بررسی مبحث شوری در سیستمهای آبیاری (شوری خاک و آب و تأثیر آن بر گیاه)
[FONT="]بررسی مبحث شوری در سیستمهای آبیاری [/FONT][FONT="](شوری خاک و آب و تأثیر آن بر گیاه)[/FONT]
[FONT="]قسمت اول: شوری خاک[/FONT]
[FONT="]سرزمین پهناور ایران منابع آبی و خاکی فراوانی را در خود جای داده که بخشی از آن برای کشاورزی چندان مناسب نبوده و هر نوع عملیات کشت و کار در آن نیازمند مدیریتی تخصصی و آگاهانه است. بخش بزرگی از خاکها و حجم چشمگیری از کل منابع آبی موجود کشور به درجات مختلف مبتلا به شوری هستند. بدیهی است که راه حل قطعی و دراز مدت برای خاکهای شور چیزی جزء بهسازی آنها از طریق آبشویی نیست. لیکن از آنجایی که دستیابی به این هدف در بسیاری از موارد مستلزم احداث شبکه های زه کشی است، به دلیل هزینه بری فراوان ممکن است در عمل تحقق نیابد. در مورد آبهای شور نیز مخلوط کردن آنها با آبهای با کیفیت بهتر(باشوری کم) به عنوان یک راه حل همواره مطرح بوده است. ولی معمولا در جاهایی که شوری آب مسئله ساز است . یا منابع آبی کم شور اندک است و یا امکان اختلاط وجود ندارد، بنابر این در چنین شرایطی که طبیعت تصمیم گیرنده است و چارهای جز کنار آمدن با آن وجود ندارد. برای دسترسی به عملکرد مطلوب پس از شناخت ویژگی های آب و خاک اطلاع ازرفتار گیاهان مختلف و واکنش آنها به شوری امری بنیادی است. [/FONT]
[FONT="]2-شوری ([/FONT][FONT="]Salinity[/FONT][FONT="])[/FONT][FONT="] و قلیائیت خاک ([/FONT][FONT="]Alkalinity[/FONT][FONT="])[/FONT] [FONT="]اصولا خاکهای شور به خاکهایی گفته می شود که غلظت املاح محلول در آن به قدری باشد که عملکرد را کاهش دهد مشروط به آن که سایر عوامل مانعی برای رشد محصول ایجاد نکنند. از این تعریف بخوبی استنباط می شود که شوری مفهومی وابسته به گیاه است. بنابر این در دنیای کشاورزی شوری در سیستم های مرکب از خاک آب و گیاه تعریف می شود. بدین ترتیب در شرایط مساوی، خاکی با غلظت معینی از املاح محلول ممکن است برای یک گیاه شور و برای گیاه دیگر شور نباشد. قلیائیت خاک به طور عمده مربط به وجود مقدار زیاد سدیم در خاک است. اسیدیته ([/FONT][FONT="]pH[/FONT][FONT="])[/FONT][FONT="] این خاکها بیشتر از 8 است.[/FONT]
[FONT="]2-1-خاکهای شور[/FONT][FONT="] (Saline Soils) [/FONT] [FONT="]مقدار نمکهای خنثی در این خاکها به حدی است که[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]در رشد طبیعی بیشتر گیاهان اختلالاتی ایجاد میشود. [/FONT]
[FONT="]pH[/FONT][FONT="] این خاکها معمولا کمتر از 5/8 است. یونهای عمده ،[/FONT][FONT="] [/FONT]
[FONT="]کلر[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]،[/FONT][FONT="] [/FONT]
[FONT="]سولفات[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]کلسیم[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]،[/FONT][FONT="] [/FONT]
[FONT="]منیزیم[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]و[/FONT][FONT="] [/FONT]
[FONT="]سدیم[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]در بعضی مواد[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]نیترات و بیکربنات است که به‌آسانی قابل شستشو بوده و شستشوی آنها سبب بالا[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]رفتن[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]pH [/FONT][FONT="]خاک نمی‌شود. به‌علت وجود لکه‌های سفید پراکنده نمک در سطح این خاکها ، به[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]آنها[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]خاکهای قلیایی سفید[/FONT][FONT="] (White alkali) [/FONT][FONT="] گفته میشود[/FONT][FONT="] (شکل 1)[/FONT][FONT="]. انواع مهم خاکهای شور[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]عبارتند از[/FONT][FONT="]: [/FONT] [FONT="]خاک شور نیتراتی: این خاک ، محتوی املاح نیترات سدیم و نیترات پتاسیم است[/FONT][FONT="]. [/FONT] [FONT="]خاک شور کلروری: این خاک ، محتوی املاح کلرور سدیم ، منیزیم و کلسیم است[/FONT][FONT="]. [/FONT][FONT="]این خاکها بیشتر در نقاط ساحلی قرار دارد و شوری[/FONT][FONT="] [/FONT]
[FONT="]آب[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]زیرزمینی[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]نیز قابل توجه است[/FONT][FONT="]. [/FONT] [FONT="]خاک شور سولفات و کلرور: این خاک ، دارای درصد متفاوتی از کلر و سولفات[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]بوده و کلر بیشتر از سولفات است[/FONT][FONT="]. [/FONT] [FONT="]خاک شور سولفاتی: این خاک ، دارای سولفاتهای سدیم ، منیزیم و کلسیم بوده ،[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]آبشویی و اصلاح آن آسان است[/FONT][FONT="]. [/FONT] [FONT="]خاکهای شور کربناتی: این خاکها ، محتوی[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]کربنات[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]و بیکربنات سدیم بوده ، [/FONT][FONT="]PH [/FONT][FONT="] بین 9 تا[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]11[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]نوسان دارد[/FONT][FONT="]. [/FONT] [FONT="]خاک شور بوراتی: این خاکها ، در نواحی آتشفشانی مشاهده شده ، محتوی املاح[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]بورات هستند. بوراتها معمولا با کلرورها و سولفاتها یافت میشوند و از حاصلخیزی خاک[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]می‌کاهند[/FONT][FONT="].[/FONT][FONT="] گروه بندی خاکهای شور در جدول (1) آمده است.[/FONT][FONT="][/FONT] [FONT="] [/FONT] [FONT="] [/FONT]
[FONT="]جدول (1)-گروه بندی خاکهای شور[/FONT]
| [FONT="]گروه شوری[/FONT] | [FONT="]EC, dS/m[/FONT] | [FONT="]تأثیر بر گیاه[/FONT] |
| [FONT="]غیر شور[/FONT] | | [FONT="]اثر شوری در کاهش محصول ناچیز است.[/FONT] |
| [FONT="]شوری کم[/FONT] | | [FONT="]محصول گیاهان حساس به شوری کاهش مییابد.[/FONT] |
| [FONT="]شوری متوسط[/FONT] | | [FONT="]محصول بسیاری از گیاهان کاهش مییابد.[/FONT] |
| [FONT="]شور[/FONT] | | [FONT="]فقط گیاهان متحمل به شوری محصول قابل قبولی میدهند[/FONT] |
| [FONT="]شوری زیاد[/FONT] | | [FONT="]فقط تعداد معدودی از گیاهان کاملا متحمل به شوری محصول قابل قبولی میدهند.[/FONT] |
[FONT="] [/FONT] [FONT="] [/FONT] [FONT="] [/FONT] [FONT="] [/FONT] [FONT="] [/FONT] [FONT="] [/FONT] [FONT="] [/FONT] [FONT="] [/FONT] [FONT="] [/FONT] [FONT="] [/FONT] [FONT="] [/FONT] [FONT="] [/FONT] [FONT="] [/FONT]
[FONT="]file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image002.jpg[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image003.jpg[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image004.jpg[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="] [/FONT]
[FONT="]شکل (1)- نمای ظاهری خاکهای شور[/FONT]
[FONT="]در این خاکها میزان نمکهای محلول زیاده بوده ، علی‌رغم[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]سدیم زیاد ، وجود نمکهای خنثی همچنان[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]pH [/FONT][FONT="] را در حد کمتر از 8.5 حفظ می‌نماید، ولی بر[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]عکس خاکهای شور شستشوی این خاکها ، سبب بالا رفتن[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]pH [/FONT][FONT="] می‌گردد، زیرا با شسته شدن[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]نمکهای خنثی قسمتی از سدیم قابل تعویض،[/FONT][FONT="] [/FONT]
