طبق آمار منشر شده، در ايران ۱۳۰۰ گونه منحصر به فرد گياهي وجود دارد. اما از آنجا که اين مهم چه به لحاظ درماني و چه به لحاظ اقتصادي کمتر مورد توجه قرار گرفته است، لذا سهم ايران در تجارت جهاني گياهان دارويي کمتر از ۲% است. اين در حالي است که طبق آمار جهاني ۸۰% مردم جهان در حال حاضر براي درمان، از گياهان دارويي استفاده مي کنند. با توجه به گرايش مجدد مردم به روش هاي درماني ساده و طبيعي، شرکت هاي داروسازي بزرگ دنيا تحقيقات علمي وسيعي را در زمينه طب گياهي انجام داده اند. ايران پيشينه بسيار پرباري در زمينه استفاده از گياهان براي درمان بيماري ها داشته و طب سنتي پيش از هزار سال در ايران قدمت دارد. يکي از عوامل ضعف، در شيوه هاي آموزشي طب سنتي است.
سهم داروهاي گياهي به دليل آموزش صحيح در مورد اين گياهان در کشورهاي پيشرفته بسيار گسترده تر از ايران است. اين داروها در حدود ۴ درصد کل بازار دارويي کشور را تشکيل مي دهند که با توجه به سابقه تاريخي و فرهنگي کشور ايران در استفاده از اين داروها، نشان مي دهد مسير براي رشد و توسعه اين صنعت هموار است. به دليل نبود اطلاعات کافي و توجه نکردن بخش توليد و عرضه در زمينه تجارت گياهان دارويي، هيچ اقدام خاص و تبليغي صورت نمي گيرد، چون اين گياهان به دليل نداشتن استانداردهاي لازم جهت تجارت سود زيادي به دنبال ندارد. بنابراين تبليغي هم در مورد استفاده آنها نمي شود.
امروزه به دليل عدم مديريت صحيح در بسته بندي گياهان دارويي، محصولات ايران با محصولات توليد ساير کشورها از نظر کيفيت و بسته بندي تفاوت فاحشي دارد و بايد براي کاهش اين تفاوت ها تلاش جدي صورت پذيرد. متاسفانه در حال حاضر و با ساختارهاي دولتي- صنفي کنوني امکان مديريت بخش بسته بندي در کشور وجود ندارد. بسته بندي در ايران هنوز در حد موج است و با آنکه ضرورت آن کم و بيش در ميان مديران و عامه مردم جا افتاده، اما استراتژي مشخص و هدفمند براي آن تعيين نشده است. بخش بسته بندي نيازمند توسعه اي است که به کاهش هزينه هاي بسته بندي منجر شود.
با برطرف شدن اين چالش ها صادرات گياهان دارويي با کيفيت و براساس تقاضاي جهاني صورت خواهد گرفت و با رعايت استانداردهاي کيفي مي توان سود بالايي به لحاظ اقتصادي از تجارت گياهان دارويي برد. از اين گذشته مي توان زمينه هاي مساعد جهت رقابت سالم جهاني در تجارت گياهان دارويي را فراهم آورد. رقابت سالم در گرو فعال سازي بخش خصوصي، کاهش تصدي دولت بر بخش هاي توليد، توزيع و مصرف و تعديل و اصلاح سياست هاي ارزي و سهميه اي مي باشد و رشد صادرات، مستلزم ايجاد شرکت هاي تخصصي صادرات، توسعه سيستم هاي بازرگاني، ايجاد شرايط مناسب حمل و نقل و پايانه ها و انتقال دانش فني روز به توليد کننده ها است. رعايت استانداردهاي مناسب جهاني جهت بسته بندي يکي از نکات اساسي تجارت و صادرات کالاهاست که در مورد گياهان دارويي نيز بايد رعايت شود.
تجارت نادرست و غيراصولي و ناموفق گياهان دارويي در کشور منجر به زيان هاي ديگر نيز مي شود مانند تخريب طبيعت با روش هاي نامناسب کشت گياهان دارويي. روند رو به افزايش مصرف گياهان دارويي بدون توسعه روش هاي مناسب کاشت و مديريت و برنامه ريزي صحيح پيامدي نگران کننده يعني تخريب طبيعت را در بر خواهد داشت.
