار کارشناسی بسیار دقیقی دارد.»
خانم قربانی می گوید: «باید ببینیم آموزش زبان انگلیسی چگونه می تواند در توسعه فرهنگ اصیل اسلامی موثر باشد، اگر این آموزش زودهنگام به اشاعه این فرهنگ کمک می کند، در اجرا تمام زیرساخت های آن باید آماده شود. اما با توجه به شرایط موجود ورود زبان انگلیسی به دوره ابتدایی هیچ کمکی در این مورد نمی کند، چون دانش آموزان تا زمانی که به زبان فارسی تسلط کامل نداشته باشند، در برقراری ارتباط نمی توانند تاثیرگذار باشند.»
معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در ادامه به گستردگی دامنه زبان فارسی اشاره می کند و می گوید: «بچه ها در مقطع ابتدایی باید به حضور در کلاس و یادگیری علاقه مند شوند و با درس خواندن انس و الفت برقرار کنند و بتوانند با الفبای فارسی مانوس شوند، در این دوره باید بحث تفکر و پژوهش محوری را در آنها نهادینه کنیم و دانش آموزان را برای ورود به یک زندگی اجتماعی آماده سازیم تا بتوانند با گروه و اجتماع تعامل برقرار کنند، اگر قرار باشد در این دوره محتوای درسی و آموزشی زیادی به آنها تحمیل کنیم، با رویکردهای فوق مغایرت به وجود آورده ایم، بچه ها در این دوران باید به دور از اضطراب و نگرانی در کلاس درس حضور یابند و با دوستان و معلمان ارتباط برقرار کنند تا آرام آرام مهیای آموزش و یادگیری شوند و معلمان بتوانند در کمال آرامش آنها را برای یادگیری های بیشتر و هدفهای بعدی آماده سازند.»
خانم قربانی در ادامه به والدین توصیه می کند از ثبت نام بچه های مقطع ابتدایی در کلاسهای جنبی و خارج از ساعات درسی و رسمی مدرسه جدا خودداری کنند. وی در توضیحات بیشتری در این مورد، می گوید: «والدین نباید آرزوهای محقق نشده خود را در فرزندان جست وجو کنند و با پر کردن اوقات فراغت بچه ها در کلاس های مختلف زبان یا کمک درسی ها و... آنها را خسته و دلزده از درس و تحصیل کنند.»
آموزش زبان انگلیسی در دوره ابتدایی، طرحی عجولانه و نسنجیده
در سیستم آموزش و پرورش کشور باید با برنامه ریزی حرکت کرد و در راستای تحقق سند چشم انداز ۲۰ساله قدم برداشت.
دکتر طیبه صفایی نایب رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات و نماینده مردم تهران در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به دیدگاه های ارزشمند رهبر معظم انقلاب در خصوص اهداف تحول بنیادین در آموزش و پرورش می گوید: «هر نوع تحول در نظام آموزش و پرورش با هدف بالا بردن کیفیت و براساس نیازهای کشور صورت می گیرد، بنابراین هر طرح یا لایحه ای که تنظیم می شود باید این دو فاکتور را داشته و در جهت پیشرفت و تحقق عدالت در کشور باشد، طرح هر برنامه ای بدون این موارد جایگاه علمی ندارد.»
دکتر صفایی اضافه می کند: «بحث ورود آموزش زبان انگلیسی به مقطع ابتدایی، طرحی نسنجیده است، چون قبل از اینکه یک دانش آموز ابتدایی با فرهنگ اصیل اسلامی، اندیشه های ناب حضرت امام و مهمتر از همه زبان فارسی آشنایی پیدا کند و این زبان شیرین را درک نماید، می خواهیم او را با یک زبان بیگانه که با برنامه های چشم انداز توسعه همخوانی ندارد، آشنا کنیم.»
وی می گوید: «اگر قرار باشد زبان دیگری به دانش آموزان آموزش داده شود، اول باید زبان قرآن و اصول دینی را به آنها آموزش دهیم تا زمینه تحقق فرهنگی فراهم شود.»
دکتر صفایی با اظهار تاسف از این که غرب گرایی در جامعه در بحث آموزش زبان انگلیسی رایج شده است، می گوید: «این مسئله هم یکی دیگر از مقوله های تهاجم فرهنگی است، چون قبل از اینکه دانش آموزان وارد مدرسه شوند، با این تفکر غلط از سوی برخی از خانواده ها مواجه می شوند که اگر بچه ها با زبان انگلیسی آشنا شوند، گنجینه لغاتشان افزایش می یابد و یک برتری نسبت به سایر افراد پیدا می کنند، در حالی که اگر همین والدین فراموش نکنند جامعه ما یک جامعه اسلامی است و باید تلاش کنند که دانش آموزان در زمینه گسترش فرهنگ قرآنی گام بردارند،یقین بدانند آینده خود و فرزندانشان را بیمه کرده اند.»
نایب رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس می گوید: «باید خیلی مراقب باشیم تا قبل از این که بچه ها فهم و درک مشترکی از زبان فارسی کسب نکرده اند، آنها را به وادی آموزش زبان بیگانه نکشانیم.»
دکتر صفایی ضمن انتقاد از حرکت نکردن هدفمند معاونت پرورشی در آموزش و پرورش می گوید: «از این معاونت هیچ خروجی مثبتی ندیدیم، هدف این معاونت گسترش فرهنگ قرآنی در سیستم آموزشی بود که متاسفانه طبق برنامه ریزی حرکت نکرده است.»
وی اضافه می کند: «با توجه به جنگ نرم دشمن، هر کاری در این حوزه انجام دهیم کم است و متاسفانه الان معاونت پرورشی در آموزش و پرورش نداریم و این در حالی است که رهبر معظم انقلاب مسائل فرهنگی را اولی دانستند و رئیس جمهور هم سال را سال فرهنگی نامگذاری کرده و کارگروه فرهنگ و هنر تشکیل دادند، حال چرا در این شرایط حساس که نیازمند حمایت معاونت پرورشی هستیم، با جای خالی آن مواجه می شویم، جای تامل دارد!»
«ناگهان از گوشه ای یک نفر تشخیص داده که باید ما به کودکان دبستانی از کلاس اول یا حتی پیش دبستانی، زبان انگلیسی یاد بدهیم؛ چرا؟ وقتی بزرگ شدند، هرکس نیاز دارد می رود زبان انگلیسی را یاد می گیرد، چه قدر دولت انگلیس و دولت آمریکا باید پول خرج کنند تا بتوانند این طور آسان زبان خودشان را در میان یک ملت بیگانه ترویج کنند؟ ما برای ترویج زبان فارسی چه قدر در دنیا مشکل داریم؟ خانه فرهنگ ما را می بندند، عنصر فرهنگی ما را ترور می کنند، ده جور مانع در مقابل رایزنی های فرهنگی ما درست می کنند، چرا؟ چون در آنجا فارسی یاد می دهیم، ولی ما بیاییم به دست خود مفت و مجانی به نفع صاحبان این زبان که مایه انتقال فرهنگ آنهاست این کار را انجام دهیم! البته بنده با فراگرفتن زبان خارجی صددرصد موافقم، نه یک زبان بلکه ده زبان یاد بگیرند؛ چه اشکالی دارد؟ منتها این کار جزو فرهنگ جامعه نشود.»
متن فوق بخشی از بیانات حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب است که در دوازدهم اردیبهشت ماه سال ۸۴ در جمع فرهنگیان و معلمان استان کرمان ایراد فرمودند: درحالی که رهبر معظم انقلاب با صراحت بیان فرمودند که آموزش زبان انگلیسی نباید جزو فرهنگ جامعه باشد، این تصور که این روزها بی سوادی معیارهای بیشتری پیدا کرده یا ناتوانی در خواندن و نوشتن دیگر تنها دلیل بی سوادی نیست و همه دانش آموزان باید از دوره ابتدایی آموزش زبان انگلیسی را آغاز کنند، باوری کاملا غلط است.