[FONT="]هیدرولیز[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]شده، مقدار یون[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]OH[SUP]-1[/SUP][/FONT][SUP][FONT="] [/FONT][/SUP][FONT="]در محلول بالا[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]می‌رود. سدیم همچنین در صورت شسته شدن سایر نمکها سبب از هم پاشیدگی ذرات خاک شده ،[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]قابلیت نفوذ آن را به‌شدت کاهش میدهد. علاوه بر این اثرات نامطلوب ، سدیم بطور[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]مستقیم میتواند برای گیاهان اثر سمی نیز داشته باشد. [/FONT][FONT="]در این خاکها مقدار سدیم بین 15 تا 20 درصد کل کاتیونها است.[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]بطور کلی زمینهای شور و[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]قلیا همیشه در نقاط پست مانند دلتا ، تراسهای رودخانه‌ای و دریاچه‌ای وجود دارند و[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]سفره آب زیرزمینی در این مناطق نیز چندان عمیق نیست.[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]2-3-خاک قلیایی (سدیمی)[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="][/FONT] [FONT="]مقدار نمکهای محلول در این خاکها ، کم ، ولی مقدار سدیم آن[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]زیاد است. به‌علت هیدرولیز شدن قابل ملاحظه سدیم، [/FONT][FONT="]pH [/FONT][FONT="] خاک بالا رفته، ممکن است حتی[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]تا 10 هم برسد. اثرات مضر این خاکها روی رشد گیاهان از سدیم و یون[/FONT][FONT="] OH- [/FONT][FONT="]زیاد ناشی میشود. سدیم مانند کاتیونهای دیگر جذب رس و هوموس می شود البته قدرت جذب آن کمتر از کلسیم و منیزیم است. سدیم در مجاورت آب به صورت هیدراته در آمده و عامل بالا رفتن [/FONT][FONT="]pH[/FONT][FONT="] خاک می شود هنگامیکه مقدار سدیم تبادلی بیش از 20 درصد کل کاتیونها (یا از 80 میلیگرم درصد گرم) تجاوز نماید خاک را سدیمی می نامند. به‌علت اثر از هم پاشیدگی سدیم، این خاکها دارای شرایط فیزیکی[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]نامناسب می‌باشند. محیط قلیایی زیاد این خاکها سبب حل هوموس خاک و حمل آن به سطح[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]خاک و تیره کردن رنگ آن میشود. به همین دلیل، به این خاکها نام[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]قلیایی[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]سیاه ([/FONT][FONT="]Black alkali[/FONT][FONT="])[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]هم داده شده است (شکل 2)[/FONT][FONT="].[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]جدول (2)-گروه بندی درصد سدیم تبادلی ([/FONT][FONT="]ESP[/FONT][FONT="])[/FONT][FONT="] در خاک و خطر آن بر گیاه[/FONT]
[FONT="]ESP[/FONT][FONT="][/FONT] | [FONT="]خطر سدیم[/FONT][FONT="][/FONT] | [FONT="]ملاحظات[/FONT] |
| [FONT="]<15[/FONT] | [FONT="]بدون خطر تا خطر کم[/FONT] | [FONT="]اثر سدیم تبادلی بر رشد و میزان محصول گیاهان تابع مقاومت گیاه است. در [/FONT][FONT="]ESP<15[/FONT][FONT="] فقط گیاهان بسیار حساس متأثر میشوند و در [/FONT][FONT="]ESP>70[/FONT][FONT="] فقط علفهای بسیار مقاوم میتوتنند رشد کنند.[/FONT] |
| [FONT="]15-30[/FONT] | [FONT="]کمت متوسط[/FONT] | |
| [FONT="]30-50[/FONT] | [FONT="]متوسط تا زیاد[/FONT] | |
| [FONT="]50--70[/FONT] | [FONT="]زیاد تا خیلی زیاد[/FONT] | |
| [FONT="]>70[/FONT] | [FONT="]خیلی زیاد[/FONT] | |
[FONT="] [/FONT] [FONT="] [/FONT] [FONT="] [/FONT]
[FONT="]file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image006.jpg[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image008.jpg[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image010.jpg[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]شکل 2- نمای ظاهری خاکهای قلیائی[/FONT]
[FONT="]مطالعات دانشمندان در نقاط مختلف دنیا ،[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]حاکی از این است که بین شوری و قلیائیت خاک همبستگی خاص وجود دارد. اگر غلظت املاح[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]در خاک کمتر از 4 گرم در لیتر باشد، [/FONT][FONT="]PH [/FONT][FONT="] چنین محلولی معمولا از 8 کمتر است. هرچه[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]میزان املاح افزایش یابد، میزان قلیائیت رو به کاهش می‌گذارد. خاکهای بسیار شور در[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]مناطقی ایجاد میشوند که آب زیرزمینی فوق‌العاده شور بوده ، قلیائیت آن بسیار اندک[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]است و خاکهای قلیایی نیز در مناطقی تشکیل میشوند که مقدار املاح آنها کمتر باشد[/FONT][FONT="].[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]2-5-ساختمان خاکهای شور و قلیا[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="][/FONT] [FONT="]سطح خاکهای مناطق شور و قلیا ، اغلب ساختمان[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]ورقه‌ای دارد که رگبارهای فصلی نیز بر تراکم آن می‌افزاید. در زیر این قشر سطحی ،[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]ساختمان اغلب تکه‌ای ، منشوری و یا ستونی است. وجود املاح[/FONT][FONT="] [/FONT]
[FONT="]سدیم[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]و تا[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]حدی[/FONT][FONT="] [/FONT]
[FONT="]منیزیم[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]،[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]تاثیر عمده‌ای در ساختمان خاک دارد، زیرا املاح ، موجب تجمع ذرات رس شده ، هرچه[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]مقدار املاح بیشتر باشد، خاک دانه‌های حاصل ، ساختمان سخت‌تری پیدا میکند. اگر خصوصیات سیال عبور کننده از خاک باعث آماس و پراکندگی رسها شود تغییر شکل هندسی خلل و فرج را درپی دارد و سبب کاهش ضریب هدایت هیدرولیکی میشود. هرچه میزان سدیم تبادلی بیشتر و غلظت املاح کمتر باشد کاهش ضریب هیدرولیک بیشتر است.[/FONT][FONT="] هرچه درصد رس خاک بیشتر باشد در شرایط سدیمی کاهش هدایت هیدرولیکی بیشتر خواهد بود.[/FONT]
[FONT="] 2-6-تفاوت خاکهای شور و سدیمی[/FONT] [FONT="]در جدول (3) تفاوتهای خاکهای شور و خاکهای سدیمی را از نظر خصوصیات شیمیایی، فیزیکی، تاثیر در رشد گیاه، اصلاح توزیع خاک ، توزیع جفرافیایی خاکها و کیفیت آب زیرزمینی نان می دهد.[/FONT] [FONT="] [/FONT] [FONT="]جدول (3)- خصوصیات متمایز کننده خاکهای شور از سدیمی[/FONT]
| [FONT="]خصوصیات[/FONT] | [FONT="]خاکهای شور[/FONT] | [FONT="]خاکهای سدیمی[/FONT] |
