هدف از ایجاد دودکش و هوا کش:
هدف از ایجاد دودکش و هواکش، ساخت مجراهایی در داخل ساختمان است که خروج هوای آلوده یا ورود هوای پاک و مناسب را میسر می سازد .
قبل از ورود به بحث دودکش لازم است توجهی به عوامل تولید کنندۀ دود در ساختمان و همچنین مواد مورد مصرف در این وسایل توجه داریم. این وسایل می تواند شامل موارد زیر باشد :
الف) بخاری معمولی یا دیواری
ب) شومینه
ج) آبگرمکن
د) تأسیسات موتورخانه
ه) تهویۀ اجاق گاز
و) تهویۀ سرویسهای بهداشتی و حمام
ز) تهویۀ فضاهای آلوده به گازهای شیمیایی و ... .
ح) ورود هوای تازه برای فضاهای بزرگ
ط) خروج هوای آلوده سالن ها و ...
سوختی که معمولاً در این وسایل به مصرف می رسد شامل موارد ذیل است :
1. چوب و هیزم
2. نفت خام و مازوت
3. گازوئیل
4. نفت سفید
5. گاز طبیعی
6. سوختهای الکلی و ... .
7. زغال سنگ .
• شکل دودکش ها از نظر مقطع:
مقطع عمومی دودکش ها دارای اشکال متفاوتی می باشد، لکن به جهت مناسبترین عملکرد و سالمترین روش تهویه بهتر است که مقاطع دودکش به ترتیب اولویت بر اساس ذیل باشد :
1. دایره، با حداقل قطر 100 میلی متر .
2. مستطیل ، حداکثر نسبت عرض به طول 1 به 1.5
3. مربع با حداقل ابعاد 180 میلی متر.
تذکر: در عین حال که مقطع دایره مناسبترین شکل مقطع برای دودکش می باشد به جهت درزبندی مناسب آن در کف بام بهتراست که با استفاده از یک تبدیل مقطع آنرا به مربع تبدیل کرد، تا آب بندی مناسبتری در کف بام صورت پذیرد.
تذکر: بهتر است داخل مجرای دودکش کاملاً صاف و صیقلی و عاری از هرگونه خلل و فرج باشد . به جهت ایجاد اختلاف فشار بین پایین ترین و بالاترین نقطه دودکش برای مکش مناسب دود ، ارتفاع لولۀ دودکش می بایست حداقل 3 متر باشد.
تذکر: به ازای هر وسیله مصرفی می بایست یک دودکش وجود داشته باشد.
•نکات اجرایی و عملکردی :
-1 طراحی و اجرای دودکش می بایست به گونه ای باشد که :
- هیچگونه انفصال بین دیوارهای باربر به وجود نیاورد.
- در خصوص دیوارهای غیر باربر لازم است انفصال دو دیوار که توسط دودکش به وجود آمده با عناصر مهار کننده چون آرماتورهای سرکج و توری فلزی رفع مشکل شود.
- دودکش به گونه ای اجرا شود که هیچگونه باری از سقف به دودکش اعمال نشود.
-2 ارتفاع دودکش به شرط اینکه هیچگونه مانعی تا شعاع 2 متری آن در سر پشت بام نباشد حداقل 70 تا 100 سانتی متر است. در صورتیکه در فاصلۀ کمتر از مقدار یاد شده مانعی باشد دودکش می بایست 70 تا 100 سانتی متر از مانع مذکور بالاتر باشد.
٣ - مکان اجرای دودکش:
به لحاظ انتخاب محل دودکش می توان تنوعهای زیر را در نظر گرفت :
الف) دود کش درداخل یا خارج از دیوارهای خارجی ساختمان: این شیوه به لحاظ وجود پدیدۀ تعرق و همچنین انجماد احتمالی رطوبت دود در داخل لوله مناسب مناطق سردسیر و مناطق مشابه نمی باشد.
ب) در داخل یا کنار دیوارهای داخلی ساختمان: با این شرط که رعایت کلیه نکات سازه ای در زمان طراحی و اجرای دودکش شده باشد این محل مناسبترین محل برای نصب دودکش می باشد.
-4 در زمان طراحی و نصب دودکش لازم است به موارد زیر دقت شود :
- توجه به مصالح لوله های دودکش به لحاظ :
الف) جذب رطوبت موجود پس از تعرق
ب) میزان عبور دود از خلل و فرج آن
ج) نحوۀ درزبندی قطعات
- توجه به مصالح اطراف دودکش ها به لحاظ :
الف) قابلیت اشتعال یا عدم آن
ب) میزان جذب رطوبت موجود در دودکشها
ج) سرعت تغییر رنگ مصالح در اثر رطوبت یا حرارت
د) انقباض و انبساط شدید در مصالح در زمان وجود حرارت و ایجاد ترک.
- فاصلۀ دودکش از مواد قابل اشتعال با توجه به نوع و اندازه مواد.
-5 در بسیاری از موارد بهتر است که به جهت :
الف) جلوگیری از تعرق
ب) جلوگیری از تغییر رنگ دیوارها.
ج) جلوگیری از ایجاد ترک .
د) ورود هوای تازه و پیش گرم
دودکشها دو جداره ساخته شوند.
-6 مناسبترین روش برای اجرای دودکش حرکت به صورت عمودی می باشد و در صورت نیاز به تغییر زاویه می بایست از دو خم (افست) با حداکثر زاویۀ 30 درجه استفاده شود.
-7 هرگاه بر حسب ضرورت مجبور به عبور افقی لوله ها باشیم می بایست مساحت مقطعی که دارای حرکت افقی می باشد 1.5 برابر مقطعي باشد که دارای حرکت عمودی است و در کوتاهترین طول اجرا گردد.
-8 به جهت ایجاد اختلاف فشار مناسب در ابتدا و انتهای دودکش هیچگونه منفذی نمی بایست در مسیر دودکش وجود داشته باشد.
-9 برای جلوگیری از ورود مواد زائد به داخل وسیلۀ حرارتی در ابتدای هر دود کش معمولاً انباره ای با ارتفاع 50 تا 70 سانتی متر قرار می دهند.
-10 دودکشها ممکن است علاوه بر عملکردی که ایفا می کنند به عنوان یک عنصر بارز در معماری نیز مطرح شوند.
-11 در بالا ترین قسمت دودکش و به جای استفاده چند بادگیر می توان با استفاده از یک حجم مخروطی شکل لوله ها را به یکدیگر متصل و از یک بادگیر بزرگ استفاده کرد.
• مصالح دودکش ها :
1. خواص مصالح دودکش :
الف) غیر قابل اشتعال
ب) عایق حرارتی بودن
ج) قابلیت درزبندی مناسب
د) دارای کمترین خلل و فرج داخل جدار
ه ) قابلیت اتصال با مصالح همجوار
و) تغییر شکل کم در مقابل انبساط و انقباض
ز) حتی الامکان جذب آب کمی داشته باشد.
2. مصالح مورد استفاده :
الف) آجر نسوز
ب) بلوک سیمانی
ج) سنگ با ملات مناسب
د) فلز
ه) آزبست
و) لوله های سیمانی و ... .