رامین قاسم نتاج
اخراجی موقت
معدوم نمودن تلفات یک امر بسیار ضروری در مرغداریها می باشد و روشهای مختلفی برای مدیریت تلفات در مزارع وجود دارد. به طور کلی در مزارع پرورش طیور دو گروه از تلفات مشاهده می شوند: دسته اول تلفات روزانه گله است که میزان قابل قبول آن 1/0 درصد بوده اما افزایش آن تا 25/0 درصد نیز غیرمعمول نمی باشد. دسته دوم شامل تلفات حاصل از بیماریهاست که در مواردی منتج به معدوم نمودن کل گله می‌شود. امروزه در کشور ما از روشهای گوناگون جهت معدوم نمودن تلفات استفاده می‌شود عمده این روشها شامل سوزاندن در کوره‌های لاشه سوز، دفن نمودن، استفاده از چاه تلفات و البته در مواردی حمل لاشه ها به مناطق دور از مرغداری و رها کردن آنها در طبیعت است. به طورکلی هر کدام از روشهای فوق دارای معایبی هستند از جمله هزینه سوخت و آلودگی هوا در استفاده از لاشه سوز، هزینه حفاری و آلودگی منابع زیر زمینی به هنگام استفاده از روش دفن و گودال تلفات و نیز خطر شیوع بیماریها و آلودگی محیط زیست در اثر رها نمودن لاشه ها در طبیعت.
تهیه کمپوست روشی است که طی آن لاشه پرندگان به یک نوع کودآلی تبدیل می‌شود که از نظر کشاورزی بسیار با ارزش است. جهت این امر مواد آلی دچار تجزیه بیولوژیکی شده و تبدیل به یک محصول ثابت و یکنواخت می‌شوند به دلیل ایجاد گرما طی این روند، محصول حاصل فاقد بوهای نامطلوب ، عاری از عوامل بیماریزا و لارو حشرات خواهد بود.
تهیه کمپوست در واحدهای مرغداری روشی کم هزینه است که به ازای هر واحد وزن از لاشه پرندگان به میزان 2 الی 3 برابر کود مرغی و یک دهم آن به موادی همچون کاه، علف، خاک اره و یا پوشال چوب به همراه مقدار اندکی آب نیاز دارد.
کمپوست فراورده حاصل ازهوازدگی شیمیایی و تجزیه طبیعی مواد الی بوسیله میکروارگانیسمهای هوازی در هوموس می‌باشد. برای تسریع عمل تجزیه پذیری لازم است که شرایط بهینه محیطی برای سرعت عمل و تکثیر این میکروارگانیسم فراهم شود.
دستورالعمل کار
میکرو ارگانیسمها برای انجام این عمل به نسبت صحیحی از کربن ، اکسیژن و نیتروژن و آب نیاز دارند. ترکیب نسبت مناسب این مواد خام در طی فرایند، یکی از کلیدی ترین مراحل موفقیت در امر تهیه کمپوست بشمار می‌رود. بر اساس دستورالعمل مناسبترین نسبت کربن به ازت بین 20 به 1 و 30 به 1 است. این بدان معنی است که به ازای 1 قسمت ازت نیاز به 20 تا 30 برابر کربن می‌باشد. مناسبترین نسبت رطوبت محتویات بین 40 تا 60 درصد می‌باشد. مواد در داخل مخزن کمپوست نباید بصورت متراکم و فشرده باشند بلکه به گونه‌ای باشند تا اکسیژن رسانی بخوبی صورت گیرد.
مواد لازم
لاشه تازه طیور حاوی تقریبا 80 درصد آب، 12 درصد کربن و 4/2 درصد ازت بوده و از نظر وزنی و دارای نسبت 5 به 1 کربن به ازت می‌باشد. لاشه‌ها به تنهایی دارای کمبود کربن و مازاد رطوبت هستند لذا لازم است جهت تهیه کمپوست مواد حاوی کربن به ترکیب اضافه گردد. مواد مختلف مورد استفاده دارای ترکیبات فیزیکی و شیمیایی متفاوتی هستند( جدول- 1). تفاوت موجود در مواد مختلف کمک می‌کند تا با ترکیب آنها با لاشه‌ها به ترکیب مناسب جهت کمپوست دست یافت.
