Acinonyx jubatus venaticus
پراکندگي يوزپلنگ آسيايي
اين زيرگونه در نواحي شمال آفريقا و در کشورهاي الجزاير، مصر، مراکش و برخي از کشورهاي آسيايي نظير هند، پاکستان، افغانستان، ايران، عراق، اردن، عمان، عربستان سوريه و کشورهاي آسياي مرکزي در جنوب روسيه تا اوايل قرن 20ميلادي پراکندگي داشتند. اکنون تنها جمعيت باقي مانده يوزپلنگ آسيايي در ايران باقي مانده که در سالهاي اخير به شدت کاهش يافته است.
[h=2]شکل ظاهری[/h] یوزپلنگ سریعترین حیوان روی خشکی است و سرعتش می‌تواند به ۱۰۰ کیلومتر در ساعت برسد اما تا چند صد متری بیشتر نمی‌تواند با این سرعت بدود. پوستی نخودی رنگ و با خالهای سیاه و گرد و کوچک دارد، و موهایش زبر و کوتاه‌است. این حیوان اندامی کشیده دارد و اندازه بدن یک یوز بالغ ۱۱۲ تا ۱۳۵ سانتیمتر با دمی به اندازه ۶۶ تا ۸۴ سانتیمتر است و وزنش می‌تواند از ۳۴ تا ۵۴ کیلوگرم باشد. کلاً نرها بزرگتر از ماده‌ها هستند. خطی به نام خط اشک از گوشه چشم این حیوان تا گوشه لبش امتداد یافته‌است که این خط در نوع ایرانی ضخیم‌تر از نوع آفریقایی است. همچنین جمجمه‌ای کشیده داشته که در شکارهایش کمکش می‌کند.
[h=2]تغذیه[/h] یوزها شکارچی تخصصی
غزالها هستند. در ایران بیشتر شکارشان
آهو و
جبیر و
قوچ و
میش،
بز و کل و حتی خیلی وقتها
خرگوش و دیگران حیوانات از قبیل حتی
روباهها و
شغال را شکار می‌کنند کلاً هر حیوانی را در بیابان بیابند می‌توانند شکار کنند. دیده شده که یوز پلنگ بز و گوسفند را نیز شکار کرده‌است اما به ندرت پیش می‌آید که به حیوانات اهلی حمله کند و معروف نیست که به انسانها نیز حمله کرده باشد. یوز پلنگها در ایران به فلات مرکزی محدود شده‌اند. مهمترین علتی که باعث کاهش شکارهای اصلی این حیوان از قبیل قوچ و میش شده از بین رفتن چراگاهها به علت چرا بیش از اندازه حیوانات اهلی می‌باشد. همچنین از دیگر علل تهدید کننده جمعیت این حیوان در ایان استخراج معادن در زیستگاههای این جانور است.
روش شکار کردن یوزها به این صورت است که ابتدا با احتیاط به طعمه نزدیک می‌شوند و یک فاصله ۱۰۰ تا ۲۰۰ متری را با آن حفظ می‌کنند٬و پشت ناهمواری‌های زمین ٬بوته‌ها یا دیگر پوششها خود را پنهان می‌کنند و ناگهان حمله می‌کنند. سرعت یوز در مسافت کوتاه بسیار قابل توجه‌است و از هر شکار یا حتی حیوان شکارچی سیعتر است. حتی یوز از یک سگ شکاری و یک کانگورو بسیار سریعتر است. اما این سرعت را نمی‌تواند در مسافت طولانی حفظ کند. یک سگ شکاری نمی‌تواند از یک گوزن هندی سبقت بگیرد اما ژنرال مک آلیستر دیده‌است که یک یوز یک گوزن نر سیاه را در حالی که از فاصله ۳۶۰ متری به سمتش دویده شکار کرده‌است.
اما در ایران چون یوزها طعمه‌هایشان بیشتر در مناطق نیمه کوهستانی زندگی می‌کنند دیگر به این صورت شکار نمی‌کنند بلکه در آبشخورها کمین کرده تا از غفلت طعمه استفاده کنند. در ایران به علاوه حیوانات بومی که شکار یوز می‌شوند دیده شده در شمال کشور حتی از گیاهان مانند انجیر وحشی نیز تغذیه کرده‌اند.
پراکندگي زيستگاه هاي منتخب يوزپلنگ آسيايي در ايران
تا قبل از دهه1350 گزارش مستندي از پراکندگي يوز در ايران موجود نيست، اما طبق شواهد موجود اکثراً مناطق استپي و بياباني ايران از بمپور در بلوچستان تا طبس، پارک ملي گلستان، خوش ييلاق و ذخيرهگاه زيست سپهر توران، پارک ملي کوير، موته اصفهان، بافق يزد، خبروروچون و راور کرمان حاجي آباد بندرعباس و منطقه بهرام گور فارس مشاهده شده است. پراکندگي فعلي يوز آسيايي در مناطق تحت مديريت کوير مرکزي، توران، مياندشت، بافق، نايبندان طبس، دره انجير يزد،کالمند مهریز،عباس آباد نائین،سیاهکوه یزد و راور کرمان مي باشد.
