تاپیک جامع میدان های شهری( عکس، مطلب، مقاله )

omran1

کاربر بیش فعال
کاربر ممتاز
تو این تاپیک سعی میکنیم که همه مطالب و مقالات راجع به میدان های شهری رو جمع آوری کنیم و یک منبع خوب برای این مبحث گرداوری کنیم.

************


طراحی میدان شهری در هنگ کنگ


این گروه معماری با طراحی فضایی انعطاف پذیر، بخش وسیعی از فضای باز را در چهارچوب چشم انداز پیاده کرده اند.



گروه معماری منظر Hargreaves Associates میدان شهری مدرنی را در بخش شرقی هنگ کنگ طراحی کرده است. هنگ کنگ شهری است جزیره‌ای در چین که تا سال ۱۹۹۷ مستعمره بریتانیا بود، شهری با 6.8میلیون نفر در شرقی‌ترین قسمت آسیا که نماد تمدن معاصر انسان است.

هنگ کنگ یکی از دو منطقه تقسیماتی ویژه در جمهوری خلق چین است. منطقه هنگ کنگ در شرق دلتای رودخانه مروارید قرار گرفته و از سوی شمال با استان گوآنگ‌دونگ و از سوی جنوب یا دریای چین جنوبی هم‌مرز است.


شهر هنگ کنگ که در سده نوزدهم همچون یک بندر بازرگانی عمل می‌کرد امروزه به صورت یک مرکز اصلی امور مالی در جهان درآمده است.


هنگ کنگ از سال ۱۸۴۲ تا ۱۹۹۷ جزو مستعمرات پادشاهی بریتانیا بود و در سال ۱۹۹۷ به خاطر انقضاء پیمان قبلی به جمهوری خلق چین پیوست. بر پایه قانون مقرر، قرار است هنگ کنگ تا سال ۲۰۴۷ از درجه بالایی از خودمختاری برخوردار باشد.


هنگ‌کنگ شهری با 39ساختمان بلند که ارتفاع هر یک بیش از 200متر است به شهر آسمانخراش‌ها معروف شده و اگرچه برای خود استقلال قائل است اما به دلیل جاذبه‌های وسوسه‌انگیزش، هنوز نتوانسته سایه چین را از خود دور کند.


این میدان در حد فاصل برج های تجاری اداری و ساختمان های مسکونی طراحی شده است. این گروه معماری با طراحی فضایی انعطاف پذیر، بخش وسیعی از فضای باز را در چهارچوب چشم انداز پیاده کرده اند. پلازا با فواره آرتزین و چشمه آبشار فضای متفاوتی را برای ساکنین برج های اداری و مسکونی به وجود آورده است. در این فضا به افراد پیاده توجه بسیار شده است. درختکاری همراه با مبلمان شهری نوین با طرح های منحنی، سیستم فضای سبز مدولار، حوضچه آب، همگی در کنار هم فضای دلنشینی را پدید آورده است.


در اطراف میدان، جوی آب با فواره های کوچک طراحی شده است که این جوی ها، آب را به بخش جنوبی سایت هدایت می کند. در نقاط متعددی از این میدان، پوشش گیاهی سرسبز گرمسیری و عناصر اب به چشم می خورد. همچنین فضایی تفریحی نیز برای ساکنین و اهالی منطقه در نظر گرفته شده است.


طراحی این فضای شهری دارای جزییات پیچیده ای در داخل میدان می باشد. از جمله نیمکت های ساخته شده با چوب های جنگل های منطقه که با چراغ های داخلی LED مزین شده است. همچنین نیمکت معلق گرانیت و ساختارهای لندفرم و پلازا، طراحی فواره ارتزین، تعاملی است که می تواند برای ایجاد جلوه های آب و افکت های نوری مورد استفاده قرار می گیرد. سنگفرش این میدان با گرانیت سیاه و سفید پوشیده شده است.


این طرح فقط یک باغ کوچک شهری است و می توان با تعمیم دادن آن در مقیاس بزرگتر، باغ های شهری مدرنی را طراحی کرد. به همین منظور می توان در شهر های مختلف، فضاهای بلااستفاده را به فضاهای مفید تبدیل کردو بدین صورت علاوه بر ایجاد زیبایی بصری در شهر و محل زندگی، صمیمیت و فضای متفکرانه را در شهر گسترش داد.





منبع:انجمن تخصصی معماری و شهرسازی
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
میدان های شهری

میدان های شهری

میدان­ های شهری از دیرباز یکی از اجزای اصلی فرهنگی و اجتماعی شهرها و از ارکان اساسی شکل­ گیری و تکامل شهرهای ایران بوده ­اند.







شهرهای با سابقه
تاریخی، دارای میدان‌های معروفی هستند كه جزئی از خاطرات مردم و هویت تاریخی این شهرها به شمار می‌روند. میدان ارگ، سبزه میدان، میدان مشق و میدان توپخانه در تهران، میدان نقش جهان، میدان عتیق یا کهنه اصفهان، میدان گنجعلی­خان کرمان، میدان امیر چخماق و میدان شاه طهماسب یزد و بسیاری دیگر، همگی نشان از اهمیت این فضای شهری در گذشته داشته است. ساختار و طراحی میدان‌ها بگونه­ ای بود که احساس آرامشی را برای بیننده به ارمغان می­آورد. این احساس آرامش با استفاده از ابزار مختلفی ایجاد می­شد؛ به‌عنوان نمونه آب و نور در طراحی معماری ایران از گذشته بسیار دور جایگاه خاصی را به‌خود اختصاص داده است که در ایجاد یک آرامش روحی و روانی در میادین شهری از آن بهره برده می­شد. ایجاد فضای سبز، مکان­یابی مناسب بازار، اماکنی با استفاده عمومی، فضاهای ورزشی، اماکن مذهبی و همچنین فضاهای تفریحی همه و همه ابزارهایی بودند برای ایجاد یک میدان شهری پویا. ارتباط درون و برون میدان، ایجاد جذابیت و انگیزه برای حضور مردم، سهولت تردد ترافیک عبوری و پیاده، طراحی انعطاف­ پذیر، مدیریت صحیح و ایجاد تصویر ذهنی و هویت، اصولی بودند که در طراحی میدان­ های شهر بزرگ مدنظر قرار می­گرفتند.

با نگاهی گذرا به سیر تحول میدان در ایران، به سابقه تاریخی این فضای شهری در ایران پی می­بریم.

میدان از دوره سلجوقیان به بعد شروع به تثبیت خود کرد و در دوره صفویه به مفاهیم عمیق و کارآمدی در معماری و شهرسازی رسیده و در دوران قاجار به نهایت نقش خود دست یافته است، اما رفته رفته نقش می­ بازد تا جایی که از سال­ های میانی دوره پهلوی، هویت خود را از دست داده و در دو دهه اخیر نیز در بلاتکلیفی مطلق به سر می­برد.
درکی که اکنون از میدان وجود دارد همانی است که در ذهن همگان و به طور یکسان، از تقاطع چند خیابان که فضایی در میانه آن برای تفکیک حرکت سواره پدید آمده و با ترکیبی از پوشش گیاهی، آب نما و فواره شکل می­گیرد و هیچ ارتباط معقولی با انسان، حرکت انسانی و حضور معنی­دار انسان برقرار نمی ­سازد.
میدان بدون حضور موثر و امن انسان و به منظوری معین، معنی خارجی ندارد و حضور انسان در این فضای میانی تقاطع­ ها، نه دارای معنی است، نه موثر است و نه امن؛ و این در حالی است که وقتی به کاربرد میدان­ های ایرانی در طول تاریخ توجه می ­کنیم، متوجه می ­شویم آنچه در میدان ایرانی اهمیت داشته، کاربرد اجتماعی- اقتصادی آن است که به‌مراتب بیشتر از کاربرد دسترسی بوده است. حال آن­که فضاهایی که هم­ اکنون با عنوان میدان از آنها یاد می­شود تنها کاربرد دسترسی را در نظر گرفته و مجالی را برای فعالیت­های اجتماعی- اقتصادی باقی نگذاشته­ اند.

یکی از اصول ساخت میدان­ها، توجه به شهر و هویت شهرها بوده و هست. یک میدان باید در خور هویت یک شهر ساخته شود در غیر این صورت نمی­ تواند نقشی را که در شهر از او انتظار می­رود، ایفا کند. حال آنکه با تمامی این صحبت­ ها امروزه نه تنها هویت شهرها حتی در ساخت بناهای ساختمانی در نظر گرفته نمی­شود؛ بلکه دیگر تلاشی برای ساخت و حتی احیای فضاهای عمومی شهری موجود صورت نمی­ گیرد. به همین دلیل است که امروزه دیگر نمی­ توانیم زندگی مشترک مردم را در شهرهای خود مشاهده کنیم؛ زندگی مشترکی که مفهوم واحدی را می­ سازد و این مفهوم، همان مفهوم واقعی شهر و اصالت و موجودیت شهر است؛ چرا که این مفهوم وابسته به میدان­ ها و در مجموع، فضاهای عمومی شهری است.
شاهد این مسئله را می­توان در بسیاری از میدان­ های شهری ایران دید: ساخت و ساز مرتفع در ضلع جنوب غربی میدان فردوسی تهران كه نام شاعر حماسه‌سرای بزرگ ایران و جهان بر آن نهاده شده است، مجسمه او را كه نماد فرهنگی و ملی ایرانیان در پایتخت كشور است به گونه‌ای تحقیر‌آمیز تحت‌الشعاع قرار داده و با خودنمایی در هر چه محقر جلوه دادن فضای میدان، تناسب نسبی بناهای اطراف را نیز بر هم زده و خود را پیش از مجسمه و اجزای دیگر میدان بر بیننده تحمیل كند.



ساخت برج جهان ­نمای اصفهان در نزدیکی میدان نقش جهان که اگر عکس ­العمل به موقع و برخورد شدید میراث فرهنگی و یونسکو نبود، چه بسا باعث خروج این میدان از فهرست یونسکو می­شد.
تبدیل میدان توپخانه تهران از یک میدان شهری به یک گره ترافیکی و پایانه مسافربری داخل شهری، تخریب میدان شاه طهماسب یزد، خیابان­ کشی از میان میدان حسینی اردکان، تخریب میدان عتیق (کهنه) اصفهان و کوتاهی چندساله در مرمت آن، تخریب میدان امیرچخماق یزد، بی­ توجهی به میدان­ های محلی شهرها(مراکز محلات) مانند میدان شهشهان و جلفای اصفهان و ... همه و همه اشتباهاتی هستند که برای رفع آن­ها باید بهای بسیار سنگینی را پرداخت.


میدان امام اصفهان


میدان توپخانه 1325



میدان توپخانه اواخر دهه 70



منبع:تین نیوز
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
بازآرایی میدان­های شهری

بازآرایی میدان­های شهری

به­ رغم وجود خاطره نوستالژیک فضاهای مردمی شهرها و روستا­های قدیمی، اغلب شهرهای امروزی فاقد فضاهایی همچون میدان شهری هستند. البته نگاهی به تاریخ شهرها این نکته را بر ما آشکار می­کند که برخی شهرهای تاریخی سابقه میدان­های شهری دارند، اما بی­ توجهی به این میراث عظیم طی دهه­ های گذشته، موجب از بین رفتن این فضاهای پررونق و سرزنده شهری شده است. چرا که آنها لزوما مکان­هایی با مراجعه­ کنندگان خاص نبوده؛ بلکه محلی برای برخورد و رویارویی­ روابط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهروندان بودند. عدم حفاظت صحیح، برچیدن فعالیت­های عمومی از میدان­ها و تسلط کامل اتومبیل­ بر فضای این میدان­ها، سبب رکود و از بین رفتن نقش اصلی این فضاهای شهری در ایجاد شور و نشاط اجتماعی و رونق اقتصادی شهرها شده بود.
خوشبختانه، در تحولات و گرایش­های اخیر شهرسازی، نشانه­ های زیادی از توجه به فضاهای شهری و احیا میدان­های شهری به چشم می­خورد. چرا که مسئولان شهری، برنامه­ ریزان، طراحان شهری و همچنین خود شهروندان به این نتیجه رسیده­اند که بازآرایی فضاهای عمومی و میدان­های شهری، علاوه بر منافع اقتصادی، در سرزندگی و رونق فعالیت­های عمومی و نیز افزایش شور و نشاط شهروندان موثر خواهد بود.

نگاهی به چند میدان شهری

میدان Pioneer Courthouse، پورتلند، ایالت اورگان
­این میدان به عنوان پیشگام میادین شهری در امریکا شناخته می­­شود و همه ساله صحنه بیش از 300 مورد رویداد مردمی است. این میدان با قابلیت دسترسی آسان از طریق قطارشهری و تراموا، محل گذران و زندگی روزانه هزاران نفر از اهالی پورتلند است.




میدان وحدت (Union Square)، سانفرانسیسکو
میدان وحدت که در مرکز شهر سانفرانسیسکو واقع است و به مرور زمان و در اثر بی­ توجهی، فراموش شده و به فضایی راکد تبدیل شده بود، با طراحی مجدد و بازآرایی فضایی که در سال 1997 انجام گرفت، شکوه و رونق تازه­ ای یافته است. این میدان قبلا از فضاهای مجاور خود جدا بود ولی اکنون با قرار دادن پله­ هایی در اطراف میدان، ضمن برقراری ارتباط با فضاهای مجاور، سرزندگی خاصی نیز یافته است.
این میدان به­ دلیل موقعیت و ویژگی­های منحصربفرد خود، به­ عنوان یکی از مراکز فعال سان­فرانسیسکو؛ هتل­ها، فروشگاه­های بزرگ و تئاترهای اطراف را نیز تحت­ الشعاع خود قرار داده است. نحوه مدیریت و برنامه­ ریزی برای میدان؛ همانند برگزاری رویدادهای مردمی از جمله عوامل موثر در موفقیت این میدان به­ شمار می­رود.


.
.


.
میدان عمومی کلولند (Cleveland)، ایالت اوهایو
این میدان در مرکز شهر و در محل تقاطع شش خیابان واقع شده است. در زمان طراحی پروژه اعضای کمیسیون طراحی شهر و موسسه غیرانتفاعی پروژه های پارک یک گردهم آیی با حضور 175 نفر نماینده گروه های مختلف مردمی تشکیل دادند تا با نظرخواهی از آنان، این پروژه اجرا شود. این میدان علاوه بر تقویت سیمای شهری منطقه ، به طور چشمگیری موجب افزایش میزان رغبت مردم برای حضور و زندگانی در خانه های مسکونی مجاور میدان و منطقه شده است.



میدان تالار شهر وین
این میدان در واقع تصویری است از آنچه که یک میدان شهری بایستی باشد؛ یک مکان اجتماعی مرکزی برای تمام شهر که انباشته از فعالیت های شبانه روزی برای مردم است. مسئولان شهری با اتخاذ تمهیداتی چون؛ برنامه های ایام کریسمس، پیش بینی یک پیست اسکیت یخی برای ماه های ژانویه تا مارس و برگزاری جشنواره تابستانی موسیقی کلاسیک در فضای میدان، سبب حضور همواره مردم و گردشگران در میدان و سرزندگی آن می شوند. سرو غذاهای محلی و وجود یک بازار سنتی از دیگر عوامل جذاب موجود در این میدان هستند.


میدان del Duomo، میلان
این میدان شاید تنها میدان شهر میلان باشد که تصویر آن در ذهن گردشگران این شهر باقی می ماند. این میدان سرزنده، از سه طرف توسط گذرگاه های سرپوشیده مردمی و مغازه ها و از سوی دیگر به وسیله کلیسای تاریخی متعلق به قرن دوازدهم، احاطه شده است. پله های مقابل کلیسا فضای بسیار مناسبی برای نشستن و ملاقات مردمی ایجاد نموده است. فضای وسیعی که مقابل کلیسا قرار دارد امکان تجمع فروشندگان را می دهد. همچنین کبوتران میدان که منتظر گرفتن غذا از دستان توریست ها هستند، نيز منظره بدیعی را در میدان به وجود می آورد.
برنامه ریزی این میدان به گونه ای است که هیچ گاه از شور و حال میدان کاسته نمی شود و این میدان یکی از نادر مکان های موفق در طول سال می باشد. به این معنی که همزمان با تغییر فصل ، در برنامه ریزی رویدادهای جاری در میدان نیز تغییراتی لحاظ می شود. به عنوان مثال؛ اجرای موسیقی مذهبی مقابل فضای کلیسا، آرایش فضای میدان و قراردادن یک درخت کریسمس بزرگ در مرکز، از برنامه های میدان در فصل کریسمس می باشد. همچنین پیش بینی محلی برای اسکیت روی یخ در فصل یخبندان، حضور مردم در هوای سرد ماه دسامبر را در این میدان تضمین می کند.
.
.



.
.
.
اصول میدان­های بزرگ شهری

1ـ درون و برون میدان
همچنان­که خیابان­ها و پیاده­روهای اطراف یک میدان، تاثیر زیادی بر میزان دسترسی و کاربری آن دارند، ساختمان­های پیرامون میدان نیز به همان اندازه تاثیرگذار هستند. تصور کنید یک کتابخانه عمومی در یک ضلع میدان قرار دارد به طوری که درب­های کتابخانه به داخل میدان باز می­شوند؛ مردم در محوطه کتابخانه (میدان) و روی پله­ها ­نشسته و مطالعه می­کنند و همچنین اتاق مطالعه بچه­ها می­تواند ارتباط مستقیمی با فضای میدان داشته باشد. این ساختمان حتی می­تواند یک کتابفروشی، یک کافه یا ... نیز باشد. بنابراین لازمه فعال و سرزنده بودن فضای درونی یک میدان، صمیمی و پرجنب و جوش بودن فضای بیرونی میدان است.