به زغم برخی، امروزه مسلط نبودن بر زبان انگلیسی یکی از مصادیق بارز بی سوادی است که در برابر این ادعای غیرعقلانی باید اذعان داشت، سبک آموزش زبان در سیستم آموزشی کشور تا به امروز روند نسبتا خوبی را طی کرده است، هرچند خالی از اشکال هم نیست، اما این توجیهات ضرورت آموزش زبان انگلیسی در دوره ابتدایی را هم ایجاب نمی کند.
حضور گسترده دانشجویان و نخبگان کشور در مجامع علمی بین المللی دلیل روشنی بر رد ادعای مدعیان طرح مذکور است. چون تمام دانشجویان و دانش پژوهان با سیستم فعلی آموزشی زبان انگلیسی را ازمقطع راهنمایی آغاز کرده و در سطوح بالاتر برای رفع نیازهای علمی، دانش خود را ارتقا دادند.
چالش های پیش روی آموزش زبان انگلیسی در مدارس
به اعتقاد کارشناسان آموزش زبان کتب درسی موجود زبان انگلیسی در شرایط فعلی نیاز به تغییر و تحول دارد. چرا که متون آموزشی موجود قدیمی و خسته کننده است و مطابق با شرایط روز جامعه نیست. حال چگونه است که با وجود برخی نقاط ضعف در کتاب ها و سیستم آموزشی همچنین کمبود معلمان حرفه ای، تدریس زبان خارجی در مدارس ابتدایی ضرورت پیدا می کند؟
مریم فلاحتی نژاد کارشناس ارشد مترجمی زبان انگلیسی و دبیر یک دبیرستان دخترانه درباره نقاط قوت و ضعف آموزش زبان انگلیسی در گفت وگو با گزارشگر کیهان می گوید: «آموزش زبان در مدارس با چالش های فراوان همراه بوده، در دوره ای آموزش زبان از سال اول راهنمایی حذف شد. بدون این که توجیه قانع کننده ای بیان شود، بعد مجددا آموزش زبان از اول راهنمایی آغاز شد، بدون این که دلیلی ارائه شود و حالا هم بحث آموزش زبان در دبستان ها در برخی محافل مطرح می شود درحالی که هنوز در راهنمایی و دبیرستان با مشکلاتی روبه رو هستیم.»
وی در ادامه به این مشکلات اشاره می کند و می گوید: «متون آموزشی موجود، قدیمی و خسته کننده است، حتی تصاویر کتاب زبان برای دانش آموزان هیچ جذابیتی ندارد، نیاز امروز بچه ها در زبان انگلیسی مورد توجه قرار نگرفته، درحالی که زبان مقوله ای پویاست و در بسیاری موارد قواعد و محتوای آموزشی با ۲۰ سال قبل هیچ تفاوتی ندارد، ضمن این که بسیاری از معلمان هم از توان بالایی درامر آموزش برخوردار نیستند، حال با وجود این نقاط ضعف، ورود درس زبان به دوره ابتدایی تحصیلی اصلا کار درستی نیست چه بسا در سیستم آموزش زبان فارسی هم خلل ایجاد کند.»
وقتی دایره لغات فارسی بچه ها پایین آید...
«آموزش زبان انگلیسی در دوره ای که بچه ها تازه می خواهند با الفبای زبان فارسی آشنا شوند کار نسنجیده ای است و آن را توصیه نمی کنم چون دایره لغات آنها را پایین می آورد، تنها مزیت اجرای این طرح تلفظ بهتر زبان انگلیسی است.»
دکتر رضا غفارثمر، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در گفت وگو با خبرنگار سرویس گزارش روز کیهان ضمن بیان مطلب فوق می گوید: «برای آموزش زبان درهر مقطعی به دوجنبه باید توجه شود، اول خود زبان آموز و تأثیر آموزش زبان دوم بر زبان اول و میزان محفوظات درون مغزی فرد است و دیگری جنبه فرهنگی آموزش زبان انگلیسی است. آنان که آموزش زبان انگلیسی را از مقطع ابتدایی توصیه می کنند فقط به نیاز روز جامعه و گسترش علم توجه دارند و خیلی روی محتوای فرهنگی کار نمی کنند که صرفا برای تقویت لهجه این کار صورت می گیرد. اما باید آگاه بود که این آموزش ها در دراز مدت روی فرهنگ بچه ها تأثیرگذار خواهد بود.»
دکتر غفارثمر، به تاثیرات منفی آموزش زبان انگلیسی در مقطع ابتدایی اشاره می کند و می گوید: «آموزش زودهنگام زبان بیگانه بر زبان بومی و مادری تأثیرات منفی به جای می گذارد ضمن این که از نظر فرهنگی هم تاثیرات روانی درپی خواهد داشت، دانش آموز ۸ ۹ ساله وقتی زبان انگلیسی را زودتر از موعد آن هم به صورت ناقص بیاموزد، احساس می کند پرستیژ و کلاس خاصی پیدا کرده است. چون یک زبان خارجی یاد گرفته و همین حس باعث می شود بچه ای که فرهنگ بومی و ملی خود را به خوبی فرانگرفته، احساس دوگانگی کند.»
این عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز در ادامه می گوید: «تا زمانی که ذهن بچه ها شکل نگرفته است، نباید آنها را دچار دوگانگی فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی کنیم. چنانچه دانش آموزان در مقطع ابتدایی بخواهند زبان بیگانه و خارجی را آموزش ببیند، قطعا از نظر هویتی بامشکل روبه رو می شوند.کاری که الان آموزشگاه های خصوصی زبان انجام می دهند و تا حدودی به این مشکلات دامن می زنند، اما خانواده ها باید هوشیار و آگاه باشند که فرزندان خود را قبل از آشنایی کامل با زبان فارسی و فرهنگ اسلامی و دینی در کلاس های مختلف ثبت نام نکنند و به نظرم خیلی مقرون به صرفه نیست که صرفا برای تقویت و آموزش لهجه و تلفظ بهتر، ما بچه های ابتدایی را وادار به آموزش زبان انگلیسی کنیم.»
دکتر غفارثمر، به مشکلات موجود درس زبان در مقاطع راهنمایی و دبیرستان هم اشاره می کند و می گوید: «مسئولان آموزش و پرورش باید درحال حاضر نقایص موجود درس زبان را برطرف کنند و بعد به فکر تغییر و تحول در سن آموزش این درس باشند، آنها نباید راه میان بر را انتخاب کنند چون به نتیجه مطلوب نخواهند رسید.»
از دکتر غفارثمر می خواهم به نقایص موجود و راهکارها هم اشاره کند که در توضیحاتی می گوید: «سیستم فعلی آموزش زبان در کشور اشکال دارد. آن ذهنیت و ایدئولوژی که از درس زبان بین مسئولان، معلمان و والدین وجود دارد، باید در بخش های آموزش، کتب درسی و شیوه های تدریس اصلاح شود، برای رفع مشکلات موجود با همکاری تعدادی از دوستان، راهکاری به شورای عالی انقلاب فرهنگی درخصوص تهیه نقشه راه جامع زبان، ارایه دادیم که روش آموزش درس زبان باید از شیوه فعلی خارج شود و به صورت فوق برنامه و جدا از ساعت مدرسه تدریس شود که این نقشه راه در دست بررسی است.»
