اقتصادي روستا

[آیورودا]

مقدمه ويژگيهاي اقتصادي روستا


اقتصاد روستايي جنبه‌هاي زندگي مادي ساكنان روستا را در بر مي‌گيرد و شامل كليه فعاليت‌هاي اقتصادي است كه نيازهاي مادي روستاييان را تأمين مي‌نمايد. آشكار است كه در ايران زمين، به دليل تنوع شرايط جغرافيايي و تفاوت در قابليت‌ها و توان‌هاي محيطي، فعاليت‌هاي اقتصادي روستاها يكسان نبوده و غالباً از روستايي به روستاي ديگر متفاوت است. اقتصاد روستايي بر پايه كشاورزي و دامداري استوار بوده و در طول چند دهه اخير فعاليت‌هاي صنعتي و خدماتي نيز در سطح محدود در روستاها گسترش يافته است. وضعيت اشتغال در روستاها و تحولات آن، نقش مؤثر و تعيين كننده‌اي در كم و كيف جمعيت روستايي داشته و يكي از مؤلفه‌هاي با اهميت در پيش‌بيني جمعيت روستايي و تحولات آينده آن است. در زير به بررسي هر يك از فعاليت‌هاي اقتصادي در منطقه مورد مطالعه پرداخته خواهد شد.
2ـ4: بخش كشاورزي1ـ2ـ4: محصولات زراعيموقعيت اقتصادي هر ناحيه روستايي، وابسته به كاركرد بخش‌هاي اقتصادي است كه در رأس آن مي تواند كشاورزي قرار داشته باشد. اين كاركرد در پرتو تركيب بهينه قدرت توليدي ناحيه شكل مي‌گيرد. امكان آن وجود داردكه هر منطقه‌اي، در زمينه‌اي خاص، از قدرت توليدي مناسب و پر توان برخوردار باشد. لذا توجه به توان توليدي و كارآ كردن آن، زمينه‌هاي مناسبي را براي بهره‌برداري اقتصادي بوجود خواهد آورد. كاركردهاي بيشتر بخش كشاورزي از قبيل اشتغالزايي، تأمين درآمد و همچنين تأمين نيازهاي مصرفي جمعيت، موقعيت مطلوب‌تر اين بخش را نسبت به ساير بخش‌هاي اقتصادي در جامعه روستايي نشان مي‌دهد. با توجه به اينكه در بين محصولات كشاورزي، توليد محصولات زراعي از اهميت بسياري برخوردار است، لذا در ابتدا به بررسي وضعيت توليد محصولات زراعي در دهستان اسفرجان پرداخته مي‌شود. 1ـ : گندم كشت گندم در ايران زمين از گذشته‌هاي بسيار دور رايج بوده است و امروزه نيز به صورت نيمه مكانيزه در بسياري از نواحي ايران زمين كشت غالب مي‌باشد و توليد آن وابستگي بسيار زيادي به شرايط آب و هوايي، بويژه مقدار باران ساليانه و توليد آب دارد. در سال زراعي 82 ـ1381 سطح زير كشت گندم در منطقه تحت بررسي حدود 850 هكتار بوده كه به ترتيب شامل روستاي اسفرجان با 400 هكتار، هونجان 300 هكتار و امين‌آباد 150 هكتار است. راندمان توليد گندم در اين منطقه در همان سال زراعي 3200 كيلوگرم در هكتار بوده است. مهمترين انواع گندم كه در حال حاضر در منطقه مورد بررسي كشت مي‌گردد عبارتند از: ارقام قدس، روشن، بك گراس وغيره. درآمد حاصل از كشت اين محصول در منطقه مورد مطالعه در جدول شماره (3-4) ارائه گرديده است. 2ـ : جوجو يكي از قديمي‌ترين گياهان زراعي روي زمين بوده و شرايط جغرافيايي كشت آن با گندم تطبيق مي‌نمايد. به همين دليل در تمام نواحي گندم خيز، اين محصول نيز كشت مي‌گردد. مصرف جو در زمينه‌هاي مختلف سبب گرديده تا توليد آن ارزشي برابر گندم داشته باشد. اين محصول اگر چه به طور محدود در تغذيه انسان مورد استفاده واقع مي‌شود، ولي در پرورش دام و توليد پروتئين نقش مهمتري دارد. در منطقه مورد مطالعه كشت جو بعد از گندم داراي اهميت بوده، به طوري كه حدود 450 هكتار از زمين‌هاي زير كشت منطقه را به خود اختصاص داده است كه به ترتيب شامل روستاي اسفرجان با 200 هكتار، هونجان 150 هكتار و امين‌آباد 100 هكتار مي‌باشد. عملكرد توليد اين محصول حدود 3000 كيلوگرم در هكتار است. درآمد حاصل از كشت اين محصول در جدول شماره(3-4) انعكاس يافته است. 3ـ : لوبياكشت اين محصول در منطقه مورد مطالعه سابقه‌اي طولاني داشته و همبستگي زيادي به ميزان‌ آب دارد. به اينصورت كه، در سال‌هايي كه منابع تأمين كننده آب در وضعيت مطلوبي قرار دارند، كشت اين محصول افزايش يافته و با محصولاتي همچون گندم و جو رقابت مي‌كند، بالعكس در سال‌هايي كه كمبود آب وجود دارد، كشت آن بشدت محدود شده و ساير محصولات كه نياز آبي كمتري دارند، جايگزين آن مي‌شوند. سطح زير كشت اين محصول در سال زراعي82 ـ1381 حدود 250 هكتار بوده كه به ترتيب شامل روستاي اسفرجان با 120 هكتار، هونجان 50 هكتار و امين‌آباد 80 هكتار مي‌باشد. عملكرد توليد اين محصول حدود 1800 كيلوگرم در هكتار مي‌باشد. درآمد حاصل از كشت اين محصول در جدول شماره(3-4) ارائه شده است. 4- : ساير محصولات زراعي در منطقه تحت مطالعه، علاوه بر كشت‌هاي ذكر شده، محصولات ديگري نيز كشت مي‌شود كه براي جلوگيري از طولاني‌ شدن مطلب تنها به ارائه جدول شماره(1-4)درباره آنها اكتفا شده است. جدول شماره (1-4)، ساير محصولات زراعي دهستان اسفرجان در سال زراعي82-1381

