[ابنیه سنتی ایران] مدرسه

[Archi_Nick]

•در استان گلستان مدرسه عمادیه و مدرسه کریم ایشان از جمله مدارس تاریخی و فرهنگی مهمی می باشند که نقش مهمی در پیشبرد تاریخی – فرهنگی منطقه داشته اند ، و تعداد بسیاری از علما و مجتهدین از این مراکز دانش برخواسته اند. در این مقاله به معرفی مدرسه کریم ایشان از جنبه های تاریخی ، باستان شناسی و مردم شناسی پرداخته می شود.
​

•مسجد و مدرسه کریم ایشان :​

• مدرسه و مسجد کریم ایشان در روستای کریم ایشان و در مسیر جاده کلاله – مراوه تپه شهرستان کلاله واقع شده است. و با شهرستان گنبد 79 کیلومتر فاصله دارد.(نقشه شماره 1)
http://nicky.persiangig.com/krim eishan/013.jpg
• ساختمان مسجد و مدرسه متعلق به دوره قاجاریه می باشد و بر اساس تاریخی که بر سردر ورودی مدرسه کتابت شده ، در سال 1328 هجری قمری ساخته شده است. مسجد و مدرسه کریم ایشان به شماره 1124 مورخه 21/7/54 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.​

•مسجد کریم ایشان :​

• این مسجد در سال 1328 هجری قمری ساخته شده است ، و با اینکه زیاد قدمتی ندارد ، اما خصوصیات بناهای قدیمی تر در آن راه یافته است. بناهای آن ترکیبی از ویژگی های بناهای دیدنی آسیای مرکزی و معماری ایران است. طول آن در حدود 17 و عرض آن در حدود 13 متر است.​

•ساختمان آجری مسجد که عاری از هرگونه تزئین می باشد ، با نقشه ی ( پلان تيپ) مربع – مستطیل بنا شده است. این مسجد شامل یک شبستان با در ورودی در جبهه جنوبی می باشد ، که سقف آن بوسیله چهار گنبد پوشش یافته است. ​

•گنبد ها از نظر معماری قرینه یکدیگر ، بسیار دقیق ، منظم و به شکل بسیار زیبایی بنا شده است.
•​

​

​

•بر سردر ورودی مدرسه یک بیت شعر نوشته گردیده است ، که ماده ، تاریخ ساخت مدرسه را بیان می کند. با حساب کردن دو واژه ی ( وطن غریبان ) در حروف ابجد تاریخ 1328 ه . ق استخراج می شود :
•مدرسه ایشان سید قلیچ عزیزانتاریخ این بگویم باشد وطن غریبان

•دو گلدسته کوچک نمای بیرونی سردر را آراسته است. علاوه بر این دو گلدسته ، چهار گلدسته ی بزرگ در چهار گوشه ی ساختمان مدرسه ساخته اند ، که بر زیبایی مدرسه بسیار افزوده است. دیوار و گلدسته ها و طاق ها و طاق نماها و پوشش کف حیاط و بام از آجرهایی است که ابعاد برخی از آنها 20*40 سانتیمتر است. در چند جا پنجره هایی مشبک گچی کار گذاشته اند.
​

​

​

این یه پاور پوینته که تقریبا کامله..
http://nicky.persiangig.com/krim_eishan/45.rar
امیدوارم به دردتون بخورهhttp://www.www.www.iran-eng.ir/images/misc/progress.gif

اینم یه فایل کدی از مدارک معماری و تزییناتی بناست
فقط یکم بی نظمه..
http://nicky.persiangig.com/krim_eishan/0123.dwg

 

[E . H . S . A . N]

[ابنیه سنتی ایران] مدرسه

سلام و درود بر دوستان ِ عزیز معماری ..

جای خالی ِ یک تاپیک مرجع ، برای مدارس سنتی ایران ، احساس می شد ؛

لذا این تاپیک را برای " مدارس قدیمی ایران " افتتاح می کنیم ، و از این پس مدارس قدیمی و مکتب خانه ها و ... را در اینجا قرار میدهیم .

لازم به ذکر است ، که سایر موضوعاتی که به صورت ِ پراکنده در رابطه با مدارس قدیمی ایران در تالار معماری ایرانی و اسلامی وجود دارد را به اینجا انتقال خواهیم داد .

امیدوارم این رویه ، گامی مفید و مثبت ، برای هدفمند کردن موضوعات ، و نظم عمومی ِ تالار ِ معماری ایرانی و اسلامی باشد.
.
.
.

قوانین این تاپیک :

1- لطفا ،در عنوان پست ِ خود ، نام ِ مکانی را که می خواهید ارائه و بررسی کنید ، بنویسید .

2- به خاطر احترام به قانون ِ نشر ، ذکر ِ منبع را فراموش نفرمایید .

3 - عکسها را از سایتهای معتبر آپلود کنید، تا پست ها بعد از گذشت ِ زمان ، دچار مشکل نشوند .

4- لطفا جهت ِ حفظ ِ انسجام و تسلسل ، از دادن ِ پست های بی ارتباط با موضوع (اسپم) اکیدا خودداری نمائید .​

فهرست مطالب:

مسجد و مدرسه کریم ایشان#2
مدرسه سلطانی(مدرسه مادرشاه یا مدرسه امام جعفرصادق (ع))#3-#5
مدرسه سلطاني ( مدرسه چهارباغ )#6-#26
مسجد - مدرسه‏ شهيد مطهري (سپهسالار)#5-#14-#16-#30-#33
مدرسه ‏ حکيم هاشم#5
مسجد - مدرسه ‏ حکيم ‏باشي (آقا محمود)#5
مسجد - مدرسه ‏ معيرالممالک#5
مسجد - مدرسه‏ مروي#5
مسجد - مدرسه ‏ فيلسوف ‏الدوله#5
مسجد - مدرسه ‏ مشيرالسلطنه#5
مدرسه غياثيه خرگرد #7-#32-#35
مدرسه سلطان جهانگیر خان#8
مدرسه خان #9
مدرسه میرزا جعفر #10
مدرسه پرى زاد #11-#22
مدرسه دودَر #12
مدرسه دو منار طبس #13
مسجد مدرسه آقا بزرگ ، کاشان#15-#29
مدرسة عالی مدیریت#17-#37
مدرسه امير شاه ملك #19
مدارس چهار ایوانی خراسان #21
مدرسه البرز #23
مدرسه فخریه#25
مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر) #27
مدرسه کزازی#28
مدرسه دارالفنون #31
مسجد- مدرسه مستوفي #34
مدرسه امامیه ( بابا قاسم ) -#38
تأثیرات وقف بر پایداري مدارس صفوي#20
مدارس #36
مدرسه ایرانشهر#7

 

[Archi_Nick]

[ابنیه سنتی ایران] مدرسه

•در استان گلستان مدرسه عمادیه و مدرسه کریم ایشان از جمله مدارس تاریخی و فرهنگی مهمی می باشند که نقش مهمی در پیشبرد تاریخی – فرهنگی منطقه داشته اند ، و تعداد بسیاری از علما و مجتهدین از این مراکز دانش برخواسته اند. در این مقاله به معرفی مدرسه کریم ایشان از جنبه های تاریخی ، باستان شناسی و مردم شناسی پرداخته می شود.
​

•مسجد و مدرسه کریم ایشان :​

• مدرسه و مسجد کریم ایشان در روستای کریم ایشان و در مسیر جاده کلاله – مراوه تپه شهرستان کلاله واقع شده است. و با شهرستان گنبد 79 کیلومتر فاصله دارد.(نقشه شماره 1)
http://nicky.persiangig.com/krim eishan/013.jpg
• ساختمان مسجد و مدرسه متعلق به دوره قاجاریه می باشد و بر اساس تاریخی که بر سردر ورودی مدرسه کتابت شده ، در سال 1328 هجری قمری ساخته شده است. مسجد و مدرسه کریم ایشان به شماره 1124 مورخه 21/7/54 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.​

•مسجد کریم ایشان :​

• این مسجد در سال 1328 هجری قمری ساخته شده است ، و با اینکه زیاد قدمتی ندارد ، اما خصوصیات بناهای قدیمی تر در آن راه یافته است. بناهای آن ترکیبی از ویژگی های بناهای دیدنی آسیای مرکزی و معماری ایران است. طول آن در حدود 17 و عرض آن در حدود 13 متر است.​

•ساختمان آجری مسجد که عاری از هرگونه تزئین می باشد ، با نقشه ی ( پلان تيپ) مربع – مستطیل بنا شده است. این مسجد شامل یک شبستان با در ورودی در جبهه جنوبی می باشد ، که سقف آن بوسیله چهار گنبد پوشش یافته است. ​

•گنبد ها از نظر معماری قرینه یکدیگر ، بسیار دقیق ، منظم و به شکل بسیار زیبایی بنا شده است.
•​

​

​

•بر سردر ورودی مدرسه یک بیت شعر نوشته گردیده است ، که ماده ، تاریخ ساخت مدرسه را بیان می کند. با حساب کردن دو واژه ی ( وطن غریبان ) در حروف ابجد تاریخ 1328 ه . ق استخراج می شود :
•مدرسه ایشان سید قلیچ عزیزانتاریخ این بگویم باشد وطن غریبان

•دو گلدسته کوچک نمای بیرونی سردر را آراسته است. علاوه بر این دو گلدسته ، چهار گلدسته ی بزرگ در چهار گوشه ی ساختمان مدرسه ساخته اند ، که بر زیبایی مدرسه بسیار افزوده است. دیوار و گلدسته ها و طاق ها و طاق نماها و پوشش کف حیاط و بام از آجرهایی است که ابعاد برخی از آنها 20*40 سانتیمتر است. در چند جا پنجره هایی مشبک گچی کار گذاشته اند.
​

​

​

این یه پاور پوینته که تقریبا کامله..
http://nicky.persiangig.com/krim_eishan/45.rar
امیدوارم به دردتون بخورهhttp://www.www.www.iran-eng.ir/images/misc/progress.gif

اینم یه فایل کدی از مدارک معماری و تزییناتی بناست
فقط یکم بی نظمه..
http://nicky.persiangig.com/krim_eishan/0123.dwg

 

[zanememar]

[ابنیه سنتی ایران] مدرسه

معروف به: مدرسه سلطانی، مدرسه مادرشاه، مدرسه امام جعفرصادق (ع)
موقعیت: خیابان چهارباغ عباسی
سال تاسیس: 1116 هجری (دوره شاه سلطان حسین صفوی)
آخرین بنای با شكوه عهد صفویه است كه برای تدریس و تعلیم طلاب علوم دینی ساخته شده است.
درختهای چنار كهنسال و نهر آبی كه در آن جریان دارد بر زیبایی تزئینات نفیس كاشیكاری این بنا افزوده است.

قسمتهای دیدنی مدرسه عبارت است از:
معماری و طرح زیبای كاشیكاری گنبد مدرسه
درب مجلل تزئین شده با طلا و نقره
محراب با شكوه
منبر یك پارچه مرمری
حجره مخصوص شاه سلطان حسین
كاشیكاری بی نظیر مدخل مدرسه
خطوط نستعلیق كتیبه ها و پنجره های آلت بری شده
در ضلع شرقی خیابان چهارباغ بنای باشکوه و نفیسی است که می‌توان آن را آخرین بنای مهم و با عظمتی دانست که در عصر صفویان در اصفهان ساخته شد.
این مدرسه که «مدرسه سلطانی» و «مدرسه مادر شاه» نیز نامیده می‌شده در زمان سلطنت شاه سلطان حسین آخرین حکمران سلسله صفوی احداث گردید.
تاریخ شروع عمارت 1116 هجری قمری و سال اتمام آن 1126 هجری قمری است. هیچ یک از آثار موجود در اصفهان به اندازه مدرسه چهارباغ، (کلکسیون کاشیکاری ایران) جهانگردان و سیاحان و بازدید کنندگان خارجی را تحت تأثیر جاذبه های خود قرار نداده است.
این مطلب را نوشته ها و خاطرات آنان تأیید می‌کند. بطوریکه برخی از آنها مدرسه را با عبارتی همچون سحر آمیز، جذاب و دلپذیر توصیف کرده اند.
از جمله این سیاحان: اوژن فلاندن، دیولافوا، کنت دوگوبینو هستند که مدرسه چهارباغ را شاهکار مسلم معماری دوران صفوی به حساب آورده اند.