وقتی به او می گویم این راهکار یعنی تشویق والدین به سوی مؤسسات خصوصی زبان، می گوید: «البته مؤسسات آموزش زبان درحال حاضر بدون هیچ نظارت و مدیریتی از سوی آموزش و پرورش فعالیت می کنند، اما هدف در نقشه راه جامع سیستمی کاملا دقیق، حساب شده و با برنامه ریزی و طبق معیارهای ایرانی اسلامی است.»
تقویت فرهنگ دینی اسلامی در دنیای ارتباطات
دنیای امروز، دنیای اطلاعات و ارتباطات است، نمی توان چشم ها را روی حقایق بست چنانچه دانش آموزان با فرهنگ ملی و قومی ایران اسلامی هر روز آشنایی بیشتری پیدا کنند و ما این آگاهی بخشی را روز به روز تقویت کنیم، قطعا کمتر نگران ورود تهاجم بیگانه خواهیم بود.
دکتر ضیاء ساجدالدین مدیر گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه علامه طباطبایی در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به این که از منظر علمی زبان انگلیسی در کشور به صورت یک زبان خارجی مطرح می شود، می گوید: «رویکرد جدیدی درمورد درس زبان وجود دارد و آن این که زبان انگلیسی یک مجرای بین المللی است که در تمام کشورها تدریس می شود چون در بسیاری از مباحث علمی، کنفرانس ها و مجلات، زبان انگلیسی محوریت دارد. همین مسئله آموزش زبان انگلیسی را برای دانش آموزان ضروری می سازد، اما این که در مقطع ابتدایی این آموزش آغاز شود، هم جای تأمل دارد.»
وی می گوید: «اگر در کتاب های درسی مسئله بومی سازی رعایت شود، آموزش یک زبان خارجی منجر به کسب فرهنگ جدید نمی شود، هدف از آموزش زبان انگلیسی باید شناخت ابزار ارتباطی باشد.»
دکتر ساجدالدین با اشاره به این که در بحث آموزش زبان انگلیسی اگر با اهداف علمی و بومی سازی فرهنگ خودمان پیش رویم خطری متوجه بچه ها نمی شود، می گوید: «یادگیری زبان خارجی در سنین بالاتر قطعاً نتایج مثبت بیشتری به دنبال دارد چون افراد توانایی شناختی و معرفتی بیشتری پیدا می کنند و با دقت نظر بهتری به آموزش یک زبان بیگانه یا خارجی نگاه می کنند و اگر هم این آموزش را دیرتر آغاز کنیم بچه ها در تمام حیطه ها متضرر نمی شوند، چون توانایی شناختی از سن ۱۰ تا ۱۲سالگی افزایش می یابد، آنها بهتر می توانند مطالب درسی و محتوای آن را درک کنند.»
مدیر گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه به راهکارهایی برای رفع مشکلات آموزشی زبان اشاره می کند و می گوید: «در نظام تربیت معلم و آموزش ضمن خدمت خلأهایی وجود دارد. ضمن این که روش تدریس این درس هم بسیار کهنه و قدیمی است، همچنین محتوای درسی کتابهای موجود هم نیاز به بازنگری جدی دارد. چنانچه تکنولوژی آموزشی موجود را تقویت و تصحیح کنیم، بچه ها از همان مقطع راهنمایی آموزش زبان انگلیسی را آغاز کنند و در مقاطع بالاتر در دانشگاه ها سطح علمی و سواد خود را ارتقا دهند، هیچ جای نگرانی وجود نخواهد داشت و تعامل آموزش وپرورش با دانشگاه ها در این خصوص بسیار کارساز است.»
ترقی بدون مرز!
آن نوجوان، جوان یا بزرگسال ایرانی که خود را برای حضور پویا در دنیای جدید و ترقی بدون مرز آماده می کند در جست وجوی آن است که امروز همپای پیشرفت شگرف رسانه ای، پای خود را از مرزهای محدود ارتباطی با تنها داشته فهمی و ارتباطی اش یعنی زبان مادری، در داخل مرزهای کشور، بیرون بگذارد و با یادگیری زبانی تازه و چند بعدی ساختن دانش و آگاهی های خود، درهای تازه ای را به سوی زندگی و آینده ای برتر بگشاید. این گشودن درهای تازه باید از سنی آغاز شود که یک نوجوان یا جوان درک درستی از دنیای پیرامون خود داشته و با فرهنگ ملی و بومی خود عجین شده باشد.
علی حیدری دانشجوی دکتری آموزش زبان در دانشگاه علامه طباطبایی در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به این که بین المللی شدن زبان انگلیسی واقعیت دنیای امروز است، خاطرنشان می کند: «برای این که بتوانیم جلوی تهاجمات فرهنگی را بگیریم باید فرهنگ خودمان را بومی سازی کنیم، باید متن ها و متونی در زبان انگلیسی به بچه ها آموزش داده شود که دقیقاً متناسب با فرهنگ اصیل ایرانی باشد، باید با استفاده از ابزار زبان و ارتباطات، فرهنگ اسلامی را برجسته سازی کنیم، باید زبان خارجی را در قالب محتوای مطالب درسی خودمان بریزیم، تاریخ ایران را به زبان انگلیسی بیاموزیم و از زبان به نفع خودمان استفاده کنیم.»
حیدری با بیان این که اگر آموزش زبان انگلیسی در مقطع ابتدایی از راه درست و صحیح باشد، خیلی نگرانی ایجاد نمی کند، می گوید: «آموزش زبان اگر با تغییر محتوا همراه باشد و سطح مطالب درسی زبان انگلیسی بالاتر رود، دانش آموزان دیگر سراغ آموزشگاه های خصوصی نمی روند، بنابراین اگر قرار باشد جلوی تهاجم فرهنگ بیگانه گرفته شود، باید بر محتوای آن نظارت داشته باشیم و سیاستگذاری ها در جهت غنی ترسازی مطالب درسی باشد و با ابزار آنها به نفع خودمان استفاده کنیم.»
توانایی یادگیری چند زبان در بچه ها بالاست اما...
بچه ها باتوجه به قدرت ذهنی که دارند می توانند سه تا چهار زبان را همزمان یاد بگیرند و این مسئله خللی در زبان اول وارد نمی کند، اما برای بچه هایی که والدین آنها دارای یک زبان هستند، هیچ ضرورتی نیست که بچه ها چند زبان را به صورت همزمان آموزش ببینند.
مهدی نصیری دانشجوی دکتری رشته آموزش زبان انگلیسی، در گفت وگو با گزارشگر کیهان، با بیان مطلب فوق و با اشاره به این که در کشور زبان انگلیسی، زبان دوم نیست، خاطرنشان می کند: «زبان انگلیسی در ایران یک زبان خارجی است و زبان آموزان بهتر است از سن ۱۱سالگی به بعد یا در سن نوجوانی این زبان را آموزش ببینند و با گرامر و نکات دستوری آن آشنا شوند و چون بحث لهجه خیلی برای بچه ها ضرورتی ندارد، اگر دیرتر هم این آموزش آغاز شود، خللی ایجاد نمی شود.» نصیری اضافه می کند: «باید دید هدف از آموزش زود هنگام زبان چیست. در آمریکا برای این که جاسوس تربیت کنند و نیاز به تلفظ دقیق و لهجه دارند، آموزش های زود هنگام آغاز می شود؛ اولین بار بحث آموزش زبان در سال ۱۹۲۰ برای جاسوسی در آمریکا در جنگ جهانی مطرح شد، بنابراین آمریکایی ها از سن پایین این آموزش را آغاز می کنند.»
