* طراحی سامانه هشدار زلزله تهران *
گروه ژاپنی فعال در پروژه هشدارسریع زلزله تهران ، قصد دارند از
فاصله زمانی بین دو موج زلزله ( موج p که موج پیشرو محسوب میشود و خطر آنچنانی ندارد و موج S که موج مخرب و اصلی به حساب می‌آید ) استفاده کرده و با
شناسایی موج اول، اخطار آمدن موج دوم را اعلام کنند. تجربه ژاپن در «اطلاع لحظه‌ای از وقوع زلزله» که آخرین بار در مارس 2011 مردم این کشور را از آستانه زلزله‌و‌سونامی ویرانگر آگاه کرده بود، قرار است در تهران پیاده‌سازی شود.
پیش‌تر دو نهاد دولتی هر کدام به صورت مستقل در نظر داشتند با اختراع سامانه‌ای که بتواند دقایقی قبل از زلزله، علایم اخطاری از خود ساطع کند، زلزله‌بزرگ تهران را پیش‌بینی کنند.
برای این منظور سازمان زمین‌شناسی کشور وابسته به وزارت صنایع در سال86 با تعبیه یک دستگاه در کوه‌های توچال تهران انتظار داشت حرکت گسل‌های تهران را پیش از آنکه به زمین‌لرزه در داخل پایتخت منجر شود رهگیری کند.
سه سال بعد مرکز تحقیقات راه ساختمان و مسکن نیز از طراحی سامانه‌ای در مجاورت پارک پردیسان خبر داد و مدعی شد این سامانه قادر است زلزله را 24 ساعت قبل از وقوع، هشدار دهد. در این سال‌ها زلزله‌بزرگ نه آمده و
نه قابل پیش‌بینی بوده که صحت عملکرد این دو دستگاه را مورد آزمون قرار دهد. به همین خاطر سازمان مدیریت بحران شهر تهران صرف‌نظر از راستی‌آزمایی آنچه در داخل کشور برای رهگیری زلزله‌بزرگ ساخته‌شده، همکاری با
یک گروه معتبر ژاپنی را شروع کرده که به واسطه آن، قرار است تهران به سامانه هشدار سریع زلزله تجهیز شود. آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن – جایکا, به موجب قرارداد همکاری با تهران که از 6 ماه پیش به جریان افتاده و
مدت زمان انجام آن 35 ماه تعریف شده است، می‌خواهد امکان هشدار زلزله‌بزرگ را از 2 تا حداکثر 20 ثانیه قبل از وقوع، برای مسوولان پایتخت فراهم کند.
شبیه این سامانه، در زلزله سال گذشته فوکوشیمای ژاپن، 30 ثانیه قبل از شروع زمین‌لرزه از طریق پیامک به تلفن‌همراه مردم، علامت هشدار ارسال کرده بود. گروه ژاپنی فعال در پروژه هشدارسریع زلزله تهران، قصد دارند از فاصله
زمانی بین دو موج زلزله استفاده کرده و با شناسایی موج اول، اخطار آمدن موج دوم را اعلام کنند.
چند سالی است که هم مردم، هم رسانه‌ها و هم مسوولان، جسته و گریخته از احتمال وقوع زلزله بزرگ در تهران می‌گویند. برخی کارشناسان هم پا فراتر گذاشته و اعلام کرده‌اند براساس الگوی تاریخی وقوع زلزله در
پایتخت، هر 150 سال یکبار , زمین لرزه‌ای بزرگ شهر تهران را با خاک یکسان کرده است. حالا با گذشت نزدیک به 170 سال از آخرین زلزله بزرگ تهران، به نظر می‌رسد که زلزله بزرگ 20 سال تاخیر کرده است و همین
مساله این گمان را در ذهن برخی تشدید کرده است که ممکن است تاخیر به وجود آمده مقدمه زلزله‌ای بزرگتر با شدت تخریب بیشتری باشد.