| [FONT="]1-شیمیایی[/FONT] | [FONT="]الف) املاح محلول کلرایدها وسولفاتهای سدیم و منیزیم به وفور یافت می شود.[/FONT] [FONT="]ب) [/FONT][FONT="] pH[/FONT][FONT="] خمیر اشباع شده کمتر 2/8 [/FONT] [FONT="]ج) هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک بیش از 4 دسی زیمنس بر متر[/FONT] [FONT="]د) رابطه بین [/FONT][FONT="]pH[/FONT][FONT="] خمیر اشباع درصد سدیم تبادلی خاک و یا [/FONT][FONT="]SAR[/FONT][FONT="] عصاره اشباعی وجود ندارد.[/FONT] [FONT="]ه) تگر چه سدیم بون غالب می باشد ولی محلول خاک حاوی میزان قابل توجهی از عناصر دو ظرفیت کلسیوم و منیزیم است.[/FONT] [FONT="]ز) ممکن است مقدار قابل توجهی ترکیبات کلسیوم همانند گچ وحجود داشته باشد.[/FONT] [FONT="] [/FONT] | [FONT="]الف) محلول به میزان کم وجود دارد کربنات سدیم در این خاکها وجود دارد.[/FONT] [FONT="]ب) [/FONT][FONT="] pH[/FONT][FONT="] خمیر اشباع خاک بیش از 2/8[/FONT] [FONT="]ج) هدایت الکتریکی عصاره اشباعی خاک کمترا از 4 دسی زیمنس بر متر.[/FONT] [FONT="]د) رابطه بسیار خوبی [/FONT][FONT="]pH[/FONT][FONT="] خمیر اشباع و [/FONT][FONT="]ESP[/FONT][FONT="] یا [/FONT][FONT="]SAR[/FONT][FONT="] عصاره اشباعی وجود دارد.[/FONT] [FONT="]ه) سدیم کاتیون غالب محلول می باشد [/FONT][FONT="]pH[/FONT][FONT="] زیاد این خاکها باعث ترسیب کلسیوم و منیزیم است. درنتیجه غلظت آنها در محلول خاک خیلی کم است.[/FONT] [FONT="]ز)تقریباً هیچ گونه گچی وجود ندارد. [/FONT] |
[FONT="]2-فیزیکی[/FONT]
| [FONT="]الف) کافی بودن غلظت مالاح محلول باعث هماوری ذرات رس شده و در نتیجه ساختمان خاک تقریباً پایدار است.[/FONT] [FONT="]ب) نفوذ پذیری آب در خاکهای تهویه و سایر خصوصیات فیزیکی همانند خاکهای غیر شور است[/FONT] | [FONT="]الف) بالا بودن درصد سدیمی تبادلی و [/FONT][FONT="]pH[/FONT][FONT="] خاک باعث پراکندگی رسها و در نتیجه عدم پیاداری ساختمان خاک می شود.[/FONT] [FONT="]ب )نفوذ پذیری آب در خاک و تهویه نامناسب است و با افزایش درصد سدیم تبادلی [/FONT][FONT="]pH[/FONT][FONT="] تشدید می شود.[/FONT] |
| [FONT="]3-تاثیر در رشد گیاه[/FONT] | [FONT="]درخاکهای شور رشد گیاه به دو طریق تحت تاثیر قرار می گیرد.[/FONT] [FONT="]الف) از طریق فشار اسمزی که با افزایش آن میزان آب قابل استفاده کیاه کاهش می یابد.[/FONT] [FONT="]ب) مسمومیت ویژه یونهای سدیم، کلر، بر و غیره [/FONT] | [FONT="]در خاکهای قلیایی نیز رشد گیاه به دو طریق تحت تاثیر قرار می گیرد.[/FONT] [FONT="]الف) افزایش پراکندگی رسها تخریب خصوصیات فیزیکی خاک در اثر سدیم تبادلی.[/FONT] [FONT="]ب) [/FONT][FONT="] pH[/FONT][FONT="] بالا باعث مسمومیت گیاهان می شود.[/FONT] |
| [FONT="]4-اصلاح و احیای خاکها[/FONT] | [FONT="]نیازمند شستشوی املاح محلول از ناحیه رشد ریشه میباشد و نیاز به اضافه کردن مواد اصلاح مننده وحود ندارد.[/FONT] | [FONT="]باید سدیم تبادلی با کلسیم جایگزین گزدد و نتیجه مواد اصلاح کننده و آبشویی نیاز می باشد.[/FONT] |
| [FONT="]5-پراکندگی جغرافیایی[/FONT] | [FONT="]در مناطق خشک و نیمه خشک[/FONT] | [FONT="]در مناطق نیمه خشک و نیمه مرطوب یافت می شود.[/FONT] |
| [FONT="]6-کیفیت آب زیرزمینی[/FONT] | [FONT="]آب زیر زمینی شور است و امکان شور شدن اراضی وجود دارد[/FONT] | [FONT="]شوری آب زیر زمینی کم تا متوسط است ولی ممکن است حاوی کربنات سدیم باشد، مممن است حاوی کربنات سدیم باشدکه خطر سدیمی شدن اراصی را افزایش می دهد.[/FONT] |
[FONT="] [/FONT]
[FONT="]2-7-طبقه بندی خاکهای شور و سدیمی [/FONT] [FONT="]1-خاک های شور:[/FONT] [FONT="]در این خاکها میزان هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک [/FONT][FONT="](EC[SUB]e[/SUB])[/FONT][FONT="] بیش از چهار دسی زیمنس بر متر در 25 سانتی گراد درصد سدیم تبادلی [/FONT][FONT="](ESP)[/FONT][FONT="] کمتر از 15 درصد و اسیدیته[/FONT][FONT="]pH) [/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]([/FONT][FONT="] خاک معمولاً کمتر از 5/8 می باشد آنیونهای غالب در این خاکها معمولاً کلراید و سولفات در درجه نخست و بی کربنات و کربنات در درجه دوم می باشد.[/FONT]
[FONT="] 2- خاکهای شور و سدیمی:[/FONT] [FONT="]میزان [/FONT][FONT="]ECe[/FONT][FONT="] بیش از 4 دسی زیمنس بر متر، [/FONT][FONT="]ESP[/FONT][FONT="] بیش از 15 درصد و [/FONT][FONT="]pH[/FONT][FONT="] کمتر از 5/8 می باشد.[/FONT]
[FONT="]3- خاکهای سدیمی:[/FONT] [FONT="]میزان [/FONT][FONT="]pH, ESP> 15, ECe< 4ds/m[/FONT][FONT="] معمولاً بین 5/8 تا 10 است. در این خاکها آنیونهای مهم عبارتند از:کلراید، سولفات، بی کربنات و گاهی اوقات کربنات. به علت تر سیب کاتیونهای همانند کلسیم و منیزیم در این خاکها، سدیم کاتیون غالب در عصاره اشباع و فاز تبادلی خاک می باشد.[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]2-8-خاکهای شور ([/FONT][FONT="]Saline[/FONT][FONT="]) [/FONT][FONT="]و قلیا ([/FONT][FONT="]Alkaline[/FONT][FONT="]) [/FONT][FONT="]در جهان و ایران[/FONT] [FONT="]جدول (4) گسترش خاكهاي شور و قلیا را در قاره هاي مختلف نشان مي دهد. زمينهاي شور و قلیا حدود 13% از كل زمينهاي قابل كشت جهان را تشكيل مي دهد. ودر بيش از 100 كشور جهان وجود دارند. خاكهاي شور و قلیا نه تنها در مناطق خشك و نيمه خشك به وفور يافت مي شوند، بلكه در ساير شرايط آب و هوايي، به دليل حمل نمكها توسط سيلابها و رسوبات بادي ،نيز يافت مي شود. [/FONT] [FONT="] [/FONT]
[FONT="]جدول (4)- گسترش خاکهای شور و سدیمی در جهان (اعداد جدول به میلیون هکتار می باشند).[/FONT]
| | [FONT="]مساحت اراضی شور و قلیا[/FONT] |
| [FONT="]آمریکای شمالی[/FONT] | [FONT="]755/15[/FONT] |
| [FONT="]آمریکای مرکزی و مکزیک[/FONT] | [FONT="]965/1[/FONT] |
| [FONT="]آمریکای جنوبی[/FONT] | [FONT="]163/129[/FONT] |
| [FONT="]آفریقا[/FONT] | [FONT="]438/80[/FONT] |
| [FONT="]جنوب آسیای جنوبی[/FONT] | [FONT="]11/85[/FONT] |
| [FONT="]آسیای مرکزی و شمالی[/FONT] | [FONT="]686/211[/FONT] |
| [FONT="]آسیای جنوب شرقی[/FONT] | [FONT="]983/19[/FONT] |
| [FONT="]استرالیا[/FONT] | [FONT="]330/375[/FONT] |
| [FONT="]جمع کل زمینهای شور و سدیمی جهان[/FONT] | [FONT="]430/901[/FONT] |
[FONT="] [/FONT] [FONT="]شکل (3-الف و ب) پراکندگی خاکهای شور و سدیمی در خشکی های زمین را نشان میدهد.[/FONT] [FONT="] [/FONT]
file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image012.jpg[FONT="][/FONT]
[FONT="] [/FONT]
[FONT="]شکل (3-الف)-پراکندگی خاکهای شور در قاره های زمین[/FONT]
file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image014.jpg[FONT="][/FONT]
[FONT="]شکل (3-ب)- پراکندگی خاکهای سدیمی در قاره های زمین[/FONT]
[FONT="]ایران دارای وسعتی معادل 1648195 کیلومتر مربع است که 16 درصد آن را کوههای با ارتفاع بیش از 2000 متر و 3 درصد آن را زمینهایی با ارتفاع بین 1000 تا 2000 متر از سطح دریا تشکیل می دهد. [/FONT] [FONT="]از مهمترین مشکلات کشاورزی در ایران، شوری اراضی است. مشکل شوری به خاطر زیاد بودن تبخیر از سطح خاک، بارندگی کم، پستی و بلندی های زمین ها، آبیاری با آب دارای کیفیت نا مناسب و سنگهای مادری است عوامل فوق باعث به وجود آمدن شوره زارهای زیادی گردیده است. جمعاً 18 میلیون هکتار و یا ده درصد خاکهای ایران را خاکهای شور و قلیا تشکیل می دهد که از این مقدار 7 میلیون هکتار باتلاقهای شور کویر لوت و کویر نمک می باشد. مساحت خاکهای شور و خاکهای متأثر از آن در ایران بیش از 25 میلیون هکتار می باشد. در اکثر خاکهای فلات مرکزی کمتر از خاکی است که فاقد مقادیر زیادی املاح نباشد. [/FONT]
[FONT="]2-8-عوامل شوری خاک[/FONT] [FONT="]علل شوری خاک وجود کلرورها، سولفاتها، کربناته ها و سایر املاح در خاک می باشد. منشاء شوری در خاک را می توان به چند عامل مربوط دانست:[/FONT]
[FONT="]1-منشاء دریایی[/FONT] [FONT="]بالا آمدن آب در اثر جزر و مد و پر شدن برکه های سواحل نزدیک دریاها یکی از عوامل شور شدن اراضی مجاور می باشد بدیهی است محدوده خاکهایی که به این طریق شور می شوند در مقایسه با خاکهایی که از طرق دیگر شور می شوند کمتر است.[/FONT]