جدول 1-مواد معمولی مورد استفاده و مشخصات فیزیکی و شیمیایی آنها
قانون کلی : بهتر است در تهیه کمپوست نسبت کربن بالاتر در نظر گرفته شود تا پایینتر
محل تهیه کمپوست
شکل نهایی مخزن بصورت مخروطی شکل با 4/2 تا 6/3 متر پهنا در قاعده و 2/1 -8/1 متر بلندی در بالاترین نقطه باشد. در کومه کمپوست نهایی ایجاد شده نباید هیچ لاشه طیوری قابل رئویت باشد؛ در طی ایجاد کمپوست لاشه‌ها باید حداقل 15 سانتیمتر از لبه فاصله داشته باشند. سرپوش باید بگونه‌ای باشد تابه عنوان یک بیو*****نقش مهمی در کاهش بو ناشی از تجزیه لاشه ایفا کند.
آزاد شدن بو میتواند باعث آزار و اذیت دیگران شده و نیز باعث جذب جانوران لاشه خوار نظیر راسو، راکون، کایوت و موش گردد. در نتیجه بالا رفتن دما و طولانی شدن دوره گرمایشی مواد، کمپوست مناسبی ایجاد می‌گردد در غیر این صورت ممکن است میکروارگانیسمهای بیماریزا در لاشه باقی بمانند و تکثیر شوند و زمانی که جانوران لاشه خوار به کمپوستی دسترسی پیدا کنند که هنوز فراوری کامل نشده و میکروارگانیسمهای بیماریزا در لاشه ازبین نرفته‌اند، این جانوران عامل بیماریزا را در فارمها و مزارع مختلف گسترش می‌دهند. لذا تامین امنیت از این جهت مهم و ضروری می‌باشد.
شکل۱-بهم زدن و مخلوط کردن کمپوست به منظور تامین اکسیژن برای باکتریهای هوازی
در قسمت پایین فرمولی ارائه می‌گردد تا بتوان ایده‌ال ترین نسبت مواد مختلف جهت تهیه کمپوست را محاسبه کرد.
فرمول:
30=[(وزن×% کربن×% ماده خشک)ماده A +(وزن×% کربن×% ماده خشک)ماده B] ÷ [(وزن×% ازت×% ماده خشک) ماده A +(وزن×% ازت×% ماده خشک)ماده B]
به عنوان مثال برای محاسبه 908 کیلوگرم لاشه و خاک اره :
30= [(وزن خاک اره×% 2/56×% 61)+( لاشه908×% 12×% 20)] ÷ [(وزن خاک اره×% 1/0×% 61)+( لاشه908×% 4/2×% 20)]
که با حل معادله خاک اره لازمه بدست می‌آید. که در این فرمول برای کمپوست 908 کیلوگرم لاشه طیور به 336 کیلوگرم خاک اره نیاز است تا نسبت 30 به 1 کربن به ازت تامین شود.
روش لایه بندی:
فرمول مناسب بصورت زیر است.
ایجاد بیس یا پایه مناسب با ضخامت 20 تا 30 سانتیمتر
اضافه نمودن یک لایه لاشه
اضافه نمودن 10 تا 15 سانتیمتر مواد کربنی
اضافه نمودن لایه دیگر لاشه
غالبا از 3لایه لاشه و 3لایه مواد که بستگی به تجهیزات در دسترس برای به هم زدن ترکیب دارد استفاده می‌شود.
یکی دیگر از نکات کلیدی درفرایند تهیه کمپوست توجه به میزان رطوبت است. اگر رطوبت مخزن در حدود 40 تا60 درصد باشد میکروارگانیسمها بخوبی پیشرفت می‌کند. اگر مواد خشک باشند افزودن آب مفید بنظر می‌رسد و اگر رطوبت بالا باشد به منظور متعادل ساختن رطوبت افزودن مواد خشک مفید خواهد بود.
اگر رطوبت محتویات بالا باشد میکروارگانیسمها هوازی نمی‌توانند در این شرایط زنده بمانند و میکروارگانیسمها غیر هوازی جای آنها را می‌گیرند که ترکیبات متعفنی را تولید می‌کنند. استفاده از سیلاژ ذرت ممکن است اینچنین شرایطی را ایجاد کند چون در این هنگام رطوبت ترکیبات به حدود 65 تا 75 درصد می‌رسد که بالاتر از حد ایده‌ال است.