عملكرد در واحد سطح (تن درهكتار)​	سطح زير كشت دهستان​	سطح زير كشت روستاي امين آباد​	سطح زير كشت روستاي هونجان​	سطح زير كشت روستاي اسفرجان​	نوع محصول​
3/1​	65​	5​	40​	20​	عدس​
8​	70​	20​	30​	20​	يونجه​
6​	20​	-​	20​	-​	اسپرس​
40​	35​	-​	-​	35​	ذرت علوفه‌اي
8/1​	105​	5​	-​	100​	آفتابگردان​
30​	5​	-​	5​	-​	چغندرقند​
8/1​	60​	-​	30​	30​	نخود​

ماخذ: مركز خدمات كشاورزي دهستان اسفرجان 1383 كل سطح زير كشت محصولات زراعي دهستان اسفرجان در سال زراعي 82 ـ1381 حدود 1910 هكتار بوده كه در حدود 5/79 درصد كل سطح زير كشت منطقه را به خود اختصاص مي‌دهد. 2-2-4 : محصولات باغي توليدات باغي از مهمترين توليدات بخش كشاورزي منطقه مورد مطالعه مي‌باشد و هر ساله درآمد قابل توجهي را نصيب كشاورزان مي‌نمايد. به لحاظ كيفيت خوب محصولات باغي، اين توليدات از قدرت رقابت مناسب در بازارهاي منطقه برخوردار است و گونه‌هايي همچون آلبالو و گردوي آن كم نظير مي‌باشند. مهمترين محصولات باغي دهستان اسفرجان عبارتند از: آلبالو، سيب، گردو، بادام، هلو، زردآلو و غيره كه در ادامه به بررسي هر كدام از آنها خواهيم پرداخت. 1- : آلبالو آلبالو يكي از مهمترين محصولات باغي منطقه مورد مطالعه مي‌باشد. بويژه در سال‌هاي اخير، در اثر رشد صنايع مواد غذايي درآمد مناسبي را نصيب كشاورزان مي‌نمايد، به طوري كه محصول اين منطقه بدليل كيفيت مطلوب، خريداران زيادي را از دور و نزديك به خود جذب نموده است. سطح زير كشت اين محصول در سال زراعي 82 ـ1381 حدود 75 هكتار بوده كه به ترتيب شامل روستاي اسفرجان با 70 هكتار و هونجان با 5 هكتار مي‌باشد. راندمان توليد اين محصول در حدود 6000 كيلوگرم درهكتار است. درآمد حاصل از توليد اين محصول در جدول شماره(3-4) آمده است. لازم به ذكر است كه توليد اين محصول در برخي از سال‌ها بر اثر عوامل طبيعي همچون سرما و آفت دچار نوساناتي مي‌گردد. 2- : سيبسيب جزء يكي از اولين ميوه‌هايي است كه بشر از دوران ماقبل تاريخ و شروع دوران كشت و زرع، شناخته و مورد استفاده قرار داده است. درخت سيب متعلق به نواحي سردسير، برگ ريز و خزان كننده است. در سال زراعي 82 ـ1381 سطح زير كشت اين محصول حدود 170 هكتار بوده كه شامل روستاي هونجان با 150 هكتار و روستاي اسفرجان با 20 هكتار مي‌باشد. راندمان توليد اين محصول در حدود 13000 كيلوگرم در هكتار است. درآمد حاصل از توليد اين محصول در جدول شماره(3-4) ارائه شده است.