وجه تسمیه مدرسه به سلطانی به این علت است که در زمان شاه سلطان حسین ساخته شده و بدین جهت مدرسه چهارباغ نامیده می شود که در خیابان چهارباغ واقع شده است. و دلیل آنکه مدرسه مادر شاه گفته می‌شود این است که مادر شاه سلطان حسین چند کاروانسرا و بازار و سایر نهادهای اقتصادی را وقف بر آن کرده است.
مدرسه چهارباغ به صورت چهار ایوانی است. نمای خارجی عمارت شامل سردری رفیع و با شکوه و زیبا است هفده طاق نمای دو طبقه آجری در اطراف در ورودی خودنمایی می‌کنند. سردر ساختمان مزین به کاشیهای ریز و ظریف همراه با مقرنس های پر نقش و نگار و خطوط مختلف است که بخش ورودی بنا را تشکیل می‌دهد.
کتیبه سردر به خط نستعلیق سفید بر زمینه کاشی لاجوردی است که تاریخ 1112 را بر خود دارد و به وسیله عبدالرحیم جزایری کتابت شده است.
دو دهانه سردر با کاشی های فیروزه ای تزئین شده و بر روی دو پایه سنگ مرمری، گلدانی به شکل بسیار زیبا قرار گرفته است در طرفین سر در دو سکوی مرمر بسیار نفیس و عالی وجود دارد.
در اصلی مدرسه که با طلا و نقره تزئین شده نمونه بارز هنر زرگری و قلمزنی است که در دوران صفویه به نهایت تعالی و تکامل رسیده است.
بر دو لنگه چپ و راست این در به خط نستعلیق بسیار زیبا و به صورت برجسته، اشعاری نوشته شده است. خطاط این اشعار محمد صالح اصفهانی خوشنویس برجسته آن عصر است.
قسمت داخلی مدرسه شامل هشتی، ورودی، حیات داخلی، گنبد، مناره و اطاقهاست. زیباترین قسمت مدرسه از نظر کاشیکاری هشتی ورودی آن است.
در وسط دالان مدرسه سنگاب نفیسی قرار دارد که صلوات بر چهارده معصوم با تاریخ 1110 هجری بر روی آن حجاری شده است. این سنگاب شاهکار هنر سنگتراشی و خوشنویسی است.
ایوان ها و حجره های صحن چهار ایوانه مدرسه رو به باغی پر درخت قرار دارد که جویباری از میان آن می‌گذرد. این نهر به نام فرشادی است (در اصفهان این گونه نهرها را مادی می‌گویند).
مادی فرشادی شعبه ای از زاینده رود است. صحن مدرسه چهارباغ نمونه کامل یک معماری درون گرا و بومی به شمار می‌رود.
حجره هایی که در دو طبقه و در فواصل ایوان های مدرسه ساخته شده که اختصاص به سکونت طلاب علوم دینی داشته است. اکثر این حجره ها دارای نقشه یکسانی است که از یک اتاق نشیمن در جلو و قسمتی به صورت صندوقخانه در عقب و قسمتی به نام بالا خانه تشکیل می‌شود. در جلوی این حجره ها ایوان زیبا و خوش طرحی قرار دارد.
در جبهه شمالی مدرسه، ایوان شمالی با دهانه نسبتاً عریض و ارتفاع زیاد قرار دارد. که در جبهه مقابل آن گنبد و مناره های ایوان جنوبی دیده می‌شود. کتیبه فوقانی داخل گنبد به خط عبدالرحیم جزایری خوش نویس عصر صفویه می‌باشد.
تمامی سطوح داخلی بنا به قطعات کوچکی تقسیم می‌شود که با کاشی تزئین شده است. منبر دوازده پله مدرسه که یکپارچه از سنگ مرمر ساخته شده از بهترین نمونه های هنر حجاری و سنگتراشی آن روزگار است. در کنار این منبر، محراب نفیس و بسیار زیبای مدرسه قرار دارد که کتیبه بالای محراب و منبر نیز به خط عبدالرحیم جزایری است.
اشعاری که در اطراف سرسرای مدرسه به خط نستعلیق بسیار زیبا به رنگ سفید بر زمینه کاشی خشت لاجوردی نوشته شده به خط محمد صالح اصفهانی و مورخ به سال 1119 هجری است.
کتیبه افقی داخل گنبد نیز به خط عبدالرحیم جزایری و تاریخ 1121 هجری است.
شبستان مسقف مدرسه چهارباغ که در ضلع شرقی مدرسه واقع شده با درب منبت کاری بسیار نفیسی به محوطه زیر گنبد مربوط می‌شود در این شبستان سه محراب وجود دارد که کتیبه های اطراف آنها را محمد مؤمن الحسینی به سال 1118 هجری کتابت کرده است.
در شمال مدرسه چهارباغ بازارچه ای زیبا و مرتفع وجود دارد که در عصر صفویه بازارچه بلند و بازارچه شاهی نیز نامیده می‌شد. این بازارچه نمونه ارزنده ای از بازارهای عصر صفوی است. در شرق مدرسه چهارباغ کاروانسرای مادر شاه واقع شده که مهمانسرای عباسی امروز است.
مدرسه چهارباغ دارای کتابخانه کم نظیر و با ارزشی بوده که در حمله افغانها نابود شده است این کتابخانه با کتب بسیار نفیس و کمیاب در اختیار طلاب علوم دینی و سایر پژوهشگران و محققین آن روزگار بوده است.
مدرسه چهارباغ موقوفاتی بسیار نیز داشته است که شامل باغها، مزارع، روستاها، املاک، دکانها، کاروانسراها و سایر مستغلات بوده است که چگونگی آنها با حمله افغانها نامعلوم مانده است به طور کلی مدرسه چهارباغ که به قول بسیاری از محققین هم مدرسه و هم مسجد بوده است، با 8500 متر مربع مساحت از آثار مهم و با ارزش عصر صفوی است که در اواخر حکومت این خاندان در اصفهان ساخته شده است.
مدرسه چهارباغ اصفهان که پس از پیروزی انقلاب اسلامی «مدرسه علمیه امام صادق (ع)» نامگذاری شد در حال حاضر به آموزش طلاب علوم دینی و حجره های آن نیز همانند عصر صفویه به اقامت طلاب اختصاص دارد.

www.seemorgh.com/culture

 

[فهم]

[ابنیه سنتی ایران] مدرسه

مدرسه و مسجد شهید مطهری (سپهسالار)
در سال ۱۲۹۶ ه.ق‌، میرزا حسین خان سپهسالار دستور ساخت مسجدی را داد که اکنون، از زیباترین بناهای شهر تهران به شمار می‌رود. طراحی مسجد را ممتحن‌الدوله به عهده گرفت و معمار آن حاج حسن قمی بود. ساخت هسته اصلی بنا نزدیک به پنج سال به درازا کشید، اما عمر سپهسالار چندان نپایید که مسجد ساخته شده را به چشم ببیند. در دوره‌های بعدی‌، تکمیل بخش‌هایی از مسجد همچنان ادامه یافت که در سال ۱۳۲۰، در محل گل‌خانه قدیمی‌، تالاری ساخته شد که امروز مجموعه دارالقرآن است‌. در سال ۱۳۴۲، استاد لرزاده تغییراتی در شبستان زمستانی ایجاد کرد و در سال ۱۳۷۵ ، نیز مهندس سعیدی گنبد اصلی را اساسی مرمت کرد. وجه دیگری که به این مجموعه اهمیتی دو چندان می‌بخشد کتابخانه‌ مسجد است که در سال ۱۲۹۷ ه.ق‌، سپهسالار با خرید کتابخانه‌ ۴۰۰۰ نسخه‌ای اعتضادالسلطنه آن را پایه‌گذاری کرد. هم اینک، گنجینه‌ای با بیش از ۴۲۰۰ کتاب خطی به خط مؤلفان و نزدیک به ۱۰۰۰۰ کتاب چاپ سنگی در این کتابخانه‌ موجود است‌.
طراحی این مسجد با الهام از بهترین نمونه‌های پیش از آن‌، هم‌چون مسجد سید و مسجد حکیم اصفهان‌، تحول یافته است‌. گنبدخانه مسجد سپهسالار تحولی در معماری مساجد به شمار می‌رود. چلیپای بزرگی با ابعاد ۴۵ * ۴۵ متر گنبد اصلی را با دهانه ۱۵ متر در مرکز قرار داده است‌. در قسمت جنوبی‌، بیننده فضای بزرگ بدون ستونی را می‌بیند. سبکی این فضا را حتی، جرزهای عظیمی که گنبد روی آن قرار گرفته مخدوش نمی‌سازد. چهار گنبد کاربندی با قاعده مستطیل‌، بال‌های چلیپا را پوشش داده‌اند. در نمای بیرونی نیز این چهار گنبد سلسله مراتبی در حرکت به سمت گنبد اصلی با ارتفاع ۲۵ متر به وجود می آورد.
تزئینات ساختاری چون کاربندی و غیرساختاری چون یزدی‌بندی و مقرنس و کاسه‌بندی در ساختمان مسجد به کار رفته و کاشی‌کاری در سطحی وسیع استفاده شده است‌. از انواع مهم کاشی‌کاری در این مسجد معقلی‌، هفت رنگ یا خشتی و معرق را می‌توان نام برد که این آخری به دو صورت اسلیمی و گره‌چینی است و معرق برجسته سر در ورودی در نوع خود منحصر به فرد است‌. سنگ و تزیینات سنگی در این مجموعه جابه‌جا به کار رفته و از این نظر با دیگر ابنیه دوران قاجار تفاوت دارد و به معماری دوران زندیه شباهت می‌یابد. در این بنا آجر کاری به شکل تزیینی دیده نمی‌شود اما، آجر مصالح اصلی بنا را تشکیل می‌دهد و زمین‌های است که کاشی کاری روی آن نمایی جذاب دارد. طاق‌های آجری پر تنوع در دالان‌ها و ورودی‌ها نیز به چشم می‌خورد. تزیینات گچی در شبستان زمستانی به صورت گچ‌بری‌های اسلیمی و کتیبه‌های خطاطی شده‌اند که همه به دست استاد لرزاده ساخته شده‌اند. تزیینات چوبی نیز چون دیگر تزیینات با استادی شکل گرفته‌اند. درهای حجره‌ها و در اصلی شبستان زمستانی گره‌چینی معرق دارند. درب اصلی که به خیابان سرچشمه باز می‌شود دارای بهترین نمونه تزیینات فلزی در این مجموعه است‌. پشت پنجره حجره‌ها نیز نمونه‌هایی زیبا از فرفورژه (نرده‌های دست‌ساز آهنی‌) دیده می‌شود.
از ویژگی‌های مهم فضای مسجد سپهسالار ،که در واقع یکی از برجسته‌ترین ابداعات معماری قاجاری نیز به شمار می‌رود، وجود مهتابی‌ها و بهار خواب‌های وسیع در طبقه فوقانی است‌. هر چند این فضاها با ظرفیت بسیار در مسجد سیداصفهان و مسجد سلطانی سمنان نیز یافت می‌شود، در مسجد سپهسالار در مقیاسی وسیع‌تر و با پیچیدگی‌های بیش‌تر طراحی شده است‌. این ابتکار طرحی را به وجود آورده که افزون بر القای حس محصور و معین بودن‌، حرکتی در جهت خلاف محدودیت فضا ایجاد می‌کند. چنین تدبیری در فضاسازی امکان پیوند میان ناظر و بنا را مختل نمی‌سازد و در همان حال به پیچیدگی و غنای فضا می‌افزاید. دیگر ویژگی معماری مسجد مناره‌های متعدد آن در ابعادی نامنتظره است‌. امتداد نیم استوانه‌ای آن‌ها تا کف حیاط می‌رسد و ابتکاری منحصر به فرد را به نمایش در می آورد. استفاده از ساعت به جای مؤذنه‌، نمونه‌های بسیار دارد، لیکن در این بنا مکمل مجموعه حرکت‌های عمودی است و کاربرد آن بسیار به جا است‌.
کتابخانه‌ در سال‌های نخستین دوران پهلوی دوم در مجاورت مسجد ساخته شد ، گرچه معماری کتابخانه‌ چندان ارزشمند نیست‌، بدون خودنمایی در برابر مسجد به نوعی هماهنگی با آن دست یافته است‌.
http://www.ketabeavval.ir/Tehran/2278.aspx

 

[mh.memar]