2ـ ایجاد جذابیت و انگیزه برای حضور مردم
هر میدان شهری بزرگ، مکان­های متنوعی درون خود دارد که می­توانند ایجاد انگیزه و کشش کنند. این جاذبه مکانی می­تواند از هر نوعی باشد؛ کافه­های روباز، آبنماها، مجسمه یا حتی یک رویداد که در میدان رخ می­دهد. ضرورتی ندارد رویدادها و جذابیت­ها در مقیاسی بزرگ باشند، در حقیقت، برخی از بهترین میدان­های شهری جاذبه­های متعدد کوچکی در خود دارند که موجب سرزندگی و رونق میدان و گذران زندگی مردم در طول روز می­شود.

3ـ ترافیک عبوری و پیاده
از جمله عوامل توفیق میدان­ها، سهولت دسترسی به آنها است. بهترین میدان­ها در جهان همیشه آنهایی هستند که به­آسانی و حتی پیاده نیز قابل دسترسی می­باشند. خیابان­های اطراف باریک و ترافیکی عبوری آرامی دارند. محل­های عبور عابران پیاده­ کاملا مشخص هستند و نورها برای عابران پیاده و نه وسایل نقلیه ­ تنظیم شده­اند. درواقع، میدانی که توسط خطوط پرسرعت ترافیکی احاطه شود، از مسیرهای پیاده جدا شده و از ویژگی اساسی­ حضور دائم انسان محروم می­شود.

4ـ طراحی انعطاف­پذیر
همانند هر فضای عمومی خوب، استفاده از فضای میدان در طی روزها، هفته­ها و سال­ها تغییر می­کند. با وجود این، تعداد خیلی کمی از انواع میدان­ها طوری طراحی می­شوند که قابلیت انعطاف­پذیری در زمان­های مختلف را داشته باشند. از این­رو گاه مسئولان مجبور به تغییر فضای میدان می­شوند. رعایت برخی نکات مربوط به شرایط زمانی به­خصوص فصل­ها در طراحی و اینکه چه عناصر و المان­هایی در کدام فصل از سال سبب ایجاد هدف و انگیزه در شهروندان برای حضور در فضای میدان خواهند شد، سبب رونق و کارآمدی بیشتر میدان در تمام مدت سال خواهد بود.

5ـ مدیریت: عمده­ترین رویکرد
سیالیت و تغییر درفضای میدان­ از عواملی هستند که سبب می­شوند مردم به دفعات به آن­ محل مراجعه کنند. یکی از روش­های تحقق چنین اهدافی، به کارگیری مدیریتی است که مهم­ترین رویکرد آن افزایش سرزندگی و حضور مردم در میدان است. یک مدیریت کارآمد، با آگاهی از روش­های ایجاد احساس آرامش و امنیت در میدان و همچنین ثبات و نگهداری آن در جهت رسیدن به این اهداف کوشش می­کند.

6ـ ایجاد تصویر ذهنی و هویت
از نظر تاریخی، میدان­ها کانون­های اصلی اجتماعات مردمی بوده و حتی گاهی وجود یک میدان در شهر، هویتی خاص به آن شهر داده است. عناصر و المان­های موجود در میدان­، از عوامل ماندگاری موثر در تثبیت تصویر شهر در یادها هستند. امروزه خلق یک میدان که هویت خاصی به شهر ببخشد، چالشی عظیم به حساب می­آید. این چالش زمانی محتوم خواهد بود که میدان­های بزرگ شهری دوباره احیا شوند.


نوشته شده توسط سيما هاشمي­نيا



  • منابع :

شهرساز 3
همکلاسی ها
ماهنامه صنعت ساختمان داریس، شماره 31، اردی­بهشت 84
 

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
اصول طراحی میدان ها

اصول طراحی میدان ها

اصول طراحی میدان ها

تعریف :
میدان به فضای بازی در برخوردگاه چند خیابان در شهرها و روستاها گفته می‌شود که برای جمع شدن مردم یا روانسازی شدآمدها ساخته می‌شود.
از میدان‌ها برای دستفروشی، برپایی بازارهای روز، برپایی تظاهرات و غیره هم استفاده می‌شود. در بسیاری از میدان ها، چمن، فواره، یادمان و تندیس‌هایی به منظور زیباسازی ساخته و نهاده می‌شود.
نهادهای بزرگ شهری و کشوری مانند شهرداری ها و وزارتخانه‌ها هم معمولاً در دور میدان های اصلی شهرها قرار دارند.
میدان یا فضای عمومی شهر و محله از همان آغاز ، از عهد باستان گرفته تا به امروز ، نقش جمع کردن خانه ها یا عناصر شهری و محله ای را داشته است . در واقع گردآمدن حول یک فضاست که میدان را شکل می دهد .

۱ ) موقعیت میدان نسبت به راه های منتهی به آن:
الف ) میدان در محل تقاطع راه ها
بسیاری از میدان های عمومی، محله ای ، ارتباطی و برخی از سایر میدان ها در محل تقاطع راه های شهری ، ناحیه ای و محله ای پدید می آمدند . نقش و کارکرد اولیه و مهم این نوع میدان ها ، جنبه ارتباطی داشت . در حالتی که میدان پیش از یک طرح فکر شده ، در محل تقاطع راه ها پدید می آمد ، معمولاً ترکیب هندسی محل های اتصال راه ها به میدان ، تابع نظم و الگوی سازمان یافته ای نبود . اما در صورتی که یک میدان را که نخست طراحی و سپس احداث می کردند ، اگر امکان سامان دادن محل ورود همه راه ها به میدان وجود نداشت ، سعی می کردند که محل ورود حداقل یک یا چند راه مهم را در مکان های هندسی خاص و نقاط عطف میدان قرار دهند . میدان نقش جهان اصفهان چنین وضعی دارد ، به این ترتیب که دهانه بازار را روی محور طولی و در وسط شمالی میدان و رو به روی مسجد جامع عباسی طراحی و احداث کرده اند ، در حالی که بقیه راه ها در مکان های فرعی تر به میدان متصل شده اند .

ب ) میدان در کنار راه
برخی از میدان ها در کنار راه های مهم شهری پدید می آمدند . در این صورت سه حالت وجود داشت . نخست اینکه میدان در جبهه متصل به راه دارای یک حصار بود که فضای آن را از فضای راه متمایز می کرد و تنها توسط یک یا چند فضای ورودی ، امکان دسترسی به آن وجود داشت ، مانند میدان مشق تهران که در کنار خیابان سپه ( امام خمینی ) قرار داشت . دوم حالتی بود که میدان توسط عناصری غیر معمارانه یا معمارانه از راه متمایز می شد ، اما در طول راه امکان دید به آن کم و بیش وجود داشت و دسترسی به آن نیز از نقاط مختلف و متعدد مسیر بود ، مانند میدان گنجعلی خان کرمان که فضای آن توسط جرزها و طاق های متعدد از فضای بازار کنار آن متمایز شده است . در حالت سوم ، راه از درون فضای میدان عبور می کرد و فضای آن ، جزیی از فضای میدان محسوب می شد . بسیاری از میدانچه های محله ای ( مانند میدانچه یا حسینیه سنگ در نایین ) و بعضی از سایر انواع میدان ها چنین وضعی داشتند .

ج ) میدان در امتداد راه
بسیاری از انواع میدان ها به گونه ای در امتداد مسیر راه ها قرار داشتند که راه مکانی واقع در یکی از اضلاع میدان به آن منتهی و از مکانی واقع در ضلعی دیگر از آن منشعب می شد . نحوه اتصال و انشعاب را به میدان نسبت به اضلاع و محورهای آن دارای دو حالت بود . در حالت اول ، راه در امتداد محوری مستقیم که به موازات دو ضلع و عمود بر اضلاع دیگر از میدان عبور می کرد . در بعضی موارد این محور از وسط اضلاع میدان می گذشت ، مانند میدان ارگ در تهران قدیم که راهی در امتداد محور شمالی _ جنوبی از وسط آن می گذشت . در حالت دوم ، راه در امتداد محوری که با هیچ کدام از اضلاع میدان موازی نبود ، یعنی به صورت مورب ، از میدان عبور می کرد .


۲ ) شکل زمین

الف ) شکلهای منظم
بسیاری از میدان های حکومتی ، نظامی و محله ای و بعضی از میدان های تجاری درون شهری دارای زمینی هندسی شکل بودند که بیشتر آنها مستطیل و در مواردی مربع بود . قابل ذکر است که همه میدان هایی که ابتدا طراحی و سپس احداث می شدند کم و بیش دارای زمینی هندسی شکل و منظم بوده اند . همچنین بسیاری از میدان هایی که به تدریج ساخته می شدند ، از شکلی کم و بیش منظم و هندسی برخوردار می شدند شکل دایره که امروزه برای بیشتر میدان های ارتباطی شهرها مورد استفاده قرار می گیرد ، ناشی از نحوه کارکرد و حرکت اتومبیل است و در گذشته بندرت برای میدان کاربر می یافت .

ب ) شکلهای غیر منظم
بعضی از انواع میدان ها مانند میدان های تجاری و به خصوص میدان های برون شهری مانند میدان های اسب و کاه و غیره فاقد زمینی هندسی شکل و حتی گاه فاقد ابعاد معین بودند . در بعضی از موارد یک یا چند جبهه از این گونه میدان ها توسط عوارض و پدیده های طبیعی یا فضاهای ساخته شده از میدان محدود می شد .

۳) خصوصیات حجمی فضای باز

الف ) محصور
بیشتر میدان های شهری توسط فضاها ، عناصر و احجامی که در پیرامونشان قرار داشتند ، محصور می شدند . البته حد محصور بودن و تناسبات فضایی انواع آنها با یکدیگر متفاوت بود چنان که میدان های عمومی ، حکومتی و نظامی بسیار وسیع و دارای یک مقیاس اجتماعی و متناسب با تجمع افراد زیاد بودند ، در حالی که میدان های ناحیه ای و محله ای کوچکتر و فضای آنها محصورتر بود ( در بعضی از موارد به علت ابعاد کوچک این میدان ها ، آنها را میدانچه می نامیدند . )

ب ) نیمه محصور
بعضی از میدان های شهری که به تدیج شکل گرفته بودند غالباً در مراحل نخستین شکل گیری خود در یک یا چند جبهه فاقد بدنه یا فضاهای جانبی بودند . همچنین برخی از میدان های نظامی و میدان های ورزشی به خصوص میدان های نظامی و ورزشی تنها در یک یا دو جبهه دارای حجم یا بدنه ساخته شده و در نتیجه نیمه محصور بودند .

ج ) نامحصور
بیشتر میدان های برون شهری از جمله میدان های تجاری فاقد حصار و سطوح جانبی ساخته شده بودند . میدان گل فروش ها در حوالی میدان خراسان تهران که اکنون نیز دایر است ، نمونه خوبی از این گونه میدان هاست . البته این مکان در گذشته خارج از محدوده شهر قرار داشته و محوطه آن تاکنون استعداد کافی برای پذیرش سایر عملکردهای شهری را نداشته است ، هر چند که در اثر تحولاتی که درآن نواحی پدید آمده ، ممکن است در آینده نزدیک فعالیت های دیگری در آنجا جایگزین فعالیت کنونی آن شود .

۴ ) خصوصیات فضاهای ساخته شده پیرامون میدان

الف ) وابسته و متعلق به میدان
پیرامون همه میدان هایی که پس از طراحی ساخته می شدند ، کم و بیش بناها و فضاهایی با کارکردی متناسب با نقش کارکردی میدان و همزمان با آن ساخته می شد و به این ترتیب پیرامون میدان بناهایی قرار می گرفت که از نظر کارکردی و کالبدی وابسته و متعلق به میدان بود . میدان نقش جهان اصفهان ، میدان گنجعلیخان کرمان و میدان توپخانه تهران ( با خصوصیات کالبدی دوره قاجار ) از این نوع میدان ها به شمار می آیند .

ب ) مستقل از میدان
چنان که گفته شد بیشتر میدان های برون شهری حصار یا فضای ساخته شده طراحی شده و معمارانه نداشتند . علاوه بر این ، بعضی از میدان ها و از جمله میدانچه های شهری فاقد فضای ساخته شده ای بودند که وابسته و متعلق به میدان باشد ، بلکه فضای باز این میدان ها توسط بناها و فضاهای متعدد و مستقل پیرامونشان که در زمان های مختلف ساخته شده بودند احاطه شده بود ، میدان کهنه ( سبز میدان ) اصفهان و برخی دیگر از سبزه میدان ها در سایر شهرها و بسیاری از میدانچه های محله ای در بیشتر شهرهای قدیمی از این گونه بوده اند.

۵ ) خصوصیات معماری سطوح جانبی

الف ) طراحی شده
همه میدان هایی که فضاهای ساخته شده پیرامون آنها همزمان با فضای باز و در پیوند با آن طراحی و سپس ساخته می شدند ، دارای سطوح جانبی طراحی شده بودند . زیرا همواره همه سطوحی را که به سمت فضای باز میدان قرار داشتند هماهنگ و متناسب با هم طراحی می کردند . در نتیجه چهار جبهه فضای باز این گونه میدان ها را سطوح طراحی شده و هماهنگ با یکدیگر فراگرفته بود .
سطوح جانبی برخی از میدان های فاقد فضای طراحی شده وابسته به میدان آن را توسط پوسته ای معمارانه به گونه ای می پوشاندند که میدان دارای سطوح جانبی طراحی شده می گردند و به این ترتیب نمای خارجی فضاهای مستقل پیرامون میان را با یکدیگر هماهنگ می کردند . این پوسته و بدنه در مواردی تنها شامل یک دیوار و سطح طراحی شده ، و سایر موارد شامل یک فضای کم عمق طراحی شده مانند یک ردیف رواق و ایوان می شد که پیرامون فضای باز را فرا می گرفت .
بسیاری از میدانچه های محله ای دارای چنین خصوصیتی بودند ، زیرا بیشتر آنها در یک یا چند جبهه توسط فضاهای متعلق به واحدهای مسکونی ، که فاقد نمای خارجی طراحی شده بودند ، محصور می شدند .

ب ) طراحی نشده
سطوح جانبی میدانچه ها که فضای باز آنها بین واحدها و فضاهای کالبدی متعدد و مستقل از یکدیگر محصور شده بود ، متشکل از نماهایی ناهماهنگ و طراحی نشده می گردید ، زیرا بیشتر واحدهای معماری و شهری در بسیاری از شهرهای تاریخی و بافتهای قدیمی ، فاقد نماهای طراحی شده در همه سطوح خارجی بودند .


۶) پوشش

الف ) باز
بیشتر میدان های شهری ، ناحیه ای و محله ای سرباز و بدون پوشش ( سقف ) بودند اما برخی از فعالیت های واقع در این میدان ها که به فضای سرپوشیده نیاز داشتند مانند بعضی از خرده فروشی هایی که کالای خود را در یک فضای موقت اما سرپوشیده عرضه می کردند ، با بر پا کردن چادر یا سایر سازه های سبک ، فضایی سرپوشیده برای خود ایجاد می کردند . علاوه براین در هنگام برگزاری بعضی از مراسم و تشریفات عمومی و رسمی در میدان های بزرگ ، بخشی از فضای میدان را که محل استقرار بزرگان بود ، توسط چادر و سایر سازه ها سرپوشیده می کردند . همچنین بالای معدودی از میدانچه های محله ای موسوم به حسینیه یا تکیه را نیز در هنگام برگزاری مراسم عزاداری و تعزیه در ماه مبارک رمضان و ماه محرم با چادر و مانند آن می پوشاندند .

ب ) سرپوشیده
برخی از میدانچه ها را که در امتداد مسیر بازار یا راه های پرتردد قرار داشتند ، مانند تکیه ( میدانچه ) تجریش ، تکیه پهنه سمنان ، سرپوشیده می ساختند . فضای باز بعضی از این گونه میدانچه ها ، محل استقرار فروشندگان دوره گرد و خرده فروشان می شد و در صورتی که حجره هایی پیرامون آنها وجود داشت ، به فضاهای تجاری تبدیل می گردید .