[FONT="]2-منشاء زمین شناسی[/FONT] [FONT="]معمولاً نهشته های دریایی متعلق به دوران سوم، الیگوسن_ میوسن از املاح شور و آهک و گچ غنی هستند. نهشته های فوق پس از عقب نشینی اقیانوسها، دریاها و در اثر عوامل تکتونیک و حرکات پوسته خارجی زمین، به صورت کوهها مخصوصاً به صورت تپه ماهورها منظره مناطق خشک را تحت الشعاع خود قرار داده اند. تپه های گنبدی شکل فوق العاده فرسایش پذیر هستند. در اثر فرسایش، شیارها و کانالهای کوچک و برزگی به صورت موازی با شیب در سطح تپه ها ایجاد گردد. مواد و ترکیبات تپه ها توسط سیل و طوفان بحرکت در آمده و تمام اراضی تحت نفوذ خود را که ممکن است کیلومترها دورتر از آن باشد به خاکهای شور و گچی و نمکی تبدیل نماید.[/FONT]
[FONT="]3- منشاء آتشفشانی[/FONT] [FONT="]گازهای کلرور و مخصوصاً گوگرد همراه با گدازه های آتشفشانی هنگامی که آتشفشانها فعالیت دارند در شوری خاک نقش مهمی ایفا می کنند.[/FONT]
[FONT="]4-منشاء فرسایش بادی[/FONT] [FONT="]بادهای کم و بیش سریع که بروی برکه ها و دریاهای کم عمق عبور می نمایند قطرات و ذرات نمک را با خود حمل نموده و پس از طی مسافتی این ذرات را روی خاکهای غیر شور ریخته و خاکها را شور می نمایند. موٌاد معلٌق در هوا، حاصله از دریا، می تواند هر سال در سواحل دریا 100 تا 200 کیلوگرم و در مناطق دور از دسترس 10 تا 20 کیلو گرم نمک درهکتار به خاک اضافه کند.[/FONT]
[FONT="]5-منشاء انسانی (آبیاری)[/FONT] [FONT="]فعالیت بشر از قبیل آبیاری و استفاده از آبهای کاملاً شور یا مواد زاید صنعتی نیز باعث افزایش نمک در خاک می شود. خاکهای مبتلا به نمک در مناطق خشک و نیمه خشک، یعنی در مناطقی که میزان بارش در آنها برای نیازهای تبخیری و تعرقی گیاهان کافی نیست، وجود دارند. در نتیجه نمک از خاک آبشویی نمی شود و در مقادیر مضری برای گیاهان در خاکها تجمع می یابد. اما، در هر حال مسائل مربوط به نمک محدود به مناطق خشک و نیمه خشک نیست؛ بلکه این مشکل می تواند در مناطق نیمه مرطوب نیز تحت شرایط مخصوص به خود توسعه یابد. توسعه صنعت باعث افزایش ازت و گوگرد در جو می شود و افزایش ازت و گوگرد در جو، باعث تولید بارانهای اسیدی شده، در نتیجه شدٌت هوادیدگی سنگهای مادری را افزایش می دهد. [/FONT]
[FONT="]3-[/FONT][FONT="]تشخیص مسائل و [/FONT][FONT="]اندازهگیری شوری و[/FONT][FONT="] قلیائیت[/FONT] [FONT="]از وضعیت ظاهری گیاهان می توان پی به وجود شوری خاک برد. اما پس از صدمه گیاه این روش کاربرد دارد. مسائل شوری موجود یا بالقوه معمولاً با استفاده از تجزیه آب آبیاری یا زه آب و تجزیه عصاره های به دست آمده از خمیر یا گلهای خاک اشباع شده خاک تشخیص داده می شود پارامترهای اصلی مورد نظر در مسائل شوری عبارتند از هدایت الکتریکی [/FONT][FONT="](EC)[/FONT][FONT="] و نسبت جذب سدیم ([/FONT][FONT="]SAR[/FONT][FONT="]). بعلاوه تجزیه برای بور در مناطقی که این عنصر دیده شده یا گمان می رود مسئله ساز باشد باید انجام شود. برای درختان میوه، تجزیه سدیم، کلر در هر زمانی پتانسیل خطر این عناصر وجود داشته باشد باید در نظر گرفت.[/FONT]
[FONT="]3-1-شرایط شوری[/FONT] [FONT="]اصطلاح[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]شوری[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]به[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]وجود[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]محلول[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]های[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]اصلی[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]غیرآلی[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]خصوصاً[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]یون[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]های[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]سدیم، کلسیم،[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]منیزیم[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]،[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]کلر،[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]سولفات[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]و[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]بیکربنات[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="] در خاک[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]یا[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]از[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]نظر[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]عملی[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]در[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]نمونه[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]های[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]عصاره[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]خاک[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]اتلاق[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]می[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]شود[/FONT][FONT="] . [/FONT][FONT="]مقدار[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]شوری[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]با عبارت غلظت کل نمک های محلول ([/FONT][FONT="]TDS[/FONT][FONT="]) و [/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]یا[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]به[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]صورت[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]عملی[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]تر[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]با[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]عبارت[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]هدایت الکتریکی[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]محلول تعریف[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]می[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]گردد[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]که[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]هر[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]دو[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]اصطلاح[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]بسیار[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]به[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]هم[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]وابسته[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]هستند.