مسجد - مدرسه ها

مسجد - مدرسه ها

برخي از مسجد - مدرسه‏هاي تهران
مسجد - مدرسه‏ي شهيد مطهري (سپهسالار)
واقع در ميدان بهارستان، جنب ساختمان مجلس شوراي اسلامي.
اين مسجد - مدرسه را ميرزا حسين خان قزويني سپهسالار ساخته بود. ساختمان آن در 1296 ه.ق آغاز شد و تا زمان فوت باني (1298 ه.ق) به پايان نرسيده بود. پس از او برادرش يحيي‏خان مشيرالدوله کار را دنبال و تا پايان کار بر احداث بنا نظارت نمود.
صحن مدرسه تقريبا به شکل مربع است و در سه طرف آن در حدود شصت حجره در دو طبقه ساخته شده
است. شبستاني بزرگ در پشت جبهه‏ي شرقي و يک گنبدخانه‏ي عظيم در جبهه‏ي جنوبي مسجد وجود دارد.
ورودي اصلي اين بنا در جبهه‏ي غربي مجموعه واقع و داراي جلوخاني بزرگ و تزيين شده است. ورودي ديگري هم که طراحي و تزيين شده است در جبهه‏ي شرقي بنا وجود دارد و غالبا از آن براي دسترسي به شبستان مجاورش استفاده مي‏شود.
اين مدرسه مشتمل بر طرحي چهار ايواني با گنبدخانه‏اي بزرگ است و بدين ترتيب فضايي به وجود آمده که موجب باشکوه شدن جلوه‏ي بيروني فضايي به وجود آمده کمه موجب باشکوه شدن جلوه‏ي بيروني ترکيب حجمي بنا نيز شده است. از ويژگي‏هاي مهم ترکيب حجمي فضاي دروني مدرسه، وجود چهار مهتابي يا فضاي باز جلو حجره‏هاي طبقه‏ي فوقاني است. اين نوع ترکيب حجمي در مسجد - مدرسه‏هاي «سيد» و «رحيم‏خان» در اصفهان نيز مشاهده مي‏شود. وجود هشت منار در بناي مزبور حاکي از توجه طراح به اين عنصر معماري است. طراحي ورودي نيز از مسيري غير مستقيم، تحت تأثير بهترين الگوي طراحي ورودي مساجد، براي دسترسي به صحن تشکيل شده است.
گنبدخانه‏ي اين بنا ويژگي خاصي دارد؛ به اين ترتيب که گنبد اصلي به چند نيم گنبد اتصال يافته است. به نظر مي‏رسد چنين ويژگي بيشتر به مساجد دوره‏ي عثماني تعلق دارد و به احتمال زياد از برخي نمونه‏هاي اين مساجد اقتباس شده است.
سطوح نماي مدرسه با انواع کاشي‏هاي منقوش پوشيده شده است و نمونه‏هايي از کاشي‏هاي نفيس معرق را همراه با نمونه‏ي کاشي‏هاي هفت رنگ همراه با تصاوير و نقش‏هايي که در دوره‏ي قاجار معمول شد، مي‏توان مشاهده کرد.
اين بنا را مي‏توان بزرگ‏ترين مسجد - مدرسه‏ي تهران در دوره‏ي قاجار به شمار آورد که به دليل وجود شمار فراواني حجره، شبستان و گنبدخانه‏اي بسيار بزرگ در آن، «جامع» نيز ناميده مي‏شد. همچنين به طوري که نقل شده است مجهز به حمام، مريض‏خانه و مطبخ نيز بوده است. صاحب المآثر والآثار در اين باره آورده است:
تأسيس و بنياد و انشاء ابواب البر مرحوم ميرزا حسين خان قزويني سپهسالار اعظم - قدس سره - در دارالخلافه‏ي ناصري که مشتمل است بر جامعي کبير و مقصوره‏اي خطير و مدرسه‏ي بديع با صحني وسيع و طبقات از حجرات و مآذن و منارات و مکتب و مخزن و مريض‏خانه و حمام و ساير لواحق و ضمايم در نهايت امتياز و استحکام...
مدرسه‏ي حکيم هاشم
واقع در خيابان پانزده خرداد، کوچه‏ي تکيه‏ي دولت.
باني اين مدرسه، بر پايه‏ي کتيبه‏ي سنگي ورودي آن، شخصي به نام حکيم هاشم است که در دوره‏ي صفويه مي‏زيسته غاست. اين بنا در 1296 ه.ق به دستور مهد عليا مرمت شد. بر کتيبه‏ي مزبور که در 1304 ه.ق تنظيم شده، به اين نکته چنين اشاره شده است:
چو برگذشت ز هجرت هزار و يک صد و اند
حکيم بارع با فضل هاشم رازي
بناي مدرسه‏اي خواست برنهد که ز علم
رواج يابد شرع پيمبر تازي
به شهر طهران بنمود اين خجسته بناي
که به سپهر برينش بود سرافرازي
گذشته چون که بر آن سال و مه به ظاهر آن
شکست و رخنه بسي کرد يار و دمسازي
برفت چون نود و شش پس از هزار و دويست
به امر ناصردين شاه با فر و غازي
عليقلي سر شهزادگان وزير علوم
که حکم شه را دارد به صدق همرازي
بگفت آنچه خرابي بدان رسيده، کنند
زنو مرمت آن اهل حرفت رازي.
مدرسه‏ي حکيم هاشم داراي دو ايوان در جبهه‏ي شمالي و جنوبي، ورودي نسبتا ساده در جبهه‏ي غربي و تعدادي حجره است.
ترکيب برخي از فضاها و عناصر بنا و نيز نماهاي نامتقارن آن به خوبي نشان مي‏دهد که بر اثر دگرگوني‏ها و مرمت‏هاي متعدد، شکل نخستين بنا تغيير يافته و نظم و انسجام اوليه را از دست داده است. در حال حاضر نيز ساختمان آن آسيب ديده و متروک مانده است.
مسجد - مدرسه‏ي حکيم ‏باشي (آقا محمود)
واقع در خيابان پامنار، کوچه‏ي مروي.
بناي آن را به ميرزا احمد حکيم‏باشي نسبت داده‏اند که گويا در دوره‏ي فتحعلي شاه زندگي مي‏کرده است، و در خصوص اشتهار اين مسجد - مدرسه به آقا محمود، آمده است که آقا محمود کرمانشاهي نامي مدتي پيشنماز آنجا بود.
در جبهه‏ي قبله، گنبدخانه و ايواني وجود دارد که شاخص‏ترين عناصر مسجد به شمار مي‏آيد. شبستاني
کم‏عمق و طويل نيز در جبهه‏ي مقابل آن ساخته و در دو جبهه‏ي ديگر، هشت حجره‏ي روبه‏روي هم قرار داده‏اند. در وسط هر يک از دو جبهه‏ي مزبور نيز ايواني وجود دارد، و به اين ترتيب اين بنا داراي سه ايوان است. دو سوي گنبدخانه، به دو ورودي مجهز است که هر کدام متشکل از پيش طاق، هشتي و دالاني است و مستقيما به حياط ختم مي‏شود.
مسجد - مدرسه‏ي معيرالممالک
واقع در خيابان خيام، کوچه‏ي معير.
دوستعلي خان نظام‏الدوله‏ي معيرالممالک، از رجال دوره‏ي قاجار، اين بنا را احداث نمود و تاريخ احداث و وقف بنا را پيش از 1290 ه.ق دانسته‏اند.
گنبدخانه و ايواني بزرگ در جبهه‏ي قبله‏ي آن ديده مي‏شود و در جبهه‏ي مقابل گنبدخانه، شبستاني کم‏عمق و طويل قرار دارد که در سال‏هاي اخير شکلي ديگر يافته است. در دو جبهه‏ي ديگر و مقابل، هم شماري حجره وجود دارد و در جلو آنها و همچنين در دو جلو جبهه‏ي مقابل گنبدخانه، رواقي طراحي و ساخته شده است؛ ولي متأسفانه رواق جبهه‏ي روبه‏روي قبله تخريب شده است.
فضاهاي ساخته شده در جبهه‏ي قبله، نسبت به سه جبهه‏ي ديگر ارتفاع بيشتري دارد. گنبدخانه، فاقد پوشش تزئيني است و منارهاي دو سوي ايوان نيز پيش از آنکه بنايشان به اتمام برسد، به حال خود رها شده‏اند. اين بنا داراي دو ورودي است و گويا ورودي جبهه‏ي غربي آن، بيشتر براي عبور و مرور خانم‏ها اختصاص مي‏يافته است.
مسجد - مدرسه‏ي مروي
واقع در خيابان ناصرخسرو، کوچه‏ي مروي.
اين بنا را حاجي محمدحسين خان مروي، از مقامات دربار فتحعلي شاه و ملقب به فخرالدوله (متوفي 1234 ه.ق) ساخته است.
مسجد - مدرسه‏ي مروي داراي يک حياط وسيع و دو حياط کوچک و شبستاني بزرگ در جبهه‏ي جنوبي است که يک راه دسترسي به آن از دالان ورودي وجود دارد. در حدود سي حجره در اطراف صحن ساخته شده است و چهار ايوان در وسط هر يک از جبهه‏هاي بنا وجود دارد که
گويا دو فضاي پشتي ايوان‏هاي شرقي و غربي، به مدرس اختصاص داشته است. بساري از حجره‏هاي اين مدرسه بزرگ هستند و هر يک، از يک فضايي اصلي با يک ايوان و صندوق‏خانه تشکيل شده است. بايد افزود که بخش‏هايي از بنا، در دهه‏هاي اخير مرمت و بازسازي گرديده است.
مسجد - مدرسه‏ي فيلسوف ‏الدوله
واقع در خيابان شهيد مصطفي خميني، جنب امامزاده سيد اسماعيل (ع).
اين مسجد - مدرسه را ميرزا کاظم فيلسوف‏الدوله (متوفي 1323 ه.ق) پزشک مشهور دوره‏ي ناصري، ساخته است پيرامون صحن آن را در حدود دوازده حجره و دو ايوان احاطه کرده است و در جبهه‏ي مقابل ورودي، شبستاني ستون‏دار وجود دارد که براي برگزاري مراسم نماز از آن استفاده مي‏شد. ورودي بنا، مسيري غير مستقيم به صحن دارد و به شکلي طراحي شده است که در آن عناصري همچون جلوخان، هشتي، دالان و ايوان به کار رفته است.
از ويژگي‏هاي اين بنا، وجود مقبره‏ي باني آن در کنار حياطي بسيار کوچک در پشت صحن اصلي است که به اين ترتيب مي‏توان آن را نوعي مسجد - مدرسه - مزار به شمار آورد. همچنين داراي کاشي‏کاري‏هاي ظريف و کاربندي‏هاي زيباست، و چنين به نظر مي‏رسد که دو منار واقع در دو سوي ورودي بنا، به همان صورت ناتمام رها شده باشد.
شبستان، داراي دو ورودي مجزاي مردانه و زنانه است که پرده‏اي آنها را از يکديگر جدا کرده است.
مسجد - مدرسه‏ي مشيرالسلطنه
واقع در خيابان مولوي، ابتداي خيابان اسفندياري.
ميرزا احمدخان مشيرالسلطنه اين بنا را ساخته و به تاريخ 1318 ه.ق وقف شده است اين بنا، داراي صحني کوچک است کمه هشت حجره در سه طرف آن وجود دارد، با شبستاني ستون‏دار در جبهه‏ي شمالي و در مقابل جبهه‏ي قبله. ايوان و مدرس در جبهه‏ي جنوبي و حجره‏ها در دو جبهه‏ي ديگر در مقابل هم ساخته شده است. از ويژگي‏هاي اين بنا، وجود يک برج ساعت در جبهه‏ي شرقي آن است که از معابر مجاور، قابل رؤيت بوده
و به همين سبب به مسجد ساعت نيز شهرت يافته است. در پشت شبستان، مطبخ و انباري، با دالاني مجزا تا خيابان مجاور، تعبيه شده است و در طبقه‏ي اول آن يک حجره و يک مهتابي وجود داشت که گويا در گذشته از حجره به عنوان کتابخانه و از مهتابي براي بخش زنانه‏ي مسجد استفاده مي‏شده است.
مسجد - مدرسه‏ي سپهسالار قديم
واقع در خيابان ناصرخسرو، کوچه‏ي مروي.
اين بنا را ميرزا محمدخان قاجار، که مدتي منصب وزارت جنگ را داشت، ساخته است او در 1284 ه.ق در مشهد درگذشت. اين مسجد - مدرسه، احتمالا قبل از 1277 ه.ق ساخته شده است.
در جبهه‏ي قبله و جبهه‏ي مقابل آن دو شبستان، و در دو جبهه‏ي ديگر تعدادي حجره ساخته شده که در جلو آنها رواقي ستون‏دار قرار گرفته است. شبستان واقع در جبهه‏ي قبله که داراي اهميت بيشتري است، ارتفاعي معادل دو طبقه دارد؛ در حالي که شبستان واقع در جبهه‏ي روبه‏روي آن کوتاه‏تر است.
اين بنا، داراي يک جلوخان بزرگ و دو منار کاشي‏کاري شده در دو سوي ورودي است و مسير دسترسي به حياط به شکلي خاص داراي اعوجاج است. مسجد - مدرسه‏ي سپهسالار قديم، در سال‏هاي اخير مرمت شده و شکلي ديگر يافته است

