با گسترش صنعت آبزی پروری و اهمیت تكنولوژی در دنیا ، بخصوص در ایران و توسعه روز افزون پرورش انواع میگو و ماهی در كشور و با توجه به اینكه آرتمیا یكی از فاكتور های مهم در امر پرورش و تغذیه میگو است ، از طرفی از نظر اقتصادی ارزش آرتمیا و قیمت آن در بازار های جهانی رو به افزایش است میتوان با بهره برداری اصولی و علمی از این موجود آبزی چه بصورت پرورش مصنوعی و یا استفاده از منابع طبیعی دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی ، علاوه بر تأمین احتیاجات داخلی ، با صادرات مقادیر مازاد این محصول بصورت قابل توجهی برای كشور ارز آوری كرد .
در این میان دریاچه ارومیه با حدود ۵۰۰۰ كیلو متر مربع مساحت ، علاوه بر غنی بودن از نظر املاح و مواد معدنی زیستگاه گونه ای از آرتیما بنام آرتمیا اورمیانا می باشد . آرتمیا اورمیانا یكی از هفت گونه ارتمیای شناخته شده در جهان است و در حالت طبیعی ۵۲% پروتئین و ۴% چربی دارد . كه می توان میزان چربی آن را در پرورش مصنوعی و غذا دهی دستی به میزان ۱۴ % افزایش داد .می توان از آن پس از انجام اعمال غنی سازی به عنوان حامل در انتقال انواع مواد غذایی ، ویتامین ها و انتی بیوتیك ها در تغذیه انواع آبزیان استفاده كرد .
در كشورهایی كه بازار آرتمیای جهان در اختیار آنهاست به ازای هر ۱۰۰ هكتار زمین برای پرورش آرتمیا در مزارع پرورش حداقل ۵۰ نفر كار گر ساده ، ۱۰ نفر كارگر آموزش دیده بكار برده شوند . با توجه به سود آوری كلان ، ارز آوری كمك به رشد و اقتصاد بدون اتكاء به نفت . حل معضل بیكاری اهمیت مطالعات انجام شده در این زمینه را گوشزد می نماید .
در این مقام ارزش غذایی آرتمیای دریاچه ارومیه با استناد به یافته های نگارنده و محققّین مركز تحقیقات آرتمیا و جانوران آبزی دریاچه ارومیه ، مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت .
● مقدمه
آرتمیا یكی از انواع مهم و نسبتاً گسترده سخت پوستان است كه از آبهای لب شور تا آبهای شور كه میزان املاح آنها ممكن است تا چند برابر آب دریا باشد زندگی میكند . اسم علمی این سخت پوست به زبان لاتین با توجه به شكل ظاهری آن آرتمیا ( به معنی گوشواره آبی ) می باشد . قدیمی ترین نوشته ها در بارهٔ این آبزی به سال ۱۷۵۵ میلادی بر می گردد . كه توسط Schlosser و Bass Beking تهیه شده بود . در این گزارش آمده است كه برخی از قبایل آفریقایی از آن به عنوان غذا استفاده می كرده اند و حتی سرخپوستان و لیبیایی ها از آن به عنوان خوراك انسان استفاده كرده اند. این محققان آبزی مذكور را برای اولین بار در آبهای شور منطقه Lymington انگلستان شناسایی و نامگذاری علمی آن در سال ۱۷۵۸ توسط دانشمند سوئدی لینه به نام Artemia Salina انجام گرفت . آرتمیای دریاچه ارومیه برای اولین بار در سال ۱۸۹۹ توسط شخصی بنام Gunther شناسائی شد و در سال ۱۹۷۶ توسط : Clark و bowen تحت گونهٔ جداگانه ای بنام Artemia Urmiana نام گذاری شد .
