ایران از نظر میزان ذخایر گازی رتبه دوم را در جهان داراست. با این حال، گسترش فزاینده تنوع مصرف گاز طبیعی به عنوان یک حامل انرژی فراوان و ارزان، همچنین حفظ تعادل عرضه و تقاضای گاز طبیعی به ویژه در فصول سرد، نیاز به برنامه ریزی برای ذخیره سازی و برداشت حداکثری از ذخایر گاز کشور را ایجاب میکند. عرضه پایدار، رکن اصلی در صنعت گاز جهان است و ذخیره سازی، راهی اساسی برای مدیریت عرضه و تقاضای گاز در بخش مصارف داخلی و صادرات این سوخت پاک به شمار میرود. بازگردانی و ذخیره سازی گاز در مخازن زیرزمینی روش متداول شناخته شده در جهان برای جبران کمبود گاز برای مواقع خاص است.
این مخازن در تامین بار مازاد انرژی مورد نیاز کشورها در فصول پر مصرف، عمل به تعهدات بین المللی مطابق برنامه و تاثیرگذاری بیشتر در بازارهای جهانی انرژی نقش مهمی ایفا میکنند. این مخازن میتوانند در نزدیکی بازار مصرف نهایی قرار داشته باشند تا قادر به جبران سریع کمبود گاز در مواقع مورد نیاز باشند. همچنین ذخیره سازی گاز طبیعی، جریان گاز را در زمان وقوع هرگونه حادثه یا مشکل در شبکه انتقال و توزیع و تولید گاز تامین مینماید. بنابراین مخازن ذخیره سازی گاز طبیعی به عنوان بخشی از ذخایر استراتژیک به عنوان مساله روز کشور، یک موضوع حیاتی به قلمداد میشود.
در این میان، با توجه به در دسترس بودن اطلاعات قابل اطمینان و امکان احراز شناخت کافی از مخزن، تبدیل یک مخزن گاز یا نفت تخلیه شده به مخزن زیرزمینی ذخیره سازی گاز طبیعی معمولاً ساده تر و ارزا ن تر از سایر روش ها است. عمده این مخازن، مخازن گازی تخلیه شده هستند، هر چند تعدادی از مخازن نفت نیز برای این منظور بکار برده شده است. این مخازن شرایط تراوایی و تخلخل مورد نیاز فرایند را تامین می کنند. همچنین، زمین شناسی منطقه از پیش مشخص است و توان پوش سنگ این میدا ن ها برای ذخیره سازی هیدروکربن ها بدون خطر نشت از مخزن به اثبات رسیده است. به علاوه، از چا ه ها و تاسیسات سرچاهی و سطح الارضی موجود در نزدیکی این مخازن می توان استفاده نمود.
امروزه در حدود ۶۰۰ مخزن ذخیره سازی گاز زیرزمینی در سطح جهان وجود دارد.
با توجه به اینکه عمده منابع تولید گاز کشور در مناطق جنوبی ایران متمرکز است، طول مسیر انتقال گاز از این منابع به مناطق شمالی و مبادی مصرفی و صادراتی، در هر خط انتقال متجاوز از هزار کیلومتر بوده و د رصورتیکه به هر دلیل در سیستم خطوط انتقال، نقصی بروز نماید تأمین گاز مصرفی مناطق شمالی و مبادی صادراتی کشور ممکن است دچار مشکل شود. همچنین در فصول گرم سال که میزان مصرف گاز کمتر از ایام سرد سال است، از تمام ظرفیت تولید استفاده نمیشود و بالعکس، در فصل سرما (به ویژه در روزهای سرد) که مصرف گاز افزایش چشمگیر می یابد با وجود استفاده از حداکثر ظرفیت تولید گاز، کشور با کمبود گاز مواجه میشود.
سخن آخر اینکه، وزارت نفت میتواند با اجرای طرحهای ذخیره سازی گاز طبیعی و برداشت از آن در فصل سرما یا دیگر مواقع مورد لزوم، ضمن جبران بخشی از کمبود گاز مصرفی در ایام سرد سال از وقوع مشکلات دیگر جلوگیری نماید. خوشبختانه مطالعات و عملیات اجرایی برای بازگردانی و ذخیره سازی گاز در مخازن تخلیه شده هیدروکربوری و
شناسایی ساختارهای مناسب زیرزمینی جهت ذخیره سازی گاز طبیعی در مجموعه وزارت نفت از سال ۱۳۶۸ آغاز شده و تاکنون تعدادی تاقدیس شناسایی گردیده است که از بین مخازن بررسی شده، میدان سراجه به عنوان نخستین مخزن کاندید ذخیره سازی گاز طبیعی در کشور انتخاب و عملیات اجرایی پروژه ذخیره سازی در این میدان در مراحل نهایی است. شایسته است با بررسی دقیق کارشناسی نتایج حاصل از اجرای این پروژه، مسیر اجرای پروژه های آتی این حوزه هموارتر و زمان اجرای آنها کوتاه تر گردد.