 

[raziarchitect]

مدرسه سلطاني يا مدرسه چهارباغ

مدرسه سلطاني يا مدرسه چهارباغ

مدرسه ي چهارباغ را به تحقيق مي توان نمومه ي اعلاي يک نهاد آمورشي در زمان خود دانست و اين آخرين بناي تاريخي باشکوهي ست که درعهد صفويه براي تدريس و تعليم طلاب علوم ديني و در دوره ي آخرين پادشاه صفوي يعني شاه سلطان حسين (1105-1035 ه.ق)از سال 1116تا 1126 ‏ساخته شده است.البته مرحوم هنرفر درپاورقي کتاب «گنجينه ي آثارتاريخي»اين تاريخ را مربوط به پايان يافتن ساخت بناي آجري مدرسه مي داند و از اين سال تا سال 1126 ه.ق، آرايش و پيرايش بناي مدرسه با کاشي هاي زيبا ادامه داشته است.(هنرفر،1350‏،ص: 686) ‏برپيشاني ديوار شرقي هشتي،کتيبه ي بزرگي ازکاشي خشتي شده،وجود دارد که متضمن اشعاري دروصف شاه سلطان حسين و آقا کمال (سرکارگر ساختمان مدرسه )مي باشد.
‏حدود يک قرن پيش جهان گردي فرنگي عظمت اين مکان را با وجود صدماتي که بر اين بنا وارد آمده،اين گونه ستوده است:«آيا درسراسرجهان مدرسه اي مي توان يافت که درزيبايي و صفا ازاين کامل تر باشد و درآن اجزا و عناصر گوناگون بدين سان به هم درآميخته و درهم ترکيب شده و اثري واحد پديد آورده باشند؟»(کلوک اند،1368 ‏، ص: 164)راجر سيوري که از صاحب نظران تاريخ ايران به خصوص دوره ي صفويه است آن را باشکوه ترين بنايي مي داند که توسط جانشينان شاه عباس اول در اصفهان ساخته شده است.(سيوري، ‏،1372 ،ص:165)‏اين مدرسه را به نام هاي مختلف خوانده اند؛ازنظر اين که در قسمت شرق خيابان چهارباغ واقع شده،آن را «مدرسه ي چهارباغ»خوانده اند و به علت اين که به فرمان شاه سلطان حسين صفوي احداث شده،«مدرسه ي سلطاني»ناميده اند و ازجهتي «مدرسه ي مادر شاه »هم گفته اند،بدين خاطرکه مادرشاه سلطان حسين،سراي فتحيه را که هم اکنون به جاي آن مهمان سراي عباسي ساخته شده و همچنين بازارچه ي بلند را ‏وقف اين مدرسه کرده بود تا منافع آن ها به مصرف مدرسه و طلاب آن برسد.(رفيعي مهرآبادي،1352 ، ص: 445‏) در کتابي به نام «وقايع السنين والاعوام» اثرعبدالحسين خاتون آبادي (متوفاي 1105 ق) ضمن شرح وقايع مربوط به سال هاي 1116 ‏و 1118 ‏قمري،راجع به مدرسه ي چهارباغ آمده است:«نواب اشرف (يعني شاه سلطان حسين صفوي) بناي مدرسه نموده در چهار باغ اصفهان درهزار و صد و شانزده قمري و در سال هزاروصدوهجده قمري مدرسه ي مشرف به تمام شدن و درذي الحجه الحرام آن سال (منصب ) مدرسه ي مزبور، به حضرت علامه العلماءآميرزامحمدباقرسلمه الله تعالي تفويض نمود.‏اين کتاب همچنين در مورد افتتاح مدرسه در سال 1122 ‏قمري مطالبي را ذکرکرده و شروع به کار مدرسه به طوررسمي را يکي از باشکوه ترين مجالس و گروه هاي آن دوره خوانده است. وي معتقد است تا آن زمان در دولت صفويه چنين مجمعي منعقد نشده بود.(خاتون آبادي، 1352،صص:556 ‏و 661 )
‏محمد مهدي اصفهاني درکتاب «نصف جهان في تعريف الاصفهان» پس ازشرح مفصلي درخصوص بناي اين مدرسه مي گويد:مي توان ادعا نمود که مدرسه اي به اين نفاست و خوبي درايران ساخته نشده،و درغير آن هم به اين وضع،مشکل است.(الاصفهاني، 1368 ‏،ص:71)آقاي عبدالحسين سپنتا،مي نويسد:«مدرسه ي سلطاني و کاروان سراي بزرگ سلطاني متصل به آن... ازبناهاي مهم اصفهان و ‏يادگار دوران سلطان حسين صفوي است ... و به قول پروفسورپوپ، بهترين دليل بقاي ذوق و قريحه ي هنري ايران در آن عصر است ... که جا دارد آن را بناي عظيم بناميم.»(سپنتا،1346،ص: 117 ‏)مدرسه ي چهارباغ با نقشه اي مستطيل شکل و طرح چهارايواني درابعاد 95x90 ‏متر و مساحت حدود 8500‏مترمربع(2)دردو طبقه ساخته شده و مشتمل بر سردر ورودي،هشتي،صحن،ايوان هاي چهارگانه،گنبدخانه، مناره، شبستان، مدرس و حجره هاست.ايمانيه دراين خصوص چنين مي گويد:«مساحت ساختمان و صحن مدرسه قريب هشت هزاروپانصدمترمربع است.صحن آن به شکل مربع مي باشد که طول آن ازشرق به غرب شصت وپنج مترونيم و عرض آن از شمال به جنوب پنجاه وپنج مترونيم است. نهر بزرگي که از شعب زاينده رود است (مادي فرشادي ) از وسط آن مي گذرد و چند چنار کهن سال از چنارهاي قديمي آن جا هنوز باقي است. در چهار گوشه ي مدرسه،چهار زاويه وجود دارد و بناي اين مدرسه مثل ساختمان اغلب مدارس عصر صفوي دوطبقه مي باشد. دورتادورطبقه ي فوقاني،ايوان هاي زيبا و خوش طرحي وجود دارد که درعقب آن ها حجره هاي طلاب قرار گرفته است. مجموع ايوان هاي تحتاني و فوقاني در داخل و خارج مدرسه نزديک به 120 ‏و مجموع حجره هاي داخل مدرسه و داخل زاويه هاي چهارگانه غير از انبارو اتاق سرايدار 134 ‏حجره مي باشد. (در بين اين حجره ها حجره ي مخصوصي که اولين حجره ي ضلع شمالي مدرسه از سمت مغرب است، به حجره ي شاه سلطان حسين معروف مي باشد. اين حجره همانند ساير حجره هاست،اما ازلحاظ تزيينات اختلاف دارد، به اين ترتيب که داخل آن با حاشيه هاي طلا کاري آراسته شده و بخاري زيبايي دارد.) تمام حجره ها داراي فرش مخصوص به خود بوده اند.ايوان جنوبي مدرسه منتهي به گنبد عظيم و باشکوهي مي شود که در دو طرف آن دو مناره به ارتفاع 38 ‏متر ساخته شده که در قسمت فوقاني - جايي که مؤذن اذان مي گويد -با بهترين طارمي هاي چوبي مشبک تزيين شده اند. در قسمت شرقي شبستان زيرگنبد، يک در منبت کاري ‏بسيار ارزشمند وجود دارد که به شبستان زمستاني مدرسه گشوده مي شود. اين شبستان داراي درهايي است که سابق به طرف باغ و حوض خانه ي مدرسه باز مي شده و اکنون اثري ازآن باغ و حوضخانه نمانده است.شاه سليمان با توجه به سعي بليغ درتشويق طالبان علم دستور داده بود که در ساختمان آن موجبات و وسائل رفاه و آسايش طلاب مدرسه و مدرسان ازهرجهت فراهم باشد.روزهاي جمعه تمام طلاب ازمدرسه خارج شده و زنان حرم پادشاهي براي تيمن و تبرک و تشويق اهل علم از دري که متعلق به عمارات سلطنتي بوده است،وارد مي شده اند و جامه هاي طالبان علم را مي شسته اند و حجره هاي آن ها را جاروب مي کرده اند.»(ايمانيه، 1350 ‏، صص: 132 ‏تا 135)
‏اين مدرسه دار اي کتابخانه ي عظيمي بوده ،به گونه اي که مؤلف «جغرافياي اصفهان» مي نويسد:«سلاطين صفوي کتب مربوط به هرعلمي را تصحيح و تنقيح کرده، سه دسته ي کلي ازآن ها را ‏به خط خوش مي نوشته اند؛ يک دسته را به کتابخانه ي استان قدس رضوي و دسته ي ديگر را به کتابخانه ي شيخ صفي الدين اردبيلي در اردبيل مي فرستاده اند و دسته اي ديگر را در کتابخانه ي دولتي مدرسه ي چهارباغ ضبط و محفوظ مي داشته اند.» وي در ادامه مي نويسد: «زماني که افغان ها بر اصفهان مسلط گرديدند،مدرس مدرسه ي چهار باغ احتياط کرد و اين کتاب ها را در خانه ي خود درسردابه اي ريخت و آن را مسدود نمود و تا هشت يا نه سال که اين طايفه شهر را درتصرف کامل داشتند، به اين کتاب ها سرنزد تا اين که بسياري از اين کتب به گرد وخاک و موريانه ضايع شده است.(تحويلدار،1342‏،ص:48 ‏)

http://www.rasekhoon.net/userfiles/Article/1389/07 bahman/05/32171 (1).JPG​

‏اين مدرسه داراي وقفيات و امکانات بسياري بوده،به طوري که نوشته اند:«اهل مدرسه را تنعم بسياربوده و نفوذ کلمه ي آنان بي قياس و ازجهت عادي هيچ گونه مشکلي نداشته اند،به گونه اي که آشپزخانه ي ‏مدرسه ازجهت تامين مايحتاج خوراک طلاب و مدرسان درزمان شاه صفوي همواره برقراربوده است.(جابري انصاري، 1378 ‏،ص:138 ‏)به غيرازبازارچه ي بلند و کاروان سراي مادرشاه(مهمان سراي عباسي )،برخي از موقوفات ديگر اين مدرسه عبارت اند از مزرعه ي باغ ملک در چهارمحال،مزرعه اي درامد آباد کاشان، آسياب شاه درحدود قميشه و ...(سپنتا 1346‏،ص:136) ‏متاسفانه پس ازاستيلاي افغان بر اصفهان و ظهور نادر،چگونگي بسياري از وقفيات نامعلوم بوده است،(سپنتا،1346 ‏،ص:119 )قسمتي از گوشه ي جنوب غربي مدرسه که در سابق محل حوض خانه و کرو مبال بود،درسنه ي 1315‏شمسي ( 1355 ‏قمري) تغيير ساختمان داده شد،بدون اين که در بناي مدرسه اصلاً اثري محسوس داشته باشد، آن محل را نخست دبيرستان معقول و منقول و سپس کتابخانه ي فرهنگ کردند.درحال حاضر اين محل به کتابخانه ي فرهنگ اختصاص دارد و جنب آن را بنگاه تبليغات اسلامي اشغال نموده است.(همايي ،1384 ‏، ص: 328) ‏اين بنا به شماره ي 116 ‏به ثبت تاريخي رسيده است،(ملازاده و محمدي،1381،ص:53)
‏(الاصفهاني،1368 ‏ص: 71 ‏) - (ايمانيه ، 1350،صص:130 تا 138 )-(رفيعي مهرآبادي،1352 ‏»صص445‏ تا 468‏ - کاروانسراي مادرشاه،صص:412 ‏و 413 ‏) -(رياحي ، تابستان 1379 ‏، صص: 54 ‏تا 58 ‏)-(سلطان زاده، 1364 صص: 291 ‏تا 286‏) -(ملازاده و محمدي، 1381، صص:51 ‏تا 53 )-(موحد ابطحي، 1376صص: 126 تا 150 ‏) -(همايي، 1384 ‏ص: 328)- (هنرفر، 1350 ‏، صص: 685 و 722 ‏، کاروانسراي مادرشاه،صص:711 و 712).

http://www.rasekhoon.net/userfiles/Article/1389/07 bahman/05/32171 (2).JPG​

پي نوشت ها :

*عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي واحد فلاورجان اصفهان
2-مرحوم رفيعي مهرآبادي در صفحه ي 469 کتاب «آثار ملي اصفهان»مساحت زيربناي مدرسه و صحن را قريب 8500 متر ذکر کرده، مرحوم جناب درکتاب «الاصفهان» صفحه ي 84، طول و عرض مدرسه را110×115ذرع(بالغ بر 11650 مترمربع)،تعداد سکنه را 55 نفرتعداد حجرات را 96 عدد نوشته است.