از آنجائیكه ارزش غذایی و كار برد آرتمیا در تغذیه آبزیان در سال ۱۹۳۳ ، به وسیله Alvin seale در امریكا و در سال ۱۹۳۹ توسط Rollebson در نروژ بیان شد . با روشن شدن ارزش غذایی و كار بردی آرتمیا در تغذیه ماهیان پرورشی ، برای اولین بار آكواریوم عمومی سانفرانسیسكو موفق به جمع آوری و خشك كردن تخم مقاوم آن كه اصطلاحاً سیست نامیده می شود گردید. و از نیمه دوم قرن ۱۹ به بعد مطالعات و تحقیقات وسیعی در رابطه با مورفولوژی ، اكولوژی ، هیستولوژی ، ژنتیك ، بیوشیمی ،توكسیكولوژی و بیولوژی مولكولی و بسیاری از موضوعات دیگر آغاز گردیده و سال به سال گسترش بیشتری یافته است ، در حال حاضر تحقیقات و پژوهش در مورد موضوعات مختلف آرتمیا توسط مركز رفرنس جهانی آرتمیا در دانشگاه ژنت بلژیك ، مركز آرتمیای یونان و مركز رفرنس كالفرنیا و مركز رفرنس آرتمیای دانشگاه ارومیه در حال انجام می باشد . مطالعات اولیه بر روی دریاچه ارومیه توسط دكتر احمدی و دكتر آذری تاكامی در سال ۱۳۶۶ آغاز گشت و هم اكنون دكتر آق و دكتر نوری ، و كارشناسان متخصص در مركز رفرنس دریاچه ارومیه بررسی های تخصصی دراین خصوص را هدایت می كنند .
● ارزش غذایی آرتمیا اورمیانا
آرتمیا اورمیانا یكی از هفت گونه شناخته شده آرتمیای دو جنسی در جهان است . ارزش غذایی آن در حد مطلوب است و دارای بیش از ۵۲ در صد پروتئین و ۴ درصد چربی است و تركیب و میزان اسیدهای آمینه و اسید های چرب آن در حدی است كه نیاز های آبزیان آبهای شیرین را به طور كامل بر آورده می سازد . از آن می توان مستقیماً یا پس از منجمدكردن و یا خشك كردن به عنوان یك خوراك پروتئینی مغذی برای پرورش انواع ماهیان ، میگو ها و خرچنگهای آب شیرین استفاده نمود و یا می توان پس ازغنی سازی برای پرورش ماهیان و میگو های آب شور بكار برد . تراكم آرتمیا در دریاچه ارومیه در وضع بسیار خوبی است و سالانه براحتی می توان صد ها هزار كیلو آرتمیا و تخم مقاوم آنرا بدون اینكه به اكوسیستم لطمه ای بخورد از دریاچه ارومیه صید نمود . تخم های مقاوم آرتمیا را می توان پس از صید خالص سازی ، خشك و بسته بندی كرد و جهت مصارف آتی و یا فروش آماده نمود . تخم آرتمیارا در هر زمان كه لازم باشد در طی ۲۴ ساعت می توان به لارو تبدیل نمود و به عنوان غذایی زنده در اختیار لارو ماهی و میگو قرار داد .
در ابتدا از این موجود به عنوان غذای ماهیان اكواریومی استفاده می شد ولی بعداً با پی بردن به اهمیت آن در تغذیه لارو تازه تفریخ یافته انواع آبزیان ، كار برد آن در این زمینه به طور جدی مورد توجه قرار گرفت به طوریكه امروزه در صنعت آبزی پروری خصوصاً پرورش میگو به صورت اجتناب ناپذیری با آرتمیا پیوند خورده است و آرتمیا علاوه بر اینكه یك منبع غذایی با ارزش است دارای خصوصیات و ویژگی های فراوانی است كه هم برای پرورش دهنده و هم برای آبزیان بی نهایت مهم است .