[/FONT] [FONT="]اولین روش تعیین میزان املاح محلول، استفاده از تبخیر حجم معین آب و یا عصارۀ خاک و اندازه گیری وزن مواد باقیمانده است به مقدار مواد باقیمانده ([/FONT][FONT="]Total Dissolved Soilds, TDS[/FONT][FONT="]) گفته می شود و بر حسب میلی گرم در لیتر ([/FONT][FONT="]mg/l=ppm[/FONT][FONT="]) یا گرم در لیتر ([/FONT][FONT="]g/l[/FONT][FONT="]) بیان می گردد. اما ملاک متداول تشخیص شرایط شوری، معمولاً هدایت الکتریکی[/FONT][FONT="](EC)[/FONT][FONT="] عصاره های اشباع تهیه شده از خمیر یا گلهای اشباع شده خاک است. قابلٌیت هدایت الکتریکی محلول، متناسب با غلظت یونها در محلول می باشد. یکی از واحدهای متداول هدایت الکتریکی در مسایل شوری خاک [/FONT][FONT="]mmhos[/FONT][FONT="] می باشد که برابر با یک هزارم [/FONT][FONT="]mhos[/FONT][FONT="] است. در سیستم بین المللی واحدها از واحد زیمنس [/FONT][FONT="](S)[/FONT][FONT="] استفاده می شود. اندازه گیری هدایت الکتریکی توسط دو الکترود صورت می گیرد. این دو الکترود موجود در محفظه یا سلول قرار دارند. با استفاده از جریان الکتریسیته ای که بین الکترودها برقرار می کنند، مقاومت محلول موجود بین دو الکترود اندازه گیری می شود. در پتانسیل الکتریکی ثابت، شدٌت جریان با مقاومت محلول رابطه عکس دارد و می تواند آن را به وسیله یک پل مقاومت اندازه گیری کرد. هدایت عکس مقاومت می باشد. نتایج حاصله را معمولاً در ثابت محفظه یا سلول ضرب نموده، نتایج را به صورت [/FONT][FONT="]EC[/FONT][FONT="] یا (هدایت الکتریکی در واحد حجم از محلول) بر حسب زیمنس بر متر، گزارش می دهند. به عنوان مثال اگر مقاومت محلول 2000 اهم ([/FONT][FONT="]ohms[/FONT][FONT="]) باشد، هدایت الکتریکی آن 2000/1 (عکس اهم س[/FONT][FONT="]mhos[/FONT][FONT="]) یا 0005/0 موس است. مقدار زیمنس در خاکشناسی بسیار بزرگ است و در نتیجه از واحد میلی زیمنس بر سانتی متر [/FONT][FONT="]mS/cm[/FONT][FONT="] استفاده می کنند[/FONT][FONT="].[/FONT][FONT="] اما به علٌت اینکه واحد طول سیستم بین المللی متر است. واحد توصیه شده برای [/FONT][FONT="]EC[/FONT][FONT="] دس زیمنس بر متر [/FONT][FONT="](dS m[SUP]-1[/SUP])[/FONT][FONT="] می باشد.[/FONT] [FONT="]رابطه واحد های مختلف بیان کننده شوری به صورت زیر است:[/FONT] [FONT="]dSm[SUP]-1[/SUP] = mS cm[SUP]-1 [/SUP]= mmhos cm[SUP]-1[/SUP][/FONT]
[FONT="]همانطور که ذکر گردید یکی از این روشها، عصاره اشباع می باشد که از نسبتهای متفاوت خاک و آب می توان برای به دست آودن عصارۀ نمونۀ خاک استفاده کرد. میزان آب در خاک در حال اشباع[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="](درصد اشباع) تابع بافت خاک، سطح ویژه، رس و ظرفیت تبادل کاتیونی خاکها باشد. به همین دلیل از روش مکش برای به دست آوردن عصاره اشباع بطور گسترده ای استفاده می شود. برای این منطور، ابتدا گل اشباع تهیه و حداقل یک شب به حال خود رها می کنند و سپس با کمک پمپ تخلیه عصاره اشباع تهیه می گردد.[/FONT] [FONT="] [/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]عصارۀ اشباع برای اندازه [/FONT][FONT="]EC[/FONT][FONT="] ([/FONT][FONT="]ECe[/FONT][FONT="]) و سایر عناصر محلول استفاده می شود اگر جه بدست آوردن عصارۀ خاک، با استفاده از نسبتهای خاک به آب 1:1 و 1:2 و غیره ساده تر است، ولی ارتباط آنها با شرایط مزرعه کمتر از رطوبت اشباع می باشد. میزان [/FONT][FONT="]EC[/FONT][FONT="] خاک تابع دمای محلول می باشد. و با افزایش هر درجه سلسیوس (در دماهای بین 15 تا 35 درجه) یه میزان 2% افزایش می یابد. چون [/FONT][FONT="]EC[/FONT][FONT="] را در دمای 25 درجه سانتی گراد گزارش می دهند [/FONT][FONT="](EC[SUB]25[/SUB])[/FONT][FONT="]، در نتیجه تصحیح تقریبی دما صورت می گیرد که در زیر آمده است:[/FONT] [FONT="]EC[SUB]25[/SUB]=F[SUB]t[/SUB][/FONT][FONT="]×[/FONT][FONT="]EC[SUB]t[/SUB][/FONT]
[FONT="]EC[SUB]t[/SUB][/FONT][SUB][FONT="] [/FONT][/SUB][FONT="]عبارت است از قابلیتهای هدایت الکتریکی محلول در درجه حرارت [/FONT][FONT="]t[/FONT][FONT="] و [/FONT][FONT="]Ft[/FONT][FONT="] ضریب تصحیح اثر دما است که از جداول مربوطه به دست میآید. [/FONT] [FONT="] تقسیم سنتی خاکهای شور و غیر شور در هدایت الکتریکی گل اشباع شده برابر [/FONT][FONT="]4 dS/m[/FONT][FONT="] تعیین شده است. ولی، در سالهای اخیر پیشنهاد شده است که این حد به 2 کاهش یابد زیرا تعداد بسیاری از درختان میوه، سبزیها و گیاهان زینتی هستند که در شرایط شوری با [/FONT][FONT="]EC[/FONT][FONT="] گل اشباع شده بین 2 تا 4 [/FONT][FONT="]dS/m[/FONT][FONT="] خسارت می بینند. بین هدایت الکتریکی محلول و غلضل کل نمکهای محللو رابطه تجربی و تقریبی زبر وجود دارد:[/FONT] [FONT="]file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image016.gif[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]3-2-شرایط سدیمی[/FONT] [FONT="]علاوه بر تشخیص شوری که بر پایه اندازه گیری های [/FONT][FONT="]EC[/FONT][FONT="] انجام می شود، [/FONT][FONT="]SAR[/FONT][FONT="] آب آبیاری یا [/FONT][FONT="]SAR[/FONT][FONT="] محلول خاک، یا درصد سدیم قابل تبادل ([/FONT][FONT="]ESP[/FONT][FONT="]) خود خاک در پیش بینی وجود شرایط سدیمی خاک به کار می روند. ملاک برای تشخیص شرایط سدیمی و غیر سدیمی عبارت است از [/FONT][FONT="]ESP[/FONT][FONT="] مساوی 15 یا بیش از 15 درصد [/FONT][FONT="]CEC[/FONT][FONT="] خاک. از روی مقدار اسیدیته ([/FONT][FONT="]pH[/FONT][FONT="]) گل اشباع خاک میتوان پی به وجود شرایط قلیائی (سدیمی) برد. اگر [/FONT][FONT="]PH[/FONT][FONT="] در گل اشباع از 5/8 تجاوز نماید خاک سدیمی است. اندازه گیری [/FONT][FONT="]ESP[/FONT][FONT="] از دو راه امکان پذیر است یگی ازطریق رابطه زیر و دیگری از راه فرمول تجربی آزمایشگاه شور آمریکا.[/FONT] [FONT="]ESP=file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image018.gif[/FONT]
[FONT="]در حالتی که مقدار سدیم محلول و تبادلی خاک بسیار بالا و یا اندازه گیری [/FONT][FONT="]CEC[/FONT][FONT="] خاک دشوار باشد درصد سدیم تبادلی خاک از رابطه تجربی زیر قابل محاسبه خواهد بود:[/FONT] [FONT="]ESP=file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image020.gif[/FONT]
[FONT="]که در آن [/FONT][FONT="]SAR[/FONT][FONT="] از رابطه زیر محاسبه می گردد:[/FONT] [FONT="]SAR=file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image022.gif[/FONT]
[FONT="]در ارتباط با مفهوم نسبت جذب سدیم [/FONT][FONT="](SAR) [/FONT][FONT="] ذکر این نکته ضروری است که جهت ارزیابی کیفیت آب آبیاری و یا استفاده از آن برای برآورد [/FONT][FONT="]ESP[/FONT][FONT="] خاک، این شاخص می بایست تصحیح و تعدیل گردد.[/FONT]
[FONT="]3-3-دیگر مسائل شوری (بور، کلر و سدیم) [/FONT] [FONT="]برای محصولات زراعی حساس، اگر سطوح بور قابل حل از 1 تا 2 میلی گرم در لیتر یا سطوح سدیم و کلرید از 20 تا 40 میلی گرم در لیتر تجاوز کند چنین عنصرهایی را باید بالقوه خطرناک تلقی کرد. هرگاه مقادیر این گونه عنصرها در آبهای آبیاری در این محدوده قرار گیرد، برای تعیین اینکه آیا خطرهای بالقوه ای وجود دارد یا نه، عملیات مدیریت و انتخاب گونه های گیاهی را باید با دقت زیر نظر گرفت. در صورتی که خطر بالقوه ای وجود داشته باشد، برای حصول اطمینان از مؤثر بودن عملیات مدیریت آب و خاک، باید دقیقاً ترکیبات محلول خاک و زه آب را پایش کرد.[/FONT]
[FONT="]3-6-تجزیه شیمیایی مورد نیاز در مسائل شوری[/FONT] [FONT="]درخاکهای شور و سدیمی یونهای محلول کلسیم، منیزیم، پتاسیم، کلر، سولفات، بیکربنات وکربنات لازم است انندازهگیری شود. همچنین سدیم تبالی، [/FONT][FONT="]ECe[/FONT][FONT="]، [/FONT][FONT="]pH[/FONT][FONT="] و درصد رطوبت اشباع خاک، [/FONT][FONT="]pH[/FONT][FONT="] و [/FONT][FONT="]EC[/FONT][FONT="] آب آبیاری را نیز بایستی اندازه گرفت. از روی این اندازهگیریها میتوان نسبت جذب سطحی سدیم ([/FONT][FONT="]SAR[/FONT][FONT="])[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]و درصد سدیم تبادلی ([/FONT][FONT="]ESP[/FONT][FONT="]) را محاسبه نمود. نمنونه های خاک ر بیستی در هوا خشک کرد و الک 2 میلی متری عبور داد.اگرچه برای اندازهگیری های شیمیایی میتوان از نسبت آب به خاک 1:1، 1:2 و 1:5 استفاده کرد ولی به طور کلی عصاره اشباع ترجیح داده میشود.زیرا با افزایش درجه رقت، انحلال مینرال متفاوت شده و نسبت یونی نمونه خاک از شرایط واقعی محلول خاک فاصله بیشتری میگیرد. [/FONT]