منابع و ماخذ
-الاصفهاني، محمد مهدوي بن محمد رضا، 1368،«نصف جهان في تعريف الاصفهان»تصحيح وتحشيه ي دکتر منوچهر ستوده،تهران،اميرکبير
-ايمانيه،مجتبي،1350«تاريخ فرهنگ اصفهان»اصفهان،دانشگاه اصفهان
-پيرنيا،محمد کريم،1381،«سبک شناسي معماري ايراني» تدوين:دکترغلامحسين معماريان.تهران:پژوهنده.
-تحويلدار،ميرزا حسين،1342 «جغرافياي اصفهان»به کوشش منوچهرستوده.(تهران)، دانشکده ي ادبيات دانشگاه تهران.
-جابري انصاري،حسن.1378 «تاريخ اصفهان»ترتيب و تصحيح و تعليق:جمشيد مظاهري(سروشيار)اصفهان،مشعل.
-خاتون آبادي، عبدالحسين،1352.«وقايع السنين والاعوام» تصحيح محمد باقر بهبودي،تهران، اسلاميه.
-رفيعي مهرآبادي،ابوالقاسم،1352 «آثار ملي اصفهان»تهران،انجمن آثار ملي
-رياحي،محمد حسين،تابستان 1379 «پيشينه ي مدارس وسازمان هاي تعليماتي اصفهان ازگذشته تاکنون»قسمت پنجم،مجله ي آموزه،شماره ي 6،صص:53 تا 58.
-سپنتا،عبدالحسين،1346«تاريخچه ي اوقاف اصفهان»اصفهان:اوقاف اصفهان.
-سلطان زاده،حسين.1364 «تاريخ مدارس ايران ازعهد باستان تا تاسيس دارالفنون» تهران:آگاه.
-سيوري،راجر،1372 «ايران عصر صفوي» ترجمه ي کامبيز عزيزي، تهران: نشر مرکز،چاپ اول.
-علي دوست ، محمد.1376 «معماري ايران از نگاه تصوير بر اساس طرح هاي اوژن فنلاندن و پاسکال کوست»تهران:وزارت فرهنگ و ارشاد کلوک اند.1368.«اوراق ايراني». ترجمه ي ايرج روشاني،تهران:معين.
-ملازاده،کاظم و مريم محمدي، 1381، «مدارس و بناهاي مذهبي (تکيه،حسينيه، خانقاه،قدمگاه،مدرسه،مصلي) دايره المعارف بناهاي تاريخي ايران در دوران اسلامي.تهران:حوزه ي مهر(حوزه ي هنري سازمان تبليغات اسلامي)
-موحد ابطحي،سيد حجه 1376 «ريشه ها و جلوه هاي تشيع و حوزه ي علميه ي اصفهان»جلد دوم،اصفهان،دفترتبليغات المهدي (عج)
-همايي،جلال الدين 1384 «تاريخ اصفهان» مجلد ابنيه و عمارات فصل تکايا و مقابر،به کوشش ماهدخت بانو همايي. تهران:نشر هما.
-هنرفر،لطف الله 1350 «گنجينه ي آثار تاريخي اصفهان»اصفهان،ثقفي.
- هولستر،ارنست،1382 «تصويرهاي ارنست هولستر،از عهد ناصري»پديد آورنده:مرکزاسناد و مدارک ميراث فرهنگي، پژوهشگر:پريسا دمندان (نفيسي)تهران:سازمان ميراث فرهنگي کشور(پژوهشگاه)، مرکزاسناد و مدارک ميراث فرهنگي.
نشريه دانش نما ،شماره ي 169-167.

 

[designer.Ali]

مدرسه ایرانشهر یزد , آندره گدار

مدرسه ایرانشهر یزد , آندره گدار

مـنـــــــبـع : نقد آثاری از معماری معاصر ایران

نام اثر : مدرسه ایران شهر نام طراح : آندره گدار نام شکل گیری اثر : 1313 ه.ش موقعیت : یزد مساحت بستر طرح : 15000متر مربع مساحت زیر بنا : 4200 متر مربع​

مدرسه ایران شهر ساختمانی یک طبقه با نمایی از آجر زرد رنگ است که به شکل نیم حلقه در میان بستر طرح قرار گرفته است . کلاس های درس , اتاق های اداری و کتابخانه این بنا در تراز همکف - پشت رواق های حیاط اصلی –قرار گرفته , وزیر زمین نیز به آزمایشگاه های مدرسه اختصاص یافته است. کلاس های درس و فضاهای کمک آموزشی همچون کتابخانه و آزمایشگاه و حیاط وسیع مدرسه , آن را به نمونه ای از مدارس جدید و هماهنگ با تحولات نظام آموزشی کشور در دهه های ابتدایی این قرن تبدیل می کند .در طول زمان تغییراتی همچون اضافه شدن ورودی های شمالی و جنوبی , ساخت بنایی درشمال بستر طرح و الحاق پلکان و حیاط فرونشسته ای در جنوب غربی ساختمان برای دسترسی به زیر زمین احداث شده است.​

ساختمان این دبیرستان از طاق‌های ضربی و با معماری جمع زیادی از استادکاران یزدی از جمله علی‌اکبر خرمی (معرف به اکبر آخوند)، حسینعلی محمودی مهریزی، علی‌اکبر گلاب، محمود خوش‌زبان، محمدابراهیم رمضانخانی و طراحی آندره گدار فرانسوی با خشت و گل و آجر ساخته شده‌است.​

رواق جلوی کلاس‌ها سایه‌بان و محافظ خوبی در برابر تابش گرم و سوزان خورشید کویر است و جهت جانمایی آن بر این اساس صورت گرفته‌است.​

ساختمان بر روی لایه‌هایی از رسوبات ماسه‌ای مستحکم که حاصل آبرفت‌ها و رسوبات دیرینه طبیعی است واقع گردیده‌است.مصالح کار رفته در این بنا عبارت است از آجر، گچ، آهک، کاشی، کاهگل.​

کف حیاط با آجر فرش گردیده‌است. دیوارها آجر چینی و نماسازی و در پای دیوارها قرنیز سنگی است و در لبه رواق‌ها آجرها به صورت هره چیده شده‌است در جان پناه پشت بام از درپوش آجری به ابعاد نظامی ۵۰x۵۰ استفاده شده‌است. در نمای آن بیش از ۱۱٬۰۰۰ متر کاشی رنگی لعابدار کار رفته‌است.​

از پنجره‌های باریک و بلند در نماسازی و قوسهای استوانی در سر در ورودی سالن اجتماعات استفاده شده‌است. قوسهای تخم مرغی مشخصه معماری عصر ساسانی و قوسهای خیزدار ویژگی عصر صفوی است که این دو نوع سبک قوس و طاق بندی در دبیرستان ایرانشهر مشهود است.​

در زمان تاسیس این دبیرستان در شهر یزد آب لوله کشی نبود. اما این دبیرستان آب و سرویس بهداشتی داشته و شیرهای آب خوری و حتی شیرهای آب باغچه‌ها از منبع آب ساخته شده درطبقه دوم تغذیه می‌شد. این منبع آب در یک اتاق امن بوده که به لحاظ بهداشتی وامنیتی دسترسی به آن مشکل بود. آب را از طریق چاه چهل گز وتوسط چرخ چاه به منبع می‌رساندند.​

مدرسه ایرانشهر یزد , آندره گدار

​

مدرسه ایرانشهر یزد , آندره گدار

​

مدرسه ایرانشهر یزد , آندره گدار

​

مدرسه ایرانشهر یزد , آندره گدار

​

مدرسه ایرانشهر یزد , آندره گدار

​

مدرسه ایرانشهر یزد , آندره گدار

​

مدرسه ایرانشهر یزد , آندره گدار

​

مدرسه ایرانشهر یزد , آندره گدار

​

مدرسه ایرانشهر یزد , آندره گدار

​

مدرسه ایرانشهر یزد , آندره گدار

​

مدرسه ایرانشهر یزد , آندره گدار
​

 

[E . H . S . A . N]

مدرسه غياثيه خرگرد

مدرسه غياثيه خرگرد

یک زمانی در این نقطه از سرزمین ما جمعی از بزرگان و دانشمندان دور هم جمع می شده اند برای آموختن و یاد دادن...

اکنون اینجا چقدر دور افتاده از کانون علم و دانش...

مدرسه غیاثیه در روستای خرگرد در نزدیکی شهرستان خواف در شرق استان خراسان رضوی واقع شده است...

و خواف شهری است که در گذشته وسعت و شهرتی بسیار بیشتر از خواف فعلی داشته و بر سر راه جاده ابریشم قرار گرفته بوده است...

یکی از برج های سالم به جامانده مدرسه غیاثیه و بخشی از دیوار اصلی...

وجه تسمیه خرگرد: دو روایتی که درباره نام گذاری خرگرد شنیدم به این ترتیب بود که اینجا محل گردآمدن خردمندان و دانشمندان بوده است...

و دیگری این که خرگرد، خورگرد بوده و بدان جهت این نام گذاشت شده که در این سرزمین همواره خورشید تابان بوده است...

حدود ۶۰۰ سال پیش بزرگترین هنرمندان این مرز و بوم به این سر کشور فراخوانده شده اند تا آنچه قرار است برای اندیشمندان ساخته شود، مکانی باشد فاخر و در خور آن ها...

به هر طرف که سر می چرخانی، در حیرت می مانی...

وجه تسمیه و علت نامگذاری مدرسه غیاثیه: مدرسه غیاثیه در زمان شاهرخ تیموری به دستان دو برادر معمار به نام های قوام الدین و غیاث الدین شیرازی ساخته شده است. اکنون معماران این بنا نیز در سوی دیگر و در فاصله ی کمی از بنا آرام گرفته اند...

غیاث الدین شیرازی در منطقه خراسان شاهکارهای دیگری نیز ساخته است که از آن جمله می توان مزار مولانا ابوبکر تایبادی در تایباد و آرامگاه شیخ احمد جامی در تربت جام را نام برد...

​

نمایی از مزار مولانا ابوبکر تایبادی​

این مدرسه نیز به مانند بناهای مشابه این عصر، از چهار ایوان تشکیل شده است که قرینه یکدیگر می باشند...

تصویر پانوراما از داخل حیاط مدرسه غیاثیه و سه ایوان از چهار ایوان آن​

دو طبقه و ۳۲ غرفه و حجره...

اشیکاری های معرق رنگارنگ و بسیار زیبا که از صدها سال پیش هنوز خوش رنگ و لعاب شما را صدا می کند...

دوست داری ساعت ها بشینی و به بالای سر خود را بنگری...

تکه تکه های میراث این سرزمین که کمتر به ارزشش واقفیم...

​

​

​

​

---

---

---

.
.
.
.
.
.
منابع : بینابین - مظهری - باشگاه مهندسان ایران

 

[V A N D A]

مدرسه سلطان جهانگیر خان - قم - خیابان آذر

مدرسه سلطان جهانگیر خان - قم - خیابان آذر

​

​

روایت است؛روزی جهانگیر خان که یکی از خانهای ایلات اطراف قم است،برای تعمییر سازش به قم سفر کرده​

به پیرمردی می رسد از او می پرسد:آیا برای تعمییر سازش کسی را می شناسد؟​

پیرمرد جواب می دهد.:برو ساز دلت را تعمییر کن​

جواب پیرمرد تاثیر عمیقی در او ایجاد می کند.​

به محلی که در تصویر می بینید؛در آن زمان حجره حجره هایی مانند مکتب خانه های قدیم که محلی برای تحصیل تقوا و مغازه مانند بوده،می رود.​

در تحصیل به مرحله ای می رسد که اگر مال حرام می دید در چشم او مانند گوشت خونی بوده و چشم برزخی پیدا می کند
​

اینک این مدرسه به نام او نامیده شده وروحانیون در آن تحصیل و خوابگاهی برای آنان است.