از نظر بیولوژیك آرتمیا عاری از بیماری است ، برای آبزیان قابل قبول است ، براحتی توسط آبزیان دیده می شود و به سهولت شكار می شود ، غذایی لذیذ و مطبوع است ، قابل هضم بوده و مغذی است . از نظر مزایای آن برای پرورش دهنده نیز می توان گفت ، به سهولت قابل دسترس است و قابلیت نگهداری برای مدت طولانی را دارا است ، روند كشت آن بسیار آسان بوده و براحتی سیست ها ضد عفونی می شوند و مهمتر از اینها از آرتمیا می توان به عنوان حامل انواع مواد غذایی ، ویتامین ها ، آنتی بیوتیك ها و واكسن ها برای تغذیه آبزیان استفاده نمود . (Sorgeloos, ۱۹۸۷)
آنالیز های انجام شده بر روی ماده خشك آرتمیا ( پیش از آنكه به روش انجماد خشك گردد ) و بدنبال آن انجام آمالیز های دیگر نشان داد كه قابلیت تبدیل غذایی بالایی دارد ( بیش از ۴۰% ) و ماده خشك آن ۶ برابر حالت طبیعی پروتئین دارد . (Ronsivalli . ۱۹۸۷)
آرتمیا را می توان به عنوان یك منبع پروتئینی برای انسان نیز بكار برد . زیرا كه نسبت اسید های امینه اصلی در آرتمیا بكل اسید های آمینه بالاتر از مقادیری است كه پزشكان علوم تغذیه برای انسان توصیه كرده اند . از آرتمیا می توان به عنوان خوراك دام و طیور نیز استفاده كرد . بیومس آرتمیا به كمك صنایع جانبی به خوراك قابل قبول دام و طیور تبدیل می گردد .
با توجه به نرخ افزایش سالانه جمعیت جهان و ضرورت تأمین پروتئین خوراكی برای آنها ، بهره برداری از منابع طبیعی آبزیان نیز به شكل بی رویه ای افزایش یافته تا حدی كه در سال ۱۹۹۳ میلادی سهم صید از دریا ها و اقیانوس ها به ۷۲ میلیون تن رسید و البته در كنار آن سهم ابزی پروری نیز تا ۱۸ میلیون تن افزایش یافت ولی با رشد جمعیت در سالهای آتی و كم شدن ذخایر طبیعی آبزیان پیش بینی می شود كه تا سال ۲۰۱۰ میلادی سهم صید از دریا ها و اقیانوس ها حد اكثر به۶۰ ولی سهم پرورش آبزیان به ۳۰میلیون تن افزایش یابد تكثیر و پرورش آبزیان ارتباط تنگاتنگی با تأمین خوراك مناسب و مغذی برای خود آبزیان در طی رشد و بخصوص در اوایل دورهٔ لاروی آنها دارد . كشت و تولید آرتمیا از غذا های زنده دیگر بسیار راحت تر است و با صرف هزینه و نیروی كار كمتری می تواند انجام گیرد .
در این میان دریاچه ارومیه با حدود ۵۰۰۰ كیلو متر مربع مساحت ، علاوه بر غنی بودن از نظر املاح و مواد معدنی زیستگاه گونه ای از آرتیما بنام آرتمیا اورمیانا می باشد . آرتمیا اورمیانا یكی از هفت گونه ارتمیای شناخته شده در جهان است و در حالت طبیعی ۵۲% پروتئین و ۴% چربی دارد . كه می توان میزان چربی آن را در پرورش مصنوعی و غذا دهی دستی به میزان ۱۴ % افزایش داد .می توان از آن پس از انجام اعمال غنی سازی به عنوان حامل در انتقال انواع مواد غذایی ، ویتامین ها و انتی بیوتیك ها در تغذیه انواع آبزیان استفاده كرد .
در كشورهایی كه بازار آرتمیای جهان در اختیار آنهاست به ازای هر ۱۰۰ هكتار زمین برای پرورش آرتمیا در مزارع پرورش حداقل ۵۰ نفر كار گر ساده ، ۱۰ نفر كارگر آموزش دیده بكار برده شوند . با توجه به سود آوری كلان ، ارز آوری كمك به رشد و اقتصاد بدون اتكاء به نفت . حل معضل بیكاری اهمیت مطالعات انجام شده در این زمینه را گوشزد می نماید .
در این مقام ارزش غذایی آرتمیای دریاچه ارومیه با استناد به یافته های نگارنده و محققّین مركز تحقیقات آرتمیا و جانوران آبزی دریاچه ارومیه ، مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت .
