اصلاح چـاودار

خیال شیشه ای

مدیر بازنشسته
کاربر ممتاز
چاودار گیاهی است که می تواند در خاکهای نامساعد به عمل آید و سرمای سخت را نیز تحمل کند. چاودار اهلی ممکن است از گونه ای بنام سکال آناتولیکوم[1]، که گونه ای است وحشی و در سوریه، ارمنستان، ایران و ترکیه وجود دارد، منشعب شده باشد. برخی عقیده دارند که چاودار معمولی از گونۀ مونتانوم[2]، که در جنوب اروپا و نواحی نزدیک آن در آسیا به حالت وحشی می روید، به وجود آمده است.






وضع گیاه شناسی چاودار


چاودار جزء تیرۀ گرامینه و نام علمی آن سکال سرآل[3] است
و این گونۀ گیاهی تنها گونۀ مزروعی جنس سکال بشمار می رود. ساقه های آن طویلتر و بزرگتر از ساقه های گندم است.

در چاودار، گلها روی یک سنبل اصلی قرار دارند که در آن سنبلهای فرعی واقع شده اند. هر سنبل فرعی شامل 3 گل است که دو عدد آن بارور و دیگری عقیم است. هر گل یک گلوم نازک و یک گلوم ریشک دار و یک پالئا دارد. دانه های باریک به سهولت جدا می شوند.
چاودار خاصیت خودعقیمی دارد و لذا گیا هی است غیر خودگشن. میزان خود عقیمی در حدود 96 تا 99 درصد است. بعضی از نژادهای آن، که برای خودباروری برگزیده شده اند، درصد عقیمی کمتری دارند. به خاطر همین موضوع تعداد زیادی از گلهای چاودار، حدود آنها، خالی و فاقد دانه است. طرز گل کردن و باز شدن گل در این گیاه شبیه گل گندم و جو است




مطالعات سیتو ژنتیکی و ژنتیکی در چاودار


در چاودار معمولی 14 عدد کروموزم وجود دارد ( 14= n2 )؛ چاودار گیاهی است دیپلوئید، بعضی از بوته های آن یک جفت کروموزم زائد دارند که بنام کروموزم B خوانده می شود. گاهی تعداد بیشتری از این قبیل کروموزم دیده می شود. کروموزم های اضافی ممکن است موجب عقیمی گیاه شوند. در چاودار، واریته های اتوتتراپلوئید بطور مصنوعی بدست آمده است مثلاً از واریتۀ روزن[4] یک اتو تتراپلوئید با استفاده از حرارت بدست آمده که عقیم بود ولی بر اثر سلکسیون عقیمی آن کاهش پیدا کرد. با کولشیسین، تتراپلوئیدهای دیگری از چاودار بدست آمده که کاه آنها محکمتر و قدرت پنجه زدنشان بیشتر بود در ضمن محصول بهتری داشتند، و از لحاظ زودرسی نیز شبیه واریته های دیپلوئید بودند. میزان باروری در دیپلوئیدها نسبت به تتراپلوئید حدود 10 درصد بیشتر است ولی بهترین تتراپلوئیدها از لحاظ میزان محصول، استحکام کاه، زودرسی، مقاومت به سرما و خشکی شبیه واریته های دیپلوئیدی هستند که از آنها مشتق شده اند.
به علت خود عقیمی، مطالعات ژنتیکی در چاودار قدری محدود شده است.



روشهای اصلاح چاودار


روشهایی که برای اصلاح چاودار بکار می رود با روشهایی که تا به حال مورد بحث واقع شده اند تفاوت دارد. اصلاح چاودار بیشتر بوسیلۀ سلکسیون توده ای و اختلاط لاین های اینبرد صورت گرفته است. در چاودار، عقیمی مسئلۀ مهمی است و واریته های معمولی آن خودعقیم هستند ولی بر اثر سلکسیون واریته هایی به دست آمده اند که عقیمی کمتری دارند. در لاین های اینبرد نیز عقیمی زیاد است که بوسیلۀ سلکسیون کمتر خواهد شد.



الف) سلکسیون توده ای
سلکسیون توده ای برای چاودار خیلی بکار می رود. قریب 5 تا 10 هزار بذر در یک گروه با فواصل منظم کشت و 10 تا 20 درصد گیاهان خوب در موقع برداشت انتخاب می شوند. سال بعد تعدادی از نتاج بهترین گیاهان را جدا و کشت می کنند که از ان بذر الیت[5] به دست آید. بقیه، مجدداً کشت می شود که از آن بهترین واریته ها انتخاب شود.



ب) اینبریدینگ
در چاودار، اینبریدینگ موجب کم شدن قدرت رشد، ارتفاع گیاه، و میزان محصول می شود. هیبریدهایی که از بعضی از اینبردها به دست می آید بهتر از واریته هایی هستند که گرده افشانی باز دارند. گاهی، لاین های اینبرد را با هم مخلوط کرده اجازه می دهند با هم تلقیح شوند و به این ترتیب واریته ای به دست می آید که آن را واریتۀ مصنوعی می گویند.

ج) دورگ گیری بین چاودار و گندم


چاودار به عنوان پایۀ پدری با واریته های هگزاپلوئید گندم به خوبی آمیزش داده می شود. ولی واریته های تتراپلوئید گندم را به سختی می توان با چاودار آمیزش داد.
گیاه حاصل که 56 کروموزم دارد سالم است (یعنی اینکه عقیم نیست) و خواص آن حد فاصل خواص گندم و چاودار است. آمفی دیپلوئید حاصل را تریتیکاله[6] است.



د) دورگ گیری بین چاودار و سایر گونه ها
هیبریدهای بین چاودار معمولی و چاودار وحشی[7] قوی هستند، عقیمی زیاد ندارند، و در آنها کروموزم ها نیز جفت می شوند. ترکیباتی بین چاودار و گونه های آجیلوپس نیز صورت گرفته که نتایج آنها متفاوت بوده است. آمیزش چاودار معمولی با گونۀ فراژیل[8] تولید هیبریدی می کند که کاملاً عقیم است.






هدفهای اصلاح چاودار
هدفهای اصلاح چاودار عبارت اند از:
ازدیاد عملکرد،
مناسب بودن برای برداشت با کمباین ( یعنی تهیۀ واریته های پا کوتاه)،
مقاومت به خوابیدگی،
بهتر ساختن کیفیت محصول،
و مقاومت به بیماری ها.


ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1] Secale anatolicum

[2] S.montanum

[3] S.cereale

[4] Rosen

[5] Elite

[6] Triticale

[7] S.montanum

[8] S.fragile
 

Similar threads

بالا