وی می گوید: «به نظر می رسد مطرح کردن آموزش زودهنگام زبان انگلیسی در مقطع ابتدایی تصمیمی عجولانه است، درس زبان از مدارس باید خارج شود و در ساعاتی دیگر در محیطی خارج از مدرسه به بچه ها آموزش داده شود. سطح زبان انگلیسی دانشجویان و متخصصان ایرانی در مجامع بین المللی بسیار بالاست و این افراد بیشتر کسانی هستند که زبان انگلیسی را خارج از چارچوب نظام آموزش وپرورش فرا گرفتند. به نظر می رسد اگر درس زبان از سیستم آموزش وپرورش جدا شود و در اختیار اساتید مجرب دانشگاه ها و مدرسان باتجربه قرار گیرد، موفق خواهیم بود.»
دکتر لاله افتخاری عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس و نماینده مردم تهران هم در این خصوص معتقد است: «ورود این درس به مقطع ابتدایی نیاز به کار کارشناسی بسیار دقیقی دارد و اگر قرار باشد بچه ها و نوآموزان ما زبان دیگری را در کنار زبان فارسی یاد بگیرند، چرا این زبان، زبان عربی و قرآنی نباشد.»
دکتر افتخاری تأکید می کند: «بچه های ما خیلی راحت با قرآن مأنوس می شوند. پس ضروری است که در آغاز آنها را با مقدمات خواندن و نوشتن زبان عربی یعنی زبان قرآن آشنا کنیم و سپس در مراحل بالاتر و به صورت کاملاً هدفمند در کنار زبان فارسی و قرآن، زبان انگلیسی را در مقاطع دیگر تحصیلی به فرزندانمان آموزش دهیم.»
صدیقه توانا
منبع:کیهان
گسترش استثنایی دنیای اطلاعات و همه گیر شدن بیش از پیش پایگاه های اینترنتی مجلات، نشریات شبکه های ماهواره ای در کنار دسترسی بی سابقه جامعه به فیلم و سریال های خارجی، حقیقت تغییر فرهنگ ارتباطی انسان در دهکده جهانی را پیش دیدگان اکثریت مردم گشوده و آشکارا بارقه های علاقه به ارتباط با دنیای خارج را در افراد جوامع خواهان پیشرفت پدید آورده است.
و در مورد گزینه دوم یعنی نیاز فرد، باید به این نکته توجه داشت که افراد بیشماری با در نظر گرفتن شغل یا رشته تحصیلی خود، بدون توجه بارز به برجستگی جنبه علاقه، می بایست یادگیری زبان را به برنامه های روزانه یا هفتگی خود بیفزایند تا با دسترسی به منابع و سرچشمه های مورد نیاز، در کار خود موفق تر و در رشته تحصیلی پیشرو باشند.
اما آنچه در این بین حائز اهمیت می باشد این نکته است که بچه ها و دانش آموزان در مقطع ابتدایی تحصیلی چه علاقه ای برای یادگیری زبان انگلیسی می توانند داشته باشند، در حالی که هنوز با الفبای زبان مادری خود به خوبی آشنا نشده اند، ضمن این که هیچ گونه نیاز کاری به فراگیری زبان انگلیسی در پنج سال اول تحصیلی آنها احساس نمی شود.
در اوایل سال جاری وزیر آموزش و پرورش از بررسی طرحی سخن به میان آوردند که براساس آن درس زبان انگلیسی به دوره ابتدایی راه می یابد. البته ایشان گفته بودند این درس به شدت در شورای عالی آموزش و پرورش مورد بحث است و بعد از جمع بندی نظرات کارشناسان نظر نهایی اعمال خواهد شد.
هرچند که ظاهرا هنوز این طرح مسکوت مانده است، اما اخیرا برخی از نمایندگان مجلس با اشاره به این که بهترین زمان یادگیری زبان دوران کودکی است، این طرح را به جریان انداختند و تاکید دارند امروزه با پیشرفت زیاد و سریع وسایل کمک آموزشی و اینترنت، نظام آموزشی ما همچنان همان متد سنتی و ناکارآمد خود را دارد که این نشان می دهد نظام آموزشی کشور نیاز به تحول بیشتر دارد.
اما این که آیا با تدریس زبان انگلیسی در دوره ابتدایی، سیستم آموزشی کارآمدی خواهیم داشت، دانش آموزان به پیشرفت های علمی چشمگیرتری دست می یابند و آیا یادگیری در این مقطع بهتر انجام می شود و چه بایدها و نبایدهایی در مورد چگونگی آموزش زبان انگلیسی وجود دارد، از مهمترین موضوعاتی است که در دو شماره گزارش پیش رو به بحث و بررسی درباره آنها می پردازیم.
نظریه منسوخ؛ آموزش در سنین پایین
راحت تر و با کیفیت تر است موضوع چگونگی آموزش زبان انگلیسی، ضعف ها و قوت ها و بایدها و نبایدهای آن سال هاست که در محافل علمی و رسانه ای مطرح بوده و هرازچندگاهی راهکارهایی برای افزایش کیفیت آموزش این درس ارائه می شود.
در این که برخی فارغ التحصیلان دوره آموزشی قبل از دانشگاه دبستان تا پیش دانشگاهی در سطحی نیستند که بتوانند نیازهای خود را در حین تحصیل در دانشگاه و به هنگام رجوع به متون انگلیسی برطرف کنند، تردیدی نیست. اما این سوال مطرح می شود که آیا با وارد کردن درس زبان به دوره ابتدایی این مشکل حل می شود و اگر بچه ها از همان آغاز تحصیل و شروع یادگیری الفبای فارسی به آموزش زبان انگلیسی بپردازند، سریع تر زبان دوم را فرا می گیرند و در آینده تسلط بیشتری بر آن خواهند داشت؟
به نظر می رسد کسانی که به وارد کردن درس زبان انگلیسی به دوره ابتدایی اعتقاد دارند، از این نظریه منسوخ ایده گرفته اند که آموزش در سنین پایین راحت تر و با کیفیت بالاتر انجام می شود.
«داگلاس براون» از متخصصان مطرح آموزش زبان با اشاره به تحقیقات انجام شده در این خصوص اعتقاد دارد تنها و تنها نتیجه آموزش زبان از سنین پایین تر، نزدیک بودن لهجه یادگیرنده به متکلمان اصلی زبان هدف است. یعنی در صورتی که این روش به نتیجه برسد، محصلان ایرانی خواهند توانست با لهجه مثلا بریتانیایی و یا آمریکایی، انگلیسی صحبت کنند. دانشمندان آموزش زبان معتقدند همان گونه که یادگیری در سنین پایین مزیت هایی دارد، یادگیرندگان سنین بالا نیز امتیازاتی دارند، از جمله این که از قدرت پردازش ذهنی بالایی برخوردارند.
ضعف این طرح آنجاست که نه تنها برپایه یک تئوری آموزشی منسوخ ارائه شده، بلکه هدف از آموزش زبان انگلیسی در ایران را نیز به درستی مشخص نکرده است. براستی نیاز دانشجویان و دانش آموزان به زبان انگلیسی در چه حد است؟
سیدعمار موسوی کارشناس آموزش زبان انگلیسی در گفت وگو با گزارشگر کیهان در پاسخ به سؤال فوق می گوید: «قطعاً اشخاص متفاوت نیازهای مختلف با سطوح گوناگون به زبان انگلیسی دارند و هر کس متناسب با نیاز خود به فراگیری آن می پردازد. بسیاری هستند که نیازشان در حد مراجعه به متون علمی است و کسانی هم هستند که به دلیل مسافرتها یا روابط کاری و تجاری نیاز به تسلط در حد مکالمه دارند. اما راه تأمین این نیازهای گوناگون تزریق زبان انگلیسی به فرهنگ ایرانی نیست.»
آقای موسوی اضافه می کند: «وارد کردن درس زبان به دوره ابتدایی با هدف فراگیر کردن تسلط کامل محصلان به انگلیسی نه تنها در راستای نیازهای واقعی ما به این زبان نیست، بلکه تبعات و آثار فرهنگی زیانباری به همراه دارد.»
