مقدمه
پلان (Plan) یا برنامه به طرح یا چارچوبی اطلاق می شود که جهت دسترسی به هدف مشخص یا انجام کاری تهیه و تنظیم می شود. روش پیشنهادی در پلان برای دسترسی به هدف یا انجام کاری باید از میان گزینه های متعددی که توسط تکنیک های موجود در بخش علوم و مهندسی ارائه می شوند انتخاب شود. این روش یا تصمیم از نظر فنی و اقتصادی باید بهترین روش یا تصمیم گیری برای انجام کار باشد، به این روند برنامه ریزی گفته می شود.
برنامه ریزی برای یک دوره خاص انجام می گیرد لذا میزان دقت برنامه به کمیت و کیفیت داده های مربوط به آن دوره خاص وابسته است؛ بر همین اساس برنامه ریز باید از توانایی انجام تحقیق برخورردار و از فرد یا افرادی مطلع برای ارائه گزینه های امکان پذیر (Feasible Alternatives) برای دسترسی به هدف خاص استفاده شود تا تصمیم گیرنده قادر به اتخاذ مناسب ترین تصمیم از میان گزینه های مختلف باشد. برنامه ریزی شامل پنج بخش می شود که عبارتند از:
برنامه ریزی می تواند در چارچوبه های زمانی گسترده ای از بسیار کوتاه مدت (مانند فعالیت های استخراج در شیفت بعدی) گرفته تا بسیار بلند مدت (استخراج سودآور برای کل طول عمر معدن) انجام شود. مزیت برنامه ریزی بلند مدت معدن تسهیل تصمیم گیری های خوب در زمینه های طراحی معدن، زمان بندی استخراج معدن، آهنگ تولید، روش فرآیند، انتخاب ماده معدنی و انتخاب روش استخراج است.
برنامه ریزی برای معدن
برنامه ریزی برای معدن یک روند چند زمینه ای (Multi Discipline trend) است که نیاز به جمع آوری داده از زمینه های مختلف دارد. حجم و دقت داده ها به نوع پلان بستگی دارد. بعضا منابع تامین داده یکسان اما به دلیل متفاوت بودن پلان یا برنامه، کمیت و کیفیت داده ها متفاوت خواهند بود. لذا وظیفه اصلی برنامه ریز معدن، جمع آوری داده و هماهنگی متخصصین در زمینه های مختلف و ارائه مناسب ترین برنامه می باشد. برنامه ریزی برای معدن جهت دسترسی به یک یا ترکیبی از اهداف زیر تهیه می شود:
به طور کلی پنج نوع برنامه ریزی برای معدن انجام می پذیرد:
۱- برنامه تفهیمی (Conceptual mine plans):
برنامه ریزی تفهیمی به منظور ترسیم چارچوب فعالیت های معدن کاری برای سایر پلن های معدن تهیه می شود و طولانی ترین دیدگاه را در مورد فعالیت های معدنی و مستقل از اهداف کوتاه مدت ارائه می دهد. در این پلان حداکثر پتانسیل سایت مجاز (سایت مورد توافق برای فعالیت های معدن کاری) از نظر گسترش ماده معدنی و استخراج مورد مطالعه و ارزیابی قرار می گیرد. در پلان تفهیمی اطلاعات ذیل باید منظور شوند:
الف) ارائه روش یا روش های منطقی جهت دسترسی به کل سایت مجاز به گونه ای که اولویت بندی روش ها رعایت گردد.
ب) پیش بینی مشکلاتی که ممکن است مانع فعالیت های معدن کاری شوند.
ج) چگونگی دسترسی به اعماق ۴۰ تا ۶۰ متر
د) تقسیم بندی سایت به پیت های کوچک تر بر اساس اشتراکات زمین شناسی و ژئومکانیکی
ه) شناسایی و پیشنهاد روش استخراج برای هر یک از پیت ها یا سایت های کوچک
و) بررسی نحوه بازسازی معدن و چگونگی تاثیر فعالیت های معدن کاری بر محیط زیست
ز) شناسایی بخش هایی از سایت که با کمبود داده مواجه اند
تکمیل داده باید قبل از تدوین سایر پلان ها انجام پذیرد و بالاخره تهیه فهرستی از عملیاتی که می بایست انجام می پذیرفت، اما انجام نگرفته است. این بخش شامل فعالیت هایی که باید در آینده انجام گیرد، نمی شود. مطالعات تفهیمی به ازای هر ۲۰ سال تجدید نظر می شود و برای یک دوره ۶۰ ساله تهیه و میزان خطای آن ۵۰% است.