ج ) دارای فضاهای سرپوشیده
بعضی از میدان ها به خصوص میدانچه های محله ای در پیرامون فضای باز دارای فضاهای سرپوشیده ای بودند که در موقع برگزاری مراسم ، مردم در آن ها مستقر می شدند و به تماشای مراسم می پرداختند . بیشتر این فضاها به صورت ایوان هایی بودند که پیرامون فضای باز میدان ساخته می شدند . در برخی موارد در امتداد محورهای تقارن فضای باز میدان ، ایوان و شاه نشین هایی که می ساختند که محل استقرار بزرگان شهر یا محله بود فضای ساخته شده پیرامون بعضی از این میدان ها دو طبقه بودند . در این حالت ، معمولاً در طبقه دوم رواقهایی می ساختند که در هنگام تجمع ، محل استقرار زنان بود .
.
.
.
بررسی نمونه های موردی:

میدان نقش جهان - اصفهان
این میدان( میدان نقش جهان ) یک مجموعه عالی معماری و هنری است که در زمان احداث در قرن 16 میلادی ( دهم هجری ) در جهان بی نظیر بوده است.
این میدان و دیگر آثار تاریخی اطراف آن شامل مسجد امام ( مسجد جامع عباسی ) ، کاخ عالی قاپو ، مسجد شیخ لطف الله و سر در بازار قیصریه ، اثر فکر خلاق و دستان هنرمند معماران ورزیده ایرانی بویژه شیخ بهائی ، استاد علی اکبر اصفهانی ، و استاد محمد رضا اصفهانی است .
میدان نقش جهان یکی از سه مکان ارزشمند فرهنگی کشور است که در کنار تخت جمشید و چغازنبیل در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است. قبل از اینکه اصفهان به پایتختی صفویه انتخاب شود در محل این میدان باغ وسیعی به نام نقش جهان وجود داشته است ، در دوره شاه عباس اول باغ را تا حدود امروزی آن وسعت دادند و در اطراف آن بناهای مشهوری بوجود آمد.طول میدان 500 متر و عرضش حدود 165 متر می باشد. طراحی و ساخت بناهای مشهور اطراف آن به نحوی است که اضلاع شمالی و غرب به کار دنیا و دو ضلع شرقی و جنوبی به کار آخرت اختصاص داده شده است .مسجد امام یا مسجد جامع عباسی در جنوب ، مسجد شیخ لطف الله در شرق ، کاخ عالی قاپو در غرب و قیصریه و بازار در شمال آن واقع گردیده اند.میدان نقش جهان امام همراه با بناهای شاخص پیرامونش ، روایتی عالی از شیوه اصفهان در معماری ایرانی دانسته می شود و علاوه بر اینکه در ارتباط با چهار باغ و مجموعه بنا و باغهای آن آیینه تمام نمای مکتب اصفهان در شهر سازی است ، بخشی با اهمیت از شالوده شهری اصفهان ، عصر صفوی نیز بشمار می آید.گذشته از ارزشهای معمارانه ، چنانکه از نامش نیز پیداست ، نقشی از جهان آرمانی عصر صفوی است که کار گزارانش در کار همنشینی دو نهاد دین و دولت در بستر زندگی اجتماعی مردم ایده ها و تجربه های زیادی داشته اند، چنانکه به سهولت میتوان نماد وظهور دو نهاد مذکور – مسجد وکاخ را در بطن زندگی اجتماعی مردم که در بازار اطراف میدان متجلی شده است ، درک کرد.
این میدان در سدهٔ یازدهم هجری قمری (سدهٔ هفدهم میلادی) یکی از بزرگ‌ترین میدان‌های جهان بوده‌است و در دوره شاه عباس و جانشینان او محل بازی چوگان، رژهٔ ارتش، چراغانی، و محل نمایشهای گوناگون بوده‌است. دو دروازه سنگی چوگان از آن دوره هنوز در میدان باقی است که از انجام ورزش چوگان در آن دوره حکایت می‌کند. این میدان همچنین محل برگزاری جمعه بازارهای عظیم بوده‌است.
یکی از اولین مراسم رسمی که در این میدان برگزار شده‌است، بازگشت پیروزمندانه امامقلی خان از فتح جزیره هرمز به پایتخت (اصفهان) بوده‌است.
این میدان که در بخش شمالی شهر اصفهان ساخته شده و در دوره قاجار، مانند سایر بناهای تاریخی اصفهان مورد بی مهری حکام محلی علی الخصوص شاهزاده ظل السلطان و شاهزاده صارم الدوله قرار گرفت و تا مرز تخریب نیز پیش رفت. در دوره رضا شاه میدان و ابنیه اطراف آن به شکل کنونی مرمت گردیدند. از سال ۱۳۶۸ به بعد تردد خودروها در بخش جنوبی ممنوع گردید و تردد در این بخش به صورت پیاده یا با درشکه صورت می‌پذیرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این میدان محل برگزاری نماز جمعه و اجتماعات سیاسی نیز می‌باشد. دور تا دور میدان را بازار صنوف صنایع دستی اشغال کرده و به لحاظ توریستی بودن از رونق خوبی برخوردارند.


میدان آزادی

میدان آزادی با وسعتی در حدود 78 هزار مترمربع بزرگ ترین میدان در میان کشورهای خاورمیانه است. این میدان که به نام میدان شهیاد معروف است اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال۱۹۷۹ به دلیل اجتماعی که مردم در استقبال از آیت الله خمینی در بازگشت از پاریس به تهران در این میدان انجام داده بودند و سرانجام ۱۰ روزپس از آن به سرنگونی حکومت پیشین انجامید، به میدان آزادی تغییر نام داد. هرچند نام میدان شهیاد به آزادی تغییر کرده اما هنوز بسیاری از ایرانیان به خصوص مهاجران ایرانی این میدان را به نام شهیاد می شناسند
تاریخچه برج آزادی به سال 1345 شمسی بر می گردد . در این سال طرح یک نماد معرف ایران بین معماران ایرانی به مسابقه گذاشته می شود و در نهایت طرح مهندس حسین امانت ، بیست و شش ساله و فارغ التحصیل دانشگاه تهران برنده و برای ساخت انتخاب می شود.
عملیات بنا برج آزادی در یازدهم آبان 1348 شمسی آغاز می شود و پس از بیست و هشت ماه کار ، در 24 دیماه 1350 با نام برج شهیاد به بهره برداری میرسید.
معماری برج آزادی تلفیقی از معماری دوران هخامنشی، ساسانی و اسلامی است. این بنای سه طبقه چهار آسانسور و دو راه پله و 286 پلکان دارد. در محوطه زیرین آزادی چندین سالن نمایش، نگار خانه ، کتابخانه ، موزه و...قرار دارد.

گفت و گو با حسین امانت، طراح میدان و برج آزادی تهران
نقوشی که در میدان هست و باغچه ها و گل کاری ها را شکل می دهد، از طرح داخلی گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان الهام گرفته شده؛ منتها هندسه دایره گنبد تبدیل به بیضی شده است.
روابط لوگاریتمی جالبی در هندسه و ابعاد گنبد مسجد شیخ لطف الله هست که دانش عمیق ریاضی معماران ایران در دوره های گذشته را نشان می دهد. اگر این طرح که در میدان استفاده شده به هم بخورد، ایده اصلی کار از بین خواهد رفت.
طرح آب نما و فواره ها هم ملهم از باغ های ایرانی است. همین طور شیب میدان با دقت و به منظور خاصی طراحی شده، زمین زیر برج کاملا صاف است. این صافی و آن شیب میدان وقتی به هم می رسند، خط های قوسی جالبی را ایجاد می کنند. در بازسازی میدان باید به این ظرایف توجه کرد.
کاشی کاری شیارهای نمای اصلی و روی گنبد اغلب خرد شده است. این اشکال کاشی معرق ایرانی است که که می دانید از تکه های کوچکی که کنار هم می گذاریم، تشکیل شده و در زمستان با نفوذ برف و باران یخ می زند، می شکند و فرو می ریزد. میدان مشق ؛ عمارت قزاقخانه
این عمارت هسته اولیه مجموعه ی میدان مشق است که در دوره فتحعلی شاه به عنوان پادگان نظامی در شمال شهر تهران دوره صفوی بنیان نهاده شد. عمارت نظامی میدان مشق که بعدها به عمارت قزاقخانه موسوم شد ، چندین دوره ساخت و ساز را شامل شده و عمده ترین تغییرات انجام شده در آن در دوره ناصرالدین شاه قاجار و رضاشاه صورت گرفته است.
در اوایل حکومت ناصرالدین شاه، محل فعلی اداره ی پست، شهربانی سابق، وزارت دفاع ملی و ... سراسر بیابان بود و سربازان در آن «مشق» می کردند، به همین سبب آن را میدان مشق می نامیدند. در دوران پهلوی دوم در بخشی از آن بناهای نظامی و دولتی ایجاد گردید و قسمتی از آن هم به صورت گردشگاه در آمد که به آن باغ ملی می گفتند. اما چندی نپایید که آن بخش هم به تصرف ساختمان ها درآمد، ولی با اینهمه نام آن و سردرش هنوز تا این زمان پابرجاست.به تدریج در فضای باز مقابل این عمارت ساختمان های دولتی چون کاخ شهربانی ، کاخ وزارت خارجه ، موزه ایران باستان ، شرکت نفت ایران و انگلیس و عمارت پست بنا شد.از حوادث مهمی که در این میدان روی داد، می توان به اعدام میرزا رضا کرمانی ضارب ناصرالدین شاه اشاره داشت. میدان گنجعلی خان کرمان
از دیگر آثاری كه از مجموعه گنجعلی خان بر جای مانده، میدانی در بخش مركزی شهر كرمان است كه در حاشیه بازار بزرگ واقع شده است. میدان گنجعلی خان همانند میدان های نقش جهان در اصفهان و یا میرچخماق در یزد، در اطراف خود بعضی از عناصر شهری را گردآورده است. در سه ضلع میدان گنجعلی خان بازار واقع شده و در ضلع دیگرش سرای گنجعلی خان قرار دارد. وجود حمام، آب انبار، ضرابخانه و همجواری با بازارها و چهار سوق، این مجموعه به هم تنیده را كامل كرده است.طاق نماهای آجری، كاشی كاری، فضای سبز، حوض آب و دیگر آثار دیدنی، بر زیبایی این میدان افزوده اند.
طول میدان 100 متر و عرض آن 50 متر است. در شمال میدان، ضرابخانه و بخشی از بازار مسگران واقع است. در جنوب آن بازار و حمام گنجعلی خان قرار دارد و مسجد و سرای گنجعلی خان در شرق میدان واقع شده اند. در قسمت غربی میدان نیز آب انبار گنجعلی خان و بخشی از بازار مسگرها واقع شده است.



ميدان ارگ تهران
نخستین قسمت ارگ سلطنتی قدیم که از شهر به آن وارد می‌شدند، میدان وسیعی از عهد صفویه‌ بود، که در زمان فتح‌علی شاه به آن میدان ارگ‌، و بعدها میدان شاه و میدان توپ‌خانه‌، و بالاخره باغ گلشن می‌گفتند، و اینک همان میدان ارگ نام دارد.
بین شهر قدیم تهران و دیوار جنوبی ارگ، خندق عمیقی وجود داشت که برای عبور از آن و ورود به داخل حصار ارگ‌، ناچار می‌بایست از پلی چوبی معروف به تخته پل‌، که روبه‌روی سبزه میدان قرار داشت‌، می‌گذشتند و این پل تنها راه ورود به ارگ از سمت شهر و جنوب بود. ارگ از ميدانهاي مهم دارالخلافه تهران بود كه سابقه آن به دوره شاه تهماسب صفوي مي رسيد. اين ميدان در گذشته محصور بود و اطراف آن را خندق حفر كرده بودند و بيشتر بناهاي سلطنتي در داخل آن قرار گرفته بود. نام اين ميدان از زمان فتحعلي شاه به يادگار مانده است. در زمان ناصرالدين شاه، آن را به اسامي مختلف؛ ميدان شاه، ميدان توپخانه و باغ گلشن مي ناميدند و اينك به همان نام قديمي ارگ معروف است.
چون میدان ارگ صحرایی بی نظم و ترتیب و پرگرد و غبارو در مدخل عمارت سلطنتی آن‌، محل بسیار نامناسبی بود، در عهد سلطنت محمد شاه مختصر تغییراتی در وضع آن دادند و دراطراف آن حجره‌هایی برای توپ چیان تهران ساختند.
درسال ۱۲۶۷ ه. ق‌، اوایل سلطنت ناصرالدین شاه به دستور میرزا تقی خان امیر کبیر قلعه ارگ سلطنتی را تعمیر کردند. ضمناً میدان ارگ را نیز باز سازی کردند و آن را میدان توپ‌خانه نامیدند. در سال ۱۲۷۱ ه.ق، حجره‌های توپ چیان را مرمت و با ایجاد انبار فراش خانه آن جا را منظم و آباد کردند، ولی چون اصولاً میدان مزبور تنها گذرگاه مردم و چهارپایان از شهر به ارگ سلطنتی و قسمت‌های شمالی‌تر آن بود، به علت سنگ فرش نبودن و وجود توپ‌ها و توپ‌چیان‌، محل پرمشغله و کثیفی در مدخل کاخ‌های سلطنتی بود.
ميدان توپخانه تهران قبل از توسعه آن، در سال 1284 هجري قمري ميدان ارگ فعلي بود. در اين زمينه تصويري به وسيله يك نقاش فرانسوي از سال 1264 برابر 1848 ميلادي برجاي مانده است. در اين تصوير در جبهه شمال، برج و باروي ارگ تهران در جايي كه ساختمان كنوني شركت مخابرات ايران قرار دارد، ترسيم شده است. ميدان توپخانه جديد در شمال ارگ ناصرالدين شاه، در سال 1301 هجري قمري به دستور ميرزا تقي خان امير كبير تجديد بنا شد. وقتي حصار ارگ سلطنتي را تعمير مي كردند محمد ابراهيم خان وزير نظام، ميدان توپخانه را رسما به اين نام خواند. اين ميدان در دو طبقه بنا شد. طبقه زيرين براي قرار دادن نمونه توپ ها و طبقه دوم براي اقامت توپچيان اختصاص يافت. اين ميدان داراي چند دروازه از جمله در شمال شرقي- خيابان لاله زار- و در جنوب شرقي- ناصريه- و در شمال غربي خيابان علاءالدوله در جنوب غربي- خيابان همايون- كه آن را دروازه الماسيه و باب همايون مي ناميدند. در وسط ميدان توپخانه حوضي پر آب وجود داشت ، درانتهاي شرقي اين ميدان عملا ساختمان نسبتا عظيمي قرار داشت كه داراي معماري ايراني و اروپايي با قوس هاي هلالي شكل بود. در گذشته كف ميدان با سنگ مسطح فرش شده بود. در دوره ناصرالدين شاه در روز عيد قربان شتر قرباني مي كردند كه اين كار سال ها ادامه داشت.‌ گفتني است ، در حال حاضر اين مكان ، ميدان ا مام خميني ناميده مي‌شود.
محدوده جغرافيايي ارگ تهران در زمان ناصرالدين شاه، در مقايسه با وضع خيابانهاي جديد تهران، چنين بود: از شمال به محوطه بين ضلع جنوبي ميدان سپه و قسمتي از خيابان سپه (خيابان مريضخانه سابق) و خيابان بوذرجمهري تا چهار راه گلوبندك، از جنوب به خيابان ناصر خسرو ناصريه)، از شرق به خيابان خيام (جليل آباد) و از مغرب به گلوبندك تا ميدان امام خميني(ره).
میدان ارگ هم اکنون، به واسطه وجود دادگستری ودادسرا ها ، از شلوغ‌ ترین مناطق مرکزی تهران است‌.

.
.
.

منابع:

انجمن گرگانیها

انجمن تخصصی شهرسازی ایران

 

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
میدانهای شهری

میدانهای شهری

[h=2][/h]
چکیده مقاله:

خاطرات سفر همواره از دلپذیر ترین رویاهاي انسان است هنگامی که تجربیات سفر را در ذهن خود مرور می کنیم از یاد اوردن ان مکانهاي زیبا که کمتر فرصت دیدن دوباره ان است احساس لذت کرده و بی گمان بعد از سختی ها و خستگی هاي روزانه دیدن چنین فضاهایی سبب ارامش خاطر و از بین رفتن دغدغه هاي ذهنی بسیار است.ارسطو کلیه اصول شهرسازي را در یک جمله خلاصه کرده است:یک شهر باید به نحوي ساخته شود که ساکنان ان احساس امنیت و رضایت کنند.براي تحقق این امر نباید شهرسازي فقط یک مسئله تکنیکی باشد بلکه در این مورد خلاقیتهاي هنري نیز باید به کار گرفته شود این موضوع هم در دوران باستان و هم قرون وسطی و رنسانس و هر دوره اي که به هنرهاي زیبا اهمیت داده شود مشهود است.فقط در قرن حاضر است که محاسبات دقیق ریاضی اولویت یافته و توسعه شهر و فضاهاي مربوط به ان صرفا جنبه تکنیکی یافته است.از این رو فقط بعد ریاضی مسئله حل شده است و بعد هنري ان نه.امروزه مفهوم یک میدان باز در شهر کاملا دگرگون شده استو به ندرت چنین جاهایی براي برگزاري اعیاد و مراسم خاص یا رفع نیازهاي روزانه مورد استفاده قرار می گیرند عملکرد این مکان ها امروزه فقط تامین نور و همواي بیشتر و ایجاد فضاي باز در پهنه اي از بافت مسکونی یکنواخت و کسل کننده است و همچنین می تواند براي برخی از بناهاي بزرگ چشم اندازي بازي پدید اورد تا اثر معمارانه این بناها را بیشتر نشان دهند.ولی در دوران باستان وضعیت کاملا فرق می کرد در ان دوران میدان هاي اصلی از نیازهاي اولیه و اساسی شهر محسوب می شدند زیرا در این مکان ها بخشبزرگی از فعالیت هاي عمومی شهر جریان داشت. فعالیت هایی که امروزه به جاي میدان هاي باز در فضاهاي بسته انجام می گیرد.در یونان باستان شوراي شهر در اگورا و فضاي باز تشکیل جلسه می داد.شباهت زیادي بین یک فوروم با فضایی که دور تا دور ان به شکل معمارانه اي محصور و به طرز زیبایی با نقاشی و تندیس هاي متناسب و زیبا تزئین شده است.این فضاها با توجه به کارکرد مختلفشان براي عامه و با در نظر رفتن اینکه حکومت عایدات ناشی از ان را صرف مخارج انجا می کرد تعبیه می شده فوروم براي کل شهر جنبه همان حیاط داخلی یک خانه مسکونی تک واحدي را دارد که داراي تزئینات زیباست در واقع یک تالار اصلی با مبلمان متفاوت و باشکوه را نشان می دهد.