[FONT="]3-5-وسایل و روشهای اندازهگیری شوری[/FONT] [FONT="]3-5-1- روش استفاده از عصاره اشباع و [/FONT][FONT="]EC[/FONT][FONT="] متر در آزمایشگاه[/FONT] [FONT="]این روش متداول در بسیاری از آزمایشگاه ها است. در این روش پس از اشباع کردن خاک با آب مقطر، خمیر حاصل را به مدت 72 ساعت نگه می دارند تا از پر شدن تمام منفافذ ریز و انحلال املاح اطمینان حاصل شود. سپس خمیر زا تحت مکش قرار می دهند و هدایت الکتریکی عصاره استخراجی را اندازه میگیرند.[/FONT] [FONT="]3-5-2-استفاده از دستگاه های که شوری را در محل اندازه می گیرند نظیر [/FONT][FONT="]EM[/FONT][FONT="] و [/FONT][FONT="]TDR[/FONT][FONT="][/FONT] [FONT="]در این روش مقاومت الکتریکی خاک در محل و شرایط مزرعه و صحرا اندازه گیری می شود. حسن این روش ان است که حجم بزرگی از خاک در اندازه گیری دخالت دارد. در این شیوه بایستی تماس مناسبی با خاک بر قرار شود لذا برای خاک های خشک و سنگلاخی انتظار ارزیابی دقیق دور از انتظار است. [/FONT] [FONT="]در روش الکترومغناطیسی ([/FONT][FONT="]Electro-magnetic Method, EM[/FONT][FONT="]) یک دستگاه جریان الکتریسیته تولید می کند. جریان الکتریسیته میدان مغناطیسی تولید کرده که این میدان خود میدان مغناطیسی ثانویه را ایجاد می کند. یک وسیله دریافت کننده شدت میدان مغناطیسی اولیه و ثانویه را اندازه می گیرد. به طور کلی شدت میدان مغناطیسی ثانویه کمتر از اولیه است و این به هدایت الکتریکی محیط بستگی دارد. با روش [/FONT][FONT="]EM[/FONT][FONT="] بدون نیاز به حفر خاک و تعبیه حسگر در عمق خاک، می توان [/FONT][FONT="]EC[/FONT][FONT="] خاک را تا عمق 2 متر و عرض 75/0 متر تعیین کرد.[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="] دستگاه های ساخته شده بر اساس روش [/FONT][FONT="]EM[/FONT][FONT="] مدل های مختلفی دارند که [/FONT][FONT="]EM38[/FONT][FONT="] معروف بوده و دارای طولی معادل یک متر و وزنی معادل 5/2 کیلوگرم است (شکل های 4 و 5). از داده های این روش در کنار داداه های موقعیت یاب جغرافیایی ([/FONT][FONT="]GPS[/FONT][FONT="]) می توان برای تعیین نقشه شوری خاک استفاده نمود.[/FONT]
[FONT="]file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image024.gif[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]شکل(4)-هدایت سنج الکترومغناطیس [/FONT][FONT="]EM38[/FONT][FONT="] در وضعیت افقی ([/FONT][FONT="]A[/FONT][FONT="]) و عمودی ([/FONT][FONT="]B[/FONT][FONT="])[/FONT]
[FONT="]file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image026.gif[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]شکل (5)-استفاده از [/FONT][FONT="]EM38[/FONT][FONT="] در مزرعه[/FONT]
[FONT="]file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image028.gif[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]شکل (6)-حسگر 4 الکترودی[/FONT]
[FONT="]دستگاه [/FONT][FONT="]TDR[/FONT][FONT="] اصولا برای اندازه گیری رطوبت خاک استفاده می شود اما با اطلاعات ثبت شده به وسیله آن (ثابت دی الکتریک خاک) می توان برای محاسبه هدایت الکتریکی ([/FONT][FONT="]EC[/FONT][FONT="]) خاک استفاده کرد.[/FONT] [FONT="]روش ها و حسگرهای دیگری نیز برای اندازه گیری شوری خاک ساخته شده است. مانند دستگاه هایی برای اندازه گیری مقاومت الکتریکی خاک در محل، روش حسگرهای 4 الکترودی(شکل 6) ساکن و متحرک، روش [/FONT][FONT="]EM[/FONT][FONT="] با استفاده از هواپیما و روش عکس های هوایی. حسن تمام این روشها اندازه گیری شوری در شرایط حاک بر محل و دخالت حجم بزرگی از خاک در اندازه گیری است.[/FONT]
[FONT="]4-اصلاح خاکهای شور وسدیمی[/FONT] [FONT="] اصلاح خاك دو فرايند عمده را در بر مي گيرد: يكي خارج ساختن نمكهاي محلول و ديگري كاهش درصد سديم قابل تبادل. تنها راه حل ممكن براي خارج ساختن نمكهاي محلول شتشوي خاك است كه عمل نسبتاً سادهاي است. ولي كاهش درصد سديم قابل تبادل تا اندازه اي مشكل است زيرا يونهاي سدیم جذب ذرات خاک میباشد و قبل از خارج شدن از خاک باید از طریق فرایندهای شیمیایی بوسیله یونهای دو ظرفیتی موجود در محلول خاک جایگزین و سپس شسته و از منطقه ریشه ها خارج گردند. بنابراین اصلاح خاکهای سدیمی ترکیبی از فرایندهای شیمیایی و شستشوی خاک و می باشد. در هر صورت برای اصلاح خاک لازم است آب آبشویی از نیمرخ خاک خارج شود. برای این مهم گاهی لازم است سیستم زهکشی احداث گردد یا اقداماتی برای تسهیل عبور جریان آب ار نیمرخ خاک صورت پذیرد.[/FONT]
[FONT="]4-1-خاکهای شور[/FONT] [FONT="] اصلاح خاکهای شور معمولاً به وسیله غرقاب کردن زمین انجام می گیرد. عمق خاکی که به این طریق اصلاح می شود حدوداً برابر عمق آبی است که در خاک نفوذ و از آن عبور می کند. با جابجا شدن مقدار آبی معدل یک برابر حجم فضای خالی خاک شوری به نصف تقلیل می یابد و اگر مقدار آب جابجا شده معادل 5/1 تا 2 برابر حجم فضاهای خالی خاک باشد شوری به اندازه 80% کاهش می یابد. چون حجم نسبی فضاهای خالی خاک حدوداً 50% است (یعنی 50 درصد حجم خاک فضای خالی آن است) لذا جابجا شدن مقدار آبی معادل دو برابر حجم فضای خالی خاک برابر ارتفاع آبی است که به اندازه عمق خاک می باشد. مثلاً اگر بخواهیم خاکی به عمق 5/0 متر را شستشو دهیم، به طوری که حجم آب جابجا شده در داخل خاک به اندازه دو برابر حجم فضای خاک باشد، به ارتفاع آبی معادل 5/0 متر نیاز خواهد بود. [/FONT] [FONT="] مثلا برای آبشویی نصف املاح خاک به عمق 10 سانتی متر ارتفاع آبی معادل 5 سانتی متر حاوی املاح کم کافی است و اگر لازم باشد که 80 درصد املاح در خاک شسته شود باید ارتفاع آّب معادل 10 سانتی متر (برابر با عمق خاک) و در شرایطی که 90 درصد املاح شسته شود ارتفاع آب معادل 20 سانتی متر (دو برابر عمق خاک) باشد. طبق آزمایشاتی که در جنوب ایالت کالیفرنیا بر روی خاکهای خیلی شور انجام شد، فرمول تجربی زیر را برای تعیین عمق آب لازم جهت آبشویی ارایه گردید:[/FONT] [FONT="]D[SUB]iw[/SUB] = [/FONT][FONT="]][/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="]file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image030.gif[/FONT][FONT="][[/FONT][FONT="] D[SUB]s[/SUB][/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]D[SUB]iw[/SUB][/FONT][FONT="] ارتفاع آب جهت شستشوی املاح محلول، [/FONT][FONT="]D[SUB]s[/SUB][/FONT][SUB][FONT="] [/FONT][/SUB][FONT="]عمق خاک، [/FONT][FONT="]ECe[SUB]i[/SUB][/FONT][FONT="] متوسط هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک قبل از آبشویی و [/FONT][FONT="]ECe[SUB]f[/SUB][/FONT][FONT="] متوسط هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک بعد از آبشویی (که در حقیقت همان [/FONT][FONT="]ECe [/FONT][FONT="] قابل تحمل گیاه است) میباشد.[/FONT] [FONT="]در شستشوی خاک به طریق آبیاری بارانی یا متناوب ( غیر غرقابی) مقدار کمتری آب مورد نیاز می باشد. علاوه بر این راندمان شستشو در این طریق بیش از زمانی است که به طریقه غرقابی صورت گیرد. به عبارت دیگر با یک مقدار معینی آب، اگر بخواهیم خاک بیشتر شستشو شود بهتر است این آب به طریقه بارانی یا متناوب داده شود تا یکباره و به صورت غرقابی. دلیل این امر آن است که در حرکت غرقابی حرکت آب به صورت اشباع و در حالت بارانی آبیاری متناوب حرکت آب بصورت نیمه اشباع انجام می شود. در حالت اشباع آب عمدتاً از فضا های بزرگ و با سرعت زیادتر عبور می کند. در حالیکه شسته شدن نمک (جابجایی نمک به وسیله آب) از فضاها کوچک بیشتر صورت می گیرد، تا از فضاهای بزرگ، لذا راندمان شستشوی خاک به طریق غرقابی کمتر است.[/FONT]