این کارشناس آموزش زبان اضافه می کند: «در صورت عملی شدن این طرح، دانش آموز دوره ابتدایی که در حال یادگیری الفبای زبان فارسی است و هنوز استخوان بندی ملی اش محکم نشده در معرض یک زبان و فرهنگ دیگر قرار خواهد گرفت. ضمن این که انجام این طرح اساساً یک خطر بزرگ برای زبان فارسی و فرهنگ ملی است.»
زبان فارسی هویت دینی مذهبی و ملی ماست
زبان فارسی یکی از نشانه های حاکمیت عرضی کشور است و سیاست آموزش زبان انگلیسی نباید به زبان شیرین و مادری فارسی لطمه بزند.
دکتر علی اکبر فراهانی عضو هیئت علمی گروه زبان دانشگاه تهران در گفت وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می گوید: «اگر آموزش زبان انگلیسی جایگاه خاص و ویژه ای در فرهنگ ما داشته باشد، به وضعیت دو زبان گونگی دچار می شویم و زبان فارسی تحت الشعاع زبان انگلیسی قرار می گیرد. مثل کشور هند که در حال حاضر اکثر قریب به اتفاق مردم انگلیسی را خیلی خوب تلفظ کرده و به ندرت از زبان بومی استفاده می کنند.»
وی با اشاره به این که تحقیقات نشان داده مردم هند، زبان هندی را برای بیان مسائل عادی و مکالمات روزمره بکار می برند و از زبان انگلیسی بعنوان زبان تخصصی استفاده می کنند اضافه می کند: «ورود درس زبان خارجی به دوره ابتدایی مستلزم وجود دبیران با تجربه و متخصص است که در حال حاضر متأسفانه به اندازه کافی معلمان زبان آموز حتی برای مقاطع راهنمایی و دبیرستان هم در اختیار نداریم و این کار فقط اتلاف هزینه و انرژی است که در نهایت به آن نتیجه مطلوب نخواهیم رسید.»
این عضو هیئت علمی گروه زبان دانشگاه تهران با اشاره به این که زبان فارسی نیاز به تقویت بیشتر دارد، خاطرنشان می کند: «اگر زبان انگلیسی را بیشتر تقویت کنیم، جایگاه زبان فارسی نه تنها در خاورمیانه، بلکه در سطح جهان تضعیف می شود.»
وقتی به این استاد زبان می گویم نیاز روز جامعه و گسترش و پیشرفت علم در سطح بین المللی را هم نمی توانیم نادیده بگیریم، در توضیحاتی می گوید: «به جای این که آموزش زبان را از مقطع ابتدایی و در سطح خیلی پایین آغاز کنیم، بهتر است همین هزینه را صرف تربیت مترجمان حرفه ای کنیم تا به کمک آنها بتوانیم در مواقع نیاز به منابع انگلیسی دسترسی یابیم.»
وی اضافه می کند: «نیازهای علمی به منابع انگلیسی را باید از طریق آموزش مترجمان حرفه ای برآورده کنیم نه این که آموزش زبان بیگانه را فراگیر نماییم و از زبان اصلی و رسمی خودمان غافل شویم.»
دکتر فراهانی خاطرنشان می کند: «در حال حاضر هم لطمات جبران ناپذیری متوجه زبان فارسی شده است، درست است که زبان انگلیسی یک زبان بین المللی است و افراد برای پیشرفت در زمینه های علمی و فنی باید با این زبان آشنایی داشته باشند، اما می توان این نیاز را از طریق افراد با تجربه و با کمک مترجمان حرفه ای حل نمود، ضمن اینکه نباید از این مسئله هم غافل شد که در ایران نباید بحث زبان مادری و فارسی فراموش شود.
زبان فارسی هویت دینی ملی و مذهبی ماست و باید بیش از پیش تقویت شود، هر چه به زبان انگلیسی بها بدهیم و بچه ها را موظف به آموزش و فراگیری آن در سنین پایین کنیم، از اهمیت زبان فارسی کاسته ایم، کاری که الان آموزشگاه های خصوصی آن را انجام می دهند و من واقعاً احساس خطر می کنم.»
آموزش زبان، انتقال فرهنگ را در پی دارد
آموزش زبان انتقال فرهنگ را به دنبال دارد اگر قرار باشد با آموزش زبان انگلیسی از مقطع ابتدایی، دانش آموزان با یک تغییر فرهنگ مواجه شوند، لازم است دقت نظر بیشتری در مورد اجرای این طرح صورت گیرد و نباید عجولانه تصمیم گرفت.
خانم فاطمه قربانی معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در گفت وگو با خبرنگار سرویس گزارش روز کیهان با اشاره به این که در حال حاضر ضرورتی برای ورود درس زبان انگلیسی به مقطع ابتدایی دیده نمی شود، در توضیحاتی می گوید: «باید ببینیم از آموزش زبان انگلیسی چه هدفی داریم، اگر قرار باشد در دوره کودکی و در مقطع ابتدایی بچه ها زبان دومی را یاد بگیرند، نکات ریز و ظریف زیادی وجود دارد که از تمام جهات باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد. حدود ۳/۲ جمعیت دانش آموزی کشور را روستاییان و عشایر تشکیل می دهند واگر قرار باشد بچه ها همزمان دو زبان را آموزش ببینند برای این افراد آموزش ها بسیار سنگین خواهد بود.»
خانم قربانی می گوید: «با توجه به این که آموزش زبان، انتقال فرهنگ را به دنبال دارد، اگر هدف از یادگیری زبان دوم برقراری ارتباط باشد و به دانش آموز کمک کند که وی بتواند فرهنگ اصیل اسلامی را توسعه دهد، خیلی خوب است، اما اگر آموزش زبان خارجی به گونه ای در اجرا عملیاتی شود که فرهنگ دیگری را وارد خانواده ها و جامعه کند خطرناک است بنابراین نباید در ورود آموزش زبان انگلیسی به مقطع ابتدایی عجولانه تصمیم گرفت.»
وی اضافه می کند: «با توجه به این که تمام رفتارها و شخصیت بچه ها در دوران ابتدایی شکل می گیرد، هر نوع آموزشی نیز در این تغییر رفتار تاثیر بسزایی دارد و اجرای طرح مذکور نیز نیاز به کار کارشناسی بسیار دقیقی دارد.»
خانم قربانی می گوید: «باید ببینیم آموزش زبان انگلیسی چگونه می تواند در توسعه فرهنگ اصیل اسلامی موثر باشد، اگر این آموزش زودهنگام به اشاعه این فرهنگ کمک می کند، در اجرا تمام زیرساخت های آن باید آماده شود. اما با توجه به شرایط موجود ورود زبان انگلیسی به دوره ابتدایی هیچ کمکی در این مورد نمی کند، چون دانش آموزان تا زمانی که به زبان فارسی تسلط کامل نداشته باشند، در برقراری ارتباط نمی توانند تاثیرگذار باشند.»
معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در ادامه به گستردگی دامنه زبان فارسی اشاره می کند و می گوید: «بچه ها در مقطع ابتدایی باید به حضور در کلاس و یادگیری علاقه مند شوند و با درس خواندن انس و الفت برقرار کنند و بتوانند با الفبای فارسی مانوس شوند، در این دوره باید بحث تفکر و پژوهش محوری را در آنها نهادینه کنیم و دانش آموزان را برای ورود به یک زندگی اجتماعی آماده سازیم تا بتوانند با گروه و اجتماع تعامل برقرار کنند، اگر قرار باشد در این دوره محتوای درسی و آموزشی زیادی به آنها تحمیل کنیم، با رویکردهای فوق مغایرت به وجود آورده ایم، بچه ها در این دوران باید به دور از اضطراب و نگرانی در کلاس درس حضور یابند و با دوستان و معلمان ارتباط برقرار کنند تا آرام آرام مهیای آموزش و یادگیری شوند و معلمان بتوانند در کمال آرامش آنها را برای یادگیری های بیشتر و هدفهای بعدی آماده سازند.»