__________________

فایل pdf - لینک دانلود مستقیم

 

Amir M@hdi.A

کاربر فعال تالار مهندسی شهرسازی
کاربر ممتاز
نقش و جایگاه میدان‌ها در هویت بخشی شهرها

نقش و جایگاه میدان‌ها در هویت بخشی شهرها

امروزه در شهرهای ما میادینی طراحی شده که بر گرفته از ذوق معماری و ابتکارات شهرسازی و معماری داخلی نیست.
این فضاها بدون توجه به فرهنگ ساکنان شهرها طراحی می‌شود و صرفا جنبه صوری و زیبایی ظاهری دارد.
در حالی که در معماری میادین ایرانی یکی از ویژگی‌های خلاق این مرز و بوم برگرفته از هویت ساکنان شهرها بوده‌است. از این‌رو باید به اهمیت میدان‌ها و میزان تاثیر فضایی آنها در شهرهای ایرانی با هویت ساکنان شهر بیشتر توجه شود و در ارتباط با طراحی آنها نیز در سابقه تاریخی شهرها یک نوع همبستگی و پیوند خاص ایجاد کرد.
یکی از ابتدایی‌ترین روش‌های طبقه بندی فضاهای عمومی شهری تقسیم آن به ۲ بخش اصلی فضاهای حرکت و فضاهای مکث است. در این روش فضاهای حرکت معبر و فضاهای مکث استقرار میدان نامیده می‌شود.
یکی از عوامل کیفی شهرهای ما ایجاد آرامش در آنهاست که طراحی‌ فضاهای شهری می‌تواند پیام آور این موضوع باشد. البته توجه به این نکته ضروری است که آنچه در میدان شرقی ایرانی اهمیت داشته کاربرد اجتماعی- اقتصادی آن است که به‌مراتب بیشتر از کاربرد دسترسی بوده است؛ اما امروزه به‌علت دوری و بی‌توجهی به سبک‌های ایرانی- اسلامی سبک‌های اصیل ایرانی در طراحی‌ها، به ویژه طراحی میدان شهری کمرنگ شده است.
از این‌رو این سؤال همواره مطرح است که طراحی میدان شهری باید چگونه باشد؟یک میدان چه نقشی در شهر ایفا می‌کند؟آیا صرف زیبایی کافی است؟ آیا میدان‌ها باید به اشکال زیبایی مزین شوند؟ نقش میدان از نظر هویت‌بخشی به شهرها چگونه است؟ میدان‌های شهری در تامین آرامش روحی و روانی شهروندان چه نقشی ایفا می‌کنند؟
● هویت میدان‌های شهری
طراحی میدان‌ها، موضوع پیچیده‌ای است که بی‌توجهی به آن و توجه به قضایای صوری و ظاهری می‌تواند ما را از نظر شناخت نقش و اهمیت میدان‌ها باز دارد.
میدان‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که علاوه بر نشان دادن هویت شهر، کالبد وجودی سالیان دراز شهرها را نیز به نمایش بگذارند. از این‌رو شهر خوب باید دارای ساختارهای مطلوب نیز باشد.
آلدورسی نیز مانند کریر با نگاه راسونالیست و کلاسیسیزم عقیده دارد کیفیت شهر به کیفیت کوچه و میدان‌ها بستگی دارد و شهر مطلوب، اجتماع ساختمان‌های مطلوب است نه میادین بی‌روح و بی‌هویت که زیبایی شهرها را به شکل صوری تضمین می‌کند.
البته این فقط در شهرهای جدید که سابقه طولانی ندارند، مفید است اما برای شهرهای با سابقه مانند زنجان، کنگاور، تبریز و... چندان خوب نیست.
به‌عنوان مثال پیشینه شهر کنگاور منصوب به کیکاووس است اما مجسمه‌های بی‌روحی در میدان‌های این شهر طراحی و ساخته شده که گویای شخصیت و هویت شهری نیست و صرفا شکلی بی‌روح به شهر می‌بخشد؛ یا میدان شیلات زنجان اصلا مختص شهرهایی مثل زنجان نیست در حالی که اگر تندیس سهروردی در آن مکان استفاده می‌شد، به شهر و به میدان مذکور هویت می‌بخشید.
در حالی که در شهرهای بندری اگر در میدان‌ها ما‌کت‌های کشتی و قایق نصب می‌شود، برگرفته از هویت و علت وجودی شهرهای بندری است و مطابقت کافی با فرهنگ ساکنان شهرها و پیشینه تاریخی شهر وجود دارد طراحی اینگونه میدان‌ها در شهرهای دیگر شکل صرفا بی‌معنایی را به شهر می‌دهد که هیچ رابطه‌ای با ساکنان شهرها ندارد. هرچند قدرت اندیشه بشری اشکال زیبایی را طراحی می‌کند، اما اگر این طراحی‌ها بیشتر با کالبد وجودی شهر تطابق داشته باشد مفید به‌نظر می‌رسد.
● نقش و جایگاه میدان‌ها در شهرها
برای طراحی فضاهای عمومی میدان‌ها باید به تاثیر آنها بر شهر توجه لازم و کافی شود. به‌منظور درک اهمیت طراحی نقش میدان‌ها در شهرها میدان‌ها را از جنبه‌های مختلف بررسی می‌کنیم تا جایگاه نقش میدان‌ها در شهرهای ایرانی بیشتر نمایان شود.
از لحاظ آموزشی نقش میدان‌ها ظاهرا زیاد نمایان نیست. اما اگر طراحی میدان‌ها با فرهنگ ساکنان شهرها و پیشینه شهرها مغایرت نداشته باشد و یا در طراحی از جنبه‌های فرهنگی‌ ساکنان شهرها استفاده شود می‌توان آموزش‌های زیادی را به افراد جامعه داد. از این‌رو از منظر آموزشی نقش میدان‌ها غیرقابل انکار است.
میزان تاثیرگذاری میدانی با تندیس یکی از بزرگان اهل علم و ادب مانند سهروردی و یک میدان با درخت نخل یا سنگ‌های تزئینی به یک اندازه نخواهد بود. بر این مبنا پرداختن به زیبایی ساختمان‌ یک میدان کافی نیست بلکه باید جنبه‌های مختلف در طراحی یک میدان منظور نظر قرار گیرد.
بنابراین نقش میدان‌ها از نظر آموزشی بارز و قابل توجه است.از لحاظ پیشینه فرهنگی و تاریخی و هویت‌بخشی به شهرها و مناطق به‌عنوان مثال شهر کنگاور همانگونه که بیان شد بنای آن منصوب به کیکاووس است.
شهری که دارای پشتوانه تاریخی و فرهنگی طولانی است، اما میدان‌های ایجاد شده در آن چیزی از هویت کالبدی شهر و آموزش و فراگیری تاریخچه شهر به نمایش نمی‌گذارد، یعنی فواصلی بین گذشته و امروز در شهر وجود دارد که شهر را از پشتوانه خود دور کرده و شکل بی‌روحی را به شهر بخشیده است.
در حالی که برای ایجاد یک شهر خوب توجه به سابقه تاریخی محل و ساکنان آن برحسب اقوام ساکن در آن لازم و ضروری است. این نکته برای شهرهای قدیمی با ایجاد نمادهای گذشته به آسانی امکانپذیر است. اما در شهرهای جدید می‌توان از هویت منطقه و یا برحسب فرهنگ ساکنان و اقوام مختلف ساکن در هویت بخشی به شهرهای جدید استفاده کرده‌است.
از نظر فضای سبز در طراحی میدان‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد فضای سبز علاوه‌بر زیبایی می‌تواند نمایشگر گل‌ها و گیاهان بومی محل باشد که در خود طرح میدان، طراحی می‌شوند تا شکل شایسته‌ای به میدان‌ها بدهند.
● میدان به‌عنوان آرامش بخش شهروندان
علاوه بر موارد فوق ساختار و طراحی میدان‌ها یک حس آرامشی را برای بیننده به ارمغان می‌آورد که از عوامل گوناگون می‌توان در این زمینه بهره جست. به‌عنوان نمونه آب و نور در طراحی معماری ایران از گذشته بسیار دور جایگاه خاصی را به‌خود اختصاص داده است که در ایجاد یک آرامش روحی و روانی در میادین شهری می‌توان از آن بهره برد.
● میدان‌ها به‌عنوان نماد قدرت
از گذشته مرسوم بوده است که در کشورها بناهایی را ایجاد می‌کردند که علاوه بر خواست ساکنان تداعی کننده قدرت پادشاهان و حاکمان به‌عنوان یادگاری به یادماندنی نیز باشد.
بسیاری از بناها مثل میدان آزادی یا میدان نقش جهان و... در ایران و برج ایفل در فرانسه هستند که علاوه بر خواست حاکمان نشان از قدرت و عظمت یک کشور دارد.
● نتیجه‌گیری
هر میدان یک فضای موقتی و دنیوی و یک پدیده کالبدی و اجتماعی است. به عقیده آلدروسی با وجود مسائل مختلف در طراحی میدان‌ها یک میدان باید در خور هویت یک شهر ساخته شود و یک شهر خوب باید از ساختارهای خوبی نیز برخوردار باشد.
از این‌رو در ایجاد میدان‌ها باید از هنر معماری به نحو خوب بهره گرفت و با ادغام گذشته و امروز طرحی نو در خور یک شهر ارائه کرد که هویت خاص شهر را به نمایش گذارد که هم نشانگر ساختار خوب و با کیفیت برای شهر و هم نمایشگر علت وجودی یک شهر باشد اما متأسفانه امروزه در طراحی میدان‌ها به موارد اساسی توجه نمی‌شود.
البته توجه ظاهری فقط به زیبایی یک طرح بدترین شکل طراحی است که امروزه در کشورها متداول است و از نظر فرهنگ معماری و طراحی باعث شکاف فرهنگ معماری و طراحی گذشته با امروز می‌شود و بی‌هویتی شهرهای ما را به ارمغان می‌آورد.

 

هدیه.

مدیر تالار مهندسی شهرسازی
مدیر تالار
طرح پیشنهادی دیلر ـ اسکوفیدو + رنفرو برای میدان اتحاد واشنگتن؛ باروک شهری

طرح پیشنهادی دیلر ـ اسکوفیدو + رنفرو برای میدان اتحاد واشنگتن؛ باروک شهری



تیم مستقر در شهر نیویورک، دیلر اسکوفیدو + رنفرو و گروه طراحی هود (diller scofido+renfro and hood design) همکاری برای طراحی واجرای میدان اتحاد، پیشنهادی برای مسابقه طراحی مرکز خرید ملی (National Mall) در واشنگتن دی سی ، داشته اند. در پای ساختمان اصلی، سایت در تقاطع دو محور اصلی شهر بوجود آمده از فرم پلان شهر لنفانت (L’enfant) و پلان غیر فرمال مک میلان (mcmilan) قرار دارد.
نحوه طراحی هم پوشانی از شیوه طراحی دانشگاه هنر های زیبای فرانسه و طراحی حومه شهری انگلیسی برداشت شده است، برای ساخت محیطی با احترام به طبیعت و ایجاد فضای یادمانی یکپارچه برای گردهمایی های بزرگ مقیاس، آن هم از طریق ساختن باغ های طبیعی و تالاب های تاریخی...​
تالاب ساخته شده آبریز نزدیک تپه را می پالاید و فرآیند را اصلاح و نمایش می دهد. آب، آبریز مرکز آموزش جوانان تغذیه خواهد کرد و همانطور که سطح زمین برای حمایت درختان نواحی مرتفع تر بالا می آید، اتفاقات پشت سر خود را نیز نمایان خواهد کرد. برای توسعه باغ گیاهی از بوته های محلی و پوشش های گیاهی به عنوان عنصری از طبیعت وحش استفاده خواهد شد. همچنین حوض با جلوه منعکس کننده ای مسیر آب بیشتری را جمع آوری می کند، و با حفظ مولفه ای از پلان گذشته، اهداف و آرمان های هیدرولوژیکی جدید پلان جامع را، محقق می سازد.​
زمانی که ظرفیت خالی باشد، گردهمایی های عمومی ممکن است در فضای خالی مابین برگزار شوند، در حالی که امواج ایجاد شده توسط لرزش صداها (در حالی که آب موجود باشد) فضای پویایی را به ارمغان خواهد آورد.