[FONT="]4-2-خاکهای سدیمی[/FONT] [FONT="] [/FONT][FONT="]اصلاح خاکهای سدیمی مستلزم آن است که سدیم تبادلی به وسیله کلیسم جایگزین گردد. برای دادن کلسیم به خاک می توان از نمکهای محلول این عنصر استفاده کرده و یا در خاکهای آهکی با افزایش اسید یا مواد تولید کننده اسید، کلسیم را وارد محلول خاک نمود. معمولی ترین ماده اصلاح کننده خاک گچ یا [/FONT][FONT="]CaSO[SUB]4[/SUB], 2H[SUB]2[/SUB]O[/FONT][FONT="] است که به خاک یا آب آبیاری اضافه می شود. اگر کلرید کلسیم یا[/FONT][FONT="]CaCl[SUB]2[/SUB],6H[SUB]2[/SUB]O [/FONT][FONT="] نیز در اختیار باشد به دلیل حلالیت بیشتر کارای بهتری نسبت به گچ دارد، اما قیمت آن بیش از گچ است. می توان اسید سولفوریک، یا سولفات آهن و آلومینیم یا گوگرد نیز به خاک اضافه نمود که باعث انحلال آهک میشود. خاکهای آهکی را به وسیله کشت غرقابی برنج هم می توان اصلاح کرد. زیرا فعالیتهای ریشه و میکروبیولوژیکی خاک موجب افزایش [/FONT][FONT="]CO[SUB]2[/SUB][/FONT][FONT="] می شود که به نوبه خود باعث انحلال آهک می گردد. [/FONT][FONT="][/FONT] [FONT="] تعیین مقدار ماده اصلاح کننده برای خاکهای سدیمی بستگی به ظرفیت تبادل کاتیونی [/FONT][FONT="](CEC)[/FONT][FONT="] خاک، تغییر مورد نظر در [/FONT][FONT="]ESP[/FONT][FONT="] وزن مخصوص ظاهری خاک و عمق خاک دارد. اگر [/FONT][FONT="]CEC[/FONT][FONT="] بر حسب مول در کیلو گرم خاک [/FONT][FONT="](mol/kg)[/FONT][FONT="] توصیف گردد مقدار کلسیم مورد نیاز (بر حسب مول در کیلو گرم) برابر خواهد بود با حاصلضرب [/FONT][FONT="]CEC[/FONT][FONT="] در تغییر [/FONT][FONT="]ESP[/FONT][FONT="] بخش بر 100 یعنی:[/FONT] [FONT="]Ca (mol/kg) = file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image032.gif[/FONT]
[FONT="] [/FONT][FONT="]در واقع این معادله مقدار یونهایی که لازم است به خاک اضافه شود تا [/FONT][FONT="]ESP[/FONT][FONT="] آن را به اندازه [/FONT][FONT="]([/FONT][FONT="]Δ[/FONT][FONT="]ESP)[/FONT][FONT="] تقلیل دهد به دست می دهد و همان طور که گفته شد این یونها با افزودن گچ یا کلرور کلسیم به خاک اضافه می شود. با توجه به قابلیت انحلال گچ [/FONT][FONT="]CaSO[SUB]4[/SUB], 2H[SUB]2[/SUB]O[/FONT][FONT="] و کلرور و کلسیم [/FONT][FONT="](CaCl[SUB]2[/SUB] , 6H[SUB]2[/SUB]O)[/FONT][FONT="] که به ترتیب در حالت اشباع حدود 30 و 180 میلی اکی والان در هر لیتر آب خالص است. [/FONT]
[FONT="]4-3-خاکهای شور و سدیمی[/FONT] [FONT="]در این خاکها ابتدا عمل جایگزینی سدیم تبادلی با کلسیم انجام شده و سپس آبشویی سدیم وارد شده به محلول خاک و سایر املاح صورت میپذیرد.[/FONT]
[FONT="]4-4- اصلاح خاک بدون اضافه کردن مواد اصلاح کننده[/FONT] [FONT="]الف-خاکهای آهکی[/FONT] [FONT="]حلالیت کربنات کلسیم در آب بستگی به ترکیب یونی محلول، ترکیب یونی فاز تبادلی، توانایی رسها در جذب کاتیونها و فشار جزیی [/FONT][FONT="]CO[SUB]2[/SUB] [/FONT][FONT="] دارد. کربنات کلسیم خاک ممکن است حل شود و در نتیجه کلسیم به دست آمده می تواند باعث اصلاح خاکهای سدیمی شود. اسیدی کردن این خاکها کاربرد اسید سولفوریک و یا کودهای فسفره) میتواند سبب ورود کلسیم به محلول خاک گردد.[/FONT] [FONT="]ب- استفاده از شخم عمیق[/FONT] [FONT="]شخم عمیق می تواند باعث شکستن لایه غیر قابل نفوذ گردد و در نتیجه نفوذ پذیری آب در خاک افزایش یابد. این روش به خصوص در خاکهای سدیمی که دارای مقادیر قابل توجهی گچ و کربنات کلسیم در لابه های زیرین می باشند، مناسب است. عمق مناسب شخم ممکن است 5/0 تا 1 متر بسته به عمق لایه غنی از سدیم یا کلسیم باشد.[/FONT] [FONT="]ج-اثر کشت گیاه در اصلاح خاکهای سدیمی[/FONT] [FONT="]انتخاب گیاه مناسب جهت کشت در خاکهای سدیمی دارای اهمیت فراوان است باید گیاهان مقاوم به درصد سدیم تبادلی بالا برای اصلاح خاکهای سدیمی انتخاب گردد. جدول (3) گیاهان مناسب برای کشت در دوران اصلاح خاکهای شور و سدیمی را نشان میدهد.[/FONT] [FONT="]د-افزودن مواد آلی[/FONT] [FONT="]مواد آلی باعث بهبود ساختمان خاک (مخصوصا خاکهای سدیمی)میشود. مواد آلی با کاهش [/FONT][FONT="]pH[/FONT][FONT="] و آزاد سازی کاتیون های محلول مانند کلسیم و منیزیم از طریق افزایش دی اکسید کربن سبب کاهش [/FONT][FONT="]ESP[/FONT][FONT="] خاک میشود.[/FONT] [FONT="] [/FONT]
[FONT="]جدول (3) تعدادی از گیاهان مناسب برای کشت در دوران اصلاح خاکهای شور و سدیمی[/FONT]
[FONT="]نام فارسی گیاه[/FONT] | [FONT="]نام علمی[/FONT] |
[FONT="]چغندر قند[/FONT] | [FONT="] Beta vulgaris L.[/FONT] |
| | [FONT="]Hordeum vulgar L.[/FONT] |
[FONT="]ذرت خوشه ای[/FONT] | [FONT="]Sorghum saccharatum, Sorghum sudanese[/FONT][FONT="][/FONT] |
| | [FONT="]Panicum italicum L., Panicum imiliacem L. [/FONT][FONT="][/FONT] |
[FONT="]یولاف[/FONT] | [FONT="]Avenat sativa[/FONT][FONT="][/FONT] |
[FONT="]یونجه[/FONT] | [FONT="]Medicago sativa, Medicago falcata[/FONT][FONT="][/FONT] |
| | [FONT="]Trifolium resupiatim[/FONT][FONT="][/FONT] |
[FONT="]در خصوص شستشویی املاح خاک چند نکته دیگر را نیز بایستی مد نظر داشت:[/FONT] [FONT="]1-گاهی اوقات املاح به مقدار زیاد در سطح خاک تجمع مییابند. در این صورت بهتر است املاح سطحی را شستشویی سطحی داد و یا به طریق مکانیکی جکعآوری نمود.[/FONT] [FONT="]2- اگر شستشو با روش غرقاب دائم صورت گرفته باشد ساختمان خاک از بین رفته است. پس از پایان آبشویی بایستی اراضی خشک شود وعملایت توسعه ساختمان خاک از طریق افزودن مواد آلی و یا کشت گیاهان انجام شود. [/FONT] [FONT="]3- آبشویی در شرایط تبخیر کم (زمستان) موثرتر است.[/FONT]
[FONT="]4-4-روشهای آبیاری در ارتباط با آبشویی خاک[/FONT] [FONT="]به طور کلی، پخش آب در سطح مزرعه در روشهای مختلف آبیاری به سه دسته تقسیم می شود.[/FONT] [FONT="]1- آب در تمام سطح زمین پخش می شود(آبیاری بارانی و کرتی ونواری).[/FONT] [FONT="]2- آب روی یک خط پخش می شود(آبیاری جویچه ای و آبیاری به وسیله لوله های سوراخدار)[/FONT] [FONT="]3-آب در یک نقطه پخش می شود(آبیاری قطره ای)[/FONT] [FONT="]در طریقه اول که آّب تمام سطح زمین را مپوشاند اگر پخش آب یکنواخت باشد و شتشوی کافی انجام گیرد شوری خاک نیز به طور یکنواخت از سطح زمین تا عمق خاک افزایش می یابد ولی اگر آبیاری دیر به دیر صورت گیرد[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="] و ميزان تبخير از سطح زمين زياد باشد در اين صورت شوري خاك در لايه سطحي، در فواصل بين دو آبياري، به تدريج افزايش مي يابد.[/FONT] [FONT="] آبياري كرتي زماني از نظر كنترل شوري موفقيت آميز است كه آب به طور يكنواخت در سطح مزرعه پخش شود براي اين منظور لازم است زمين به خوبي تسطيح گردد اگر زمين پست و بلند باشد، برخي نقاط به اندازه كافي آب دريافت نكرده، نمك آن شسته نخواهد شد. در اين صورت براي رفع مشكل بايد مقدار بيشتري آب به زمين داده شود.چنانچه نفوذپذيري خاك كم باشد شسته شدن نمك با اشكال مواجه مي شود و بهتر است در اين گونه اراضي گياهان مقاوم به شوري كشت شود. آبیاری بارانی در شستشوی املاح خاک مؤثرتر عمل میکند. چون جریان آب نفوذ یافته در خاک در حالت نزدیک به اشباع رخ داداه و آب از منافذ متوسط و ریز خاک عبور کرده و املاح را منتقل میکند.[/FONT] [FONT="] در طريقه دوم يعني آبياري جويچهای و آبياري به وسيله لوله هاي سوراخدار توزيع نمك در دو جهت افقي و و عمودي صورت مي گيرد به طور كلي در اين نوع از آبياريها، كه براي گياهان رديفي بكار مي رود تجمع نمك در جبهه رطوبت خاك بوده لذا در بين رديفها (روي پشته ها) مقدار نمك زيادتر از جاهاي ديگر جمع مي شود. در آبياري جويچهای خاكي كه زير شيار يا خط آبياري قرار گرفته است بيشتر جاهاي ديگر شسته مي شود و ميزان شسته شدن آن متناسب با مقدار آبياري و وفاصله بين دو آبياري است.[/FONT] [FONT="]در آبياري قطره اي حركت نمك به صورت شعاعي در تمام جهات صورت مي گيرد در خاكهاي شني حركت نمك بسته به كمي يا زيادي آب دايره اي بيضي شكل(محور بزرگ عمودي) است ولي در خاكهاي رسي حركت نمك بسته به كمي يا زيادي آب دايره اي يا بيضي شكل(محور بزرگ افقی) است. در خاكهاي رسي حركت نمك در جهت افقي بيشتر است و تجمع نمك در عمق زياد نخواهد بود (بر عکس خاکهای شنی). شکل (6) وضعیت تجمع املاح در روش های مختلف آبیاری را نشان می دهد.[/FONT] [FONT="]مقايسه آبياري از نظر كنترل شوري بسيار مشكل است. زيرا عملياتي كه در هركدام از اين سيستمها صورت مي گيرد متفاوت است. مثلاً اختلاف در راندمان آبياري، حتي اگر مقدار آب داده شده به زمين يكسان باشد، تفاوت فاحشي را در شوري خاك بوجود مي آورد. [/FONT]