​

3- : انگور ايران از ديرباز مركز پرورش انواع درخت مو بوده است كه از آن انگور بدست مي‌آورند. بهترين نوع انگور ايران كه از آن براي تهيه كشمش استفاده مي‌شود، انگور بي‌دانه است(بديعي، 1362: 175). سطح زير كشت اين محصول در سال زراعي 82 ـ1381، حدود 70 هكتار بوده كه به ترتيب شامل روستاي امين‌آباد با 45 هكتار، اسفرجان با 15 هكتار و هونجان با 10 هكتار مي‌باشد. راندمان توليد اين محصول حدود 10000 كيلوگرم در هكتار است. درآمد حاصل از توليد اين محصول در جدول شماره(3-4) انعكاس يافته است. 4- : گردو گردو از محصولات پر مصرف است. درخت گردو در كليه نواحي سردسير و معتدل به خوبي رشد نموده و محصول مي‌دهد. سطح زير كشت گردو در سال زراعي 82 ـ1381، حدود 95 هكتاربوده است كه به ترتيب شامل اسفرجان با 70 هكتار، هونجان 20 هكتار و امين‌آباد 5 هكتار مي‌باشد. راندمان توليد اين محصول 2600 كيلوگرم در هكتار بوده و درآمد حاصل از توليد آن در جدول شماره(3-4) ارائه گرديده است. 5- : بادام بادام يكي ديگر از محصولات باغي منطقه مورد مطالعه بوده و سطح زير كشت آن حدود 25 هكتار است كه به ترتيب شامل روستاي اسفرجان با 15 هكتار، هونجان 5 هكتار و امين‌آباد 5 هكتار مي‌باشد. راندمان توليد اين محصول 2200 كيلوگرم در هكتار است. درآمد حاصل از توليد اين محصول در جدول شماره(3-4) آمده است.6- : ساير محصولات باغي ساير باغات منطقه مورد مطالعه به صورت پراكنده بوده و محصولات آنها عبارتند از: هلو، زردآلو، گلابي، گيلاس و غيره. سطح زير كشت اينگونه باغات در حدود 57 هكتار مي‌باشد. راندمان توليد اين محصولات به طور متوسط در حدود 7000 كيلوگرم در هكتار بوده است. درآمد حاصل از توليد اينگونه محصولات در جدول شماره(3-4) انعكاس يافته است.

جدول شماره (2-4) سطح زير كشت انواع محصولات زراعي و باغي دهستان اسفرجان در سال زراعي82-1381 ​

سطح زير كشت دهستان​	سطح زير كشت روستاي امين‌آباد​	سطح زير كشت روستاي هونجان​	سطح زير كشت​ روستاي اسفرجان​	نوع محصول​
850​	150​	300​	400​	گندم​
450​	100​	150​	200​	جو​
60​	-​	30​	30​	نخود​
250​	80​	50​	120​	لوبيا​
65​	5​	40​	20​	عدس​
70​	20​	30​	20​	يونجه​
20​	-​	20​	-​	اسپرس​
35​	-​	-​	35​	ذرت علوفه‌اي​
105​	5​	-​	100​	آفتابگردان​
5​	-​	5​	-​	چغندرقند​
75​	-​	5​	70​	آلبالو​
170​	-​	150​	20​	سيب​
70​	45​	10​	15​	انگور​
95​	5​	20​	70​	گردو​
25​	5​	5​	15​	بادام​
15​	-​	2​	13​	هلو​
25​	1​	3​	21​	زردآلو​
7​	2​	1​	4​	گيلاس​
10​	2​	3​	5​	گلابي​
2402​	420​	824​	1158​	كل سطح زيركشت​

ماخذ: مركز خدمات كشاورزي دهستان اسفرجان، 1383

3ـ2ـ4: درآمد محصولات زراعي و باغيبه منظور محاسبه درآمد محصولات زراعي و باغي منطقه مورد مطالعه، سطح زير كشت، راندمان توليد در هكتار و قيمت هر يك از محصولات زراعي و باغي محاسبه شده و با توجه به آن درآمد ناخالص هر يك از آنها بدست آمده است، آنگاه با توجه به هزينه‌هايي كه كشاورزان براي هر يك از آنها مي‌پردازند، درآمد خالص محاسبه گرديده و در جدول شماره(3-4) ارائه شده است. جدول شماره (3-4) سطح زير كشت، راندمان و درآمد هر يك از محصولات زراعي و باغي دهستان اسفرجان در سال زراعي 82 ـ1381

درآمد خالص هر محصول (هزار ريال)​	كل هزينه (هزار ريال)​	هزينه توليد در هكتار (ريال)​	درآمد ناخالص (ريال)​	قيمت هر كيلو محصول (ريال)​	كل توليد (كيلوگرم)​	متوسط توليد در هكتار (كيلوگرم)​	سطح زير كشت (هكتار)​	نام محصول​
3561500​	1062500​	1250000​	4624000000​	1700​	2720000​	3200​	850​	گندم​
1215000​	540000​	1200000​	1755000000​	1300​	1350000​	3000​	450​	جو​
290400​	120000​	2000000​	410400000​	3800​	108000​	1800​	60​	نخود​
121375​	23625​	945000​	145000000​	2900​	50000​	2000​	25​	لوبيا​
140725​	117000​	1800000​	257725000​	3050​	84500​	1300​	65​	عدس​
444500​	59500​	850000​	504000000​	900​	560000​	8000​	70​	يونجه​
76000​	14000​	700000​	90000000​	750​	120000​	6000​	20​	اسپرس​
140000​	140000​	4000000​	280000000​	200​	1400000​	40000​	35​	ذرت علوفه‌اي​
238350​	262500​	2500000​	500850000​	2650​	189000​	1800​	105​	آفتابگردان​
40050​	13500​	2700000​	53550000​	357​	150000​	30000​	5​	چغندرقند​
3037500​	337500​	4500000​	3375000000​	7500​	450000​	6000​	75​	آلبالو​
1547000​	1105000​	6500000​	2652000000​	1200​	2210000​	13000​	170​	سيب​
875000​	105000​	1500000​	980000000​	1400​	700000​	10000​	70​	انگور​
2774000​	190000​	2000000​	2964000000​	12000​	247000​	2600​	95​	گردو​
597500​	62500​	2500000​	660000000​	12000​	55000​	2200​	25​	بادام​
199500​	63000​	4200000​	262500000​	2500​	105000​	7000​	15​	هلو​
517500​	45000​	1800000​	562500000​	3000​	187500​	7500​	25​	زردآلو​
217000​	28000​	4000000​	245000000​	5000​	49000​	7000​	7​	گيلاس​
152500​	35000​	3500000​	187500000​	2500​	75000​	7500​	10​	گلابي​