● مقدمه
آرتمیا یكی از انواع مهم و نسبتاً گسترده سخت پوستان است كه از آبهای لب شور تا آبهای شور كه میزان املاح آنها ممكن است تا چند برابر آب دریا باشد زندگی میكند . اسم علمی این سخت پوست به زبان لاتین با توجه به شكل ظاهری آن آرتمیا ( به معنی گوشواره آبی ) می باشد . قدیمی ترین نوشته ها در بارهٔ این آبزی به سال ۱۷۵۵ میلادی بر می گردد . كه توسط Schlosser و Bass Beking تهیه شده بود . در این گزارش آمده است كه برخی از قبایل آفریقایی از آن به عنوان غذا استفاده می كرده اند و حتی سرخپوستان و لیبیایی ها از آن به عنوان خوراك انسان استفاده كرده اند. این محققان آبزی مذكور را برای اولین بار در آبهای شور منطقه Lymington انگلستان شناسایی و نامگذاری علمی آن در سال ۱۷۵۸ توسط دانشمند سوئدی لینه به نام Artemia Salina انجام گرفت . آرتمیای دریاچه ارومیه برای اولین بار در سال ۱۸۹۹ توسط شخصی بنام Gunther شناسائی شد و در سال ۱۹۷۶ توسط : Clark و bowen تحت گونهٔ جداگانه ای بنام Artemia Urmiana نام گذاری شد .
از آنجائیكه ارزش غذایی و كار برد آرتمیا در تغذیه آبزیان در سال ۱۹۳۳ ، به وسیله Alvin seale در امریكا و در سال ۱۹۳۹ توسط Rollebson در نروژ بیان شد . با روشن شدن ارزش غذایی و كار بردی آرتمیا در تغذیه ماهیان پرورشی ، برای اولین بار آكواریوم عمومی سانفرانسیسكو موفق به جمع آوری و خشك كردن تخم مقاوم آن كه اصطلاحاً سیست نامیده می شود گردید. و از نیمه دوم قرن ۱۹ به بعد مطالعات و تحقیقات وسیعی در رابطه با مورفولوژی ، اكولوژی ، هیستولوژی ، ژنتیك ، بیوشیمی ،توكسیكولوژی و بیولوژی مولكولی و بسیاری از موضوعات دیگر آغاز گردیده و سال به سال گسترش بیشتری یافته است ، در حال حاضر تحقیقات و پژوهش در مورد موضوعات مختلف آرتمیا توسط مركز رفرنس جهانی آرتمیا در دانشگاه ژنت بلژیك ، مركز آرتمیای یونان و مركز رفرنس كالفرنیا و مركز رفرنس آرتمیای دانشگاه ارومیه در حال انجام می باشد . مطالعات اولیه بر روی دریاچه ارومیه توسط دكتر احمدی و دكتر آذری تاكامی در سال ۱۳۶۶ آغاز گشت و هم اكنون دكتر آق و دكتر نوری ، و كارشناسان متخصص در مركز رفرنس دریاچه ارومیه بررسی های تخصصی دراین خصوص را هدایت می كنند .
● ارزش غذایی آرتمیا اورمیانا
آرتمیا اورمیانا یكی از هفت گونه شناخته شده آرتمیای دو جنسی در جهان است . ارزش غذایی آن در حد مطلوب است و دارای بیش از ۵۲ در صد پروتئین و ۴ درصد چربی است و تركیب و میزان اسیدهای آمینه و اسید های چرب آن در حدی است كه نیاز های آبزیان آبهای شیرین را به طور كامل بر آورده می سازد . از آن می توان مستقیماً یا پس از منجمدكردن و یا خشك كردن به عنوان یك خوراك پروتئینی مغذی برای پرورش انواع ماهیان ، میگو ها و خرچنگهای آب شیرین استفاده نمود و یا می توان پس ازغنی سازی برای پرورش ماهیان و میگو های آب شور بكار برد . تراكم آرتمیا در دریاچه ارومیه در وضع بسیار خوبی است و سالانه براحتی می توان صد ها هزار كیلو آرتمیا و تخم مقاوم آنرا بدون اینكه به اكوسیستم لطمه ای بخورد از دریاچه ارومیه صید نمود . تخم های مقاوم آرتمیا را می توان پس از صید خالص سازی ، خشك و بسته بندی كرد و جهت مصارف آتی و یا فروش آماده نمود . تخم آرتمیارا در هر زمان كه لازم باشد در طی ۲۴ ساعت می توان به لارو تبدیل نمود و به عنوان غذایی زنده در اختیار لارو ماهی و میگو قرار داد .