خانم قربانی در ادامه به والدین توصیه می کند از ثبت نام بچه های مقطع ابتدایی در کلاسهای جنبی و خارج از ساعات درسی و رسمی مدرسه جدا خودداری کنند. وی در توضیحات بیشتری در این مورد، می گوید: «والدین نباید آرزوهای محقق نشده خود را در فرزندان جست وجو کنند و با پر کردن اوقات فراغت بچه ها در کلاس های مختلف زبان یا کمک درسی ها و... آنها را خسته و دلزده از درس و تحصیل کنند.»
آموزش زبان انگلیسی در دوره ابتدایی، طرحی عجولانه و نسنجیده
در سیستم آموزش و پرورش کشور باید با برنامه ریزی حرکت کرد و در راستای تحقق سند چشم انداز ۲۰ساله قدم برداشت.
دکتر طیبه صفایی نایب رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات و نماینده مردم تهران در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به دیدگاه های ارزشمند رهبر معظم انقلاب در خصوص اهداف تحول بنیادین در آموزش و پرورش می گوید: «هر نوع تحول در نظام آموزش و پرورش با هدف بالا بردن کیفیت و براساس نیازهای کشور صورت می گیرد، بنابراین هر طرح یا لایحه ای که تنظیم می شود باید این دو فاکتور را داشته و در جهت پیشرفت و تحقق عدالت در کشور باشد، طرح هر برنامه ای بدون این موارد جایگاه علمی ندارد.»
دکتر صفایی اضافه می کند: «بحث ورود آموزش زبان انگلیسی به مقطع ابتدایی، طرحی نسنجیده است، چون قبل از اینکه یک دانش آموز ابتدایی با فرهنگ اصیل اسلامی، اندیشه های ناب حضرت امام و مهمتر از همه زبان فارسی آشنایی پیدا کند و این زبان شیرین را درک نماید، می خواهیم او را با یک زبان بیگانه که با برنامه های چشم انداز توسعه همخوانی ندارد، آشنا کنیم.»
وی می گوید: «اگر قرار باشد زبان دیگری به دانش آموزان آموزش داده شود، اول باید زبان قرآن و اصول دینی را به آنها آموزش دهیم تا زمینه تحقق فرهنگی فراهم شود.»
دکتر صفایی با اظهار تاسف از این که غرب گرایی در جامعه در بحث آموزش زبان انگلیسی رایج شده است، می گوید: «این مسئله هم یکی دیگر از مقوله های تهاجم فرهنگی است، چون قبل از اینکه دانش آموزان وارد مدرسه شوند، با این تفکر غلط از سوی برخی از خانواده ها مواجه می شوند که اگر بچه ها با زبان انگلیسی آشنا شوند، گنجینه لغاتشان افزایش می یابد و یک برتری نسبت به سایر افراد پیدا می کنند، در حالی که اگر همین والدین فراموش نکنند جامعه ما یک جامعه اسلامی است و باید تلاش کنند که دانش آموزان در زمینه گسترش فرهنگ قرآنی گام بردارند،یقین بدانند آینده خود و فرزندانشان را بیمه کرده اند.»
نایب رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس می گوید: «باید خیلی مراقب باشیم تا قبل از این که بچه ها فهم و درک مشترکی از زبان فارسی کسب نکرده اند، آنها را به وادی آموزش زبان بیگانه نکشانیم.»
دکتر صفایی ضمن انتقاد از حرکت نکردن هدفمند معاونت پرورشی در آموزش و پرورش می گوید: «از این معاونت هیچ خروجی مثبتی ندیدیم، هدف این معاونت گسترش فرهنگ قرآنی در سیستم آموزشی بود که متاسفانه طبق برنامه ریزی حرکت نکرده است.»
وی اضافه می کند: «با توجه به جنگ نرم دشمن، هر کاری در این حوزه انجام دهیم کم است و متاسفانه الان معاونت پرورشی در آموزش و پرورش نداریم و این در حالی است که رهبر معظم انقلاب مسائل فرهنگی را اولی دانستند و رئیس جمهور هم سال را سال فرهنگی نامگذاری کرده و کارگروه فرهنگ و هنر تشکیل دادند، حال چرا در این شرایط حساس که نیازمند حمایت معاونت پرورشی هستیم، با جای خالی آن مواجه می شویم، جای تامل دارد!»
«ناگهان از گوشه ای یک نفر تشخیص داده که باید ما به کودکان دبستانی از کلاس اول یا حتی پیش دبستانی، زبان انگلیسی یاد بدهیم؛ چرا؟ وقتی بزرگ شدند، هرکس نیاز دارد می رود زبان انگلیسی را یاد می گیرد، چه قدر دولت انگلیس و دولت آمریکا باید پول خرج کنند تا بتوانند این طور آسان زبان خودشان را در میان یک ملت بیگانه ترویج کنند؟ ما برای ترویج زبان فارسی چه قدر در دنیا مشکل داریم؟ خانه فرهنگ ما را می بندند، عنصر فرهنگی ما را ترور می کنند، ده جور مانع در مقابل رایزنی های فرهنگی ما درست می کنند، چرا؟ چون در آنجا فارسی یاد می دهیم، ولی ما بیاییم به دست خود مفت و مجانی به نفع صاحبان این زبان که مایه انتقال فرهنگ آنهاست این کار را انجام دهیم! البته بنده با فراگرفتن زبان خارجی صددرصد موافقم، نه یک زبان بلکه ده زبان یاد بگیرند؛ چه اشکالی دارد؟ منتها این کار جزو فرهنگ جامعه نشود.»
متن فوق بخشی از بیانات حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب است که در دوازدهم اردیبهشت ماه سال ۸۴ در جمع فرهنگیان و معلمان استان کرمان ایراد فرمودند: درحالی که رهبر معظم انقلاب با صراحت بیان فرمودند که آموزش زبان انگلیسی نباید جزو فرهنگ جامعه باشد، این تصور که این روزها بی سوادی معیارهای بیشتری پیدا کرده یا ناتوانی در خواندن و نوشتن دیگر تنها دلیل بی سوادی نیست و همه دانش آموزان باید از دوره ابتدایی آموزش زبان انگلیسی را آغاز کنند، باوری کاملا غلط است.
به زغم برخی، امروزه مسلط نبودن بر زبان انگلیسی یکی از مصادیق بارز بی سوادی است که در برابر این ادعای غیرعقلانی باید اذعان داشت، سبک آموزش زبان در سیستم آموزشی کشور تا به امروز روند نسبتا خوبی را طی کرده است، هرچند خالی از اشکال هم نیست، اما این توجیهات ضرورت آموزش زبان انگلیسی در دوره ابتدایی را هم ایجاب نمی کند.
حضور گسترده دانشجویان و نخبگان کشور در مجامع علمی بین المللی دلیل روشنی بر رد ادعای مدعیان طرح مذکور است. چون تمام دانشجویان و دانش پژوهان با سیستم فعلی آموزشی زبان انگلیسی را ازمقطع راهنمایی آغاز کرده و در سطوح بالاتر برای رفع نیازهای علمی، دانش خود را ارتقا دادند.