همان گونه كه از جدول شماره(3-4) و نمودار شماره(1-4) دريافت مي‌شود، بيشترين درآمد منطقه مورد مطالعه در بخش كشاورزي از طريق كشت گندم، آلبالو و گردو بدست مي‌آيد. به طوري كه در حدود 67/57 درصد از كل درآمد منطقه را به خود اختصاص مي‌دهد. درآمد هر هكتار آلبالو در حدود 45 ميليون ريال بوده است كه درآمد قابل توجهي را نصيب كشاورزان مي‌نمايد. طبق جدول شماره(3-4) كل درآمد منطقه مورد مطالعه از طريق محصولات زراعي و باغي در سال 1382 حدود 16185400 هزار ريال بوده است با توجه به تعداد 1575 خانوار ساكن در منطقه، متوسط درآمد هر خانوار از طريق محصولات زراعي و باغي، 5/10276 هزار ريال مي‌باشد.

نمودار شماره (1-4)، درصد درآمد محصولات كشاورزي دهستان اسفرجان،1382​

4ـ2ـ4: پرورش دام و طيور: پرورش دام و طيور يكي از اركان مهم اقتصاد روستايي به حساب مي‌آيد. طبق بررسي‌هاي انجام شده، تعداد دام‌هاي بزرگ و كوچك در منطقه مورد مطالعه به شرح زير مي‌باشد: · گاو و گوساله، 395 رأس · گوسفند و بره، 11500 رأس · بز و بزغاله، 2600 رأس از تعداد دام‌هاي مذكور تعداد 170 رأس گاو، 7250 رأس گوسفند و بره و 1400 رأس بز و بزغاله متعلق به روستاي هونجان، 175 رأس گاو و گوساله، 800 رأس بز و بزغاله و4250 راس گوسفند و بره متعلق به روستاي اسفرجان و 50رأس گاو و گوساله، 1400 رأس گوسفند و بره و 400 رأس بز و بزغاله متعلق به روستاي امين آباد بوده است. در منطقه مورد مطالعه به دليل فقر پوشش گياهي وعدم توانايي مالي، روستاييان نمي توانند به خوبي از دام هاي خود نگهداري نمايند و تغذيه دام هاي منطقه داراي شرايط نا مناسبي مي باشد و روش هاي صحيح دامپروري در منطقه رعايت نمي شود. تغذيه دام هاي منطقه عمدتاً از طريق كاه و جو، علوفه خشك، نان خشك و ته چر مزارع و علوفه مراتع صورت مي گيرد.در زمستان دام ها بصورت دستي از علوفه خشك،مقداري كاه و در برخي از موارد سبوس گندم و دانه جو تغذيه مي گردند. به دليل ناكافي بودن تغذيه‌ دام‌ها و عدم وجود جيره غذايي كامل در مراحل مختلف رشد (بارداري، شيردهي، رشد) و بالاخره عدم رعايت نكات بهداشتي، متوسط قدرت توليد دام‌هاي منطقه پايين مي‌باشد. به طوري كه ميانگين وزن دام‌هاي گوشتي در كشتارگاه شهرضا در سال 1382 بشرح زير بوده است: متوسط وزن گوسفند و بره 2/18 كيلوگرم، متوسط وزن گاو و گوساله 155 كيلوگرم و متوسط وزن بز و بزغاله 2/14 كيلوگرم بوده است(مطالعات ميداني نگارنده). به طوريكه ملاحظه مي‌شود بدليل عدم تغذيه مناسب و كمبود علوفه، دامداران، دام‌هاي خود را قبل از رسيدن به رشد مطلوب به فروش مي‌رسانند. 1- : پرورش گوسفند و بز بطوري كه قبلاً ذكر گرديد تعداد اين نوع دام‌ها در منطقه مورد مطالعه در حدود 14100 رأس مي‌باشد كه از اين تعداد 11500 رأس را گوسفند و بره و 2600 رأس را بز و بزغاله تشكيل مي‌دهند. گوسفند و بره عمدتاً جهت توليد گوشت و فروش در بازار پرورش داده مي‌شوند،در حالي كه بز و بزغاله عمدتاً جهت مصرف خود خانوار و تهيه شير پرورش داده مي‌شوند. درآمد حاصل از پرورش اينگونه دام‌ها در جدول شماره (4ـ4)انعكاس يافته است. 2- : پرورش گاودر منطقه مورد مطالعه، 395 رأس گاو و گوساله وجود دارد كه از اين تعداد حدود 300 رأس از نژادهاي دورگه و بومي و بقيه از نژادهاي اصيل مي‌باشند. در آمد حاصل از پرورش گاو و گوساله در جدول شماره (4ـ4) ارائه گرديده است. 3- : پرورش طيور در منطقه مورد مطالعه پرورش طيور به دو صورت سنتي و صنعتي انجام مي‌شود. در شيوه سنتي هر خانوار به طور متوسط 2 قطعه مرغ جهت مصارف خانوار نگهداري مي‌نمايد كه با توجه به تعداد خانوار ساكن در منطقه، رقم كل آن حدود3150 قطعه مي‌باشد. شيوه ديگر پرورش طيور به صورت صنعتي و در مرغداري‌هاي گوشتي مي‌باشد كه در سال 1382 با توجه به وجود 13 واحد مرغداري، 460000 قطعه مرغ در طول يكسال جوجه‌ريزي وجود داشته است. درآمد حاصل از پرورش طيور در جدول شماره (4-4) انعكاس يافته است. 5ـ2ـ4 : درآمد منطقه مورد مطالعه از طريق پرورش دام و طيور 1- : درآمد منطقه مورد مطالعه از طريق پرورش دام با توجه به جدول شماره (4ـ4) كه درآمد منطقه مورد مطالعه را از طريق پرورش دام نشان مي‌دهد، بيشترين درآمد خالص از طريق پرورش گوسفند و بره بدست مي‌آيد. كل درآمد دهستان اسفرجان در سال 1382 از طريق پرورش دام برابر 8443000 هزار ريال بوده كه با توجه به تعداد خانورا ساكن در دهستان، متوسط درآمد هر خانوار از طريق پرورش دام حدود 5360 هزار ريال است.
جدول شماره (4ـ4)، درآمد دهستان اسفرجان از طريق پرورش دام در سال 1382