این مخازن در تامین بار مازاد انرژی مورد نیاز کشورها در فصول پر مصرف، عمل به تعهدات بین المللی مطابق برنامه و تاثیرگذاری بیشتر در بازارهای جهانی انرژی نقش مهمی ایفا میکنند. این مخازن میتوانند در نزدیکی بازار مصرف نهایی قرار داشته باشند تا قادر به جبران سریع کمبود گاز در مواقع مورد نیاز باشند. همچنین ذخیره سازی گاز طبیعی، جریان گاز را در زمان وقوع هرگونه حادثه یا مشکل در شبکه انتقال و توزیع و تولید گاز تامین مینماید. بنابراین مخازن ذخیره سازی گاز طبیعی به عنوان بخشی از ذخایر استراتژیک به عنوان مساله روز کشور، یک موضوع حیاتی به قلمداد میشود.
در این میان، با توجه به در دسترس بودن اطلاعات قابل اطمینان و امکان احراز شناخت کافی از مخزن، تبدیل یک مخزن گاز یا نفت تخلیه شده به مخزن زیرزمینی ذخیره سازی گاز طبیعی معمولاً ساده تر و ارزا ن تر از سایر روش ها است. عمده این مخازن، مخازن گازی تخلیه شده هستند، هر چند تعدادی از مخازن نفت نیز برای این منظور بکار برده شده است. این مخازن شرایط تراوایی و تخلخل مورد نیاز فرایند را تامین می کنند. همچنین، زمین شناسی منطقه از پیش مشخص است و توان پوش سنگ این میدا ن ها برای ذخیره سازی هیدروکربن ها بدون خطر نشت از مخزن به اثبات رسیده است. به علاوه، از چا ه ها و تاسیسات سرچاهی و سطح الارضی موجود در نزدیکی این مخازن می توان استفاده نمود.
امروزه در حدود ۶۰۰ مخزن ذخیره سازی گاز زیرزمینی در سطح جهان وجود دارد.
با توجه به اینکه عمده منابع تولید گاز کشور در مناطق جنوبی ایران متمرکز است، طول مسیر انتقال گاز از این منابع به مناطق شمالی و مبادی مصرفی و صادراتی، در هر خط انتقال متجاوز از هزار کیلومتر بوده و د رصورتیکه به هر دلیل در سیستم خطوط انتقال، نقصی بروز نماید تأمین گاز مصرفی مناطق شمالی و مبادی صادراتی کشور ممکن است دچار مشکل شود. همچنین در فصول گرم سال که میزان مصرف گاز کمتر از ایام سرد سال است، از تمام ظرفیت تولید استفاده نمیشود و بالعکس، در فصل سرما (به ویژه در روزهای سرد) که مصرف گاز افزایش چشمگیر می یابد با وجود استفاده از حداکثر ظرفیت تولید گاز، کشور با کمبود گاز مواجه میشود.
سخن آخر اینکه، وزارت نفت میتواند با اجرای طرحهای ذخیره سازی گاز طبیعی و برداشت از آن در فصل سرما یا دیگر مواقع مورد لزوم، ضمن جبران بخشی از کمبود گاز مصرفی در ایام سرد سال از وقوع مشکلات دیگر جلوگیری نماید. خوشبختانه مطالعات و عملیات اجرایی برای بازگردانی و ذخیره سازی گاز در مخازن تخلیه شده هیدروکربوری و
شناسایی ساختارهای مناسب زیرزمینی جهت ذخیره سازی گاز طبیعی در مجموعه وزارت نفت از سال ۱۳۶۸ آغاز شده و تاکنون تعدادی تاقدیس شناسایی گردیده است که از بین مخازن بررسی شده، میدان سراجه به عنوان نخستین مخزن کاندید ذخیره سازی گاز طبیعی در کشور انتخاب و عملیات اجرایی پروژه ذخیره سازی در این میدان در مراحل نهایی است. شایسته است با بررسی دقیق کارشناسی نتایج حاصل از اجرای این پروژه، مسیر اجرای پروژه های آتی این حوزه هموارتر و زمان اجرای آنها کوتاه تر گردد.
- برگرفته شده از ماهنامه اکتشاف و تولید