زيستگاه يوزپلنگ آسيايي
زيستگاه يوز در ايران دشتهاي باز و پهناور و تپه ماهورهاي وسيع استپي و بياباني است. اين مناطق با وجود بارندگي کم و محدود داراي پوشش گياهي مناسبي است که در آن گونه هايي نظير درمنه، گز، تاغ، قيچ، اسکنبيل، کاروان کش، ريش بز و اشنان مشاهده مي شود. اين پوشش زيستگاه مناسبي را براي جانوراني مانند آهو، جبير، گوسفند وحشي و خرگوش که غذاي اصلي يوز مي باشند را فراهم مي آورد. چنين زيستگاهي به يوز اجازه مي دهد که به بهترين نحو از قابليتهاي فيزيولوژي و ريخت شناسي خود استفاده نمايد.
يوزها مخاطره آميزترين زندگي را در ميان تمامي جانوران بياباني دارند. دو نقطه ضعف معمولاً براي آنها گران تمام مي شود. نخست اينکه قادر نيستند در ماههاي گرم سال، گرماي خورشيد را تحمل کنند؛ در اين هنگام از سال آنها بايد کاملاً در سايه باقي بمانند. اگر يوزي مورد آزار و اذيت قرار گيرد و مجبور به ترک پناهگاه خود و راه رفتن در آفتاب شديد شود، ريسک بزرگي کرده و پس از طي چند کيلومتر ممکن است بر اثر گرما تلف شود. دومين نقطه ضعف يوزهاي ايران اين است که به شدت نگران امنيت خود هستند و اين نگراني باعث استرسآنها مي شود. وقتي انسان به آن نزديک مي شود، اولين واکنش آن اين است بدون جلب توجه کاملاً بر روي زمين دراز بکشد تا خودش را استتار نمايد. اگر عامل استرس نزديک تر شود، جانور در اولين پناهگاه قابل دسترس مانند حفره اي در ميان کوه ، لانه جانوراني نظير روباه، خرگوش و يا کفتار پناه مي گيرد. در نهايت اگر نتواند محلي را براي پنهان شدن بيابد سعي مي کند فرار کند.
ارزش هاي يوز
1. یوز مانند هر گونه جانوری دیگر از نظر ذخیره ژنتیک منحصر به فرد است و انقراض آن کره زمین را برای همیشه از آن ذخیره ژنتیک محروم می کند. هر گونه جانوری، به ویژه پستانداران وحشی در تحقیقات علمی از جمله تحقیقات پزشکی دارویی ارزش بسیاری دارند.
2. یوز یکی از اجزا تنوع زیستی ایران است که با دیگر اجزا آن در ایران و با گونه های دیگر این خانواده در سایر نقاط جهان تفاوت دارد. یوز مانند هر جانور دیگری در ایجاد تعادل اکولوژیک موثر است و انقراض آن این تعادل را بر هم می زند.(در مناطقی که جمعیت پستاندارن گوشتخوار کاهش یافته باشد و ناهنجاری هایی مانند انفجار جمعیت جوندگان پیش آید.)
3. یوز گونه پرچم در زیستگاه است و نشان دهنده وضعیت زیستگاه، وضعیت گونه های جانوری و گیاهی آن زیستگاه است. این گونه در حرکت های حفاظتی از ارزش نمادین بسیار بالایی برخوردار است. گونه پرچم می تواند گونه چتر هم باشد یعنی حفاظت از آن به منزله پوشش دادن حفاظت از تمام زیستگاهها و تمام گونه های گیاهی و جانوری آن زیست بوم است.
4. یوز،یکی از جاذبه های طبیعت گردی ایران است که می تواند منبع ایجاد درآمد برای جوامع محلی باشد.
عوامل تهديد كننده يوزپلنگ در زيستگاههاي مرتبط با آن:
1- چراي مفرط دام در زيستگاه
2- سگهاي گله
3- تخريب زيستگاه (به هر صورت از قبيل راه سازي (جداسازي زيستگاه)- معدن كاوي- تخريب و تبديل مراتع به مزرعه.
4- اشغال زيستگاه توسط دام يا انسان
5- شكار طعمه
6- كاهش طعمه به دلايل مختلف
7- تلفات يوزپلنگ به طرق مختلف بويژه تصادفات جاده اي
[h=3]جریمه شکار[/h] در ۳ خرداد ۱۳۹۴ بهای شکار و صید یوزپلنگ آسیایی از ۲۰ میلیون تومان به ۱۰۰ میلیون تومان افزایش یافت.