چالش های پیش روی آموزش زبان انگلیسی در مدارس
به اعتقاد کارشناسان آموزش زبان کتب درسی موجود زبان انگلیسی در شرایط فعلی نیاز به تغییر و تحول دارد. چرا که متون آموزشی موجود قدیمی و خسته کننده است و مطابق با شرایط روز جامعه نیست. حال چگونه است که با وجود برخی نقاط ضعف در کتاب ها و سیستم آموزشی همچنین کمبود معلمان حرفه ای، تدریس زبان خارجی در مدارس ابتدایی ضرورت پیدا می کند؟
مریم فلاحتی نژاد کارشناس ارشد مترجمی زبان انگلیسی و دبیر یک دبیرستان دخترانه درباره نقاط قوت و ضعف آموزش زبان انگلیسی در گفت وگو با گزارشگر کیهان می گوید: «آموزش زبان در مدارس با چالش های فراوان همراه بوده، در دوره ای آموزش زبان از سال اول راهنمایی حذف شد. بدون این که توجیه قانع کننده ای بیان شود، بعد مجددا آموزش زبان از اول راهنمایی آغاز شد، بدون این که دلیلی ارائه شود و حالا هم بحث آموزش زبان در دبستان ها در برخی محافل مطرح می شود درحالی که هنوز در راهنمایی و دبیرستان با مشکلاتی روبه رو هستیم.»
وی در ادامه به این مشکلات اشاره می کند و می گوید: «متون آموزشی موجود، قدیمی و خسته کننده است، حتی تصاویر کتاب زبان برای دانش آموزان هیچ جذابیتی ندارد، نیاز امروز بچه ها در زبان انگلیسی مورد توجه قرار نگرفته، درحالی که زبان مقوله ای پویاست و در بسیاری موارد قواعد و محتوای آموزشی با ۲۰ سال قبل هیچ تفاوتی ندارد، ضمن این که بسیاری از معلمان هم از توان بالایی درامر آموزش برخوردار نیستند، حال با وجود این نقاط ضعف، ورود درس زبان به دوره ابتدایی تحصیلی اصلا کار درستی نیست چه بسا در سیستم آموزش زبان فارسی هم خلل ایجاد کند.»
وقتی دایره لغات فارسی بچه ها پایین آید...
«آموزش زبان انگلیسی در دوره ای که بچه ها تازه می خواهند با الفبای زبان فارسی آشنا شوند کار نسنجیده ای است و آن را توصیه نمی کنم چون دایره لغات آنها را پایین می آورد، تنها مزیت اجرای این طرح تلفظ بهتر زبان انگلیسی است.»
دکتر رضا غفارثمر، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در گفت وگو با خبرنگار سرویس گزارش روز کیهان ضمن بیان مطلب فوق می گوید: «برای آموزش زبان درهر مقطعی به دوجنبه باید توجه شود، اول خود زبان آموز و تأثیر آموزش زبان دوم بر زبان اول و میزان محفوظات درون مغزی فرد است و دیگری جنبه فرهنگی آموزش زبان انگلیسی است. آنان که آموزش زبان انگلیسی را از مقطع ابتدایی توصیه می کنند فقط به نیاز روز جامعه و گسترش علم توجه دارند و خیلی روی محتوای فرهنگی کار نمی کنند که صرفا برای تقویت لهجه این کار صورت می گیرد. اما باید آگاه بود که این آموزش ها در دراز مدت روی فرهنگ بچه ها تأثیرگذار خواهد بود.»
دکتر غفارثمر، به تاثیرات منفی آموزش زبان انگلیسی در مقطع ابتدایی اشاره می کند و می گوید: «آموزش زودهنگام زبان بیگانه بر زبان بومی و مادری تأثیرات منفی به جای می گذارد ضمن این که از نظر فرهنگی هم تاثیرات روانی درپی خواهد داشت، دانش آموز ۸ ۹ ساله وقتی زبان انگلیسی را زودتر از موعد آن هم به صورت ناقص بیاموزد، احساس می کند پرستیژ و کلاس خاصی پیدا کرده است. چون یک زبان خارجی یاد گرفته و همین حس باعث می شود بچه ای که فرهنگ بومی و ملی خود را به خوبی فرانگرفته، احساس دوگانگی کند.»
این عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز در ادامه می گوید: «تا زمانی که ذهن بچه ها شکل نگرفته است، نباید آنها را دچار دوگانگی فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی کنیم. چنانچه دانش آموزان در مقطع ابتدایی بخواهند زبان بیگانه و خارجی را آموزش ببیند، قطعا از نظر هویتی بامشکل روبه رو می شوند.کاری که الان آموزشگاه های خصوصی زبان انجام می دهند و تا حدودی به این مشکلات دامن می زنند، اما خانواده ها باید هوشیار و آگاه باشند که فرزندان خود را قبل از آشنایی کامل با زبان فارسی و فرهنگ اسلامی و دینی در کلاس های مختلف ثبت نام نکنند و به نظرم خیلی مقرون به صرفه نیست که صرفا برای تقویت و آموزش لهجه و تلفظ بهتر، ما بچه های ابتدایی را وادار به آموزش زبان انگلیسی کنیم.»
دکتر غفارثمر، به مشکلات موجود درس زبان در مقاطع راهنمایی و دبیرستان هم اشاره می کند و می گوید: «مسئولان آموزش و پرورش باید درحال حاضر نقایص موجود درس زبان را برطرف کنند و بعد به فکر تغییر و تحول در سن آموزش این درس باشند، آنها نباید راه میان بر را انتخاب کنند چون به نتیجه مطلوب نخواهند رسید.»
از دکتر غفارثمر می خواهم به نقایص موجود و راهکارها هم اشاره کند که در توضیحاتی می گوید: «سیستم فعلی آموزش زبان در کشور اشکال دارد. آن ذهنیت و ایدئولوژی که از درس زبان بین مسئولان، معلمان و والدین وجود دارد، باید در بخش های آموزش، کتب درسی و شیوه های تدریس اصلاح شود، برای رفع مشکلات موجود با همکاری تعدادی از دوستان، راهکاری به شورای عالی انقلاب فرهنگی درخصوص تهیه نقشه راه جامع زبان، ارایه دادیم که روش آموزش درس زبان باید از شیوه فعلی خارج شود و به صورت فوق برنامه و جدا از ساعت مدرسه تدریس شود که این نقشه راه در دست بررسی است.»
وقتی به او می گویم این راهکار یعنی تشویق والدین به سوی مؤسسات خصوصی زبان، می گوید: «البته مؤسسات آموزش زبان درحال حاضر بدون هیچ نظارت و مدیریتی از سوی آموزش و پرورش فعالیت می کنند، اما هدف در نقشه راه جامع سیستمی کاملا دقیق، حساب شده و با برنامه ریزی و طبق معیارهای ایرانی اسلامی است.»
تقویت فرهنگ دینی اسلامی در دنیای ارتباطات
دنیای امروز، دنیای اطلاعات و ارتباطات است، نمی توان چشم ها را روی حقایق بست چنانچه دانش آموزان با فرهنگ ملی و قومی ایران اسلامی هر روز آشنایی بیشتری پیدا کنند و ما این آگاهی بخشی را روز به روز تقویت کنیم، قطعا کمتر نگران ورود تهاجم بیگانه خواهیم بود.
دکتر ضیاء ساجدالدین مدیر گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه علامه طباطبایی در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به این که از منظر علمی زبان انگلیسی در کشور به صورت یک زبان خارجی مطرح می شود، می گوید: «رویکرد جدیدی درمورد درس زبان وجود دارد و آن این که زبان انگلیسی یک مجرای بین المللی است که در تمام کشورها تدریس می شود چون در بسیاری از مباحث علمی، کنفرانس ها و مجلات، زبان انگلیسی محوریت دارد. همین مسئله آموزش زبان انگلیسی را برای دانش آموزان ضروری می سازد، اما این که در مقطع ابتدایی این آموزش آغاز شود، هم جای تأمل دارد.»