مدرسه جانی خان یا جهانگیرخان که در مقابل درگاه مسجد جامع قرار گرفت، از مدارس علمیه دوره صفویان است. این مدرسه به جهت داشتن نقشه معماری چند ضلعی با سردر بسیار زیبا، از مدارس علمیه برجسته شهر قم محسوب میشود که یک بار در دوره صفویان توسط عالم زمان، مرحوم جهانگیرخان مدرس مدرسه امام اصفهان تعمیر شد. یک بار نیز در عصر فتحعلی شاه قاجار مرمت گردید، همچنین در دوره سلطنت ناصرالدین شاه در سال 1287 هجری قمری به وسیله میرزا نصرالله خان مستوفی گرگانی تعمیر و بازسازی شد و پس از آن گاهی به نام مدرسه ناصری نیز از آن یاد میگردید. در زمان آیت الله بروجردی و به سال 1373 تعمیرات کلی در آن به عمل آمد که سنگ نوشته سردر ورودی مدرسه موید آن است. این مدرسه سر در مرتفعی دارد که با مقرنسی لطیف در سقف و آرایش کاشی گره ای در لچکی های پیشانی تزیین شده است. این مدرسه در عین کوچکی از مدارس پرسابقه و با برکت بود. زیرا اکثر فضلای سابق قم از تربیت یافتگان این مدرسه بوده اند. مدرسه جهانگیرخان در شانزدهم فروردین ماه 1377 با شماره 1987 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
در این مدرسه هم اکنون طلاب علوم دینی، زیر نظر حوزه علمیه قم مشغول به تحصیل هستند
منبع: پرتال ایرانگردی



​

 

[Aihab]

مدرسه خان شیراز

مدرسه خان شیراز

مدرسه خان شیراز نشان پررنگی از معماری اسلامی است و کامل‌ترین مدرسه ایرانی می‌باشد. معمار اين بنا «عزالدین‌حسین‌شماع‌شیرازی» که عملکرد را خیلی خوب می شناخته و آنها را با نشانه و نماد در هم آمیخته و برای تمام دوران مدرسه ای بی نظیر را به وجود آورده است.

بنايي با سبك اصفهاني در دل شيراز

این اثر که سبک اصفهانی دارد و در دوره صفویه ساخته شده، اقتدار و توانمندی های این دوره را نشان می دهد و برای دوره‌های دیگر به ارث گذاشته است.

شاید تا به حال به خود گفته باشید نیاکان ما چگونه این بناهای عظیم را برافراشته‌اند که به بی‌نظیرترین نحو انجام شده است و برای سالیان دیگر بر افراشته مانده و گویای تکامل فرهنگ آن زمان ما می باشد؛ چرا این آثار ممتاز هستند و این همه تاثیرگذار در دیگر ملل هستند و ما چرا آنقدر از خود و فرهنگ غنیمان فاصله گرفتنه ایم.

فرهنگی که از همه لحاظ مانند الماس می درخشد و تلالو درخشش دیگر سرزمین ها را دربرگرفت و ما امروز خود بی‌نصیب مانده‌ایم. چرا دیگر آن مقرنس‌کاری‌ها، آن عرقچین‌ها، آن کاربندی‌های برجسته و ... دیگر دیده نمی شود.

جالب توجه است که معماری کشورمان نه تنها عناصر مخصوص به خود را دارد، بلکه به نشانه‌های فرهنگی که شخصیت را می سازند، می پردازد و ما برای دستیابی به هویت معماری خودمان باید نشانه‌ها را بشناسیم؛ نشانه‌هایی می گویند که من ایرانی هستم بنای به سبک اصفهانی اهل شیرازم و در دنیا بی نظیرم. نشانه هایی که از دل برخاسته و به دل نشسته است. پس باید چشم ها را شست و جور دیگر دید.

مدرسه خان شیراز

ساخت مدرسه توسط « الله‌وردی‌خان» حکمران فارس آغاز شد و در دوره حکمرانی فرزندش «امام قلی خان» (1022 تا 1041 ه. ق) پایان یافت. مدرسه ای که وقتی به نظاره آن می نشینیم باید حافظ را هم به یاد داشته باشیم تا لذت دیدن را دو چندان کند.

مدرسه دارای حیاطی مرکزی است و در وسط حیاط، حوضی هشت ضلعی را در بردارد و دور حوض چهار باغی وجود دارد که درختان لیمو، نارنج، پرتقال و نخل گرداگرد آن را فرا گرفته‌اند و منظره‌ای بسیار زیبا را به وجود آورده‌اند و اشاره می کند علم آبادانی می آورد.

مدرسه خان، کامل ترین مدرسه در میان مدارس ایران

صفویان اولین دولت رسمی شیعیان ایران زمین بودند. مدرسه خان که کامل ترین مدرسه در میان مدارس ایران است، از این حیث خالی نیست. می گویند شیخ بهاءالدین عاملی، ملاصدرا را که از شاگردان برگزیده‌اش بود برای تدریس به مدرسه خان فرستاد. مدرسه خان دارای ویژگی هایی است که در کمتر اثرِ دوره صفوی مشاهده می شود.

کاربرد خطوط اسلیمی، گل، بوته و ترنج کاشی‌ها در به تصویر کشیدن عالم غیرملموس ملکوت

مدرسه خان شیراز بنایی درونگرا به مساحت 7686 متر مربع است و دارای ایوانی می باشد که خطوط اسلیمی و گل و بوته و ترنج در آن بر روی کاشی به گونه ای به کاررفته که نه تنها جنبه تزیین داشته، بلکه در به تصویر کشیدن عالم غیرملموس ملکوت هم کاربرد دارند.

در کاشی‌کاری ایوان آیات قرآنی نوشته شده است که تمام اول و آخر حروف «لام، الف، لام» به هم پیوسته است. در وسط طاق آیه «قل اللّه تبارك و تعالى‏ شأنه اِنَ المتقين فى جَنات و عيون، ﺳﻨﮥ 1249» نوشته شده است که باید در تناسب آیه و بنا دقت نمود. ایوان ورودی را با دروازه عالی‌قاپو و خانه سوکیاسیان از نظر شباهت بلندی و تزئینات آهو‌پاکاری و کاشی‌های زیبا مقایسه می کنند و قسمت بالای طاق و زیر آن جذرها، از کاشی هفت رنگ ساخته شده است.

ترنج فانوسی، نماد مشكات نور روی کاشی‌های معرق

از ایوان وارد هشتی می شویم که سقف آن دارای طاق بندی مزین و گنبدی است. از هشتی راهروهایی برای رفتن به طبقه دوم وجود دارد و در نهایت به صحن مدرسه می رسند. تزئینات سقف هشتی مدرسه از نوع عرقچین است و نقش و نگارهای آسمانی دارد.

ترنج فانوسی که نماد مشكات نور (آیه 40 سوره نور) است بر روی کاشی‌های معرق از شاهكارهای هنر معماری به شمار می‌رود. گفتنی است تزئینات کاشی کاری در گنبدخانه مسجد شیخ لطف الله برگرفته از تزئینات این قسمت از مدرسه خان می باشد.

در این بنا 100 حجره براى طلاب وجود داشته كه هم ‌اينك 70 حجره آن پابرجاست. حجره‌های مدرسه دارای یک ایوانچه و دارای فضایی متناسب برای یک نفر همراه با یک پستو است که دارای انبار کتابخانه و ... می باشد.

اندازه حجره‌ها چیزی در حدود 3.30*3.62 متر است و هر حجره از پشت نيز به يك راهرو متصل مى‏شود. چهار طاق غربى، شرقى، جنوبى و شمالى نيز با ارتفاع 16 متر در چهار طرف مدرسه وجود دارد كه پيشانى كليه اين حجره‏ها، طاق‌نماها و جرزها از كاشى‏هاى رنگين پوشيده شده و در ميان آنها نيز ترنج‏هايى وجود دارد كه با تصاوير گل و بوته تزيين شده و بر روى آنها اسامى خداوند نگاشته شده است.

کاربندی کریاس آن از نوع اختری و خیلی خوابیده است. انواع کاربندی‌های نیم‌کار و طاق کجاوه در پوشش‌های مختلف بخصوص در حجره ها مشاهده می شود.

همچنين در چهار طرف مدرسه و در زير رخ بام‏ها، وسط جرزها و بالاى طاق‏ها، كتيبه‏هايى به خط ثلث و نسخ وجود داشته كه هم اينك قسمتى از آن ويران شده است. گرداگرد دالان نيز، آيات قرآنى به خط ثلث نگاشته شده است و در پايان اين كتيبه عبارت «كمترين خلاق ساعى عزّدين حسين شماعى 1024ﻫ..ق» نگاشته شده است.

در دالان با به کارگیری ردیف‌های دوگانه پنجره‌های چشمه‌، نورگیری به سبکی بسیار ماهرانه انجام پذیرفته است. دالان مدرسه در روزگار شاه‌عباس‌اول با کاشی‌های معرق به شکل هشتی ساخته شده و روش کاشی‌کاری آن همانند ساختمان‌های اصفهان بویژه مسجد شیخ لطف‌الله است. سرویس‌های بهداشتی در شمال و جنوب و شرق بنا و خارج از صحن مدرسه قرار داشتند.

راهروهای هر طبقه مدرسه با سقف سراسری كمرپوش به دو طبقه جدا از هم تقسیم می شود و از این کار دو هدف را دنبال نموده اند؛ یكی اینكه سقف كمرپوش در سوانح مختلف ـ از جمله زلزله ـ سبب مقاومت بیشتری برای دیوارهای بلند بنا می شود و دیگر اینكه در قسمت فوقانی راهرو از طریق دریچه هایی كه به درون هر یك از حجره ها راه دارد، كانال به بلندی و عرض و اندازه راهرو تعبیه شده است و پنجره‌های حجره‌ها كه بالای سر در جانبی غرفه های اطراف صحن مدرسه است از داخل، روبروی هر یك از این دریچه ها قرار دارد، این عمل موجب كوران و جریان بهتر هوا و مطبوعی و لطافت بیشتر آن در حجره ها می گردد.



منبع: خبرگزاری دانشجو

 

[V A N D A]

مدرسه میرزا جعفر

مدرسه میرزا جعفر

این مدرسه در شهر مشهد، در ضلع شمالی صحن انقلاب حرم امام رضا (ع) واقع گردیده و از بنا های با ارزش دوره صفویه به شمار می‌آید که به سال ۱۰۵۹ قمری به همت شخصی به نام میرزا جعفر سروقدی (از بازرگانان معروف خراسان٬ که با هندوستان داد و ستد داشته است) ساخته شده و سال ۱۲۸۵ قمری به دستور ظهیر الدوله والی خراسان مرمت شده و با کاشی های معرق و سبک معماری بسیار ممتازی تزئین گشته است.

از جمله گنجينه‌هاي نفيس معماری این بنا، گچبری‌های زيبای در ورودی مدرسه بود که متأسفانه با گذشت زمان نابود شده است. از ديگر نفايس مدرسه ميرزا جعفر می‌توان ايوان شمالی مدرسه را نام برد که داراي مقرنس، کاشيکاری معرق و کتيبه‌های بسيار کم‌نظير است که اين ايوان نفيس و کتابخانه آن همچنان به صورت اوليه باقی مانده است و هيچ آسيبي به آن نرسيده است.


صاحب منتخب التواریخ این بنای تاریخی را چنین می ستاید:

مدرسه میرزا جعفر که درب آن واقع است در میان صحن عتیق، و این مدرسه بهترینِ مدارسِ مشهد است وصفاً و مکاناً و بنای بسیار عالی است و مزیّن به کاشی معرّق و ممتاز است.

کتابخانه‌ای زيبا، تاريخی، هنری نیز توسط بنيانگذار مدرسه٬ همزمان با باست این بنا٬ ساخته شد. اين کتابخانه داراي گچبری و نقاشيهای ارزنده‌ای است که در آنها، از آب طلا استفاده شده و از اين حيث نيز معماري کم‌نظيری عرضه شده است در بخش داخلی کتابخانه طاقچه‌های متعدد گچی براي چيدن کتاب در نظر گرفته شده است. در زير سقف گنبدی شکل کتابخانه علاوه بر گچبريهاي در خور توجه نقاشيهای بسيار زيبايي ترسيم شده است که اکنون نيز به صورت نخستين برجای مانده است.

اين مدرسه در طول بيش از سه سده از مهمترين کانون‌های علوم دينی در حوزه علميه مشهد بود و تعداد زيادي از دانش پژوهان و محصلان علوم دينی در سطوح مختلف حوزوی زير نظر بهترين استادان حوزه در آن مشغول تحصيل بودند.