۲- برنامه بلند مدت معدن (Long Range Mine Plans):
برنامه بلند مدت به منظور استخراج ماده معدنی و فرآوری آن برای یک دوره ۱۰ تا ۲۰ سال تهیه می شود، لذا حجم اطلاعات و جزئیات آن به مراتب زیادتر از داده های پلان تفهیمی است. در پلان بلند مدت موارد ذیل باید گنجانده شود:
الف- مطالعات امکان پذیری
ب- مشکلات بالقوه معدن باید شناسایی و نسبت به رفع مشکلات راه حل ارائه شود.
ج- میزان سرمایه گذاری اصلی، ماشین آلات مورد نیاز، زمان مورد نیاز جهت نصب تجهیزات، تاسیسات، ساختمان سازی و… مشخص شوند.
د- بازسازی و کلیه فعالیت های محیط زیستی مرتبط با معدن کاری و زمان انجام آنها مشخص شود.
لازم به ذکر است که قبل از تهیه برنامه بلند مدت باید اطلاعات دقیق از کانسار تهیه شود، این اطلاعات عبارتند از:
۱) اطلاعات مربوط به زمین شناسی منطقه
۲) هیدرولوژی آب های سطحی و زیرزمینی
۳) داده های ژئوتکنیکی باید کافی و دقیق باشد
۴) اطلاعات جامع از کلیه روش های استخراج، ماشین آلات معدنی با ذکر مشخصات، چگونگی دسترسی به نیروهای انسانی ماهر در منطقه
۵) قیمت ها، هزینه ها
۶) مقررات، آیین نامه ها، قوانین مرتبط با محیط زیست و تاثیر فعالیت های معدنکاری بر محیط زیست و بالعکس
پلان بلند مدت به ازای هر ۵ تا ۱۰ سال باید تجدید نظر شود و میزان خطای آن ۲۵% است.
۳- برنامه میان مدت معدن (Intermediate Range Mine Plans):
پلان میان مدت برای یک دوره ۵ تا ۱۰ ساله تهیه می شود و ماهیتی اختصاصی دارد، ممکن است شامل بخشی از معدن مثلا منطقه ویژه از نظر عیار، هیدرولوژی، ژظئوتکنیکی شود یا اختصاص به جایگزینی ماشین آلات و تجهیزات معدن پیدا کند. در این پلان اطلاعات از دقت و جزئیات بیشتری برخوردار است و تکنیک های تحقیق در عملیات و تحلیل سیستم ها بیشترین نقش را در محاسبات و برآورد سود خواهند داشت. در تهیه این پلان باید همکاری مستمر و مفید بین گروه برنامه ریز و گروه استخراج معدن به وجود آید تا اجرای پلان با کمترین مشکل مواجه گردد. پلان میان مدت به ازای هر ۵ سال و در صورت لزوم در کمتر از این دوره قابل تجدید نظر می باشد. میزان خطای آن ۱۵% است.
۴- برنامه کوتاه مدت معدن (Short Range Mine Plans):
پلان کوتاه مدت برای یک دوره یک یا چند ماهه تا ۵ سال تهیه می شود و پلانی است که با زمان اجرا فاصله بسیار کمی دارد و با توجه به امکانات موجود و موانع در پیش رو تهیه می شود. بر همین اساس داده ها جزئی تر از پلان بلند مدت و میان مدت بوده و به واقعیت نزدیک تر است. امام پلان کوتاه مدت باید در راستای پلان میان مدت و بلند مدت تهیه و اجرا شود. در پلان کوتاه مدت باید مشکلات اجرایی پیش رو دیده شوند و راه حل نیز ارائه شود. پلان باید بخش بسیار محدود و خاص از معدن مثل استخراج از بلوک را پوشش دهد و خطای پلان کوتاه مدت۵% و به ازای هر دو سال قابل نجدید نظر می باشد.