شکل ۲- لایه بندی لاشه ها
هنگامی که از لاشه تازه طیور استفاده می‌شود دیگر نیازی به اضافه‌کردن آب نیست چون این لاشه‌ها آب بالایی دارند و فقط زمانی که مواد مورد استفاده خیلی خشک باشند( ماده خشک بالاتر از 85 درصد) یا لاشه ها تازه نباشد ممکن است افزودن آب لازم باشد.
اگر تمام ترکیبات بخوبی با یکدیگر ترکیب شوند میکروارگانیسمها خیلی سریع شروع به تجزیه مواد الی و ایجاد گرما می‌کند که می‌توان با یک دماسنج اندازه‌گیری کرد. اندازه‌گیری دمای کمپوست یکی از بهترین راهها برای تشخیص پیشرفت مناسب این فرایند است. اینکه دمای توده به 50 تا 65 درجه یا بالاتر برسد غیر عادی نیست ، مهم این است که میکروارگانیسمهای بیماریزا از بین بروند. تحقیقات نشان می‌دهد که ویروس آنفولوآنزای طیور در دمای 60 درجه به مدت 10 دقیقه یا 56 درجه به مدت 90 دقیقه غیر فعال می‌گردد. این دما همچنین حشراتی از قبیل لارو مگسها و غیره را نیز از بین می‌برد.
مدیریت یک مخزن کمپوست شامل وارد کردن دوره‌ای اکسیژن به مواد با مخلوط کردن محتویات مخزن و ایجاد شرایط مناسب برای باکتریهای هوازی است. مخلوط کردن همچنین به تجزیه مواد الی باقیمانده نیز کمک می‌کند. معمولا بعد از تهیه اولیه کمپوست مواد بسرعت گرم خواهند شد و به تدریج دمای خود را از دست می‌دهند. سرد شدن به این معناست که یکی از ملزومات میکروارگانیسمها دچار کمبود شده که غالبا اکسیژن می‌باشد. مخلوط کردن یا بهم زدن ترکیبات باعث تزریق اکسیژن و فعالیت مجدد میکروارگانیسمها می‌شود که در نتیجه آن دما بالا می‌رود.
بیشتر مواد در مدت 12 تا 21 روز از بین می روند. دما ابتدا بالا رفته و بتدریج پایین می‌آید.
30روز بعد از ایجاد کمپوست بیشتر فعالیتها کامل شده و تنها برخی قسمتهای لاشه طیور از جمله اسکلت و استخوانها باقی است که آنها نیز در نتیجه دمای بالا ترد و شکننده شده‌اند.
شکل۳- دماسنج برای اندازه گیری دمای کمپوست
شکل۴-تغییرات دمای کمپوست با گذشت زمان
منبع :دانشگاه کشاورزی ومنابع طبیعی رامین خوزستان
تهیه کمپوست روشی است که طی آن لاشه پرندگان به یک نوع کودآلی تبدیل می‌شود که از نظر کشاورزی بسیار با ارزش است. جهت این امر مواد آلی دچار تجزیه بیولوژیکی شده و تبدیل به یک محصول ثابت و یکنواخت می‌شوند به دلیل ایجاد گرما طی این روند، محصول حاصل فاقد بوهای نامطلوب ، عاری از عوامل بیماریزا و لارو حشرات خواهد بود.
تهیه کمپوست در واحدهای مرغداری روشی کم هزینه است که به ازای هر واحد وزن از لاشه پرندگان به میزان 2 الی 3 برابر کود مرغی و یک دهم آن به موادی همچون کاه، علف، خاک اره و یا پوشال چوب به همراه مقدار اندکی آب نیاز دارد.
کمپوست فراورده حاصل ازهوازدگی شیمیایی و تجزیه طبیعی مواد الی بوسیله میکروارگانیسمهای هوازی در هوموس می‌باشد. برای تسریع عمل تجزیه پذیری لازم است که شرایط بهینه محیطی برای سرعت عمل و تکثیر این میکروارگانیسم فراهم شود.
دستورالعمل کار
میکرو ارگانیسمها برای انجام این عمل به نسبت صحیحی از کربن ، اکسیژن و نیتروژن و آب نیاز دارند. ترکیب نسبت مناسب این مواد خام در طی فرایند، یکی از کلیدی ترین مراحل موفقیت در امر تهیه کمپوست بشمار می‌رود. بر اساس دستورالعمل مناسبترین نسبت کربن به ازت بین 20 به 1 و 30 به 1 است. این بدان معنی است که به ازای 1 قسمت ازت نیاز به 20 تا 30 برابر کربن می‌باشد. مناسبترین نسبت رطوبت محتویات بین 40 تا 60 درصد می‌باشد. مواد در داخل مخزن کمپوست نباید بصورت متراکم و فشرده باشند بلکه به گونه‌ای باشند تا اکسیژن رسانی بخوبی صورت گیرد.