كل درآمد​ (هزار ريال)​	درآمدخالص يك واحد دام (ريال)​	درآمد ناخالص يك واحد دام (ريال)​	هزينه يك​ واحد دام (ريال)​	تعداد دام​	نوع دام​
6325000​	550000​	800000​	250000​	11500​	گوسفند و بره​
948000​	2400000​	5000000​	2600000​	395​	گاو و گوساله​
1170000​	450000​	6000000​	150000​	2600​	بز و بزغاله​
8443000​	-​	-​	-​	14495​	جمع​

2- : درآمد منطقه مورد مطالعه از طريق پرورش طيور قبلاً‌ گفته شد كه در منطقه مورد مطالعه تعداد 13 واحد مرغداري گوشتي وجود دارد كه اين واحدها در هر دوره جوجه‌ريزي قادر به پرورش 115000 قطعه مرغ مي‌باشند و هر كدام از اين واحدها در سال چهار بار جوجه‌ريزي مي‌نمايند و توليد ساليانه آنها بالغ بر 460000 قطعه مرغ مي‌باشد. از طريق مصاحبه با تعدادي از مالكين اين واحدها، متوسط هزينه و درآمد حاصل از اين بخش محاسبه گرديده و در جدول شماره (5-4) انعكاس يافته است. لازم به ذكر است كه به دليل عدم ثبات قيمت نهاده‌ها و توليدات گوشتي در بازارهاي داخلي، هر كدام از هزينه‌ها و درآمدهاي حاصل از اين بخش داراي تغير پذيري زيادي بوده و ارقام ذكر شده در جدول مذكور براي مقطع زماني تابستان (تيرماه) سال 1383 محاسبه شده استجدول شماره (5-4)، درآمد دهستان اسفرجان از طريق پرورش طيور در سال 1383

كل درآمد​ (هزار ريال)​	درآمدخالص يك واحد طيور (ريال)​	درآمد ناخالص يك واحد طيور (ريال)​	هزينه يك واحد طيور (ريال)​	تعداد طيور در يكسال​	نوع طيور​
69300​	22000​	30000​	8000​	3150​	طيور بومي​
2300000​	5000​	30000​	25000​	460000​	طيور صنعتي​
2369300​	-​	-​	-​	463150​	جمع​