در ابتدا از این موجود به عنوان غذای ماهیان اكواریومی استفاده می شد ولی بعداً با پی بردن به اهمیت آن در تغذیه لارو تازه تفریخ یافته انواع آبزیان ، كار برد آن در این زمینه به طور جدی مورد توجه قرار گرفت به طوریكه امروزه در صنعت آبزی پروری خصوصاً پرورش میگو به صورت اجتناب ناپذیری با آرتمیا پیوند خورده است و آرتمیا علاوه بر اینكه یك منبع غذایی با ارزش است دارای خصوصیات و ویژگی های فراوانی است كه هم برای پرورش دهنده و هم برای آبزیان بی نهایت مهم است .
از نظر بیولوژیك آرتمیا عاری از بیماری است ، برای آبزیان قابل قبول است ، براحتی توسط آبزیان دیده می شود و به سهولت شكار می شود ، غذایی لذیذ و مطبوع است ، قابل هضم بوده و مغذی است . از نظر مزایای آن برای پرورش دهنده نیز می توان گفت ، به سهولت قابل دسترس است و قابلیت نگهداری برای مدت طولانی را دارا است ، روند كشت آن بسیار آسان بوده و براحتی سیست ها ضد عفونی می شوند و مهمتر از اینها از آرتمیا می توان به عنوان حامل انواع مواد غذایی ، ویتامین ها ، آنتی بیوتیك ها و واكسن ها برای تغذیه آبزیان استفاده نمود . (Sorgeloos, ۱۹۸۷)
آنالیز های انجام شده بر روی ماده خشك آرتمیا ( پیش از آنكه به روش انجماد خشك گردد ) و بدنبال آن انجام آمالیز های دیگر نشان داد كه قابلیت تبدیل غذایی بالایی دارد ( بیش از ۴۰% ) و ماده خشك آن ۶ برابر حالت طبیعی پروتئین دارد . (Ronsivalli . ۱۹۸۷)
آرتمیا را می توان به عنوان یك منبع پروتئینی برای انسان نیز بكار برد . زیرا كه نسبت اسید های امینه اصلی در آرتمیا بكل اسید های آمینه بالاتر از مقادیری است كه پزشكان علوم تغذیه برای انسان توصیه كرده اند . از آرتمیا می توان به عنوان خوراك دام و طیور نیز استفاده كرد . بیومس آرتمیا به كمك صنایع جانبی به خوراك قابل قبول دام و طیور تبدیل می گردد .
با توجه به نرخ افزایش سالانه جمعیت جهان و ضرورت تأمین پروتئین خوراكی برای آنها ، بهره برداری از منابع طبیعی آبزیان نیز به شكل بی رویه ای افزایش یافته تا حدی كه در سال ۱۹۹۳ میلادی سهم صید از دریا ها و اقیانوس ها به ۷۲ میلیون تن رسید و البته در كنار آن سهم ابزی پروری نیز تا ۱۸ میلیون تن افزایش یافت ولی با رشد جمعیت در سالهای آتی و كم شدن ذخایر طبیعی آبزیان پیش بینی می شود كه تا سال ۲۰۱۰ میلادی سهم صید از دریا ها و اقیانوس ها حد اكثر به۶۰ ولی سهم پرورش آبزیان به ۳۰میلیون تن افزایش یابد تكثیر و پرورش آبزیان ارتباط تنگاتنگی با تأمین خوراك مناسب و مغذی برای خود آبزیان در طی رشد و بخصوص در اوایل دورهٔ لاروی آنها دارد . كشت و تولید آرتمیا از غذا های زنده دیگر بسیار راحت تر است و با صرف هزینه و نیروی كار كمتری می تواند انجام گیرد .