|
در مناطقی که پرونده کامل زلزله‌های گذشته را داشته باشند اگر آنها را به صورت آماری در کنار هم قرار دهند، اصطلاحا می‌توان دوران بازگشت را براساس سوابق تاریخی حدس زد. اما باید توجه داشت که اساسا
زلزله‌های بزرگ، دوران بازگشت چند هزار ساله دارند؛ یعنی مثلا در مورد بم 2200 سال مدرک موجود بود که در آنجا زلزله اتفاق نیفتاده بود. از طرف دیگر تا ما مقدار جمع شدن انرژی و نیروها در یک منطقه را به صورت
دقیق نداشته باشیم ارقام و پیش‌بینی‌ها به صورت احتمالی و با اما و اگر خواهد بود؛ به غیر از کشورهای انگشت شماری که در آنها به صورت مستمر و طولانی، انباشته شدن انرژی را رصد می‌کنند، در بقیه مناطق
زلزله خیز، نوعا حرف‌هایی که در این باره زده میشود، کلی گویی‌هایی از این قبیل است که با استناد به گذشته منطقه زلزله‌خیز، با ارقام و آمارهایی از آینده این مناطق خبر می‌دهند.
|
یک کار جامع و کاملی که در مورد زلزله تهران انجام شده از سوی محققان ژاپنی با عنوان پژوهشی مرسوم به « جاییکا » انجام شده است، در این مطالعه تهران به ریز پهنه‌هایی تقسیم شده است که هر پهنه
ویژگی‌های خاص خود را به لحاظ زمین شناسی دارد، اما مهمترین بحثی که در رابطه با زلزله احتمالی تهران مطرح شده این است که بعضا در محیط‌هایی که تحرک گسلی در آن اتفاق می‌افتد، حالتی با
عنوان « تشدید » ایجاد میشود .
تشدید موجی از تحرکات گسلی است که پس از بروز زلزله ممکن است به فراخور شرایط خاص هر منطقه 20 برابر خود را بزرگتر از آنچه هست نشان دهد؛ در این مطالعات حتی ساختمانهای بلندمرتبه، متوسط
یا کوتاه مرتبه، به لحاظ شدت تخریب دسته‌بندی شده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که اگر زلزله‌ای اتفاق بیفتد در جنوب تهران شدت تخریب بیشتر خواهد بود؛ و برخلاف آنچه که ما فکر می‌کنیم اگر ساختمان‌ها بلند
باشند شدت تخریب بیشتر است، این امر به صورت مستقیم با قدرت تشدید زلزله ارتباط دارد به نحوی که ممکن است میزان تخریب در ساختمانهای کوتاه بسیار بیشتر از ساختمانهای بلند باشد.
|
پس از گذشت شش ماه از حضور اعضای گروه آژانس همکاری بین‌المللی جایکا در سازمان مدیریت بحران تهران برای ارزیابی پروژه سیستم سریع زلزله و توسعه سیستم شتاب نگاری زلزله در سطح شهر تهران اولین نشست
تخصصی با حضور نمایندگان وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مهم تهران روز گذشته برگزار شد. محسن نادی، قائم مقام سازمان مدیریت بحران به عنوان رییس پروژه جایکا از عملیاتی شدن سیستم اطلاعات شدت لرزه‌ای تا پایان سال
و آغاز مطالعات سیستم هشدار سریع زلزله در فاصله زمانی 2 تا 20 ثانیه اولیه پس از وقوع زلزع در 29 ماه باقی مانده از زمان پروژه خبر داد و اعلام کرد:
در فاز اول اجرای پروژه در تنها دستگاه‌ها و سازمان‌های حیاتی شهر مثل
اداره‌های آب، برق و گاز به این سیستم مجهز خواهند شد تا در صورت وقوع زلزله تمامی شریان‌های حیاتی به صورت اتوماتیک قطع شوند.