با توجه به تعداد خانوار ساكن در منطقه، متوسط در آمد هر خانوار از طريق پرورش طيور حدود 1504 هزار ريال مي‌باشد. 3ـ4: وضعيت صنايع در منطقه تحت مطالعهدر استراتژي‌هاي توسعه روستايي، بايد به متنوع سازي اقتصاد روستايي و كارا نمودن آن از طريق ايجاد انواع فعاليت‌هاي اقتصادي، بويژه صنعتي كردن روستاها، توجه نمود. زيرا تمركز صنايع در روستاها، علاوه بر ايجاد اشتغال و درآمد، سبب كاهش مشكلات مربوط به همجواري صنايع با شهرها، نظير تراكم شديد جمعيت، مشكلات مربوط به ترافيك، آلودگي‌هاي زيست محيطي و غيره مي‌شود(مطيعي لنگرودي، 1382: 152). در مورد چگونگي اشتغالزايي اين صنايع بايد اشاره كرد كه غالباً صنايعي كه در ارتباط با مسائل اجتماعي، جغرافيايي، محصولات كشاورزي و دامداري روستا هستند، اشتغال‌ بيشتري ايجاد مي‌كنند(پاپلي يزدي، 1381: 227). حمايت و تقويت صنايع روستايي از اهميت خاصي براي رسيدن به هدف‌هاي اقتصادي برخوردار است كه با ايجاد تعادل بين شهر و روستا زمينه رشد و ترقي جامعه روستايي را فراهم نموده و از خالي شدن روستاها جلوگيري مي‌كند. برخي ويژگي‌ها و نقش‌هاي صنايع روستايي عبارتند از: · ايجاد درآمد براي روستاييان و برگشت ارزش افزده حاصل از تبديل مواد به روستا و روستاييان،· بالا بردن سطح زير كشت و افزايش راندمان كيفي و كمي كاشت، داشت و برداشت محصولات كشاورزي و توسعه توليد ابزار و ادوات مورد نياز بخش كشاورزي،· ايجاد اشتغال در مناطق روستايي كشور و بكارگيري نيروهاي مازاد كه بخش كشاورزي توان جذب آنها را در فصول مختلف سال ندارد، · جلوگيري از ضايعات و فاسد شدن محصولات كشاورزي، · تقويت توسعه بخش صنعتي و خدماتي اقتصاد روستايي، · احياء برخي فعاليت‌هاي كشاورزي كه ناشناخته هستند، لازم به توضيح است كه صنايع دستي، سنتي، تبديلي و تكميلي كشاورزي از زير مجموعه‌هاي صنايع روستايي هستند كه بايد در جهت افزايش نقش آنها در اقتصاد روستايي اقدامات لازم را به عمل آورد(محمدي و نمكي www.Irandoc.ac.ir). 1ـ3ـ4: صنايع دستيصنايع دستي كشور، از گذشته‌هاي دور به منظور رفع نياز جامعه پيش از دوره رشد سرمايه‌داري و متناسب با حاكميت روابط پولي بويژه، محدويت بازارهاي مصرف، رواج خود مصرفي و جمعيت اندك كشور بوجود آمده و در انطباق با الگوي مصرف سنتي، امكانات كشاورزي و بهره‌برداري از كانسارها، رشد يافته بود. به بيان ديگر، صنايع دستي نه تنها در ارتباط با رفع نياز كشاورزي،‌توليد مواد و وسايل كار و زندگي ـ خوراك، پوشاك، مسكن، حمل و نقل، وسايل دفاعي و …ـ سازمان و گسترش يافته بود، بلكه در گذشته صدور توليدات آن( هر چند به مقدار اندك) بعنوان درآمد وكسب مازاد اقتصادي از خارج، عامل مهمي در اقتصاد كشور بشمار مي‌آمد (رزاقي، 1375: 380). صنايع دستي به دليل اينكه نياز به تكنولوژي وارداتي ندارند و قسمت اعظم مواد اوليه و ملزومات مصرفي آن در محل تهيه مي‌شود و از طرفي بينش، ذوق، انديشه و فرهنگ توليد كننده را در خود جاي داده است، اهميت فراواني دارد (مطيعي لنگرودي، 1373: 194). همانگونه كه در مبحث مطالعات جمعيتي ذكر گرديد، تعداد 187 نفر يا به عبارتي 96/7 درصد شاغلين منطقه مورد مطالعه را شاغلين در بخش صنايع دستي به خود اختصاص داده است. از اين تعداد 51 نفر مربوط به روستاي اسفرجان، 92 نفر مربوط به روستاي هونجان و 44 نفر مربوط به روستاي امين‌آباد مي‌باشد. غالب شاغلين اين بخش در امور قاليبافي فعاليت مي‌نمايند و تعداد بسيار كمي نيز در ساير زمينه‌ها همچون گيوه دوزي، آهنگري و غيره فعاليت دارند. بافت قالي در سطح دهستان اسفرجان از يك سابقه تاريخي برخوردار است به طوري كه در گذشته فرش كيخاباف، در روستاي هونجان رايج بوده كه متأسفانه به دست فراموشي سپرده شده است. مهمترين نقوش قالي كه در سطح دهستان بافته مي‌شوند عبارتند از نقش ساوه، قم، اراك، اصفهاني و شهرضايي.قالي‌هايي كه بافت آنها در سطح منطقه مورد مطالعه رايج مي‌باشد عبارتند از قالي يلمه و تركي. جدول شماره (6-4) تعداد و درصد خانوارهايي را كه در سطح منطقه مورد مطالعه به اين فعاليت مشغول مي‌باشند، نشان مي‌دهد. جدول شماره (6-4)، تعداد خانوار و درصد شاغلين در بخش قاليبافي در سال1382

درصد خانوار قاليباف​	تعداد خانوار قاليباف​	تعداد خانوار​	نام روستا​
5/5​	38​	686​	اسفرجان​
5/10​	67​	641​	هونجان​
5/12​	31​	248​	امين آباد​
7/8​	136​	1575​	دهستان​