اگرچه قيمت گياهان جمع آوري شده از منشاء طبيعي و وحشي بسيار ارزان تر است ولي به دلايلي مانند جلوگيري از نابودي عرصه هاي طبيعي، عدم يکنواختي محصولات جمع آوري شده و در بعضي موارد کيفيت پايين آنها، اجراي ناموفق عمليات پس از برداشت و در نهايت ناکافي بودن آنها به منظور پاسخ گويي به نياز صنايع دارويي، بايد توليد زراعي و کشت گياهان دارويي در سطح زراعي و امثال آن و همچنين فرآوري صنعتي آنها توسط متخصصان مربوط صورت گيرد تا بتوان با داشتن محصول با کيفيت در بخش هاي ديگر مثل بسته بندي و توزيع نيز سرمايه گذاري کرد. از اين رو توليد کنندگان گياهان دارويي بايد با مسائلي مثل انتخاب محصول، انتخاب محل توليد، تطابق گياه با شرايط نحوه آماده سازي بذر، نحوه بذر باشي، حاصل خيزي و کوددهي، کنترل آفات، جمع آوري، ذخيره سازي و پروسه توليد و فرآوري آشنا باشند.
عدم وجود سيستم صحيح و سالم عرضه گياهان دارويي در عطاري ها نيز يکي از مشکلات جدي مي باشد.
مشکلات عمده بخش عطاري ها مربوط به سيستم آموزش باعث مي شود، عطاري ها بدون مجوز گياهان دارويي و غير دارويي را به فروش برسانند. سيستمي لازم است تا گياهان دارويي به صورت منظم و طبق اصول صحيح بسته بندي و توزيع شوند و کنترل لازم بر روي آنها انجام شود. چون بسياري از گياهان دارويي در عطاري ها به لحاظ آلودگي هاي ميکروبي، سموم کشاورزي، فلزات سنگين و تاريخ مصرف و توليد استاندارد نبوده و خواص موثر خود را از دست داده اند عدم نظارت صحيح منجر به عدم مصرف فرآورده هاي گياهي مي شود. داروهايي که در داروخانه ها فروخته مي شوند، معتبر و قابل استفاده اند و مردم مي توانند با خيال راحت از آنها استفاده کنند ولي گياهان دارويي که در عطاري ها توزيع مي شوند، بعضا قابل اعتماد نيستند.
از طرف ديگر بخشي از گياهان دارويي مورد نياز به کشور وارد مي شوند که بر اثر عرضه نامناسب خواص درماني آنها کاهش مي يابد. اغلب گياهان دارويي خشک وارداتي هستند و بنابراين تا رسيدن به دست مصرف کننده زمان زيادي از جمع آوري آنها گذشته است. به همين دليل خواص درماني اين گياهان به شدت کاهش مي يابد و در اکثر موارد به کلي از بين مي رود. عدم اثر بخشي گياهان دارويي اغلب به علت مسن بودن گياه مورد استفاده است. زيرا با گذشت گياه از سن خاصي، اثرات درماني و شفا بخش آن از بين مي رود.
توليد کنندگان در خصوص تاثيرات عملي محصولات توليدي بايد آموزش مصرف کنندگان را در دستور کار خود داشته باشند، اين آموزش ها بايد بيشتر بر روي فوايد گياهان دارويي متمرکز باشد.
علاوه بر فعاليت هايي که در زمينه توليد و فرآوري گياهان دارويي صورت مي گيرد، لازم است، زمان زيادي نيز جهت بازاريابي آنها اختصاص يابد. توليد و تجارت گياهان دارويي نيازمند مطالعه تجاري براي گياهان دارويي، داشتن هدف هاي تجاري مشخص، تعيين چگونگي بازاريابي محصولات در تجارت، مشخص شدن نيازمندي هاي توليدي هريک از گونه ها براي کاشت، داشت و برداشت روش هاي فرآيندي پيشرفته، جهت نيازهاي مشتري است. به هر جهت بايد توجه داشت براي عرضه گياهان دارويي بايد نکاتي مورد توجه قرار گيرد.
کاربرد گياهان دارويي توليدي بايد براساس قانوني که تامين کننده سلامت توليد است، انجام گيرد. اگر قرار است گياهان دارويي به عنوان دارو استفاده شود، بايد موارد بهداشتي آن به عنوان مصرف انساني در نظر گرفته شود.
توليد کنندگان جديد نيازمند مطالعه در زمينه تجارت و برقراري ارتباط کاري با ديگر صنايع ذيربط به منظور به دست آوردن اطلاعات تجاري مي باشند. تحقيقات تجاري پيوسته به منظور تشخيص جايگاهي که محصولات گياهان دارويي مورد نياز آنها است و به منظور افزايش فرصت يا افزايش فرصت هاي تجاري لازم و ضروري است.