توجه داشته باشید که مسائل سیاسی و اقتصادی همچنین تغییر در بازار عرضه یا تکنولوژی تولید می تواند در برنامه ریزی و زمان تجدید نظر تغییر ایجاد کند یا از پایه تجدید نظر کلی انجام پذیرد و برنامه اجرایی تغییر پیدا کند که این گونه تغییرات می تواند همراه با ضرر و زیان باشد و معمولا اجرای این تغییرات چون باید با سرعت زیادتری انجام پذیرد بسیار سخت بوده و هنگام اجرا با مشکلاتی نیز همراه می باشد.
در جدول زیر تاثیر داده های مختلف در تهیه پلان های تفهیمی، بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت را نشان می دهد.
پلان (Plan) یا برنامه به طرح یا چارچوبی اطلاق می شود که جهت دسترسی به هدف مشخص یا انجام کاری تهیه و تنظیم می شود. روش پیشنهادی در پلان برای دسترسی به هدف یا انجام کاری باید از میان گزینه های متعددی که توسط تکنیک های موجود در بخش علوم و مهندسی ارائه می شوند انتخاب شود. این روش یا تصمیم از نظر فنی و اقتصادی باید بهترین روش یا تصمیم گیری برای انجام کار باشد، به این روند برنامه ریزی گفته می شود.
برنامه ریزی برای یک دوره خاص انجام می گیرد لذا میزان دقت برنامه به کمیت و کیفیت داده های مربوط به آن دوره خاص وابسته است؛ بر همین اساس برنامه ریز باید از توانایی انجام تحقیق برخورردار و از فرد یا افرادی مطلع برای ارائه گزینه های امکان پذیر (Feasible Alternatives) برای دسترسی به هدف خاص استفاده شود تا تصمیم گیرنده قادر به اتخاذ مناسب ترین تصمیم از میان گزینه های مختلف باشد. برنامه ریزی شامل پنج بخش می شود که عبارتند از:
۱) تعیین اهداف کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت
۲) جمع آوری اطلاعات
۳) طبقه بندی و فرموله کردن داده
۴) شناسایی روش هایی که قابلیت دسترسی به اهداف را فراهم می کنند
۵) پیگیری مراحل تا انتخاب بهترین روش جهت دسترسی به هدف اصلی در دوره مورد نظر
۲) جمع آوری اطلاعات
۳) طبقه بندی و فرموله کردن داده
۴) شناسایی روش هایی که قابلیت دسترسی به اهداف را فراهم می کنند
۵) پیگیری مراحل تا انتخاب بهترین روش جهت دسترسی به هدف اصلی در دوره مورد نظر
برنامه ریزی می تواند در چارچوبه های زمانی گسترده ای از بسیار کوتاه مدت (مانند فعالیت های استخراج در شیفت بعدی) گرفته تا بسیار بلند مدت (استخراج سودآور برای کل طول عمر معدن) انجام شود. مزیت برنامه ریزی بلند مدت معدن تسهیل تصمیم گیری های خوب در زمینه های طراحی معدن، زمان بندی استخراج معدن، آهنگ تولید، روش فرآیند، انتخاب ماده معدنی و انتخاب روش استخراج است.
– همه تصمیم های مذکور باید به طور همزمان و تحت شرایط عدم قطعیت من جمله موارد زیر اتخاذ شود:
۱. آیا شرایط ژئوتکنیکی به خوبی شناسایی شده است؟ تا دیواره های معدن در مقابل رویدادهای لرزه ای و هوازدگی مصون بماند؟
۲. منبع موجود در زیرزمین واقعاً چه وضعیتی دارد؟ چه مقدار ماده معدنی در دسترس است و چطور می تواند پاسخگوی روش های فرآوری طرح ریزی شده باشد؟
۳. قیمت فرآورده و هزینه ها در سال آینده چه مقدار خواهد بود؟ در ۳۰ سال آینده چطور؟
۲. منبع موجود در زیرزمین واقعاً چه وضعیتی دارد؟ چه مقدار ماده معدنی در دسترس است و چطور می تواند پاسخگوی روش های فرآوری طرح ریزی شده باشد؟
۳. قیمت فرآورده و هزینه ها در سال آینده چه مقدار خواهد بود؟ در ۳۰ سال آینده چطور؟
– دنیای برنامه ریزی و طراحی معادن بسیار هیجان انگیز (و توأم با عدم قطعیت) است.