اين مدرسه آن چنان كه از مشاهده تاريخ‏نگاران برآمده، داراي كاشي‏هاي معرق و سبك معماري بسيار عالي و ممتاز بوده و از بزرگ‏ترين مدارس مشهد محسوب مي‏شده است.
باني آن ميرزاجعفر، يكي از تجار خراسان است كه در سال 1059 ه.ق در عهد صفويان آن‏را احداث كرد.
بناي جديد مدرسه كه بخشي از دانشگاه علوم اسلامي‏رضوي است، در دو طبقه با حدود 20هزار مترمربع مساحت احداث شده است و داراي سالن غذاخوري با ظرفيت 600نفر و ديگر امكانات رفاهي و بهداشتي است.واحد انتشارات و سالن اجتماعات و كتاب‏فروشي و اتاق‏هاي اداري و آموزشي و كلاس‏ها در طبقات دوم و سوم قرار دارد.

ويژگيهاي معماري

مدرسه ميرزا جعفر داراي دو در ورودي بود که يکي در درون صحن انقلاب و ديگري که غالباً بسته بود ـ درون بازارچه نقيب (نقاره‌خانه) قرار داشت. اين در ورودي به کاشيکاري زيبايي آراسته بوده است طلاب معمولاً از در ورودي صحن عتيق (انقلاب) رفت و آمد مي‌کردند.
در بخش زيرين مدرس بزرگ جنوب مدرسه، در سردابي، مقبره دانشمند بزرگ شيعي شيخ حرعاملي وجود دارد که پيشتر در ورودي آن از داخل مدرسه باز مي‌شد و از صحن فقط يک پنجره مشبک فلزي داشت که مردم از همين پنجره به زيارت مي‌پرداختند. اما در حال حاضر براي مقبره مذکور در ورودي مخصوصي از داخل صحن انقلاب تعبيه شده است.
بي گمان اين بناي تاريخي از نظر کاشيکاري و خطاطي کم‌نظير از ديگر مدارس علميه مشهد اصيل‌تر و کهن‌تر است؛ به ويژه که دو کتيبه بزرگ سر در ورودي و سر در مقابل آن حاوي درود و صلوات بر چهارده معصوم منسوب به خواجه نصير است و به خط مدرس مدرسه ميرزا جعفر يعني محمد رحيم (به سال 1091ق.) مي‌باشد. نوع خط اين کتيبه با خط سر در ورودي سابق مدرسه که به بازارچه نقيب باز مي‌شد مطابقت دارد. بخشي از خطوط موجود مدرسه ميرزا جعفر، در دوره ناصرالدين شاه قاجار، در زمان ظهيرالدوله محمد ناصرخان، نايب التوليه و استاندار وقت (1285ق.) به خط محمدحسين شهيدي نگاشته شده است.
در دو کتيبه موجود در سمت راست و چپ ورودي، دو حديث از امامان معصوم بر زمينه سبز با کاشي سفيد نوشته شده و در بخش زيرين اين دو کتيبه، دو طرح قاليچه نماي بسيار زيبا جاي گرفته است.
از جمله گنجينه‌هاي نفيس مدرسه ميرزا جعفر، گچبريهاي زيباي در ورودي مدرسه بود که متأسفانه با گذشت زمان نابود شده است.
از ديگر نفايس مدرسه ميرزا جعفر مي‌توان ايوان شمالي مدرسه را نام برد که داراي مقرنس، کاشيکاري معرق و کتيبه‌هاي بسيار زيبا و کم‌نظير است که در تخريب مدرسه اين ايوان نفيس و کتابخانه آن به صورت اوليه باقي ماند و هيچ آسيبي به آن نرسيد.

کتابخانه قديمي

همزمان با احداث مدرسه ميرزا جعفر کتابخانه‌اي زيبا، داراي جنبه‌هاي تاريخي، هنري و معماري، توسط بنيانگذار مدرسه ساخته شد. اين کتابخانه داراي گچبري و نقاشيهاي ارزنده‌اي است که در آنها، از آب طلا استفاده شده و از اين حيث نيز معماري کم‌نظيري عرضه شده است در بخش داخلي کتابخانه طاقچه‌هاي متعدد گچي براي چيدن کتاب در نظر گرفته شده است. در زير سقف گنبدي شکل کتابخانه علاوه بر گچبريهاي در خور توجه نقاشيهاي بسيار زيبايي ترسيم شده است که اکنون نيز به صورت نخستين برجاي مانده است.
اين کتابخانه تا چندين سده پس از تاسيس، کتابهاي در خور توجه بسياري داشت ـ از جمله شماري کتابهاي نفيس و ارزنده خطي ـ که متأسفانه پس از روبرو شدن حوزه‌هاي علميه با مشکلات فراوان و تعطيلي بسياري از مدارس در دوره حکومت رضاخان، کتابخانه نيز رو به نابودي گذاشت و در سال 1312ش. کتابهاي آن به مدرسه نواب منتقل شد.
سرانجام پس از گذشت حدود 20 سال بار ديگر کتابخانه مدرسه به همت علما افتتاح شد و کتابهايي که به مدرسه نواب منتقل شده بود مسترد و تعدادي کتاب نيز به مدرسه وقف شد. تعداد کتابهاي اين کتابخانه در سال 1346 حدود 3 هزار جلد تخمين زده شده که حدود 300 جلد آن خطي بوده است.
کتيبه‌هاي مدرسه
اين اثر تاريخي از نظر خطوط و کتيبه‌هاي متنوع و زيبا همانند نمايشگاهي از خط هنرمندان اسلامي است که احاديث حکيمانه و گرانقدر معصومين(ع) را بر کاشي معرق به نمايش گذاشته است.

تعميرات
در زمان حکومت نادرشاه، به اين مدرسه تاريخي و زيبا بي توجهي شد و موقوفات ارزنده آن در اختيار دولت قرار گرفت و حکومت مرکزي نيز عوايد آن را در اختيار افراد خاصي گذاشت. از اين رو، مدرسه ميرزا جعفر، آن رونق پيش خود را از دست داد و طلاب کمتر از آن بهره گرفتند. به مرور زمان ويراني بر آن حاکم شد تا اينکه در سا ل1285 ق. در زمان محمد ناصرخان ظهيرالدوله استاندار وقت خراسان مدرسه ميرزا جعفر (احتمالاً به دستور ناصرالدين شاه) تعمير اساسي شد.
از فرمان ناصرالدين شاه نسبت به تعمير مدرسه بر مي‌آيد که ظهيرالدوله، استاندار وقت به تعمير مدرسه اقدام کرده و نيمي از درآمد مزرعه «سيس آباد» را به تعمير و ديگر مصارف مدرسه اختصاص داده و توليت آن را به فرزندان خويش واگذار کرده است. پس از اين مرمتها مدرسه بار ديگر ساماني يافت و طلاب زيادي به تحصيل در آن مشغول شدند. در سال 1315، در پي کشف حجاب قانون ملبس شدن روحانيان فقط در صورت داشتن مجوز، محدوديت روحانيت و نيز سخناني از اين نوع که در دست نيست که هر بيسوادي و نالايقي «عمامه» به سر بگذارد و مردم را به اسلام بدبين نمايد و به روحانيت صدمه بزند و در ادامه سياستهايي از اين نوع روحانيان اصيل و آگاه مورد آزار و اذيت قرار گرفتند و مدارس علمي بسياري رو به تخريب و نابودي گذاشت. تعداد زيادي از عالمان و روحانيان مبارز و معروف مشهد دستگير و به شکنجه، تبعيد و اعدام محکوم شدند و بدين ترتيب حوزه علميه مشهد با نابساماني شديدي روبرو شد.
مدارس ديني خاستگاه عالمان و روحانيان برجسته و عالي‌قدر ـ به انبار چوب و مصالح ساختماني تبديل و يا به اداره فرهنگ آن زمان واگذار شد تا به عنوان مدارس جديد استفاده شود.
به اين ترتيب مدرسه ميرزا جعفر نيز بار ديگر نابسامان شد و اين مدرسه مهم علوم ديني به انبار تدارکات آستان قدس رضوي و محل نگهداري هيزم و چوب شد که سرانجام اين اقدامات باعث ويراني بنا گرديد.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي مدرسه‌هاي خيراتخان، پريزاد، دودر، بالا سر و نواب که تقريباً در آستانه نابودي کامل قرار داشتند با بهره‌گيري از معماري و هنر اصيل اسلامي و مهندسي نوين به شکلي زيبايي بازسازي شدند.
مدرسه ميرزا جعفر نيز که به صورت جدي ويران شده بود با رعايت معماري سنتي با نقشه و طرح سابق به شکل باشکوهي بازسازي شد.
موقوفات
بنابر وقفنامه‌اي که ميرزا جعفر در سال 1079ق. نوشته، موقوفات آن شامل حدود 30 دکان، يک آسياب، دو تيمچه و دو حمام در شهر مشهد بوده است. در سال 1285ق. محمد ناصرخان ظهيرالدوله نيز مزرعه سيس‌آباد را وقف اين مدرسه کرد.
درآمد موقوفات اين مدرسه در سال 1303 ق. سالانه 278 تومان و علاوه بر آن درآمد موقوفه ظهيرالدوله 180 تومان بوده است. بنابر وقفنامه که در اداره اوقاف موجود است، توليت مدرسه بايد به افراد ذکور واقف و در صورت انقراض آنها به اولاد اناث آن خاندان تفويض مي‌شده است که به علل نامعلومي و شايد بنا به قرار گرفتن مدرسه در مجموعه اماکن حرم مطهر، اين مدرسه در اختيار آستان قدس قرار گرفته است.
توليت
از متوليان پيشين مدرسه اطلاع چنداني در دست نيست. براساس شواهد و اسناد موجود، پيش از انقلاب اسلامي، توليت مدرسه به عهده يکي از اولاد واقف به نام ميرزا محمد باقر سروقدي از نسل ششم نوادگان واقف بوده و توليت مزرعه سيس آباد نيز در اختيار وي و تحت نظارت حاج ميرزا احمد کفايي قرار داشته است ولي در حال حاضر در اختيار آستان قدس رضوي قسمتي از دانشگاه علوم اسلامي رضوي است.