[FONT="]file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image034.jpg[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="] [/FONT]
[FONT="]شکل (6)-تجمع املاح در خاک در شیوه های مختلف آبیاری[/FONT]
[FONT="] [/FONT]
[FONT="]4-5-تغییرات مکانی و زمانی شوری در ناحیه ریشه[/FONT] [FONT="] شوری آب خاک در ناحیه ریشه با زمان و مکان تغییر می یابد. معمولا املاح از لایه های سطحی خاک شسته شده و در عمق خاک تجمع می یابند. لایه سطحی خاک نیز که در معرض تبخیر قرار دارد ممکن است شر تر از لایه زیرین باشد. بخصوص اگر عمق آب زیرزمینی در نزدیکی سطح خاک قرار گیرد. شوری لایه های خاک که در آن ریشه گیاه قرار دارد وابسته به مقدار جذب آب از هر لایه توسط ریشه است. یک الگوی تقریبی جذب آب توسط ریشه اینست که مقدار نسبی جذب در چهار لایه خاک ناحیه ریشه به ترتیب از بالا به پایین به صورت 40، 30، 20 و 10 درصد می باشد. همچنین کسر آبشویی نیز شوری ناحیه ریشه را تحت تأثیر قرار می دهد. شوری در فاصله بین دو آبیاری نیز متغیر است. بطوریکه با کاهش مقدار آب خاک شوری خاک افزایش می یابد. شکل (7) تغییرات شوری عصاره اشباع ناحیه ریشه را به صورت تابعی از کسر آبشویی وشوری آب آبیاری با فرض الگوی جذب آب 40، 30، 20، 10 توسط ریشه گیاه نشان می دهد.[/FONT]
file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image035.gif[FONT="][/FONT]
[FONT="]شکل (7)- تغییرات شوری عصاره اشباع ناحیه ریشه را به صورت تابعی از کسر آبشویی وشوری آب آبیاری[/FONT]
[FONT="] موفقیت مدیریت آبیاری برای کنترل شوری خاک بستگی به تأمین آب لازم برای آبشویی ([/FONT][FONT="]Leaching[/FONT][FONT="]) دارد و آبشویی زمانی رخ می دهد که مقدار آب آبیاری بیش از ظزفیت نگهداری آب در خاک در ناحیه ریشه باشد. آبشویی املاح ممکن است به صورت دائم و یا متناوب صورت گیرد برای آبشویی املاح بایستی منشإ املاح شناسایی گردد که از کدامیک از عوامل آب آبیاری، آب زیر زمینی ویا لایه های شور خاک ناشی می شود. همیشه آبشویی را به صورت نسبت یا جزئی ([/FONT][FONT="]Fraction[/FONT][FONT="]) از آب آبیاری و نیاز آبشویی ([/FONT][FONT="]Leaching requirement[/FONT][FONT="]) را به صورت عمق بیان می کنند. شیوه قدیمی محاسبه آب آبشویی بر اساس بیلان املاح در ناحیه ریشه گیاه بود. معادله بیلان املاح با فرضیاتی چون ناچیز بودن انحلال و ترسیب املاح در خاک، جذب املاح توسط گیاه و افزایش نمک در ناحیه ریشه ناشی از صعود اب زیر زمینی به صورت زیر برای محاسبه مقدار آبشویی ساده میشود:[/FONT] [FONT="]file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image037.gif[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]در این معادله [/FONT][FONT="]LF[/FONT][FONT="] نسبت یا جزء آبشویی و [/FONT][FONT="]iw[/FONT][FONT="] و [/FONT][FONT="]dw[/FONT][FONT="] به ترتیب علامت آب آبیاری و زهکشی است. در این رابطه می توان به جای [/FONT][FONT="]D[SUB]iw[/SUB][/FONT][SUB][FONT="] [/FONT][/SUB][FONT="]از [/FONT][FONT="]ET[SUB]c[/SUB]+D[SUB]dw[/SUB][/FONT][FONT="] و یا به جای [/FONT][FONT="]D[SUB]dw[/SUB][/FONT][FONT="] از [/FONT][FONT="]D[SUB]iw[/SUB]-ET[SUB]c[/SUB][/FONT][FONT="] استفاده کرد که [/FONT][FONT="]ET[SUB]c[/SUB][/FONT][FONT="] تبخیر تعرق گیاه مورد نظر است. برای محاسبه مقدار آبشویی مرسوم این است که به جای [/FONT][FONT="]EC[SUB]dw[/SUB][/FONT][FONT="] هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک در انتهای ناحیه ریشه برای کاهش مقدار معینی ازمحصول در نظر گرفته می شود (مثلا [/FONT][FONT="]EC[SUB]e 10%[/SUB][/FONT][FONT="] که حاکی از مقدار شوری است که 10 درصد کاهش محصول را بدنبال دارد). کاربرد این معادله برای محاسبه جزء آبشویی بر این فرض استوار است که مقدار شوری در سرتاسر عمق ناحیه ریشه یکنواخت بوده و مقدار آن نسبت به زمان نیز ثابت است. در حالیکه اولا شوری در فاصله بین دو آبیاری متناسب با زمان تغییر می کند و ثانیا در قسمت بالای ناحیه ریشه مقدار شوری کم و در پایین آن زیاد است (در شیوه های معمول آبیاری). این شیوه محاسبه مقدار آبشویی بعدها مورد ارزیابی قرار گرفت و مشخص شد که میزان آبشوی بیش از حد نیاز برآور می شود و آب زیاده از حد مصرف می گردد. لذا روابط دیگری برای محاسبه کسر آبشویی در روشهای مختلف آبیاری ارائه گردید. برای آبیاری سطحی و بارانی معمولی رابطه زیر برای محاسبه مقدار آبشویی پیشنهاد شده ست:[/FONT] [FONT="]file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image039.gif[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]و برای آبیاری قطره ای و بارانی با دور کم رابطه آبشویی به صورت زیر است:[/FONT] [FONT="]file:///C:/DOCUME%7E1/ADMINI%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image041.gif[/FONT][FONT="][/FONT]
[FONT="]در این روابط [/FONT][FONT="]EC[SUB]e[/SUB][/FONT][FONT="] شوری عصاره اشباع خاک برای کاهش معین محصول (که معمولا 0-10 درصد کاهش محصول منظور می شود) و [/FONT][FONT="]EC[SUB]e max[/SUB][/FONT][FONT="] شوری عصاره اشباع خاک برای 100 درصد کاهش محصول است. [/FONT][FONT="][/FONT] [FONT="] [/FONT] [FONT="]مثال[/FONT][FONT="] [/FONT][FONT="] های زیر نمونه ای از محاسبه مقدار آبشویی برای اصلاح خاک و کنترل شوری در ناحیه ریشه است.[/FONT] [FONT="]مثال1. نیاز آبی گیاهی در طول فصل رشد [/FONT][FONT="]760 mm[/FONT][FONT="]، شوری آب آبیاری [/FONT][FONT="]0.6[/FONT][FONT="]، شوری عصاره اشباع آستانه تحمل گیاه [/FONT][FONT="]6[/FONT][FONT="] (بدون کاهش محصول) و حداکثر شوری قابل تحمل گیاه [/FONT][FONT="]20 dS/m[/FONT][FONT="] (کاهش 100 درصد محصول) است. کسر و مقدار آبشویی در دو شیوه آبیاری سطحی و قطره ای چقدر است؟[/FONT] [FONT="]مثال2. آبی با [/FONT][FONT="]EC=1.3 dS/m[/FONT][FONT="] برای آبیاری ذرت با [/FONT][FONT="]ETc=800 mm[/FONT][FONT="] در فصل رشد استفاده می شود. راندمان آبیاری 70 درصد است. نیاز آبشویی برای تولید 90 و 100 درصد محصول چقدر است؟[/FONT] [FONT="]مثال3. گیاهی با نیاز آبی [/FONT][FONT="]1000 mm[/FONT][FONT="] با آبی با [/FONT][FONT="]EC=1 dS/m[/FONT][FONT="] آبیاری میشود. الگوی جذب آب در ناحیه ریشه 40-30-20-10 میباشد. با کسر آبشویی 15 درصد متوسط شوری در ناحیه ریشه چقدر است؟[/FONT] [FONT="]مثال4. برای کاهش درصد سدیم تبادلی از 30 به 10 گچ مورد نیاز برای عمق 70 سانتیمتر از خاک چقدر است؟ ظرفیت تبادل کاتیونی خاک [/FONT][FONT="]20 cmol/kg[/FONT][FONT="] وچگاالی ظاهری خاک [/FONT][FONT="]1.3 g/cm[SUP]3[/SUP][/FONT][FONT="] است.[/FONT][FONT="][/FONT]