وی می گوید: «اگر در کتاب های درسی مسئله بومی سازی رعایت شود، آموزش یک زبان خارجی منجر به کسب فرهنگ جدید نمی شود، هدف از آموزش زبان انگلیسی باید شناخت ابزار ارتباطی باشد.»
دکتر ساجدالدین با اشاره به این که در بحث آموزش زبان انگلیسی اگر با اهداف علمی و بومی سازی فرهنگ خودمان پیش رویم خطری متوجه بچه ها نمی شود، می گوید: «یادگیری زبان خارجی در سنین بالاتر قطعاً نتایج مثبت بیشتری به دنبال دارد چون افراد توانایی شناختی و معرفتی بیشتری پیدا می کنند و با دقت نظر بهتری به آموزش یک زبان بیگانه یا خارجی نگاه می کنند و اگر هم این آموزش را دیرتر آغاز کنیم بچه ها در تمام حیطه ها متضرر نمی شوند، چون توانایی شناختی از سن ۱۰ تا ۱۲سالگی افزایش می یابد، آنها بهتر می توانند مطالب درسی و محتوای آن را درک کنند.»
مدیر گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه به راهکارهایی برای رفع مشکلات آموزشی زبان اشاره می کند و می گوید: «در نظام تربیت معلم و آموزش ضمن خدمت خلأهایی وجود دارد. ضمن این که روش تدریس این درس هم بسیار کهنه و قدیمی است، همچنین محتوای درسی کتابهای موجود هم نیاز به بازنگری جدی دارد. چنانچه تکنولوژی آموزشی موجود را تقویت و تصحیح کنیم، بچه ها از همان مقطع راهنمایی آموزش زبان انگلیسی را آغاز کنند و در مقاطع بالاتر در دانشگاه ها سطح علمی و سواد خود را ارتقا دهند، هیچ جای نگرانی وجود نخواهد داشت و تعامل آموزش وپرورش با دانشگاه ها در این خصوص بسیار کارساز است.»
ترقی بدون مرز!
آن نوجوان، جوان یا بزرگسال ایرانی که خود را برای حضور پویا در دنیای جدید و ترقی بدون مرز آماده می کند در جست وجوی آن است که امروز همپای پیشرفت شگرف رسانه ای، پای خود را از مرزهای محدود ارتباطی با تنها داشته فهمی و ارتباطی اش یعنی زبان مادری، در داخل مرزهای کشور، بیرون بگذارد و با یادگیری زبانی تازه و چند بعدی ساختن دانش و آگاهی های خود، درهای تازه ای را به سوی زندگی و آینده ای برتر بگشاید. این گشودن درهای تازه باید از سنی آغاز شود که یک نوجوان یا جوان درک درستی از دنیای پیرامون خود داشته و با فرهنگ ملی و بومی خود عجین شده باشد.
علی حیدری دانشجوی دکتری آموزش زبان در دانشگاه علامه طباطبایی در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به این که بین المللی شدن زبان انگلیسی واقعیت دنیای امروز است، خاطرنشان می کند: «برای این که بتوانیم جلوی تهاجمات فرهنگی را بگیریم باید فرهنگ خودمان را بومی سازی کنیم، باید متن ها و متونی در زبان انگلیسی به بچه ها آموزش داده شود که دقیقاً متناسب با فرهنگ اصیل ایرانی باشد، باید با استفاده از ابزار زبان و ارتباطات، فرهنگ اسلامی را برجسته سازی کنیم، باید زبان خارجی را در قالب محتوای مطالب درسی خودمان بریزیم، تاریخ ایران را به زبان انگلیسی بیاموزیم و از زبان به نفع خودمان استفاده کنیم.»
حیدری با بیان این که اگر آموزش زبان انگلیسی در مقطع ابتدایی از راه درست و صحیح باشد، خیلی نگرانی ایجاد نمی کند، می گوید: «آموزش زبان اگر با تغییر محتوا همراه باشد و سطح مطالب درسی زبان انگلیسی بالاتر رود، دانش آموزان دیگر سراغ آموزشگاه های خصوصی نمی روند، بنابراین اگر قرار باشد جلوی تهاجم فرهنگ بیگانه گرفته شود، باید بر محتوای آن نظارت داشته باشیم و سیاستگذاری ها در جهت غنی ترسازی مطالب درسی باشد و با ابزار آنها به نفع خودمان استفاده کنیم.»
توانایی یادگیری چند زبان در بچه ها بالاست اما...
بچه ها باتوجه به قدرت ذهنی که دارند می توانند سه تا چهار زبان را همزمان یاد بگیرند و این مسئله خللی در زبان اول وارد نمی کند، اما برای بچه هایی که والدین آنها دارای یک زبان هستند، هیچ ضرورتی نیست که بچه ها چند زبان را به صورت همزمان آموزش ببینند.
مهدی نصیری دانشجوی دکتری رشته آموزش زبان انگلیسی، در گفت وگو با گزارشگر کیهان، با بیان مطلب فوق و با اشاره به این که در کشور زبان انگلیسی، زبان دوم نیست، خاطرنشان می کند: «زبان انگلیسی در ایران یک زبان خارجی است و زبان آموزان بهتر است از سن ۱۱سالگی به بعد یا در سن نوجوانی این زبان را آموزش ببینند و با گرامر و نکات دستوری آن آشنا شوند و چون بحث لهجه خیلی برای بچه ها ضرورتی ندارد، اگر دیرتر هم این آموزش آغاز شود، خللی ایجاد نمی شود.» نصیری اضافه می کند: «باید دید هدف از آموزش زود هنگام زبان چیست. در آمریکا برای این که جاسوس تربیت کنند و نیاز به تلفظ دقیق و لهجه دارند، آموزش های زود هنگام آغاز می شود؛ اولین بار بحث آموزش زبان در سال ۱۹۲۰ برای جاسوسی در آمریکا در جنگ جهانی مطرح شد، بنابراین آمریکایی ها از سن پایین این آموزش را آغاز می کنند.»
وی می گوید: «به نظر می رسد مطرح کردن آموزش زودهنگام زبان انگلیسی در مقطع ابتدایی تصمیمی عجولانه است، درس زبان از مدارس باید خارج شود و در ساعاتی دیگر در محیطی خارج از مدرسه به بچه ها آموزش داده شود. سطح زبان انگلیسی دانشجویان و متخصصان ایرانی در مجامع بین المللی بسیار بالاست و این افراد بیشتر کسانی هستند که زبان انگلیسی را خارج از چارچوب نظام آموزش وپرورش فرا گرفتند. به نظر می رسد اگر درس زبان از سیستم آموزش وپرورش جدا شود و در اختیار اساتید مجرب دانشگاه ها و مدرسان باتجربه قرار گیرد، موفق خواهیم بود.»
دکتر لاله افتخاری عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس و نماینده مردم تهران هم در این خصوص معتقد است: «ورود این درس به مقطع ابتدایی نیاز به کار کارشناسی بسیار دقیقی دارد و اگر قرار باشد بچه ها و نوآموزان ما زبان دیگری را در کنار زبان فارسی یاد بگیرند، چرا این زبان، زبان عربی و قرآنی نباشد.»
دکتر افتخاری تأکید می کند: «بچه های ما خیلی راحت با قرآن مأنوس می شوند. پس ضروری است که در آغاز آنها را با مقدمات خواندن و نوشتن زبان عربی یعنی زبان قرآن آشنا کنیم و سپس در مراحل بالاتر و به صورت کاملاً هدفمند در کنار زبان فارسی و قرآن، زبان انگلیسی را در مقاطع دیگر تحصیلی به فرزندانمان آموزش دهیم.»
صدیقه توانا
منبع:کیهان