به طور کلي آنچه که مشخص است با برطرف کردن مشکلات بخش بسته بندي اين گياهان و ارائه راهکارهاي ناسب جهت بسته بندي و رعايت استانداردهاي جهاني مي توان به عرصه رقابت در بازارهاي جهاني وارد شد و بسياري از چالش هاي تجارت و حتي تبليغات در عرضه گياهان دارويي با ارائه اين محصولات به صورت بسته بندي شده قابل حل مي باشد. درست است که هزينه بسته بندي مواد غذايي و دارويي بهداشتي در کل جهان بسيار بالا است و با اهميت بسته بندي و رعايت استانداردها براي تجارت کليه محصولات چه کشاورزي و چه صنعتي انکارناپذير است و سهم به سزايي در فروش دارد.
پي بردن به تمامي اين مشکلات و بررسي چالش ها در زمينه توليد و عرضه و تجارت، حتي تبليغات گياهان دارويي که تمامي اينها به نوعي به عدم توجه به بسته بندي گياهان دارويي مرتبط است، منجر به انتخاب اين پروژه شد زيرا من هرگز حاضر نيستم از موادي که به نام گياهان دارويي عرضه مي شود و به صورت فله اي و باز و کاملا غير بهداشتي استفاده کنم. پس تجارت موفق اين گياهان چه در داخل کشور و چه در مرزهاي خارجي مستلزم داشتن بسته بندي متناسب با نوع گياه مي باشد.
سهم داروهاي گياهي به دليل آموزش صحيح در مورد اين گياهان در کشورهاي پيشرفته بسيار گسترده تر از ايران است. اين داروها در حدود ۴ درصد کل بازار دارويي کشور را تشکيل مي دهند که با توجه به سابقه تاريخي و فرهنگي کشور ايران در استفاده از اين داروها، نشان مي دهد مسير براي رشد و توسعه اين صنعت هموار است. به دليل نبود اطلاعات کافي و توجه نکردن بخش توليد و عرضه در زمينه تجارت گياهان دارويي، هيچ اقدام خاص و تبليغي صورت نمي گيرد، چون اين گياهان به دليل نداشتن استانداردهاي لازم جهت تجارت سود زيادي به دنبال ندارد. بنابراين تبليغي هم در مورد استفاده آنها نمي شود.
امروزه به دليل عدم مديريت صحيح در بسته بندي گياهان دارويي، محصولات ايران با محصولات توليد ساير کشورها از نظر کيفيت و بسته بندي تفاوت فاحشي دارد و بايد براي کاهش اين تفاوت ها تلاش جدي صورت پذيرد. متاسفانه در حال حاضر و با ساختارهاي دولتي- صنفي کنوني امکان مديريت بخش بسته بندي در کشور وجود ندارد. بسته بندي در ايران هنوز در حد موج است و با آنکه ضرورت آن کم و بيش در ميان مديران و عامه مردم جا افتاده، اما استراتژي مشخص و هدفمند براي آن تعيين نشده است. بخش بسته بندي نيازمند توسعه اي است که به کاهش هزينه هاي بسته بندي منجر شود.
به دليل نبود بسته بندي گياهان دارويي که در روند توليد و کشت و تجارت آنها تاثير بسزايي دارد، سهم ايران از تجارت گياهان دارويي در جهان بسيار اندک است. از ۱۰۰ ميليارد دلار تجارت گياهان دارويي دنيا، سهم ايران تقريبا صفر است. از اين رو نبايد به گياهان دارويي تنها به لحاظ بهداشت و درمان نگريست بلکه اين بخش از لحاظ اقتصادي نيز از جايگاه مناسبي برخوردار است. اين در حالي است که داروهاي گياهي ايران مي توان بين ۱ تا ۱۰ ميليارد دلار براي کشور ارز آوري داشته باشد که در حال حاضر اين رقم کمتر از ۱۰۰ ميليون دلار است. اين آمار در کشور چين در حدود ۸ ميليارد دلار است. اگر وضعيت صادرات گياهان دارويي به طور کامل مورد بررسي قرار گيرد سرمايه گذاران ويژه بخش خصوصي حاضر به مشارکت رفع چالش هاي تجاري و اقتصادي خواهند شد.با برطرف شدن اين چالش ها صادرات گياهان دارويي با کيفيت و براساس تقاضاي جهاني صورت خواهد گرفت و با رعايت استانداردهاي کيفي مي توان سود بالايي به لحاظ اقتصادي از تجارت گياهان دارويي برد. از اين گذشته مي توان زمينه هاي مساعد جهت رقابت سالم جهاني در تجارت گياهان دارويي را فراهم آورد. رقابت سالم در گرو فعال سازي بخش خصوصي، کاهش تصدي دولت بر بخش هاي توليد، توزيع و مصرف و تعديل و اصلاح سياست هاي ارزي و سهميه اي مي باشد و رشد صادرات، مستلزم ايجاد شرکت هاي تخصصي صادرات، توسعه سيستم هاي بازرگاني، ايجاد شرايط مناسب حمل و نقل و پايانه ها و انتقال دانش فني روز به توليد کننده ها است. رعايت استانداردهاي مناسب جهاني جهت بسته بندي يکي از نکات اساسي تجارت و صادرات کالاهاست که در مورد گياهان دارويي نيز بايد رعايت شود.