ماخذ: شركت تعاوني فرش دستباف شهرضا
با توجه به جدول شماره (6-4) بيشترين تعداد خانوار قاليباف مربوط به روستاي امين آباد مي باشد كه در حدود 5/12 درصد خانوارهاي روستا به اين فعاليت مشغول مي‌باشند. لازم به ذكر است كه شاغلين اين بخش را غالباً زنان تشكيل مي‌دهند و اين كار را معمولاً در فصول پاييز و زمستان كه فعاليت‌هاي بخش كشاورزي راكد است، انجام مي‌دهند. البته تمامي خانوارهاي قاليباف، اين فعاليت را به صورت يك حرفه انجام نمي‌دهند، بلكه برخي از آنان قاليبافي را به عنوان يك كار تفريحي انجام مي‌دهند. در تعداد معدودي از خانوارها، بافت گليم و جاجيم نيز ديده مي‌شود. لازم به توضيح است كه با توجه به اطلاعات گردآوري شده، ابعاد قالي هاي بافت شده عمدتاً 5/2*5/1 متر مي‌باشد و هر خانوار قاليباف در طول يكسال به طور متوسط قادر به بافت يك تخته فرش در ابعاد مذكور مي‌باشد. جدول شماره (7-4) هزينه و درآمد حاصل از بافت فرش را نشان مي‌دهد. جدول شماره (7-4)، هزينه و درآمد حاصل از بافت قالي در دهستان اسفرجان،1382

درآمد خالص (هزار ريال)​	درآمد ناخالص ​ ( ريال )​	هزينه توليد​ ( ريال )​	تعداد شاغلين (خانوار)​	نام منطقه مورد مطالعه​
47600​	81600000​	34000000​	136​	دهستان اسفرجان​

با توجه به تعداد خانوار دهستان اسفرجان متوسط درآمد هر خانوار از طريق قاليبافي حدود 2/30 هزار ريال است. 2ـ3ـ4: صنايع كارگاهي و كارخانه‌اي در منطقه مورد مطالعه، صنايع كارخانه‌اي اندك است و در محدوده شهرك صنعتي اسفرجان مستقر بوده و شامل كارخانه‌هاي الكل‌سازي، توليد اكسيژن و تعدادي كارخانه ديگر كه در حال احداث هستند، مي‌باشد. اين كارگاهها تعدادي از افراد محلي را به خود مشغول داشته‌اند، از سوي ديگر تعدادي از ساكنين منطقه مورد مطالعه، در كارخانه‌ها و كارگاههاي خارج از منطقه به فعاليت مشغول هستند كه مهمترين آنها عبارتند از: ذوب آهن اصفهان، مجتمع فولاد مباركه، شركت پلي اكريل، شركت پاتله و كارخانجات مستقر در محدوده شهرهاي اصفهان و شهرضا. افراد شاغل دراين صنايع پس از مدتي، بدليل مشكلات رفت و آمد، اقدام به مهاجرت به همراه خانواده‌هاي خود مي‌نمايند. بر اساس اطلاعات گردآوري شده از كل شاغلين منطقه مورد مطالعه، 155 نفر يا 6/6 درصد به فعاليت در اين بخش مشغول مي‌باشند كه به ترتيب شامل اسفرجان 53 نفر، هونجان 46 نفر و امين آباد 56 نفر مي‌باشد. در جدول شماره (8-4) توزيع شاغلين بخش صنايع كارگاهي و كارخانه‌اي و ميزان درآمد آنها آمده است. جدول شماره (8-4)، توزيع شاغلين و درآمد حاصل از فعاليت‌هاي بخش صنايع كارگاهي و كارخانه‌اي در سال1382

كل درآمد ساليانه​ ( هزار ريال )​	متوسط درآمد ماهيانه​ ( ريال )​	تعداد شاغلين​ (نفر)​	نام روستا​
1240200​	1950000​	53​	اسفرجان​
1048800​	1900000​	46​	هونجان​
1310400​	1950000​	56​	امين آباد​
3599400​	5800000​	155​	دهستان​

با توجه به تعداد خانوار ساكن درمنطقه مورد مطالعه، درآمد متوسط هر خانوار 2285 هزار ريال خواهد بود. 4ـ4: بخش خدمات طبق بررسي‌هاي انجام شده در منطقه مورد مطالعه، تعداد 593 نفر به مشاغل خدماتي اشتغال دارند كه حدود 26/25 درصد شاغلين كل دهستان را شامل مي‌شود و به ترتيب شامل روستاي اسفرجان با 289 نفر، هونجان با 246 نفر و امين‌آباد با 58 نفر مي‌باشد. جدول شماره (9-4) انواع، تعداد و درآمد هر كدام از مشاغل خدماتي موجود در دهستان اسفرجان را نشان مي‌دهد.جدول شماره (9-4)، انواع، تعداد و درآمد حاصل از فعاليت‌هاي خدماتي دهستان اسفرجان در سال1382

كل درآمد​ ( هزار ريال )​	درآمد ساليانه هر فرد ( هزار ريال)​	درآمد ماهانه​ (هزار ريال)​	تعداد شاغلين​ (نفر)​	نوع فعاليت​
135000​	9000​	750​	15​	قصابي​
54000​	10800​	900​	5​	آرايشگاه​
1173000​	10200​	850​	115​	بقالي​
7200​	7200​	600​	1​	خياطي​
554400​	13200​	1100​	42​	تعميرگاه​
244800​	14400​	1200​	17​	نانوايي​
37800​	12600​	1050​	3​	صندوق قرض الحسنه​ ​
5814000​	18000​	1500​	323​	كارمند​
604800​	8400​	700​	72​	ساير مشاغل​
8625000​	-​	-​	593​	جمع​