طراحی میدان- پرسپکتیو


طراحی میدان- پرسپکتیو


طراحی میدان- پرسپکتیو


طراحی میدان- پرسپکتیو


طراحی میدان- پلان


طراحی میدان- برش


طراحی میدان- برش

منبع : اتود
 

Amir M@hdi.A

کاربر فعال تالار مهندسی شهرسازی
کاربر ممتاز
از ميدان هاي كهن تا فلكه هاي امروزي

از ميدان هاي كهن تا فلكه هاي امروزي

واژه ميدان، در اصل پارسي است ولي جمع عربي بسته و به آن ميادين مي گويند. اين معني واژه ميدان از فرهنگ دهخدا است. با اين تعريف، در گذشته ميدان به هر عرصه فراخ، پهن و بي عمارت گفته مي شد، به همين دليل ميدان به مكان هاي بزرگ و سربازي كه در آن چارپايان، سبزي و ميوه، ذغال و كاه و امثال آن را مي فروختند نيز اطلاق مي شد. اين نوع ميدان ها، ميدان تجاري بودند و تا به امروز نيز معمولا چنين مكان هايي نام ميدان را به خود دارند، مانند ميدان ميوه وتره بار و ساير ميادين كه عمدتا عبارت بودند از ميادين حكومتي كه نهادهاي حكومتي در اطراف آن مستقر بودند مانند ميدان ارگ تهران يا نقش جهان اصفهان، ميدان نظامي كه خاص تمرينات نظامي و...مانند ميدان توپخانه و ساير ميادين ميدان اصلي شهر نيز محل اصلي تجمع مردم بود، فضاهاي عمومي متعددي از مساجد، بازار، آب انبارهاي بزرگ و نظاير اينها پيرامون آن جمع شده بود، مانند سبزه ميدان تهران يا قزوين.
به گفته يك شهرساز در گذشته در ايران هر شهر يك ميدان داشته كه عناصر موجود در آن متاثر از عناصر ميادين يونان بوده است. در ميادين ساخته شده در شهرهاي يونان تالار شهر ياثنا، كليسا يا معبد بزرگ شهر، بازار يا آكادمي باغ دانش از عناصر يك ميدان بوده كه در ايران نيز كاخ شاهي، مسجد و بازار از عناصر ساخته شده در اطراف ميدان بوده كه در نقش جهان اصفهان وجود اين عناصر به خوبي به چشم مي خورد.
به گفته صمد ذواشتياق (طراح جامع شهر تهران ): غير از ميادين بزرگ شهر هر شهر چند ميدانچه هم داشته كه معمولا بزرگان محل براي رفع مشكلات محل در آن جمع مي شدند.ميدان استفاده ديگري نيز داشته و آن زماني بوده كه شهر گرفتار بلايي همچون آتش سوزي يا بيماري لاعلاجي همچون وبا مي شد مردم در ميدان بزرگ شهر جمع مي شدند تا بلا از شهر دفع شود.به گفته ذواشتياق بعد از ورود اتومبيل به شهر، ميدان بافت و تاثير خود را از دست داده است، بنابراين آنچه امروز در كشور ما به ميدان مشهور است ميدان واقعي نيست، بلكه فلكه يعني جايي كه دور آن مي چرخند است.
به گفته يك معمار طراحي شهري، ميدان، يك مفهوم علمي ، يك مفهوم غلط و يك مفهوم ميانه دارد.به مفهوم علمي، ميدان فضاي بيروني همگاني است كه محل تجمع مردم و فعاليت هاي آزاد است؛ انجام فعاليت هايي كه ماهيتا جمعي است و نمي توان زير سقف انجام داد. با اين تعريف ميدان يك فضاي شهري نيمه محصوري است كه باز بودن و عمومي بودن، ويژگي خاص آن است و زماني كه محوريت زياد است به گونه اي كه استفاده كنندگان حس كنند يك فضاي نيمه داخلي است و فقط سقف ندارد كه ميدانچه يا پلازا نام دارد.
بهترين معادل براي ميدان
بهترين معادل براي ميدان شهري در زبان انگليسي پلازا است كه در ايتاليايي پياتزا و در اسپانيايي پلاكا گفته مي شود و هر سه كلمه از واژه لاتين پلاتي مشتق شده اند، پلازا به عنوان فضاي عمومي و سرباز تعريف شده كه كف آن را بيشتر مصالح سخت پوشانده و ورود اتومبيل به آن ممنوع است و عمدتا فضائي براي قدم زدن، رفع خستگي، نشستن و خوردن و آشاميدن و تماشاي اطراف است.
به نظر مصطفي بهزادفر عضو هيات علمي دانشگاه علم و صنعت برخي تكيه ها يا حسينيه ها هم مي توانند به عنوان ميدانچه عمل كنند كه معروف ترين آنها در يزد است ، حسينيه هايي كه ساختمان ندارند، محوطه اي هستند كه ديوار داشته و محل برگزاري آئين هاي مذهبي بويژه آئين عزاداري امام حسين(ع) و به طور خاص نخل گرداني هستند.در تهران هم محلاتي همچون سنگلج، محله كوچك درخونگاه، ميدانچه هاي مختلفي را كه مظهر قنوات و استقرار مساجد هستند مي توانيم ببينيم. برخي از ميدا ن ها در مقياس بزرگتري عمل مي كنند كه در تهران ميدان ارگ، توپخانه و سبزه ميدان وجود داشته كه از توپخانه چيزي به غير از بانك شاهي يا همان بانك تجارت در خيابان سپه باقي نمانده است، يا ميدان سبزه ميدان كه توسط محسن خان وزيري كاربري خود را از دست داد. اين دكتراي طراحي شهري در مورد معني غلط ميدان ميگويد:در ايران بعد از حضور اتومبيل و طراحي راه ها بر مبناي اتومبيل و قرار دادن كانون هايي غالبا دايره شكل در محل تقاطع ها كه دور زدن وسايل نقليه را تسريع مي كنند ميدان مي گويند در حالي كه اصطلاح صحيح آن فلكه است و نه ميدان كه به آن «round about» مي گويند.
به عقيده بهزادفر چون فلكه يك فضاي بيروني است كه هم محل گشايش است و هم يك محصوريت محدود دارد حس ميدان را به مردم مي دهد كه البته غلط هم نيست، چون بخشي از فعاليت هاي عمومي در اين مكان ها صورت مي گيرد، مثل ميدان فردوسي، انقلاب و امام حسين(ع)، اما نبايد فراموش كرد كه تمام محوطه يك ميدان بايد مورد استفاده قرار گيرد، ولي در فلكه تنها اتومبيل بايد حركت كند و از لحاظ ارتباطي بخشي از حواشي آن محل تجمع و ارتباط جمعي است و مي تواند تا حدودي نقش ميدان را ايفا كند.در كشور ما چون ميدان و فضاي جمعي وجود ندارد فلكه ها به صورت كاملا نارسا نقش ميدان را هم ايفا مي كنند، چنانچه در فلكه هايي كه فضاي مياني آن جاي كافي نداشته باشد، مثل ميدان ونك، انقلاب، ميدان آزادي، سر پل تجريش، وليعصر و هفت حوض كه كانون زندگي جمعي مردم هم شد، اين اتفاق به چشم ديده مي شود. به گفته بهزادفر طبق اطلاعات، محوطه مياني ميدان ونك محل نمازگذاران، خوابيدن و غذاخوردن و حتي برخي روابط پنهاني است وگوشه هاي ميدان هم هر كدام محل فعاليت هاي خاص هستند، مثل محل تجمع كارگران ساختماني، ولي چون مركز آن به صورت فلكه است مشكل دارد و محوطه مياني ميدان دايره اي است كه توزيع سفرها را در يك تقاطع مهندسي ترافيك به عهده دارد.از نظر كالبدي ، فيزيكي و هندسي شهري، اكثر ميادين امروز تقاطع هاي ترافيك نسبتا بزرگي هستند.در اروپا وقتي اتومبيل وارد شد ، تقاطع ها ساخته شدند تا ميادين از بين نروند.به دليل نارسايي جامع ساخت و ساز ، طراحي اجرا در عرصه شهري مفاهيم ، كاركرد ، فرم و قابليت هاي فضاهاي شهري عوض شد ، لذا در ايران ميدان تخريب شده و فلكه، ميدان شد و در مجموع فضاي جمعي به عنوان محفل جمعي تخريب شد.
شكل گيري ميدان راه آهن
از زماني كه كريم طاهرزاده بهزاد ، برادر نقاش معروف، حسين بهزاد طراحي ايستگاه راه آهن را در سال 1306 هجري شمسي به پايان رساند ، نزديك به 78 سال مي گذرد. عمليات ساخت اين ايستگاه در سال 1313 هجري شمسي پايان يافت ، اما كار اتمام خطوط سراسري راه آهن كه اجراي آن نيز از سال 1306 از محل عوارض قند و شكر و چاي آغاز شده بود تا سال 1317 به درازا كشيد.
با شروع قرن، نوسازي كالبدي شهرها در دستوركار نظام سياسي قرار گرفته بود. ورود به دوران مدرن نيازمند به كارگيري ابزار مدرن و لاجرم فراهم كردن ما به ازاي كالبدي آنها بود. براي تسهيل حركت اتومبيل ، خيابان ها تعريض و براي استفاده از قطار و هواپيما خطوط ريلي و ايستگاه هاي راه آهن و فرودگاه ها احداث شدند. پيش از رضاشاه، تهران تنها داراي 3 يا 4 ميدان بود كه بزرگترين و معروف ترين آنها ميدان توپخانه نام داشت. ميدان ارگ ، سبزه ميدان و ميدان مشق از ديگر ميدان هاي تهران به شمار مي آمد. به تدريج و با گسترش تهران به بيرون حصار خود ، ميدان هاي ديگري نيز در محل دروازه هاي قديم شهر شكل گرفتند. ميدان انقلاب يا 24 اسفند، ميدان باغشاه يا دروازه قزوين ، ميدان دروازه خراسان ، دروازه گمرك و ميدان راه آهن از جمله اينها بودند.
به گفته بهزادفر ، برخي از ميادين به 3 دليل موقعيت مكاني ، شكل ميدان و اندازه آنها نقش ميانه ميدان و فلكه را در حال حاضر دارند مانند ميدان آزادي و هفت حوض كه ميدان هفت حوض بيشتر مستطيل است تا دايره و جاي نشستن دارد و حالت پاركي است كه به وسيله شبكه رفت و آمد سواره محصور شده و ميدان آزادي علاوه بر بزرگي ، عنصر يادماني است كه به عنوان يك نشان ملي مورد توجه مردم قرار دارد ، فضاهاي باز زيادي دارد و اطراف آن بخصوص در جبهه جنوبي بناي يادماني آزادي محل كشش مردم است.ميدان بهارستان هم مي تواند با تغييرات كوچكي اينچنين باشد ، موقعيت قرارگيري كنار مجلس ، شكل و اندازه چنين ويژگي را برايش ايجاد كرده است ، اما برخي از ميدان ها هستند كه با وجود بزرگي زياد، نقش فلكه و تقاطع را ايجاد مي كنند مانند ميدان امام حسين.
خطاهاي ساخت فلكه ها
به عقيده بهزادفرد ميادين ما طوري طراحي شده كه بسياري از آنها در مقياس پياده حس ميدان بودن را القا نمي كند. عابران حس نمي كنند كه به ميدان نزديك مي شوند. فاصله ديد طبيعي ، نحوه قدم زدن و اندازه فيزيكي انسان تعريف كننده مقياس ميدان است و در اين مقياس انساني نمي توان فضاي ميدان را حس كرد ، چون ميادين ما در مقياس ديد پرنده ساخته شده، ميادين بزرگ را تنها در مقياس ديد پرنده مي توان حس كرد. ميادين كوچك در شهرسازي بعد از مدرن به عنوان فلكه هاي كوچك يا mine round about در محلات ايجاد شد فلكه هاي كوچك غالبا ديد مقياس انساني دارند. در محله نارمك 119 گره فلكه اي وجود دارد كه برخي از آنها شاخص هستند مانند ميدان صد.اين نوع طراحي نه براي طراحي ميدان نه براي فلكه و نه براي شهر هيچ كدام درست نيست. ميادين و فلكه هاي تهران فضاهاي باز شهري هستند كه در جريان ساخت و ساز شهر تهران غالبا به صورت اتفاقي و بدون داشتن يك انديشه طراحانه شكل گرفته اند و پس از شكل گرفتن برحسب نيازهاي اجباري مردم ، چه براي رفت و آمد و چه براي مكث و توقف مورد استفاده قرار گرفته اند و در اثر استفاده اي كه مجبور به آن بوده اند ، در شهري بي سامان يك نوع تعريف ناقص از ميدان را به خود گرفته اند.در اين مسير بسياري از بخشهاي شهري در محلاتي كه در گذشته فضاهاي ميداني و ميدانچه اي تعريف شده درستي نيز داشته اند ، تحريف و تخريب فيزيكي شدند ، مثل سرپل تجريش كه مردم آن را با ميدان تجريش اشتباه مي گيرند.سرپل تجريش مكاني بود توقفگاهي ، تجمعي و كانون تبادلات مردم شميراني با غير شميراني، در مقياس پياده تا سواره در حد محدود نظير كالسكه راني و غيره داشته است.پل تجريش تبديل به يك فلكه نيمه بيضي شده و اطراف آن به محل رفت و آمد تبديل شده است و بيشتر شبيه به پايانه اي است كه محل انتقال و جابه جايي شده و ارزش آن به عنوان ميدان تخريب شده است.از ديگر حوزه هاي ميداني كه در ايران رو به تخريب گذاشته، تكايا و حسينيه ها است. حوزه اطراف سرپل تجريش ، بازار تجريش. امامزاده صالح از حوزه هايي است كه در گذشته فضاهاي جمعي زيادي داشته كه هنوز يكي از معروف ترين تكايا در غرب بازار تجريش باقي مانده است . امامزاده صالح در گذشته فضاي بازي بود كه با يك درخت مقدس چنار تعريف مي شد و مكان مقدس مقبره امامزاده نيز يك مكان دنج در مقياس ديد انساني بود كه مردم در حول درخت تجمع مي كردند و به درخت دخيل مي بستند تا اينكه بعدها درخت امامزاده را سوزاندند و بعد قطع كردند.سرپل تجريش تخريب شد و از ميدان تجريش يك فلكه باقي مانده به نام «ميدان قدس».
ميدان از ديد ترافيك
به عقيده يك كارشناس ترافيك ، ميدان يك نماد شهري است و تعريف ترافيكي ندارد و ترافيك نمي تواند در تعريف آن دخيل باشد.
به گفته كامران صوري، كمتر از 100 سال است كه ماشين وارد شده و كمتر از 15 سال است كه مبحث ميدان مهم شده است ، ولي امروزه وقتي مي توان با اينترنت از اوضاع شهر باخبر شد ، وجود ميدان تاثير خود را از دست داده است.اما ميدان يا همان فلكه از لحاظ ترافيكي نمادي است كه چراغ راهنمايي ندارد تا شما نياز به توقف نداشته باشيد. براي مثال ميدان آزادي يك ميدان ترافيكي خوب است.ميدان محلي است كه حجم ترافيك ندارد و چند تقاطع را به هم وصل مي كند. متاسفانه امروزه ميادين يا همان فلكه هاي شهر ما اين حالت را هم ندارند و ما مجبوريم كه از چراغ راهنمايي در ميادين استفاده كنيم مانند ميدان فردوسي ، چون حجم زيادي اتومبيل وارد مي شود و خروجي كوچك است پس چراغ زماندار نصب مي شود ، اما در ميدان امام حسين چون شعاع گردش زياد شده و مدت زمان بودن در ميدان نيز زياد است ، نياز به نصب چراغ نيست.از آنجا كه اول ميدان يا همان فلكه ساخته شده و بعد ترافيك ايجاد شده ميدان هاي امروزي از لحاظ ترافيك مشكل پيدا كرده است.فلكه هاي امروزي چندين سال پيش ساخته شده و امروز نمي توانيم قضاوت كنيم كه اين فلكه ها از لحاظ ترافيك خوب ساخته شده اند يا نه!شايد اگر قرار باشد به بحث توسعه محلات و اداره آنها توسط خود مردم توجه شود ، بهتر باشد به ساخت و تاثير ميادين در شهرهاي بزرگي همچون تهران توجه بيشتري كرد.
سیر تاریخی میدان
میدان
با مروری کوتاه بر سیر تطور تاریخی میدان از شهرهای کهن تا کنون، شاهد آنیم که رفته رفته میدان نقشی موثر در مجموعه اندام های شهری یافته و تاثیرات زیادی را بر شکل گیری و سازماندهی فضایی شهر نسبت به دوره های تاریخی مختلف، به انجام رسانده است. میدان به عنوان یک فضای شهری با حضور و مکث معنی دار انسان و به منظور و مقصود معینی در ارتباط با حرکت جمعیت موجودیت می یابد و علاوه بر آن جلوه های روشنی از یک فضای ایجاد کننده ارتباط، تماس و فعالیت آدمی را نمایان می سازد.
مطالعه شهر از دوران کهن، به خصوص شهرهای ایران بعد از اسلام، تا زمانیکه شهرسازی از لحاظ ورود مفاهیم تازه، غریبه و گسستن از ارزش های گذشته خود قرار نگرفته است، گویای آن است که همواره میدان نیز همچون دیگر اندام های موثر و کارکردی، در حیات جاری شهر، حضوری موثر دارد به طوریکه میدان از دوره سلجوقیان به بعد شروع به تثبیت خود کرد و در دوره صفویه به مفاهیم عمیق و کارآمدی در معماری و شهرسازی رسیده و در دوران قاجار به نهایت نقش خود دست یافته است، اما رفته رفته نقش می بازد تا جایی که از سال های میانی دوره پهلوی هویت خود را از دست داده و در دو دهه اخیر نیز در بلاتکلیفی مطلق به سر می برد. درکی که اکنون از میدان وجود دارد همانی است که در ذهن همگان و به طور یکسان از تقاطع چند خیابان که فضایی در میانه آن برای تفکیک حرکت سواره پدید آمده و با ترکیبی از پوشش گیاهی، آب نما و فواره شکل می گیرد و هیچ ارتباط معقولی با انسان، حرکت انسانی و حضور معنی دار انسان برقرار نمی سازد. میدان بدون حضور موثر و امن انسان و به منظوری معین معنی خارجی ندارد و حضور انسان در این فضای میانی تقاطع ها نه دارای معنی است، نه موثر است و نه امن.
تعریف میدان:
میدان بر حسب ضرورت های مکانی و زمانی نقش و عملکرد های مختلفی به خود گرفته است. گاهی به صورت مکانی برای عرضه کالا بوده و زمانی فضایی حکومتی و دیوانی و یا مذهبی داشته است و در دوران معاصر بسیاری از عملکرد های کلاسیک آن به بنا ها منتقل شده است و به علت وضیعت و موقعیت فعلی، نمی توان عملکرد های گوناگون اجتماعی دوران گذشته را از آن انتظار داشت.
آنچه امروزه در مورد میدان های شهری مطرح است چگونگی فرم، نوع استفاده و پیوند آنها با بافت شهری است؛ در حالی که اکثر میدان های نوساز شهری در ایران فاقد طراحی صحیح برای این ویژگیها است و تنها از جنبه معماری قابل بررسی است و بیشتر، محوطه ای است که به آن میدان اطلاق می شود و در عمل به اشغال وسایل نقلیه درآمده و به کلی تغییر شکل یافته است. برای میدان ویژگی ها و تعاریف مختلفی را می توان مطرح کرد که در زیر به نمونه هایی از آنها اشاره می کنیم:
- میدان فضایی است با سه بعد کاملا مشخص، دارای محدوده ای معین به داخل و خارج، که کف و بدنه آن از معماری تعریف شده ای برخوردار است. گرچه میدان های جدید و مهمی نیز وجود دارند که فضای شان جزء به جزء طراحی شده ولی دارای بدنه مشخصی نیستند.
- میدان فضایی است عمومی و قابل استفاده برای همگان و این وجه تمایزی است بین یک میدان و فضای باز و اختصاصی یک بنای مسکونی.
- میدان شهری مسقف نیست و همین مورد سالن های بزرگ و مسقف (پاساژ ها) را از آن متمایز کرده است.
- غالبا میدان شهری فضایی است، با سوابق ویژه تاریخی، یادبودها و آثاری از رخدادهای دوران گذشته شهر که چون خاطره ای محترم و مشترک برای شهروندان محسوب می شود.
- میدان، اگر کیفیت اقامت و گذراندن اوقات فراغت در آن مطلوب باشد، با اتبوه جمعیت، آمد و شد مداوم مواجه می شود، که دال بر جاذبه و کشش آن است؛ چنین میدانی از میدان های مورد علاقه مردم خواهد بود.
تاریخچه میدان در اروپا:
بررسی تاریخی میدان را می توان با مروری کوتاه از تمدن های کهن اروپایی آغاز نمود. مجموعه دوره های قابل تشخیص عبارتند از: یونان، روم، قرون وسطی و رنسانس.
- تقریبا چهر عنصر اصلی، تشکیل دهنده شهر های کهن یونان هستند که از زمان تشکیل اولین پولیس ها «Polis» ردگیری می شوند. محلات مسکونی، مراکز اجتماعی، آکروپلیس (مرکز مذهبی) و آگورا «Agora» یا میدان که نظام مبتنی بر اداره همگانی شهر، میدان یا آگورا را به مهمترین فضای شهر بدل می ساخت که صحنه اصلی حیات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی روزانه جامعه شهری بوده است. مرکزیت نسبی فیزیکی و محصور بودن از ویژگی های اصلی میدان در یونان به شمار می رود. در مواردی که امکان محصور بودن آگورا با ابنیه وجود نداشت، رواقی به دور آگورا آن را محصور می کرد. آگورا غالبا مستطیل شکل بوده و 20/1 تا 30/1 سطح شهر را اشغال می کرد.
- فضای شهری در روم باستان شباهت فراوانی به تمدن یونان دارد. با این تفاوت که مراکز اجتماعی و مذهبی با اجتماع در اطراف میدان یا فوروم «Forum» مرکزیت نیرومند تری به میدان می دهد و پیشرفت تکنیک ساختمانی، مراکز گذران اوقات فراغت مانند حمام و آمفی تئاتر را نیز شاخص می سازد. تقش اصلی مبادلات بازرگانی و تجاری به میدان شپرده می شود وبرای کارکرد بهتر آن، غالبا با ایجاد موانعی از ورود وسایل نقلیه جلوگیری می شد. اگر آگورا بر سر راه ارتباط دروازه اصلی شهر با آکروپلیس واقع بود، فوروم معمولا از تقاطع دو معبر اصلی شکل می گرفت.
- دوره بعدی دوره ای است که از سده های 10 و11 آغاز می شود. فئودالیسم و کلیسا دو عنصر اصلی قرون وسطی به شمار می روند که مناسبات هر یک، آثار معینی در شهر ها بر جای گذاشته است. عناصر اصلی و مهم شهر ها در این دوره عبارتند از: فضاهای مذهبی، فضای تجاری و فضای حکومتی که نقش مهمی را در سازماندهی و مکان یابی میدان ها بر عهده دارند.علیرغم بافت ارگانیک و بی نظمی عمومی شبکه معابر، جهت گیری به سمت میدان با درجه اهمیت متفاوت با عرض معبر ارتباط می یابد و هر چه به محوطه مسکونی نزدیک تر می شود، عرض معبر هم کمتر می شود.شهر های این دوره اگر چه بزرگتر از شهر های یونان و روم هستند ولی به دلیل ضرورت استفاده بیشتر از زمین، وسعت میادین کمتر از آگورا و فوروم است.
- دوره موثر بعدی در تاریخ شهرنشینی اروپا از دوران رنسانس آغاز شده و تا انقلاب صنعتی ادامه می یابد.توجه عمیق به مفاهیم زیبایی شناسی در معماری و طراحی شهری، تاکید بر نظم و تقارن، به شکل و نظم کشیدن بی نظمی های قرون وسطی، باور عمیق به تاثیر در زندگی انسان از طریق به کارگیری نظم هندسی از نکات بارز شهرسازی این دوره است. شهر سازی مفهومی تازه یافته و اهتمام بسیاری از هنرمندان به عناصر اصلی عملکردی و پیوند ارگانیک آنها در زندگی شهری با یکدیگر معطوف می شود.
میدان در ایران باستان:
میدان ها معمولا در محل تلاقی مسیرهای ممتد به دروازه های شهر پدید می آمد که این مسیر ها، خود بدلیلارتباط مستقیم با دروازه، مکانی برای داد و ستد و تجارت بودند. گشودگی پدید آمده از تلاقی این مسیر، معمولا میدان را علاوه بر مرکز ارتباطات اقتصادی-اجتماعی به مرکز فیزیکی شهر بدل می ساخت. علاوه بر این شهر ها همواره یک میدان تجمع دیگر نیز داشته اند که نقش کاملا مذهبی داشت. اینگونه میدان ها، معمولا خارج از حصار شهر و مقابل آتشکده ها پدید می آمد. میدان در شهر های ایران باستان عمدتا فضایی برای با خبر شدن از تصمیمات گردانندگان شهر بود و نه مکانی برای تبادل نظر و تصمیم گیری،به عبارت دیگر اطلاع رسانی آن می چربید.
دوران بعد از اسلام:
شهر دوره اسلامی فاقد عنصر مرکزی به عنوان عنصر تعیین کننده است، بلکه این ستون فقرات شهر ها است که شکل آن را تعین می بخشد و سایر عناصر در ارتباط با این عنصر اصلی شکل می گیرند. میدان، مسجد، مدرسه و حمام عناصر غیر قابل تفکیک این ستون فقرات هستند که هر یک، نقش و وظیفه ای در تکمیل دیگری دارند. میدان رفته رفته اهمیت ویژه ای می یابد و از این دوره با نقش و عملکرد ههای متفاوتی چون تجاری، ورزشی، مذهبی، اداری و حکومتی کار اتصال شهر کهن و توسعه جدید آن را بر عهده می گیرد.
در این دوره میدان های اصلی بهخاطر ارتباط با مسجد جامع به عنوان اصلی ترین مکان تجمع مذهبی قرار گرفته و رفته رفته نقش چند منظوره ای می یابند که همواره حضور مردم مهم ترین عامل زندگی بخش آن است. علاوه بر میدان های مرکزی و بنا های اطراف آن در هر محله ای نیز به تناسب امکانات ساکنین آن گشودگی هایی پدید می آید که به ترتیب میدان های محله ای و میدانچه های اجتماع ساکنین واحد های همسایگی از این نوع هستند.
شهرسازی در دوره قاجار به اوج شکوفایی خود می رسد و میدان نقش مهم تری را در سازماندهی فضایی شهر بر عهده می گیرد؛ نقش نمادین میدان بر عهده میدان مرکزی واگذار می شود و میدان ها ومیدانچه ها ی محلی با سادگی هر چه بیشتر، رفع نیاز های ساکنین تقسیمات محله ای و زیر محله ای را با داشتن بازارچه، حمام، مسجد و ... بر عهده می گیرند. میدان ها ی این دوره بر حسب عملکرد و نقش شهری، وسعت های مختلفی دارند؛ مثلا میدان های نظامی بسیا بزرگ، میدان های حکومتی نسبتا بزرگ و میدان ها تجاری بزرگ بوده اند. یکی از موارد مهم اینکه شهر تهران در دوران قاجار دارای 5 میدان مهم به نام های توپخانه، بهرستان، ارک، پاقاپق و مشق می شود که از یادگار های دوران امیرکبیر به شمار می رود.
شروع انقلاب صنعتی
یکی از مهم ترین اتفاقات تاریخی در دوره قاجار وقوع انقلاب صنعتی در اروپا است. انقلابی که تاثیر فراوانی بر شکل فضا های شهری اروپا گذاشت. مهمترین عامل این دگرگونی، ورود اتومبیل به فضا های شهری بود. نابودی فضا های شهری اروپا، روند پیوسته ای را طی نمود و برای زاده اصلی تکنولوژی جدید، «اتومبیل» همواره خیابان های تازه احداث شد و بسیاری از فضا های شهری و میدان ها به جولانگاه اتومبیل تبدیل شدند. اتومبیل فضا را برای حضور مردم تنگ و حرکت پیاده را نا امن و بعضا نا ممکن نمود.
در این دوره به تدریج عملکرد میدان به دسته ای از فضا های شهری دیگر واگذار شد و مکان وسیع میدان های گذشته به اتومبیل اختصاص پیدا کرد. این وضیعت منتقدان بسیاری یافت و توجه معماران و شهرسازان زیادی را به خود جلب کرد. تلاش عمده ایشان باز گرداندن زندگی و پویایی به این فضای شهری بود که اینک در سلطه حرکت اتومبیل قرار گرفته بود.
با ورود اتومبیل به ایران نیز شهر ها دستخوش تغییرات بسیاری شدند؛ احداث خیابان های سراسری در شهر ها، بخصوص با نادیده گرفتن بافت و سازمان فضایی شهر ها از یک طرف و دگرگونی شرایط اجتماعی و اقتصادی از طرف دیگر از نتایج ورود اتومبیل هستند. انقطاع فرهنگی، بریدن از ارزش های گذشته و بی توجهی به سنت ها وآیین ها در هرم حکومتی، علیرغم مقاومت دیرپای مردم، نتایج مخرب خود را در از بین بردن نظام سلسله مراتبی شهر ها و شکستن مفهوم عمومی و خصوصی و به تبع آن نابودی سیستم عملکردی فضاهای عمومی و از آنجمله میدان را نمودار ساخت.
برقراری ارتباط سواره به عنوان یکی از ضروریات زندگی، اهمیت در خور توجهی یافته و این به منزله ایجاد فضایی تازه است که نامی دیگر، سوای میدان دارد و با این وجود نیاز انسان امروز به فضایی امن و فارغ از تنش های حرکت سریع وسایل نقلیه، پردازش جدیدی از فضا یابی و فضاسازی شهری را ضروری می سازد. احداث پی در پی خیابان ها گشودگی های تازه ای را به وجود آورد که در دهه های اولیه غالبا با نام فلکه خوانده می شد. دایره ای در وسط این گشودگی ها، ایجاد پوشش گیاهی و آب نما، سپس فواره و بعد از آن مهم و غیر مهم شدن این گشودگی ها توسط نصب مجسمه شاهان، عملکرد غالب و غیر قابل رقابت این گشودگی ها حرکت اتومبیل بوده و آنچه مطرح نبود حضور انسان و مفاهیم عمیق نهفته در فضاهای عمومی شهری بود.
در بسیاری از شهر ها، احداث معابر جدید به ستون فقرات شهر ها (بازار) و ففضاهای اصلی مرتبط با آن صدماتی جدی وارد آورد و درهم ریزی یا کمرنگ شدن اهمیت ومفهوم اهمیت ومفهوم عمومی و خصوصی در فضایابی شهری علاوه بر میدان های اصلی شهر ها، میادین و میدانچه های محلی را تیز تدریجا از محتوای عمیق خود خالی نمود.
چگونگی استفاده از میدان در حال حاضر
از دیر باز تاکنون بین طرفداران دو دیدگاه متضاد درباره شهرسازی، بحثی در گرفته است که هنوز نیز ادامه دارد: گروهی از شهرسازان اولویت را به جنبه های هنری شهرسازی داده؛ بیشتر روی فضاهای شهری تاکید می کنند و دسته دیگری اولویت را به جنبه های اجتماعی داده و بیشتر عملکرد فضا را مد نظر دارند. گرچه تاکنون اصول و قوانین بسیاری برای شهرسازی تدوین و تصویب شده و به اجرا در آمده است ولی این قوانین تا کنون نتوانسته است از ساخته های ناهنجار و بی قاعده در شهر ها جلوگیری کند. عکس العملی که در مقابل این ناهنجاری ها مشاهده می شود، نمایاگر علاقمندی بیشتر به فضاهای شهری و بازگشت به ایده ها هنری در شهرسازی است.
اینک با توجه به افزایش اوقات فراغت، فرصت مناسبی به دست آمده است تا با نوسازی میدان های قدیمی و احداث میدان های جدید امکانات مطلوبی برای گذراناوقات فراغت به شهروندانداده شود. نکته مهم اینکه آیا در طرحی که ارایه می شود انتظارها و سلیقه های گروهی مختلف مردم به اندازه کافی رعایت می شود یا خیر؟ و در همین جا تفاوت آشمار بین معماری و طراحی شهری وسایر هنرها به طور مشخص روشن می شود؛ زیرا برای مردم میدان شهری فضایی است که از آن استفاده های مختلفی می شود و این قابلیت در استفاده روزانه مردم از آن مشخص خواهد شد.
میدان فضایی شهری با نقشی بی بدیل
امروزه در شهرهای ما میادینی طراحی شده که بر گرفته از ذوق معماری و ابتکارات شهرسازی و معماری داخلی نیست.
این فضاها بدون توجه به فرهنگ ساکنان شهرها و همچنین نیازهای فوری و روزمره شان طراحی می شود و صرفا جنبه صوری و زیبایی ظاهری دارد. از این رو باید به اهمیت میدان ها و میزان تاثیر فضایی آنها در شهرها و همچنین رابطه آن با هویت ساکنان این شهرها بیشتر توجه کرد. یکی از ابتدایی ترین روش های طبقه بندی فضاهای عمومی شهری تقسیم آن به 2 بخش اصلی فضاهای حرکت و فضاهای مکث است. در این روش فضاهای حرکت معبر و فضاهای مکث
استقرار میدان نامیده می شود. یکی از عوامل کیفی شهرهای ما ایجاد آرامش در آنهاست که طراحی فضاهای شهری می تواند پیام آور این موضوع باشد. البته توجه به این نکته ضروری است که آنچه در میدان شرقی ایرانی اهمیت داشته کاربرد اجتماعی- اقتصادی آن است که به مراتب بیشتر از کاربرد دسترسی بوده است; اما امروزه به علت دوری و بی توجهی به سبک های ایرانی - اسلامی سبک های اصیل ایرانی در طراحی ها، به ویژه طراحی میدان شهری کمرنگ شده است. از این رو این سوال همواره مطرح است که طراحی میدان شهری باید چگونه باشد؟ یک میدان چه نقشی در شهر ایفا می کند؟آیا صرف زیبایی کافی است؟ آیا میدان ها باید به اشکال زیبایی مزین شوند؟ نقش میدان از نظر هویت بخشی به شهرها چگونه است؟ میدان های شهری در تامین آرامش روحی و روانی شهروندان چه نقشی ایفا می کنند؟
طراحی میدان ها، موضوع پیچیده ای است که بی توجهی به آن و توجه به قضایای صوری و ظاهری می تواند ما را از نظر شناخت نقش و اهمیت میدان ها باز دارد. میدان ها باید به گونه ای طراحی شوند که علاوه بر نشان دادن هویت شهر، کالبد وجودی سالیان دراز شهرها را نیز به نمایش بگذارند. از این رو شهر خوب باید دارای ساختارهای مطلوب نیز باشد. آلدورسی نیز مانند کریر با نگاه راسونالیست و کلاسیسیزم عقیده دارد کیفیت شهر به کیفیت کوچه و میدان ها بستگی دارد و شهر مطلوب، اجتماع ساختمان های مطلوب است نه میادین بی روح و بی هویت که زیبایی شهرها را به شکل صوری تضمین می کند. برای طراحی فضاهای عمومی میدان ها باید به تاثیر آنها بر شهر توجه لازم و کافی شود. به منظور درک اهمیت طراحی نقش میدان ها در شهرها میدان ها را از جنبه های مختلف بررسی می کنیم تا جایگاه نقش میدان ها در شهرهای ایرانی بیشتر نمایان شود.
از لحاظ آموزشی نقش میدان ها ظاهرا زیاد نمایان نیست. اما اگر طراحی میدان ها با فرهنگ ساکنان شهرها و پیشینه شهرها مغایرت نداشته باشد یا در طراحی از جنبه های فرهنگی ساکنان شهرها استفاده شود می توان آموزش های زیادی را به افراد جامعه داد. از این رو از منظر آموزشی نقش میدان ها غیرقابل انکار است.میزان تاثیرگذاری میدانی با تندیس یکی از بزرگان اهل علم و ادب مانند سهروردی و یک میدان با درخت نخل یا سنگ های تزئینی به یک اندازه نخواهد بود. بر این مبنا پرداختن به زیبایی ساختمان یک میدان کافی نیست بلکه باید جنبه های مختلف در طراحی یک میدان منظور نظر قرار گیرد.
شهری که دارای پشتوانه تاریخی و فرهنگی طولانی است، اما میدان های ایجاد شده در آن چیزی از هویت کالبدی شهر و آموزش و فراگیری تاریخچه شهر به نمایش نمی گذارد، یعنی فواصلی بین گذشته و امروز در شهر وجود دارد که شهر را از پشتوانه خود دور کرده و شکل بی روحی را به شهر بخشیده است. هر میدان یک فضای موقتی و دنیوی و یک پدیده کالبدی و اجتماعی است. به عقیده آلدروسی با وجود مسائل مختلف در طراحی میدان ها یک میدان باید در خور هویت یک شهر ساخته شود و یک شهر خوب باید از ساختارهای خوبی نیز برخوردار باشد. از این رو در ایجاد میدان ها باید از هنر معماری به نحو خوب بهره گرفت و با ادغام گذشته و امروز طرحی نو در خور یک شهر ارائه کرد که هویت خاص شهر را به نمایش گذارد که هم نشانگر ساختار خوب و با کیفیت برای شهر و هم نمایشگر علت وجودی یک شهر باشد اما متاسفانه امروزه در طراحی میدان ها به موارد اساسی توجه نمی شود.