– برای برتری یافتن در این زمینه از معدنکاری، گروه برنامه ریزی نیاز دارد که با ریاضیات، مهندسی، تجارت، اقتصاد، ریسک و عدم قطعیت آشنایی داشته باشد.
– برای برتری یافتن در این زمینه از معدنکاری، گروه برنامه ریزی نیاز دارد که با ریاضیات، مهندسی، تجارت، اقتصاد، ریسک و عدم قطعیت آشنایی داشته باشد.
برنامه ریزی برای معدن
برنامه ریزی برای معدن یک روند چند زمینه ای (Multi Discipline trend) است که نیاز به جمع آوری داده از زمینه های مختلف دارد. حجم و دقت داده ها به نوع پلان بستگی دارد. بعضا منابع تامین داده یکسان اما به دلیل متفاوت بودن پلان یا برنامه، کمیت و کیفیت داده ها متفاوت خواهند بود. لذا وظیفه اصلی برنامه ریز معدن، جمع آوری داده و هماهنگی متخصصین در زمینه های مختلف و ارائه مناسب ترین برنامه می باشد. برنامه ریزی برای معدن جهت دسترسی به یک یا ترکیبی از اهداف زیر تهیه می شود:
۱- افزایش میزان سود یا ارزش خالص فعلی (NVP)
۲- افزایش میزان استخراج کانسنگ از ذخیره
۳- افزایش ارزش هر تن محصول نهایی معدن (محصول قابل فروش)
۴- به حداکثر رساندن عمر معدن
۲- افزایش میزان استخراج کانسنگ از ذخیره
۳- افزایش ارزش هر تن محصول نهایی معدن (محصول قابل فروش)
۴- به حداکثر رساندن عمر معدن
به طور کلی پنج نوع برنامه ریزی برای معدن انجام می پذیرد:
۱- برنامه تفهیمی (Conceptual mine plans):
برنامه ریزی تفهیمی به منظور ترسیم چارچوب فعالیت های معدن کاری برای سایر پلن های معدن تهیه می شود و طولانی ترین دیدگاه را در مورد فعالیت های معدنی و مستقل از اهداف کوتاه مدت ارائه می دهد. در این پلان حداکثر پتانسیل سایت مجاز (سایت مورد توافق برای فعالیت های معدن کاری) از نظر گسترش ماده معدنی و استخراج مورد مطالعه و ارزیابی قرار می گیرد. در پلان تفهیمی اطلاعات ذیل باید منظور شوند:
الف) ارائه روش یا روش های منطقی جهت دسترسی به کل سایت مجاز به گونه ای که اولویت بندی روش ها رعایت گردد.
ب) پیش بینی مشکلاتی که ممکن است مانع فعالیت های معدن کاری شوند.
ج) چگونگی دسترسی به اعماق ۴۰ تا ۶۰ متر
د) تقسیم بندی سایت به پیت های کوچک تر بر اساس اشتراکات زمین شناسی و ژئومکانیکی
ه) شناسایی و پیشنهاد روش استخراج برای هر یک از پیت ها یا سایت های کوچک
و) بررسی نحوه بازسازی معدن و چگونگی تاثیر فعالیت های معدن کاری بر محیط زیست
ز) شناسایی بخش هایی از سایت که با کمبود داده مواجه اند
تکمیل داده باید قبل از تدوین سایر پلان ها انجام پذیرد و بالاخره تهیه فهرستی از عملیاتی که می بایست انجام می پذیرفت، اما انجام نگرفته است. این بخش شامل فعالیت هایی که باید در آینده انجام گیرد، نمی شود. مطالعات تفهیمی به ازای هر ۲۰ سال تجدید نظر می شود و برای یک دوره ۶۰ ساله تهیه و میزان خطای آن ۵۰% است.
۲- برنامه بلند مدت معدن (Long Range Mine Plans):
برنامه بلند مدت به منظور استخراج ماده معدنی و فرآوری آن برای یک دوره ۱۰ تا ۲۰ سال تهیه می شود، لذا حجم اطلاعات و جزئیات آن به مراتب زیادتر از داده های پلان تفهیمی است. در پلان بلند مدت موارد ذیل باید گنجانده شود:
الف- مطالعات امکان پذیری
ب- مشکلات بالقوه معدن باید شناسایی و نسبت به رفع مشکلات راه حل ارائه شود.