مواد لازم
لاشه تازه طیور حاوی تقریبا 80 درصد آب، 12 درصد کربن و 4/2 درصد ازت بوده و از نظر وزنی و دارای نسبت 5 به 1 کربن به ازت می‌باشد. لاشه‌ها به تنهایی دارای کمبود کربن و مازاد رطوبت هستند لذا لازم است جهت تهیه کمپوست مواد حاوی کربن به ترکیب اضافه گردد. مواد مختلف مورد استفاده دارای ترکیبات فیزیکی و شیمیایی متفاوتی هستند( جدول- 1). تفاوت موجود در مواد مختلف کمک می‌کند تا با ترکیب آنها با لاشه‌ها به ترکیب مناسب جهت کمپوست دست یافت.
جدول 1-مواد معمولی مورد استفاده و مشخصات فیزیکی و شیمیایی آنها
| مواد | %C | N% | C:N | ماده خشک | تراکم Kg/m[SUP]3[/SUP] |
| خاک اره | 2/56 | 1/0 | 511:1 | 61 | 417 |
| کاه | 56 | 7/0 | 80:1 | 82 | 80 |
| سیلاژ ذرت | 8/43 | 1 | 44:1 | 30 | 688 |
| کود اسب | 3/44 | 5/1 | 30:1 | 39 | 592 |
| کود طیور | 120 | 8 | 15:1 | 60 | 320 |
قانون کلی : بهتر است در تهیه کمپوست نسبت کربن بالاتر در نظر گرفته شود تا پایینتر
محل تهیه کمپوست
شکل نهایی مخزن بصورت مخروطی شکل با 4/2 تا 6/3 متر پهنا در قاعده و 2/1 -8/1 متر بلندی در بالاترین نقطه باشد. در کومه کمپوست نهایی ایجاد شده نباید هیچ لاشه طیوری قابل رئویت باشد؛ در طی ایجاد کمپوست لاشه‌ها باید حداقل 15 سانتیمتر از لبه فاصله داشته باشند. سرپوش باید بگونه‌ای باشد تابه عنوان یک بیو*****نقش مهمی در کاهش بو ناشی از تجزیه لاشه ایفا کند.
آزاد شدن بو میتواند باعث آزار و اذیت دیگران شده و نیز باعث جذب جانوران لاشه خوار نظیر راسو، راکون، کایوت و موش گردد. در نتیجه بالا رفتن دما و طولانی شدن دوره گرمایشی مواد، کمپوست مناسبی ایجاد می‌گردد در غیر این صورت ممکن است میکروارگانیسمهای بیماریزا در لاشه باقی بمانند و تکثیر شوند و زمانی که جانوران لاشه خوار به کمپوستی دسترسی پیدا کنند که هنوز فراوری کامل نشده و میکروارگانیسمهای بیماریزا در لاشه ازبین نرفته‌اند، این جانوران عامل بیماریزا را در فارمها و مزارع مختلف گسترش می‌دهند. لذا تامین امنیت از این جهت مهم و ضروری می‌باشد.
شکل۱-بهم زدن و مخلوط کردن کمپوست به منظور تامین اکسیژن برای باکتریهای هوازی
در قسمت پایین فرمولی ارائه می‌گردد تا بتوان ایده‌ال ترین نسبت مواد مختلف جهت تهیه کمپوست را محاسبه کرد.
فرمول:
30=[(وزن×% کربن×% ماده خشک)ماده A +(وزن×% کربن×% ماده خشک)ماده B] ÷ [(وزن×% ازت×% ماده خشک) ماده A +(وزن×% ازت×% ماده خشک)ماده B]
به عنوان مثال برای محاسبه 908 کیلوگرم لاشه و خاک اره :
30= [(وزن خاک اره×% 2/56×% 61)+( لاشه908×% 12×% 20)] ÷ [(وزن خاک اره×% 1/0×% 61)+( لاشه908×% 4/2×% 20)]
که با حل معادله خاک اره لازمه بدست می‌آید. که در این فرمول برای کمپوست 908 کیلوگرم لاشه طیور به 336 کیلوگرم خاک اره نیاز است تا نسبت 30 به 1 کربن به ازت تامین شود.