نادی، رییس پروژه جایکا اظهار کرد: با توجه به شرایط شهر تهران بنا نداریم در چندین سال آینده سیستم هشدار سریع زلزله را به صورت عمومی راه‌‌اندازی کنیم؛ چرا که امکان هرج و مرج در شهر وجود دارد اما ممکن است در
سال‌های بعد این سیستم به صورت آژیر هشدار تنها چند ثانیه پس از وقوع زلزله به مردم امکان پناه گرفتن دهد. او ادامه داد:
البته در حال حاضر قطع شریان حیاتی یا هشدار در کارخانه‌ها و پالایشگاه‌های اطراف تهران برای
جلوگیری از وقوع خطرات احتمالی بعد از زلزله مثل آتش‌سوزی به همان اندازه اهمیت دارد.
او تصریح کرد: با توجه به کانون رخداد زلزله فاصله دو موج اول و دوم زلزله متفاوت خواهد بود که احتمالا این فاصله بین 2 تا 20 ثانیه در نوسان است که البته 20 ثانیه مطلوب‌ترین حالت ممکن خواهد بود.نادی در خصوص هزینه اجرای
این پروژه برای شهر تهران نیز گفت: هزینه اجرای پروژه چندان بالا نیست، به خصوص برای کارخانه‌هایی مثل پالایشگاه تهران اما با این وجود بنا نداریم قیمت اجرای پروژه را اعلام کنیم؛ چون مشکلاتی را به دنبال خواهد داشت.
در این باره مظفری معاون پیشگیری و کاهش خطرپذیری سازمان مدیریت بحران نیز عنوان کرد: برای انجام مطالعات فرصت چندانی نداریم، چون در صورت بروز حادثه تنها شهر تهران دچار حادثه نمی‌شود بلکه کرج، شهریار و سایر
شهرهای اطراف تهران نیز آسیب خواهند دید.
سوگیو ایمامورا کارشناس سیستم هشدار سریع زلزله گروه جایکا درباره چگونگی راه اندازی و اجرای سیستم هشدار سریع زلزله در تهران گفت: قبل از راه اندازی سیستم باید طرح را با شرایط تهران بررسی کنیم تا قابلیت راه اندازی
آن قطعی شود.
هشدار سریع چند ثانیه قبل از وقوع زلزله کار می‌کند. زمان سیستم برای هشدار از زمانی آغاز میشود که زلزله در نقطه اولیه (P) اتفاق می‌افتد. این سیستم موج اولیه را شناسایی می‌کند موج اولیه از طریق
سنسوری که در نزدیک کانون زلزله نصب شده است ثبت و ارسال میشود و فورا پس از تحلیل و آنالیز اولیه می‌توان تخمین بزنیم که مرکز زلزله در کجا قرار دارد. علاوه بر این می‌توان با استفاده از این سیستم بزرگی
زلزله را شناسایی کنیم. اگر بتوانیم محل زلزله و بزرگی آن را تخمین بزنیم می‌توانیم برآورد کنیم چه زمانی موج ویرانگر یعنی موج دوم به نقطه دیگر خواهد رسید. در مجموع اگر بتوانیم موج اولیه را درست شناسایی
کنیم چند ثانیه قبل از اینکه موج زلزله به ما برسد ثانیه‌هایی زمان خواهیم داشت.
|
بايد توجه داشت كه در در
زلزله‌هایی که فاصله دو موج آنها خیلی کم است زمان کافی برای ارسال هشدار وجود ندارد. همه شرایط به فاصله منطقه هدف و مرکز زلزله بستگی دارد. مثلا اگر دقیقا زلزله در زیر پای ما اتفاق افتد
معلوم است که ما هیچ زمانی برای هشدار دادن نداریم. متاسفانه در تهران بيشتر گسل ها در داخل شهر واقع شده و همين موضوع قابليت سيستم هشدار سريع را تا حد زيادي پايين خواهد آورد . لذا ممكن است پس از انجام
مطالعات نهايي به اين نتيجه رسيد كه امكان اجرايي براي سيستم هشدار سريع در تهران وجود ندارد .