 

Amir M@hdi.A

کاربر فعال تالار مهندسی شهرسازی
کاربر ممتاز
میدان سرخ مسکو

میدان سرخ مسکو

میدان سرخ مسکو
 

پیوست ها

  • سرخ مسکو.pdf
    1.3 مگایابت · بازدیدها: 0

Amir M@hdi.A

کاربر فعال تالار مهندسی شهرسازی
کاربر ممتاز
امیر چخماق یزد

امیر چخماق یزد

امیر چخماق یزد
 

پیوست ها

  • امیر چخماق یزد.pdf
    2.8 مگایابت · بازدیدها: 0

Amir M@hdi.A

کاربر فعال تالار مهندسی شهرسازی
کاربر ممتاز
گنجعلی خان کرمان

گنجعلی خان کرمان

گنجعلی خان کرمان
 

پیوست ها

  • ganj alikhan kerman.pdf
    1.6 مگایابت · بازدیدها: 0

نیلوفر70

عضو جدید
نقش و جایگاه میدان‌ها در هویت بخشی شهرها

نقش و جایگاه میدان‌ها در هویت بخشی شهرها

:) سلام. بابت مقاله خوبتون متشکرم.لطفا میشه نام نویسنده مقاله و منابع آن را نیز ذکر کنید؟ ممنون میشم
 

هدیه.