با توجه به كل درآمد حاصل از فعاليت‌هاي خدماتي و تعداد خانوار ساكن در منطقه، متوسط درآمد هر خانوار برابر 5476 هزار ريال است. 5ـ4: درآمد هر يك از بخش‌هاي اقتصادي در منطقه مورد مطالعه جهت بررسي درآمد بخش‌هاي مختلف اقتصادي در دهستان اسفرجان جدول شماره (10-4) تهيه وارائه شده است. جدول شماره (10-4)، انواع فعاليتهاي اقتصادي و درآمد حاصل از آن در منطقه مورد مطالعه در سال1382

درصد درآمد هر بخش‌ اقتصادي​	درصد درآمد​	ميزان درآمد​ ( هزار ريال )​	انواع فعاليت​
​ ​ 71/68​	96/15​	6267900​	زراعت​
22/25​	9917500​	باغداري​
5/21​	8443000​	دام​
03/6​	2369300​	طيور​
33/9​	17/​	47600​	قاليبافي​
16/9​	3599400​	كارگاهي و كارخانه‌اي​
96/21​	96/21​	8625000​	خدمات​
100​	100​	39269700​	مجموع درآمد​

توجه به جدول شماره (10-4) و تعداد خانوار ساكن در دهستان اسفرجان، متوسط درآمد هر خانور حدود 24933 هزار ريال است. نمودار شماره (2-4)نسبت درآمد حاصل از هر يك از بخش‌هاي سه گانه اقتصادي را در منطقه مورد مطالعه نشان مي‌دهد. جدول شماره (10-4) و نمودار (2-4) نشان مي‌دهند كه در حدود دوسوم درآمد منطقه موردمطالعه از طريق بخش كشاورزي تأمين مي‌شود و كشاورزي نيز به آب نيازمند است. اين مسئله بيانگر اهميت اين بخش در حيات اقتصادي منطقه است، لذا در برنامه‌ريزي‌هاي روستايي بايد توجه بيشتري به اين بخش از درآمد روستائيان و عوامل موثر در آن نمود. در كنار توجه به بخش كشاورزي به عنوان فعاليت غالب، بايد به ساير زمينه‌هاي اشتغالزا خصوصاً گسترش صنايع روستايي نيز توجه خاصي مبذول داشت، تا از اين طريق بتوان در فعاليت‌هاي اقتصادي منطقه مورد مطالعه تنوع ايجاد نمود تا اولاً اقتصاد منطقه از ثبات نسبي برخوردار باشد و ثانياً زمينه‌هاي ايجاد اشتغال و درآمد قابل قبول براي افراد جوياي كار فراهم شود.

نمودار شماره ‌(2-4)، نسبت درآمد هر يك از بخش‌هاي اقتصادي منطقه مورد مطالعه در سال1382​

​

منابع و مآخذ فصل چهارم ـ بديعي ربيع، جغرافيايي مفصل ايران جلد سوم (جغرافياي اقتصادي)،‌ اقبال، 1362. ـ پاپلي يزدي محمد حسين و ابراهيمي محمد امير، نظريه‌هاي توسعه روستايي، سمت، 1381. ـ جاسبرسينگ، اس.اس. ديلون، جغرافيايي كشاورزي، ترجمه دهقانيان، كوچكي و كلاهي اهري، دانشگاه فردوسي مشهد، 1374.ـ خانه هاي بهداشت روستاهاي اسفرجان ، هونجان و امين آباد، آمار تعداد شاغلين هر يك از بخش هاي اقتصادي،1383ـ ديويد گريگ، مقدمه اي بر جغرافياي كشاورزي، ترجمه دهقانيان كوچكي كلاهي اهري، دانشگاه فردوسي مشهد، 1374ـ رزاقي ابراهيم، گزيده اقتصاد ايران، انتشارات اميركبير، 1375. ـ سلي فيندلي، برنامه‌ريزي مهاجرتهاي داخلي، ترجمه عبدالعلي لهسائي زاده، نويد شيراز، 1372. ـ شركت تعاوني فرش دستباف شهرستان شهرضا،اطلاعات مربوط به شاغلين و انواع قالي هاي بافته شده در سطح دهستان اسفرجان،1383ـ محمدي اسماعيل، نمكي سيد محمد، زمينه‌هاي ايجاد اشتغال و نقش آن در توسعه روستايي، مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران WWW.irandoc.ac.irـ مديريت جهاد كشاورزي شهرستان شهرضا، واحد امور دام و طيور، آمار تعداد و انواع دام هاي دهستان اسفرجان،1383 ـ مركز خدمات كشاورزي دهستان اسفرجان، اطلاعات مربوط به سطح زير كشت، راندمان توليد و ساير اطلاعات مربوط به بخش كشاورزي دهستان اسفرجان،1383 ـ مطيعي لنگردوي سيد حسن، جغرافيايي اقتصادي ايران ( كشاورزي)، جهاد دانشگاه مشهد، 1381. ـ مطيعي لنگردوي سيد حسن، جغرافياي اقتصادي خراسان، آستان قدس رضوي، 1373. ـ مطيعي لنگردوي سيد حسن، برنامه‌ريزي روستايي با تأكيد بر ايران، جهاد دانشگاهي مشهد، 1382. ـ مهدوي مسعود، مقدمه‌اي بر جغرافيايي روستاي ايران جلد اول شناخت مسايل جغرافيايي روستاها، سمت، 1377. ـ مهدوي مسعود، جغرافياي روستايي ايران، پيام نور، 1378.