تجارت نادرست و غيراصولي و ناموفق گياهان دارويي در کشور منجر به زيان هاي ديگر نيز مي شود مانند تخريب طبيعت با روش هاي نامناسب کشت گياهان دارويي. روند رو به افزايش مصرف گياهان دارويي بدون توسعه روش هاي مناسب کاشت و مديريت و برنامه ريزي صحيح پيامدي نگران کننده يعني تخريب طبيعت را در بر خواهد داشت.
اگرچه قيمت گياهان جمع آوري شده از منشاء طبيعي و وحشي بسيار ارزان تر است ولي به دلايلي مانند جلوگيري از نابودي عرصه هاي طبيعي، عدم يکنواختي محصولات جمع آوري شده و در بعضي موارد کيفيت پايين آنها، اجراي ناموفق عمليات پس از برداشت و در نهايت ناکافي بودن آنها به منظور پاسخ گويي به نياز صنايع دارويي، بايد توليد زراعي و کشت گياهان دارويي در سطح زراعي و امثال آن و همچنين فرآوري صنعتي آنها توسط متخصصان مربوط صورت گيرد تا بتوان با داشتن محصول با کيفيت در بخش هاي ديگر مثل بسته بندي و توزيع نيز سرمايه گذاري کرد. از اين رو توليد کنندگان گياهان دارويي بايد با مسائلي مثل انتخاب محصول، انتخاب محل توليد، تطابق گياه با شرايط نحوه آماده سازي بذر، نحوه بذر باشي، حاصل خيزي و کوددهي، کنترل آفات، جمع آوري، ذخيره سازي و پروسه توليد و فرآوري آشنا باشند.
عدم وجود سيستم صحيح و سالم عرضه گياهان دارويي در عطاري ها نيز يکي از مشکلات جدي مي باشد.
مشکلات عمده بخش عطاري ها مربوط به سيستم آموزش باعث مي شود، عطاري ها بدون مجوز گياهان دارويي و غير دارويي را به فروش برسانند. سيستمي لازم است تا گياهان دارويي به صورت منظم و طبق اصول صحيح بسته بندي و توزيع شوند و کنترل لازم بر روي آنها انجام شود. چون بسياري از گياهان دارويي در عطاري ها به لحاظ آلودگي هاي ميکروبي، سموم کشاورزي، فلزات سنگين و تاريخ مصرف و توليد استاندارد نبوده و خواص موثر خود را از دست داده اند عدم نظارت صحيح منجر به عدم مصرف فرآورده هاي گياهي مي شود. داروهايي که در داروخانه ها فروخته مي شوند، معتبر و قابل استفاده اند و مردم مي توانند با خيال راحت از آنها استفاده کنند ولي گياهان دارويي که در عطاري ها توزيع مي شوند، بعضا قابل اعتماد نيستند.
از طرف ديگر بخشي از گياهان دارويي مورد نياز به کشور وارد مي شوند که بر اثر عرضه نامناسب خواص درماني آنها کاهش مي يابد. اغلب گياهان دارويي خشک وارداتي هستند و بنابراين تا رسيدن به دست مصرف کننده زمان زيادي از جمع آوري آنها گذشته است. به همين دليل خواص درماني اين گياهان به شدت کاهش مي يابد و در اکثر موارد به کلي از بين مي رود. عدم اثر بخشي گياهان دارويي اغلب به علت مسن بودن گياه مورد استفاده است. زيرا با گذشت گياه از سن خاصي، اثرات درماني و شفا بخش آن از بين مي رود.