مدیر تالار مهندسی شهرسازی
مدیر تالار
تاملی در روند دگرگونی میدان در شهر های ایران

تاملی در روند دگرگونی میدان در شهر های ایران

تاملی در روند دگرگونی میدان در شهر های ایران

دکتر محمد نقی زاده

نشریه هنر های زیبا / بهار 85
 

پیوست ها

  • 53313852502.pdf
    315.6 کیلوبایت · بازدیدها: 0

M I N A

دستیار مدیر مهندسی معماری
کاربر ممتاز
طراحی میدان های شهری

طراحی میدان های شهری

نویسنده : دکتر فریدون قریب
 

پیوست ها

  • f6e1a3c8-4fa8-4cb4-945f-dfc70b6c9284issn-1025-9570-033.pdf
    981.1 کیلوبایت · بازدیدها: 0

mani24

کاربر حرفه ای
کاربر ممتاز
اصول میدان های بزرگ شهری

اصول میدان های بزرگ شهری

1ـ درون و برون میدان
همچنان که خیابان ها و پیاده روهای اطراف یک میدان، تاثیر زیادی بر میزان دسترسی و کاربری آن دارند، ساختمان های پیرامون میدان نیز به همان اندازه تاثیرگذار هستند. تصور کنید یک کتابخانه عمومی در یک ضلع میدان قرار دارد به طوری که درب های کتابخانه به داخل میدان باز می شوند؛ مردم در محوطه کتابخانه (میدان) و روی پله ها نشسته و مطالعه می کنند و همچنین اتاق مطالعه بچه ها می تواند ارتباط مستقیمی با فضای میدان داشته باشد. این ساختمان حتی می تواند یک کتابفروشی، یک کافه یا ... نیز باشد. بنابراین لازمه فعال و سرزنده بودن فضای درونی یک میدان، صمیمی و پرجنب و جوش بودن فضای بیرونی میدان است.
2ـ ایجاد جذابیت و انگیزه برای حضور مردم
هر میدان شهری بزرگ، مکان های متنوعی درون خود دارد که می توانند ایجاد انگیزه و کشش کنند. این جاذبه مکانی می تواند از هر نوعی باشد؛ کافه های روباز، آبنماها، مجسمه یا حتی یک رویداد که در میدان رخ می دهد. ضرورتی ندارد رویدادها و جذابیت ها در مقیاسی بزرگ باشند، در حقیقت، برخی از بهترین میدان های شهری جاذبه های متعدد کوچکی در خود دارند که موجب سرزندگی و رونق میدان و گذران زندگی مردم در طول روز می شود.
3ـ ترافیک عبوری و پیاده
از جمله عوامل توفیق میدان ها، سهولت دسترسی به آنها است. بهترین میدان ها در جهان همیشه آنهایی هستند که به آسانی و حتی پیاده نیز قابل دسترسی می باشند. خیابان های اطراف باریک و ترافیکی عبوری آرامی دارند. محل های عبور عابران پیاده کاملا مشخص هستند و نورها برای عابران پیاده و نه وسایل نقلیه تنظیم شده اند. درواقع، میدانی که توسط خطوط پرسرعت ترافیکی احاطه شود، از مسیرهای پیاده جدا شده و از ویژگی اساسی حضور دائم انسان محروم می شود.
4ـ طراحی انعطاف پذیر
همانند هر فضای عمومی خوب، استفاده از فضای میدان در طی روزها، هفته ها و سال ها تغییر می کند. با وجود این، تعداد خیلی کمی از انواع میدان ها طوری طراحی می شوند که قابلیت انعطاف پذیری در زمان های مختلف را داشته باشند. از این رو گاه مسئولان مجبور به تغییر فضای میدان می*شوند. رعایت برخی نکات مربوط به شرایط زمانی به خصوص فصل ها در طراحی و اینکه چه عناصر و المان هایی در کدام فصل از سال سبب ایجاد هدف و انگیزه در شهروندان برای حضور در فضای میدان خواهند شد، سبب رونق و کارآمدی بیشتر میدان در تمام مدت سال خواهد بود.
5ـ مدیریت: عمده ترین رویکرد
سیالیت و تغییر درفضای میدان ازعواملی هستند که سبب می شوند مردم به دفعات به آن محل مراجعه کنند. یکی از روش های تحقق چنین اهدافی، به کارگیری مدیریتی است که مهم ترین رویکرد آن افزایش سرزندگی و حضور مردم در میدان است. یک مدیریت کارآمد، با آگاهی از روش های ایجاد احساس آرامش و امنیت در میدان و همچنین ثبات و نگهداری آن در جهت رسیدن به این اهداف کوشش می کند.
6ـ ایجاد تصویر ذهنی و هویت
از نظر تاریخی، میدان ها کانون های اصلی اجتماعات مردمی بوده و حتی گاهی وجود یک میدان در شهر، هویتی خاص به آن شهر داده است. عناصر و المان های موجود در میدان ، از عوامل ماندگاری موثر در تثبیت تصویر شهر در یادها هستند. امروزه خلق یک میدان که هویت خاصی به شهر ببخشد، چالشی عظیم به حساب می آید. این چالش زمانی محتوم خواهد بود که میدان های بزرگ شهری دوباره احیا شوند.

سيما هاشمي نيا، ماهنامه صنعت ساختمان داریس، شماره 31، اردیبهشت 84
 

mani24

کاربر حرفه ای
کاربر ممتاز
میدان های شهری

میدان های شهری

خاطرات سفر همواره از دلپذیر ترین رویاهای انسان است هنگامی که تجربیات سفر را در ذهن خود مرور می کنیم از یاد اوردن ان مکانهای زیبا که کمتر فرصت دیدن دوباره ان است احساس لذت کرده و بی گمان بعد از سختی ها و خستگی های روزانه دیدن چنین فضاهایی سبب ارامش خاطر و از بین رفتن دغدغه های ذهنی بسیار است.ارسطو کلیه اصول شهرسازی را در یک جمله خلاصه کرده است:یک شهر باید به نحوی ساخته شود که ساکنان آن احساس امنیت و رضایت کنند.برای تحقق این امر نباید شهرسازی فقط یک مسئله تکنیکی باشد بلکه در این مورد خلاقیتهای هنری نیز باید به کار گرفته شود این موضوع هم در دوران باستان و هم قرون وسطی و رنسانس و هر دوره ای که به هنرهای زیبا اهمیت داده شود مشهود است.فقط در قرن حاضر است که محاسبات دقیق ریاضی اولویت یافته و توسعه شهر و فضاهای مربوط به ان صرفا جنبه تکنیکی یافته است.از این رو فقط بعد ریاضی مسئله حل شده است و بعد هنری ان نه.امروزه مفهوم یک میدان باز در شهر کاملا دگرگون شده استو به ندرت چنین جاهایی برای برگزاری اعیاد و مراسم خاص یا رفع نیازهای روزانه مورد استفاده قرار می گیرند عملکرد این مکان ها امروزه فقط تامین نور و هموای بیشتر و ایجاد فضای باز در پهنه ای از بافت مسکونی یکنواخت و کسل کننده است و همچنین می تواند برای برخی از بناهای بزرگ چشم اندازی بازی پدید اورد تا اثر معمارانه این بناها را بیشتر نشان دهند.ولی در دوران باستان وضعیت کاملا فرق می کرد در ان دوران میدان های اصلی از نیازهای اولیه و اساسی شهر محسوب می شدند زیرا در این مکان ها بخش بزرگی از فعالیت های عمومی شهر جریان داشت.فعالیت هایی که امروزه به جای میدان های باز در فضاهای بسته انجام می گیرد.در یونان باستان شورای شهر در اگورا و فضای باز تشکیل جلسه می داد.شباهت زیادی بین یک فوروم با فضایی که دور تا دور ان به شکل معمارانه ای محصور و به طرز زیبایی با نقاشی و تندیس های متناسب و زیبا تزئین شده است.این فضاها با توجه به کارکرد مختلفشان برای عامه و با در نظر رفتن اینکه حکومت عایدات ناشی از ان را صرف مخارج انجا می کرد تعبیه می شده فوروم برای کل شهر جنبه همان حیاط داخلی یک خانه مسکونی تک واحدی را دارد که دارای تزئینات زیباستدر واقع یک تالار اصلی با مبلمان متفاوت و باشکوه را نشان می دهد.به طوری که می توان گفت در حکم خلق کردن یک فضای داخلی عظیم و مجلل ولی بدون سقف است.پائوسانیاس در همین زمینه می گید :مکانی را که فاقد بنای عمومی و میدان است را نمی توان شهر نامید .میدان های اصلی در جنوب اروپا هنوز هم از سبک فوروم ها پیروی می کنند که هنوز نقش خود را در زندگی اجتماعی حفظ کرده اند و هنوز هم عمومی است.

سمانه ابولی - همکار افتخاریTTIC
 

mani24

کاربر حرفه ای
کاربر ممتاز
با مروری کوتاه بر سیر تطور تاریخی میدان از شهرهای کهن تا کنون، شاهد آنیم که رفته رفته میدان نقشی موثر در مجموعه اندام های شهری یافته و تاثیرات زیادی را بر شکل گیری و سازماندهی فضایی شهر نسبت به دوره های تاریخی مختلف، به انجام رسانده است. میدان به عنوان یک فضای شهری با حضور و مکث معنی دار انسان و به منظور و مقصود معینی در ارتباط با حرکت جمعیت موجودیت می یابد و علاوه بر آن جلوه های روشنی از یک فضای ایجاد کننده ارتباط، تماس و فعالیت آدمی را نمایان می سازد.
مطالعه شهر از دوران کهن، به خصوص شهرهای ایران بعد از اسلام، تا زمانیکه شهرسازی از لحاظ ورود مفاهیم تازه، غریبه و گسستن از ارزش های گذشته خود قرار نگرفته است، گویای آن است که همواره میدان نیز همچون دیگر اندام های موثر و کارکردی، در حیات جاری شهر، حضوری موثر دارد به طوریکه میدان از دوره سلجوقیان به بعد شروع به تثبیت خود کرد و در دوره صفویه به مفاهیم عمیق و کارآمدی در معماری و شهرسازی رسیده و در دوران قاجار به نهایت نقش خود دست یافته است، اما رفته رفته نقش می بازد تا جایی که از سال های میانی دوره پهلوی هویت خود را از دست داده و در دو دهه اخیر نیز در بلاتکلیفی مطلق به سر می برد. درکی که اکنون از میدان وجود دارد همانی است که در ذهن همگان و به طور یکسان از تقاطع چند خیابان که فضایی در میانه آن برای تفکیک حرکت سواره پدید آمده و با ترکیبی از پوشش گیاهی، آب نما و فواره شکل می گیرد و هیچ ارتباط معقولی با انسان، حرکت انسانی و حضور معنی دار انسان برقرار نمی سازد. میدان بدون حضور موثر و امن انسان و به منظوری معین معنی خارجی ندارد و حضور انسان در این فضای میانی تقاطع ها نه دارای معنی است، نه موثر است و نه امن.

تعریف میدان:
میدان بر حسب ضرورت های مکانی و زمانی نقش و عملکرد های مختلفی به خود گرفته است. گاهی به صورت مکانی برای عرضه کالا بوده و زمانی فضایی حکومتی و دیوانی و یا مذهبی داشته است و در دوران معاصر بسیاری از عملکرد های کلاسیک آن به بنا ها منتقل شده است و به علت وضیعت و موقعیت فعلی، نمی توان عملکرد های گوناگون اجتماعی دوران گذشته را از آن انتظار داشت.
آنچه امروزه در مورد میدان های شهری مطرح است چگونگی فرم، نوع استفاده و پیوند آنها با بافت شهری است؛ در حالی که اکثر میدان های نوساز شهری در ایران فاقد طراحی صحیح برای این ویژگیها است و تنها از جنبه معماری قابل بررسی است و بیشتر، محوطه ای است که به آن میدان اطلاق می شود و در عمل به اشغال وسایل نقلیه درآمده و به کلی تغییر شکل یافته است. برای میدان ویژگی ها و تعاریف مختلفی را می توان مطرح کرد که در زیر به نمونه هایی از آنها اشاره می کنیم:
- میدان فضایی است با سه بعد کاملا مشخص، دارای محدوده ای معین به داخل و خارج، که کف و بدنه آن از معماری تعریف شده ای برخوردار است. گرچه میدان های جدید و مهمی نیز وجود دارند که فضای شان جزء به جزء طراحی شده ولی دارای بدنه مشخصی نیستند.
- میدان فضایی است عمومی و قابل استفاده برای همگان و این وجه تمایزی است بین یک میدان و فضای باز و اختصاصی یک بنای مسکونی.
- میدان شهری مسقف نیست و همین مورد سالن های بزرگ و مسقف (پاساژ ها) را از آن متمایز کرده است.
- غالبا میدان شهری فضایی است، با سوابق ویژه تاریخی، یادبودها و آثاری از رخدادهای دوران گذشته شهر که چون خاطره ای محترم و مشترک برای شهروندان محسوب می شود.
- میدان، اگر کیفیت اقامت و گذراندن اوقات فراغت در آن مطلوب باشد، با اتبوه جمعیت، آمد و شد مداوم مواجه می شود، که دال بر جاذبه و کشش آن است؛ چنین میدانی از میدان های مورد علاقه مردم خواهد بود.
- ...
 

mani24

کاربر حرفه ای
کاربر ممتاز
تاریخچه میدان در اروپا:


بررسی تاریخی میدان را می توان با مروری کوتاه از تمدن های کهن اروپایی آغاز نمود. مجموعه دوره های قابل تشخیص عبارتند از: یونان، روم، قرون وسطی و رنسانس.
- تقریبا چهر عنصر اصلی، تشکیل دهنده شهر های کهن یونان هستند که از زمان تشکیل اولین پولیس ها «Polis» ردگیری می شوند. محلات مسکونی، مراکز اجتماعی، آکروپلیس (مرکز مذهبی) و آگورا «Agora» یا میدان که نظام مبتنی بر اداره همگانی شهر، میدان یا آگورا را به مهمترین فضای شهر بدل می ساخت که صحنه اصلی حیات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی روزانه جامعه شهری بوده است. مرکزیت نسبی فیزیکی و محصور بودن از ویژگی های اصلی میدان در یونان به شمار می رود. در مواردی که امکان محصور بودن آگورا با ابنیه وجود نداشت، رواقی به دور آگورا آن را محصور می کرد. آگورا غالبا مستطیل شکل بوده و 20/1 تا 30/1 سطح شهر را اشغال می کرد.
- فضای شهری در روم باستان شباهت فراوانی به تمدن یونان دارد. با این تفاوت که مراکز اجتماعی و مذهبی با اجتماع در اطراف میدان یا فوروم «Forum» مرکزیت نیرومند تری به میدان می دهد و پیشرفت تکنیک ساختمانی، مراکز گذران اوقات فراغت مانند حمام و آمفی تئاتر را نیز شاخص می سازد. تقش اصلی مبادلات بازرگانی و تجاری به میدان شپرده می شود وبرای کارکرد بهتر آن، غالبا با ایجاد موانعی از ورود وسایل نقلیه جلوگیری می شد. اگر آگورا بر سر راه ارتباط دروازه اصلی شهر با آکروپلیس واقع بود، فوروم معمولا از تقاطع دو معبر اصلی شکل می گرفت.
- دوره بعدی دوره ای است که از سده های 10 و11 آغاز می شود. فئودالیسم و کلیسا دو عنصر اصلی قرون وسطی به شمار می روند که مناسبات هر یک، آثار معینی در شهر ها بر جای گذاشته است. عناصر اصلی و مهم شهر ها در این دوره عبارتند از: فضاهای مذهبی، فضای تجاری و فضای حکومتی که نقش مهمی را در سازماندهی و مکان یابی میدان ها بر عهده دارند.علیرغم بافت ارگانیک و بی نظمی عمومی شبکه معابر، جهت گیری به سمت میدان با درجه اهمیت متفاوت با عرض معبر ارتباط می یابد و هر چه به محوطه مسکونی نزدیک تر می شود، عرض معبر هم کمتر می شود.شهر های این دوره اگر چه بزرگتر از شهر های یونان و روم هستند ولی به دلیل ضرورت استفاده بیشتر از زمین، وسعت میادین کمتر از آگورا و فوروم است.
- دوره موثر بعدی در تاریخ شهرنشینی اروپا از دوران رنسانس آغاز شده و تا انقلاب صنعتی ادامه می یابد.توجه عمیق به مفاهیم زیبایی شناسی در معماری و طراحی شهری، تاکید بر نظم و تقارن، به شکل و نظم کشیدن بی نظمی های قرون وسطی، باور عمیق به تاثیر در زندگی انسان از طریق به کارگیری نظم هندسی از نکات بارز شهرسازی این دوره است. شهر سازی مفهومی تازه یافته و اهتمام بسیاری از هنرمندان به عناصر اصلی عملکردی و پیوند ارگانیک آنها در زندگی شهری با یکدیگر معطوف می شود.
 

mani24

کاربر حرفه ای
کاربر ممتاز
میدان در ایران باستان:

میدان ها معمولا در محل تلاقی مسیرهای ممتد به دروازه های شهر پدید می آمد که این مسیر ها، خود بدلیلارتباط مستقیم با دروازه، مکانی برای داد و ستد و تجارت بودند. گشودگی پدید آمده از تلاقی این مسیر، معمولا میدان را علاوه بر مرکز ارتباطات اقتصادی-اجتماعی به مرکز فیزیکی شهر بدل می ساخت. علاوه بر این شهر ها همواره یک میدان تجمع دیگر نیز داشته اند که نقش کاملا مذهبی داشت. اینگونه میدان ها، معمولا خارج از حصار شهر و مقابل آتشکده ها پدید می آمد. میدان در شهر های ایران باستان عمدتا فضایی برای با خبر شدن از تصمیمات گردانندگان شهر بود و نه مکانی برای تبادل نظر و تصمیم گیری،به عبارت دیگر اطلاع رسانی آن می چربید.