روش لایه بندی:
فرمول مناسب بصورت زیر است.
ایجاد بیس یا پایه مناسب با ضخامت 20 تا 30 سانتیمتر
اضافه نمودن یک لایه لاشه
اضافه نمودن 10 تا 15 سانتیمتر مواد کربنی
اضافه نمودن لایه دیگر لاشه
غالبا از 3لایه لاشه و 3لایه مواد که بستگی به تجهیزات در دسترس برای به هم زدن ترکیب دارد استفاده می‌شود.
یکی دیگر از نکات کلیدی درفرایند تهیه کمپوست توجه به میزان رطوبت است. اگر رطوبت مخزن در حدود 40 تا60 درصد باشد میکروارگانیسمها بخوبی پیشرفت می‌کند. اگر مواد خشک باشند افزودن آب مفید بنظر می‌رسد و اگر رطوبت بالا باشد به منظور متعادل ساختن رطوبت افزودن مواد خشک مفید خواهد بود.
اگر رطوبت محتویات بالا باشد میکروارگانیسمها هوازی نمی‌توانند در این شرایط زنده بمانند و میکروارگانیسمها غیر هوازی جای آنها را می‌گیرند که ترکیبات متعفنی را تولید می‌کنند. استفاده از سیلاژ ذرت ممکن است اینچنین شرایطی را ایجاد کند چون در این هنگام رطوبت ترکیبات به حدود 65 تا 75 درصد می‌رسد که بالاتر از حد ایده‌ال است.
شکل ۲- لایه بندی لاشه ها
هنگامی که از لاشه تازه طیور استفاده می‌شود دیگر نیازی به اضافه‌کردن آب نیست چون این لاشه‌ها آب بالایی دارند و فقط زمانی که مواد مورد استفاده خیلی خشک باشند( ماده خشک بالاتر از 85 درصد) یا لاشه ها تازه نباشد ممکن است افزودن آب لازم باشد.
اگر تمام ترکیبات بخوبی با یکدیگر ترکیب شوند میکروارگانیسمها خیلی سریع شروع به تجزیه مواد الی و ایجاد گرما می‌کند که می‌توان با یک دماسنج اندازه‌گیری کرد. اندازه‌گیری دمای کمپوست یکی از بهترین راهها برای تشخیص پیشرفت مناسب این فرایند است. اینکه دمای توده به 50 تا 65 درجه یا بالاتر برسد غیر عادی نیست ، مهم این است که میکروارگانیسمهای بیماریزا از بین بروند. تحقیقات نشان می‌دهد که ویروس آنفولوآنزای طیور در دمای 60 درجه به مدت 10 دقیقه یا 56 درجه به مدت 90 دقیقه غیر فعال می‌گردد. این دما همچنین حشراتی از قبیل لارو مگسها و غیره را نیز از بین می‌برد.
مدیریت یک مخزن کمپوست شامل وارد کردن دوره‌ای اکسیژن به مواد با مخلوط کردن محتویات مخزن و ایجاد شرایط مناسب برای باکتریهای هوازی است. مخلوط کردن همچنین به تجزیه مواد الی باقیمانده نیز کمک می‌کند. معمولا بعد از تهیه اولیه کمپوست مواد بسرعت گرم خواهند شد و به تدریج دمای خود را از دست می‌دهند. سرد شدن به این معناست که یکی از ملزومات میکروارگانیسمها دچار کمبود شده که غالبا اکسیژن می‌باشد. مخلوط کردن یا بهم زدن ترکیبات باعث تزریق اکسیژن و فعالیت مجدد میکروارگانیسمها می‌شود که در نتیجه آن دما بالا می‌رود.
بیشتر مواد در مدت 12 تا 21 روز از بین می روند. دما ابتدا بالا رفته و بتدریج پایین می‌آید.
30روز بعد از ایجاد کمپوست بیشتر فعالیتها کامل شده و تنها برخی قسمتهای لاشه طیور از جمله اسکلت و استخوانها باقی است که آنها نیز در نتیجه دمای بالا ترد و شکننده شده‌اند.
شکل۳- دماسنج برای اندازه گیری دمای کمپوست
شکل۴-تغییرات دمای کمپوست با گذشت زمان
منبع :دانشگاه کشاورزی ومنابع طبیعی رامین خوزستان