اکثر گياهان دارويي دست ساز که در برخي داروخانه ها ارئه مي شوند، از نظر بهداشتي داراي سلامت دارويي نيستند و امکان اين که مصرف کننده دچار بيماري هاي ميکروبي، قارچي و انگلي شود، وجود دارد. در اين که تعدادي از گياهان دارويي اثر شفا بخش دارند و در تسکين و آلام بيماران موثر، هستند مشکلي نيست. چنان که بيش از صد قلم از داروهاي گياهي موجود در داروخانه هاي تحت نظارت وزارت بهداشت، مجوز صدور دارند و حتي پزشکان اقدام به تجويز اين داروها مي کنند، ولي عدم رغبت پزشکان ايراني در تجويز داروهاي گياهي را شايد بتوان در نبود اعتماد کافي جامعه پزشکي به اين نوع داروها دانست. زيرا در حوزه آموزش پزشکي، طب سنتي و استفاده از داروهاي گياهي از جايگاه مطلوبي برخوردار نيست و مي توان گفت که پزشکان ايراني با گياهان دارويي کاملا غريبه و ناآشنا هستند.توليد کنندگان در خصوص تاثيرات عملي محصولات توليدي بايد آموزش مصرف کنندگان را در دستور کار خود داشته باشند، اين آموزش ها بايد بيشتر بر روي فوايد گياهان دارويي متمرکز باشد.
علاوه بر فعاليت هايي که در زمينه توليد و فرآوري گياهان دارويي صورت مي گيرد، لازم است، زمان زيادي نيز جهت بازاريابي آنها اختصاص يابد. توليد و تجارت گياهان دارويي نيازمند مطالعه تجاري براي گياهان دارويي، داشتن هدف هاي تجاري مشخص، تعيين چگونگي بازاريابي محصولات در تجارت، مشخص شدن نيازمندي هاي توليدي هريک از گونه ها براي کاشت، داشت و برداشت روش هاي فرآيندي پيشرفته، جهت نيازهاي مشتري است. به هر جهت بايد توجه داشت براي عرضه گياهان دارويي بايد نکاتي مورد توجه قرار گيرد.
کاربرد گياهان دارويي توليدي بايد براساس قانوني که تامين کننده سلامت توليد است، انجام گيرد. اگر قرار است گياهان دارويي به عنوان دارو استفاده شود، بايد موارد بهداشتي آن به عنوان مصرف انساني در نظر گرفته شود.
توليد کنندگان جديد نيازمند مطالعه در زمينه تجارت و برقراري ارتباط کاري با ديگر صنايع ذيربط به منظور به دست آوردن اطلاعات تجاري مي باشند. تحقيقات تجاري پيوسته به منظور تشخيص جايگاهي که محصولات گياهان دارويي مورد نياز آنها است و به منظور افزايش فرصت يا افزايش فرصت هاي تجاري لازم و ضروري است.
به طور کلي آنچه که مشخص است با برطرف کردن مشکلات بخش بسته بندي اين گياهان و ارائه راهکارهاي ناسب جهت بسته بندي و رعايت استانداردهاي جهاني مي توان به عرصه رقابت در بازارهاي جهاني وارد شد و بسياري از چالش هاي تجارت و حتي تبليغات در عرضه گياهان دارويي با ارائه اين محصولات به صورت بسته بندي شده قابل حل مي باشد. درست است که هزينه بسته بندي مواد غذايي و دارويي بهداشتي در کل جهان بسيار بالا است و با اهميت بسته بندي و رعايت استانداردها براي تجارت کليه محصولات چه کشاورزي و چه صنعتي انکارناپذير است و سهم به سزايي در فروش دارد.
پي بردن به تمامي اين مشکلات و بررسي چالش ها در زمينه توليد و عرضه و تجارت، حتي تبليغات گياهان دارويي که تمامي اينها به نوعي به عدم توجه به بسته بندي گياهان دارويي مرتبط است، منجر به انتخاب اين پروژه شد زيرا من هرگز حاضر نيستم از موادي که به نام گياهان دارويي عرضه مي شود و به صورت فله اي و باز و کاملا غير بهداشتي استفاده کنم. پس تجارت موفق اين گياهان چه در داخل کشور و چه در مرزهاي خارجي مستلزم داشتن بسته بندي متناسب با نوع گياه مي باشد.