دوران بعد از اسلام:

شهر دوره اسلامی فاقد عنصر مرکزی به عنوان عنصر تعیین کننده است، بلکه این ستون فقرات شهر ها است که شکل آن را تعین می بخشد و سایر عناصر در ارتباط با این عنصر اصلی شکل می گیرند. میدان، مسجد، مدرسه و حمام عناصر غیر قابل تفکیک این ستون فقرات هستند که هر یک، نقش و وظیفه ای در تکمیل دیگری دارند. میدان رفته رفته اهمیت ویژه ای می یابد و از این دوره با نقش و عملکرد ههای متفاوتی چون تجاری، ورزشی، مذهبی، اداری و حکومتی کار اتصال شهر کهن و توسعه جدید آن را بر عهده می گیرد.
در این دوره میدان های اصلی بهخاطر ارتباط با مسجد جامع به عنوان اصلی ترین مکان تجمع مذهبی قرار گرفته و رفته رفته نقش چند منظوره ای می یابند که همواره حضور مردم مهم ترین عامل زندگی بخش آن است. علاوه بر میدان های مرکزی و بنا های اطراف آن در هر محله ای نیز به تناسب امکانات ساکنین آن گشودگی هایی پدید می آید که به ترتیب میدان های محله ای و میدانچه های اجتماع ساکنین واحد های همسایگی از این نوع هستند.
شهرسازی در دوره قاجار به اوج شکوفایی خود می رسد و میدان نقش مهم تری را در سازماندهی فضایی شهر بر عهده می گیرد؛ نقش نمادین میدان بر عهده میدان مرکزی واگذار می شود و میدان ها ومیدانچه ها ی محلی با سادگی هر چه بیشتر، رفع نیاز های ساکنین تقسیمات محله ای و زیر محله ای را با داشتن بازارچه، حمام، مسجد و ... بر عهده می گیرند. میدان ها ی این دوره بر حسب عملکرد و نقش شهری، وسعت های مختلفی دارند؛ مثلا میدان های نظامی بسیا بزرگ، میدان های حکومتی نسبتا بزرگ و میدان ها تجاری بزرگ بوده اند. یکی از موارد مهم اینکه شهر تهران در دوران قاجار دارای 5 میدان مهم به نام های توپخانه، بهرستان، ارک، پاقاپق و مشق می شود که از یادگار های دوران امیرکبیر به شمار می رود.
 

mani24

کاربر حرفه ای
کاربر ممتاز
شروع انقلاب صنعتی

یکی از مهم ترین اتفاقات تاریخی در دوره قاجار وقوع انقلاب صنعتی در اروپا است. انقلابی که تاثیر فراوانی بر شکل فضا های شهری اروپا گذاشت. مهمترین عامل این دگرگونی، ورود اتومبیل به فضا های شهری بود. نابودی فضا های شهری اروپا، روند پیوسته ای را طی نمود و برای زاده اصلی تکنولوژی جدید، «اتومبیل» همواره خیابان های تازه احداث شد و بسیاری از فضا های شهری و میدان ها به جولانگاه اتومبیل تبدیل شدند. اتومبیل فضا را برای حضور مردم تنگ و حرکت پیاده را نا امن و بعضا نا ممکن نمود.
در این دوره به تدریج عملکرد میدان به دسته ای از فضا های شهری دیگر واگذار شد و مکان وسیع میدان های گذشته به اتومبیل اختصاص پیدا کرد. این وضیعت منتقدان بسیاری یافت و توجه معماران و شهرسازان زیادی را به خود جلب کرد. تلاش عمده ایشان باز گرداندن زندگی و پویایی به این فضای شهری بود که اینک در سلطه حرکت اتومبیل قرار گرفته بود.
با ورود اتومبیل به ایران نیز شهر ها دستخوش تغییرات بسیاری شدند؛ احداث خیابان های سراسری در شهر ها، بخصوص با نادیده گرفتن بافت و سازمان فضایی شهر ها از یک طرف و دگرگونی شرایط اجتماعی و اقتصادی از طرف دیگر از نتایج ورود اتومبیل هستند. انقطاع فرهنگی، بریدن از ارزش های گذشته و بی توجهی به سنت ها وآیین ها در هرم حکومتی، علیرغم مقاومت دیرپای مردم، نتایج مخرب خود را در از بین بردن نظام سلسله مراتبی شهر ها و شکستن مفهوم عمومی و خصوصی و به تبع آن نابودی سیستم عملکردی فضاهای عمومی و از آنجمله میدان را نمودار ساخت.
برقراری ارتباط سواره به عنوان یکی از ضروریات زندگی، اهمیت در خور توجهی یافته و این به منزله ایجاد فضایی تازه است که نامی دیگر، سوای میدان دارد و با این وجود نیاز انسان امروز به فضایی امن و فارغ از تنش های حرکت سریع وسایل نقلیه، پردازش جدیدی از فضا یابی و فضاسازی شهری را ضروری می سازد. احداث پی در پی خیابان ها گشودگی های تازه ای را به وجود آورد که در دهه های اولیه غالبا با نام فلکه خوانده می شد. دایره ای در وسط این گشودگی ها، ایجاد پوشش گیاهی و آب نما، سپس فواره و بعد از آن مهم و غیر مهم شدن این گشودگی ها توسط نصب مجسمه شاهان، عملکرد غالب و غیر قابل رقابت این گشودگی ها حرکت اتومبیل بوده و آنچه مطرح نبود حضور انسان و مفاهیم عمیق نهفته در فضاهای عمومی شهری بود.
در بسیاری از شهر ها، احداث معابر جدید به ستون فقرات شهر ها (بازار) و ففضاهای اصلی مرتبط با آن صدماتی جدی وارد آورد و درهم ریزی یا کمرنگ شدن اهمیت ومفهوم اهمیت ومفهوم عمومی و خصوصی در فضایابی شهری علاوه بر میدان های اصلی شهر ها، میادین و میدانچه های محلی را تیز تدریجا از محتوای عمیق خود خالی نمود.
 

mani24

کاربر حرفه ای
کاربر ممتاز
چگونگی استفاده از میدان در حال حاضر


از دیر باز تاکنون بین طرفداران دو دیدگاه متضاد درباره شهرسازی، بحثی در گرفته است که هنوز نیز ادامه دارد: گروهی از شهرسازان اولویت را به جنبه های هنری شهرسازی داده؛ بیشتر روی فضاهای شهری تاکید می کنند و دسته دیگری اولویت را به جنبه های اجتماعی داده و بیشتر عملکرد فضا را مد نظر دارند. گرچه تاکنون اصول و قوانین بسیاری برای شهرسازی تدوین و تصویب شده و به اجرا در آمده است ولی این قوانین تا کنون نتوانسته است از ساخته های ناهنجار و بی قاعده در شهر ها جلوگیری کند. عکس العملی که در مقابل این ناهنجاری ها مشاهده می شود، نمایاگر علاقمندی بیشتر به فضاهای شهری و بازگشت به ایده ها هنری در شهرسازی است.
اینک با توجه به افزایش اوقات فراغت، فرصت مناسبی به دست آمده است تا با نوسازی میدان های قدیمی و احداث میدان های جدید امکانات مطلوبی برای گذراناوقات فراغت به شهروندانداده شود. نکته مهم اینکه آیا در طرحی که ارایه می شود انتظارها و سلیقه های گروهی مختلف مردم به اندازه کافی رعایت می شود یا خیر؟ و در همین جا تفاوت آشمار بین معماری و طراحی شهری وسایر هنرها به طور مشخص روشن می شود؛ زیرا برای مردم میدان شهری فضایی است که از آن استفاده های مختلفی می شود و این قابلیت در استفاده روزانه مردم از آن مشخص خواهد شد.
 

mani24

کاربر حرفه ای
کاربر ممتاز
اصول طراحی میادین شهری


میادین یکی از بارزترین نمادهای شهری به شمار می روند اما در حال حاضر در بیشتر شهرها تنها به ابزارهای ترافیکی بدل شده اند و عموماً بدون توجه به فرهنگ ساکنان شهرها طراحی می شوند. توجه به برخی جزئیات در طراحی میادین بر ارزش این فضاهای بزرگ می افزاید و به کاربری های گوناگون میادین که در رشد و شکوفایی فرهنگ و شهرنشینی و شهروندی نقش بسزایی دارند کمک می کند.
 

mani24

کاربر حرفه ای
کاربر ممتاز
بهترین میادین شهری جهان

بهترین میادین شهری جهان

سازمان غیرانتفاعی بین المللی PPS که هدفش کمک به بهبود فضاهای عمومی به منظور ایجاد جوامع پویاتر می باشد، در سال 2005 با بررسی های مختلف درباره میادین شهری سراسر جهان عملکرد میادین مطلوب و مناسب را مورد ارزیابی قرار داد. بر طبق بررسی هایی که توسط این سازمان صورت گرفته، بهترین میادین شهری جهان عبارتند از:

1- میدان راینک گلونی؛ کراکوف، لهستان
2- میدان هیدالگو؛ مکزیکو سیتی، مکزیک
3- میدان ناونا؛ رم، ایتالیا
4- میدان دلکامپو؛ سی ینا، ایتالیا
5- میادین پیکادیلی، ترافلگار، کاونت گاردن و لیسستر؛ لندن
6- میدان هتل دی ویلی (ساختمان شهرداری)؛ پاریس
7- میدان اولد تاون؛ پراگ، جمهوری چک
8- میدان زوکالو؛ مکزیکوسیتی، مکزیک
9- سانتا آنا؛ مادرید، اسپانیا
10- میدان دی آرماس؛ کوزکو، پرو
11- میدان بان ژلاچیج؛ زاگرب، کروواسی
12- میدان سودرمالم؛ استکهلم، سوئد
13- میدان اینترورو؛ مونتوویدئو، اوروگوئه
14- میدان فدراسیون؛ ملبورن، استرالیا
15- میدان امام (نقش جهان)؛ اصفهان، ایران
16- میدان سانتا مارگاریتا؛ ونیز، ایتالیا
 

mani24

کاربر حرفه ای
کاربر ممتاز
اصول میدان های بزرگ شهری

اصول میدان های بزرگ شهری

اصول میدان های بزرگ شهری

1ـ درون و برون میدان

همچنان که خیابان ها و پیاده روهای اطراف یک میدان، تاثیر زیادی بر میزان دسترسی و کاربری آن دارند، ساختمان های پیرامون میدان نیز به همان اندازه تاثیرگذار هستند. تصور کنید یک کتابخانه عمومی در یک ضلع میدان قرار دارد به طوری که درب های کتابخانه به داخل میدان باز می شوند؛ مردم در محوطه کتابخانه (میدان) و روی پله ها نشسته و مطالعه می کنند و همچنین اتاق مطالعه بچه ها می تواند ارتباط مستقیمی با فضای میدان داشته باشد. این ساختمان حتی می تواند یک کتابفروشی، یک کافه یا ... نیز باشد. بنابراین لازمه فعال و سرزنده بودن فضای درونی یک میدان، صمیمی و پرجنب و جوش بودن فضای بیرونی میدان است.
2ـ ایجاد جذابیت و انگیزه برای حضور مردم
هر میدان شهری بزرگ، مکان های متنوعی درون خود دارد که می توانند ایجاد انگیزه و کشش کنند. این جاذبه مکانی می تواند از هر نوعی باشد؛ کافه های روباز، آبنماها، مجسمه یا حتی یک رویداد که در میدان رخ می دهد. ضرورتی ندارد رویدادها و جذابیت ها در مقیاسی بزرگ باشند، در حقیقت، برخی از بهترین میدان های شهری جاذبه های متعدد کوچکی در خود دارند که موجب سرزندگی و رونق میدان و گذران زندگی مردم در طول روز می شود.
3ـ ترافیک عبوری و پیاده
از جمله عوامل توفیق میدان ها، سهولت دسترسی به آنها است. بهترین میدان ها در جهان همیشه آنهایی هستند که به آسانی و حتی پیاده نیز قابل دسترسی می باشند. خیابان های اطراف باریک و ترافیکی عبوری آرامی دارند. محل های عبور عابران پیاده کاملا مشخص هستند و نورها برای عابران پیاده و نه وسایل نقلیه تنظیم شده اند. درواقع، میدانی که توسط خطوط پرسرعت ترافیکی احاطه شود، از مسیرهای پیاده جدا شده و از ویژگی اساسی حضور دائم انسان محروم می شود.
4ـ طراحی انعطاف پذیر
همانند هر فضای عمومی خوب، استفاده از فضای میدان در طی روزها، هفته ها و سال ها تغییر می کند. با وجود این، تعداد خیلی کمی از انواع میدان ها طوری طراحی می شوند که قابلیت انعطاف پذیری در زمان های مختلف را داشته باشند. از این رو گاه مسئولان مجبور به تغییر فضای میدان می*شوند. رعایت برخی نکات مربوط به شرایط زمانی به خصوص فصل ها در طراحی و اینکه چه عناصر و المان هایی در کدام فصل از سال سبب ایجاد هدف و انگیزه در شهروندان برای حضور در فضای میدان خواهند شد، سبب رونق و کارآمدی بیشتر میدان در تمام مدت سال خواهد بود.
5ـ مدیریت: عمده ترین رویکرد
سیالیت و تغییر درفضای میدان ازعواملی هستند که سبب می شوند مردم به دفعات به آن محل مراجعه کنند. یکی از روش های تحقق چنین اهدافی، به کارگیری مدیریتی است که مهم ترین رویکرد آن افزایش سرزندگی و حضور مردم در میدان است. یک مدیریت کارآمد، با آگاهی از روش های ایجاد احساس آرامش و امنیت در میدان و همچنین ثبات و نگهداری آن در جهت رسیدن به این اهداف کوشش می کند.
6ـ ایجاد تصویر ذهنی و هویت
از نظر تاریخی، میدان ها کانون های اصلی اجتماعات مردمی بوده و حتی گاهی وجود یک میدان در شهر، هویتی خاص به آن شهر داده است. عناصر و المان های موجود در میدان ، از عوامل ماندگاری موثر در تثبیت تصویر شهر در یادها هستند. امروزه خلق یک میدان که هویت خاصی به شهر ببخشد، چالشی عظیم به حساب می آید. این چالش زمانی محتوم خواهد بود که میدان های بزرگ شهری دوباره احیا شوند.

سيما هاشمي نيا، ماهنامه صنعت ساختمان داریس، شماره 31، اردیبهشت
 

ane3

عضو جدید
1000px-Trafalgar_Square_360_Panorama_Cropped_Sky,_London_-_Jun_2009.jpg
میدان ترافالگار-لندن
این میدان از جمله مهمترین فضاها در شهر لندن می باشد که سالانه گردشگران زیادی برای بازدید جذب میکند و بیشتر ساختمان های تاریخی و مهم شهر در اطراف این میدان قرار دارند.
بنای یادبود، آبنما ها،مجسمه های شیر و اختلاف ارتفاع در قسمت هایی از این میدان باعث افزایش جذابیت آن می شود.
800px-Trafalgar_Square_looking_towards_Westminster_Palace.JPG
این میدان مکانی برای برگزاری جشن های مذهبی،غیر مذهبی،تظاهرات و اجتماع مردم می باشد و از مهمترین اصول طراحی شهری که دیدار چهره به چهره است در آن رعایت شده.
برای برگذاری مراسم های متفاوت ظاهر میدان را متناسب آن تزیین کرده و تغییر می دهند: چمن مصنوعی در کف میدان قرار می دهند،نورپردازی ها را تغییر می دهند و...
یکی دیگر از ویژگی های این میدان، کبوتران می باشند،که فضا را برای افراد به خصوص برای کودکان جذاب تر می کند.
 

Arch-Azadeh

همکار مدیر مهندسی شهرسازی متخصص طراحی شهری
طراحی میدان های شهری

طراحی میدان های شهری

طراحی میدان های شهری

دکتر فریدون قریب
نشریه هنرهای زیبا، شماره 2​
 

پیوست ها

  • tarahi meidanhaie shahri.pdf
    981.1 کیلوبایت · بازدیدها: 0

Similar threads

بالا