ج- میزان سرمایه گذاری اصلی، ماشین آلات مورد نیاز، زمان مورد نیاز جهت نصب تجهیزات، تاسیسات، ساختمان سازی و… مشخص شوند.
د- بازسازی و کلیه فعالیت های محیط زیستی مرتبط با معدن کاری و زمان انجام آنها مشخص شود.
لازم به ذکر است که قبل از تهیه برنامه بلند مدت باید اطلاعات دقیق از کانسار تهیه شود، این اطلاعات عبارتند از:
۱) اطلاعات مربوط به زمین شناسی منطقه
۲) هیدرولوژی آب های سطحی و زیرزمینی
۳) داده های ژئوتکنیکی باید کافی و دقیق باشد
۴) اطلاعات جامع از کلیه روش های استخراج، ماشین آلات معدنی با ذکر مشخصات، چگونگی دسترسی به نیروهای انسانی ماهر در منطقه
۵) قیمت ها، هزینه ها
۶) مقررات، آیین نامه ها، قوانین مرتبط با محیط زیست و تاثیر فعالیت های معدنکاری بر محیط زیست و بالعکس
پلان بلند مدت به ازای هر ۵ تا ۱۰ سال باید تجدید نظر شود و میزان خطای آن ۲۵% است.
۳- برنامه میان مدت معدن (Intermediate Range Mine Plans):
پلان میان مدت برای یک دوره ۵ تا ۱۰ ساله تهیه می شود و ماهیتی اختصاصی دارد، ممکن است شامل بخشی از معدن مثلا منطقه ویژه از نظر عیار، هیدرولوژی، ژظئوتکنیکی شود یا اختصاص به جایگزینی ماشین آلات و تجهیزات معدن پیدا کند. در این پلان اطلاعات از دقت و جزئیات بیشتری برخوردار است و تکنیک های تحقیق در عملیات و تحلیل سیستم ها بیشترین نقش را در محاسبات و برآورد سود خواهند داشت. در تهیه این پلان باید همکاری مستمر و مفید بین گروه برنامه ریز و گروه استخراج معدن به وجود آید تا اجرای پلان با کمترین مشکل مواجه گردد. پلان میان مدت به ازای هر ۵ سال و در صورت لزوم در کمتر از این دوره قابل تجدید نظر می باشد. میزان خطای آن ۱۵% است.
۴- برنامه کوتاه مدت معدن (Short Range Mine Plans):
پلان کوتاه مدت برای یک دوره یک یا چند ماهه تا ۵ سال تهیه می شود و پلانی است که با زمان اجرا فاصله بسیار کمی دارد و با توجه به امکانات موجود و موانع در پیش رو تهیه می شود. بر همین اساس داده ها جزئی تر از پلان بلند مدت و میان مدت بوده و به واقعیت نزدیک تر است. امام پلان کوتاه مدت باید در راستای پلان میان مدت و بلند مدت تهیه و اجرا شود. در پلان کوتاه مدت باید مشکلات اجرایی پیش رو دیده شوند و راه حل نیز ارائه شود. پلان باید بخش بسیار محدود و خاص از معدن مثل استخراج از بلوک را پوشش دهد و خطای پلان کوتاه مدت۵% و به ازای هر دو سال قابل نجدید نظر می باشد.
توجه داشته باشید که مسائل سیاسی و اقتصادی همچنین تغییر در بازار عرضه یا تکنولوژی تولید می تواند در برنامه ریزی و زمان تجدید نظر تغییر ایجاد کند یا از پایه تجدید نظر کلی انجام پذیرد و برنامه اجرایی تغییر پیدا کند که این گونه تغییرات می تواند همراه با ضرر و زیان باشد و معمولا اجرای این تغییرات چون باید با سرعت زیادتری انجام پذیرد بسیار سخت بوده و هنگام اجرا با مشکلاتی نیز همراه می باشد.
در جدول زیر تاثیر داده های مختلف در تهیه پلان های تفهیمی، بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت را نشان می دهد.
نوع داده | نوع برنامه ریزی برای معدن |