وضعيت کنوني بنا
اين مدرسه با حياط مستطيل شکل به ابعاد 55×33 مترمربع، با آب نماي زيبا و باغچه‌اي زيبا ساخته شده است. در ايوان در طرف شمال و جنوب مدرسه قرار دارد. ايوان شمالي در بازسازي مدرسه اصول تاريخي خود را حفظ کرد ولي پاره‌اي از کاشيکاري‌ها و کتيبه‌هاي آن مرمت شد. بر پيشاني اين ايوان سوره «کوثر» با خط زرد ثلث به رنگ سفيد، در زمينه لاجوردي، نقش بسته است در دو سوي ايوان، زير کتيبه حاوي آيه‌الکرسي، دو تابلوي بسيار زيبا با کاشي معرق نقش بسته و در بالاي تابلوي سمت راست و سمت چپ، به ترتيب عبارتهاي «بسم الله الرحمن الرحيم» و «لا اله الا الله» نگاشته شده است. در قسمت داخلي ايوان، نزديک سقف با خط نستعليق به رنگ زرد، آيه الکرسي بر کاشي معرق به چشم مي‌خورد. لچکي‌هاي ايوان نيز با کاشي معرق تزيين شده است. اين ايوان حدود يک متر از سطح حياط بالاتر است و ازاراه آن تا حدود 80/1 سانتيمتر سنگ شده است. در قسمت بالاي ايوان چهار تابلوي نفيس ساخته شده از کاشي رنگارنگ گل و بوته‌اي جاي گرفته که به صورتي هماهنگ و يکدست زيبايي خاصي به آن بخشيده است.
در زير طاق ايوان با گچ مقرنس، تزييني زيبا به چشم مي‌‌خورد و در بخشهاي پايين‌تر از اسم جلاله «الله» و برخي نامهاي معصومين ذکر شده است. در داخل ايوان 3 حجره قرار دارد که سر در آنها با کاشي هفت رنگ تزيين شده و با خط نستعليق زرد رنگ آيات «انا فتحنا» و «نصر من الله» بر سر در حجره وسط ايوان و «بسم الله الرحمن الرحيم» بر سر در دو حجره جانبي آن به کتابت درآمده است. ايوانچه قسمت فوقاني ايوان، مربوط به يکي از حجره‌هاي داخل آن، با سقف مقرنس تزيين شده است ايوان جنوبي مدرسه بين هشتي ورودي و حياط مدرسه قرار گرفته است و حدود يک متر از سطح حياط بالاتر و ازاره آن تا ارتفاع 80/1 سانتيمتر سنگ است. در چوبي دو «لت» بزرگي در وسط ايوان جنوبي قرار گرفته است. بر سر ستونهاي ايوان صلوات چهارده معصوم خواجه نصير و نام خطاط و مدرس مدرسه به خط سفيد بر زمينه لاجوردي به کتابت درآمده و در دو سوي ايوان در زير اين کتيبه دو لوح زيبا با کاشي معرق تزيين شده که بر لوح سمت راست «بسم الله الرحمن الرحيم» و بر لوح سمت چپ «لا حول و لا قوه الا بالله» نقش بسته است. بر حاشيه داخل ايوان حديثي از پيامبر اکرم(ص) به خط ثلث سفيد رنگ نوشته شده است. بر پيشاني ايوان جنوبي با خط ثلث به رنگ زرد و در زمينه لاجوردي عبارتي در مدح والي خراسان حک شده است.
پشت بغل ايوان با کاشي هفت رنگ تزيين شده و در دو سوي ايوان چند اثر زيباي معرق به صورت قرينه قرار گرفته است.
سقف ايوان مقرنس شده و در قسمت زيرين آن واژه‌ها و عبارتهاي الله جل جلاله، محمد(ص)، علي(ع)، فاطمه(ع)، لا اله الا الله، الله اکبر، الله الصمد بر روي گچ کنده‌کاري و برخي رنگ‌آميزي شده است.
مدرسه داراي دو در است: در نخست، مشرف به صحن انقلاب و در جنوب مدرسه واقع است. اين در، چوبي و دولت است که در داخل ايواني با دهانه حدود 5 متر قرار دارد و از اره آن تا ارتفاع 5/1 متر سنگ شده است. بر کتيبه سر در حديث معروف «اطلبوا العلم...» به چشم مي‌‌خورد. در قسمت دروني ايوان آياتي از قرآن با خط ثلث سفيد رنگ بر زمينه لاجوردي نقش بسته و سقف ايوان نيز با کاشي و مقرنس تزيين شده است. در لچکي‌هاي ايوان از کاشي هفت رنگ استفاده شده و در وسط پيشاني ايوان عبارت «يا صاحب الزمان» نقش بسته است. در دوم مدرسه در شمال غربي، در بست طبرسي، دري «دو لت» است و کمتر مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
مدرسه ميرزا جعفر 69 حجره دارد. طبقه اول حدود يک متر از سطح حياط بالاتر است و ديوار حجره‌ها و ايوانچه‌ها آنها با کاشي معرق تزيين شده است. بر روي تمام پيشاني حجره‌هاي طبقه اول احاديثي از ائمه اطهار به خط ثلث سفيد به کتابت درآمده است. در زير سقف برخي ايوانچه‌ها گچ‌کاري مقرنس و برخي ديگر يزدي‌بندي ساده‌اي شده است.
در دو سوي هشتي ورودي مدرسه، مدرس و مسجد که هر کدام داراي تزيينات زيبايي است.
لازم به ذکر است که پس از پيروزي انقلاب اسلامي از ادغام دو مدرسه ميرزا جعفر و خيراتخان، همراه با افزايش ساختمانهاي جديدي به آن دو، دانشگاه علوم اسلامي رضوي تأسيس شد.

منبع: ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

 

[V A N D A]

مدرسه پرى زاد

مدرسه پرى زاد

اين مدرسه متعلق به دوره تيمورى است، بانى آن زن نيكوكار و نديمه گوهرشاد آغا ـ همسر شاهرخ ميرزا ـ مى باشد كه اين مدرسه را به سال 823 هـ.ق احداث كرده است. اين مدرسه داخل مجموعه اماكن حرم مطهّر امام رضا (ع) قرار دارد، و در حال حاضر از آن به عنوان يك يادگار تاريخى ـ اسلامى محافظت مى شود.

فريزرـ جهانگرد انگليسى ـ درباره اين بنا مى نويسد:

مدرسه پرىزاد خانم كه بناى كوچكى است، اين زن از نديمه هاى گوهرشاد آغاست و در همان وقت كه خانم او مسجد گوهرشاد را مى ساخت او نيز اين مدرسه را بنا كرد و موقوفه براى آن قرار داد. بيست تا سى نفر طلبه در اين مدرسه سكنى دارند.
همانند ديگر بناهاى دوره تيمورى اين بناى تاريخى نيز داراى چهار ايوان است و در دو طبقه، شامل بيست و دو حجره ساخته شده است. هر حجره، داراى ايوانچه اى كوچك است كه به كاشى هاى كتيبه دار آراسته شده اند. صحن حياط بنا بسيار كوچك است و بى نظمى هايى در وضعيت فضاهاى درونى بنا بخصوص برخى حجره ها ديده مى شود كه احتمالاً به خاطر بازسازى هاى سالهاى بعد است.
برنارد اكين ـ باستان شناس انگليسى ـ در اين باره مى نويسد:
نماهاى داخلى همگى به طور گسترده اى تجديد بنا شده اند. صحن كوچك حياط مدرسه همراه با ساختمانهاى بلند اطراف آن احساس ترس ناشى از مكانهاى بسته را در فرد برمى نگيزد.
تمام قسمت هاى نماى داخل حياط بخصوص پيشانى ايوانها و سردر ورودى با انواع كاشى هاى معرق و گچبرى هاى زيبا پوشش داده شده است. از قسمتهاى نفيس مدرسه، سردر ورودى و دو سمت درِ ورودى است كه با چهار تابلوى نفيس كاشى و آجر به صورت معقلى آرايش شده است.
بر سردر مدرسه با خط ثلث زرد رنگ زيبايى بر زمينه كاشى معرق لاجورى به تعمير اين بنا در دوره صفوى و پس از آن اشاره شده است.

اولين تعمير در زمان شاه سليمان توسط نجف قلى خان ـ بيگلربيگى قندهار ـ در سال 1091 ق انجام شده است.

تعمير دوم به سال 1345 ـ 1346 ش كه توسط اداره اوقاف خراسان انجام شده...
و آخرين تعمير توسط آستان قدس رضوى پس از پيروزى انقلاب اسلامى صورت گرفت كه منجر به بازسازى كلى بنا به علت فرسودگى بيش از حد آن شد.

اين مدرسه بنابر وقفنامه مفصل باقى مانده، املاك و مستغلات فراوانى داشته كه برخى از آنها به علت نوسازى ها و تغييرات كلى بافتِ قديمى مشهد از بين رفته است.
از شرايط مهم واقف اين است كه مدرسه منحصراً وقف اولاد بانى و طلبه هاى زاير امام رضا(ع) شده است و هيچ كس غير از اين دو گروه حق استفاده از آن را ندارند.

قسمتى از موقوفات مدرسه عبارتند از: « دوازده سهم از مياه مزرعه ادك؛ تمامى كلى مزرعه چشمه اسلاميه، تمامى كل دوازده سهم مزرعه جرمق، مزار خواجه ربيع با تمام متعلقات آن و ... ».
هم اكنون اين مدرسه كه زمانى در حاشيه بازار زنجير ـ يكى از بازارهاى مهم مشهد قرار داشت، در مجموعه اماكن و بيوتات حرم مطهر جنب كفشدارى دارالولايه قرار گرفته است.

مدرسة پریزاد از نوع مدارس چهار ایوانی عهد تیموریان ، و دارای 22 حجره در دو طبقه برای سکونت طلاّ ب است . سطح دیوارها و لچکی ایوانها و غرفه ها با کاشی معرّق و گچبریهای نفیس تزیین شده است . کتیبه هایی به خط ثلث و کوفی ، دربردارندة احادیث معصومین علیهم السلام ، از دیگر تزیینات آن است که اگرچه در سطح وسیعی بازسازی شده اند، اما از طرح و نمای نخستین بنا حکایت دارند.

منبع:سایت شبکه امام رضا علیه السلام

 

[V A N D A]

مدرسه دودَر

مدرسه دودَر

اين مدرسه يكى از زيباترين و اصيل ترين نمونه هاى معمارى عصر تيمورى است. آنگاه كه طرح اوليه آن را پايه ريزى مى كردند در حاشيه معروفترين بازار مشهد به نام بازار زنجير قرار داشت، اما هم اكنون در مركز مجموعه اماكن و بيوتات حرم مطهّر رضوى واقع شده است.
اين اثر تاريخى توسط يكى از فرماندهان دوره تيمورى به نام اميريوسف خواجه بهادر ملقّب به غياث الدين در دوران سلطنت ميرزا شاهرخ (807 ـ 850 ق) به سال 843 ق احداث شده است، مدتى به نام بانى اوليه اش به يوسف خواجه و سپس به دودر ـ به علت وجود دو ورودى در شرق و غرب مدرسه ـ مشهور شده است.
اين بنا در زمينى به وسعت 500 متر مربع در دو طبقه ساختمان، شامل 32 حجره احداث شده كه از معمارى بناهاى چهار ايوانى دوره تيمورى پيروى مى كند. از لحاظ تزيينات، كاشى كارى ، خطوط و نقوش متنوع از اهميّت ويژه اى برخوردار است. كتيبه سر در مدرسه كه با خط ثلث زيبايى نوشه شده دربردارنده نام پادشاه وقت، بانى و سال احداث مدرسه است. شعرهاى فارسى كه بر برخى قسمتهاى نماى بيرون و بخصوص پيرامون دو گنبد مدرسه نقش بسته از ديگر ويژگى هاى اين بناست. در دو سوى ورودى مدرسه، چهار قاب بسيار نفيس از هنر معرق قرار دارد كه بر روى هر يك عباراتى به عربى نوشته شده است. از ويژگى هاى معمارى اين بنا نوع طراحى و آرايش دو گنبد زيباى مدرسه است كه به رنگ آبى آسمانى در دو ضلع جنوب غربى و شرقى مدرسه قرار دارد. صاحب مطلع الشمس مى نويسد: دو گنبد در دو زاويه اين مدرسه هست يكى كتيبه اش به تمامى ريخته و ديگرىدر دوره گنبد بر كاشى معرّق بسيار ممتاز اين ابيات به خط ثلث مرقوم است:

هـزار نـقـش بـرآرد زمـانـه و نـبـوَد		يـكـى چـنانـكه در آييـنه تـصور مـاست
به دست ما چو ازين حل و عقد چيزى نيست		به عيش ناخوش و خوش گر رضا دهيم رواست

در ميان اين گنبد صورت قبرى است كه بر آن با خط ثلث آية الكرسى و آياتى ديگر نوشته شده است. در قسمت بالاى سنگ مزبور نام شخصى كه در اين مكان مدفون شده به چشم مى خورد. حاشيه داخلى گنبد تا زير سقف با كاشى معرق پوشيده شده است كه به صورت قرينه در فاصله هاى معيّن جملات «الحكم لِلّه» و «الملك للّه» نوشته شده است. نا گفته نماند كه هر دو گنبد از نوع گنبد هاى دو لايه هستند كه با كاشى معرق آراسته شده اند. بر ساقه اين دو گنبد 32 تابلوى معرق كارى شده كه بر آنها اشعارى به خط فارسى نوشته شده وجود دارد كه در نوع خود منحصر به فرد است.
اين بنا تا كنون چندين بار مرمت شده كه از مهمترين آنها تعمير مدرسه توسط مادر شاه سليمان صفوى است. پس از پيروزى انقلاب اسلامى نيز اين بنا توسط آستان قدس رضوى تعمير شده است. علاوه بر اينكه بسيارى از قسمت هاى ساختمان مدرسه بازسازى شده و برخى از فضاهاى آن نيز مرمت اساسى شد.
از موقوفات اوليه اين اثر تاريخى اطلاع مستندى موجود نيست؛ اگر چه قبل از بازسازى اخير تعداد ده مغازه وصل به مدرسه جزو موقوفات مدرسه شمرده شده كه البته بعد از بازسازى مدرسه تمام آنها تخريب گرديده است.
بنابر گزارش هاى موجود درآمد موقوفات مدرسه در سال هاى 1344 ـ 1346 حدود 60000 ريال بود، كه براى تعمير و مخارج ضرورى مدرسه و حقوق خادم و شهريه طلاب هزينه مى شده است.

منبع: پرتال جامع برنامه ریزی سفر


مدرسه دودر مربوط به سدهٔ ۹ ه. ق. است و در مشهد، مجاورحرم امام رضا (ع) واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۱۶ با شمارهٔ ثبت ۳۰۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این بنا در جوار حرم مطهر و مقابل مدرسه پریزاد واقع است و بر اساس کتیبه سردر آن به سال 843 هجری قمری در دوران حکومت شاهرخ تیموری به همت غیاث الدین خواجه بهار ساخته شده است. این مدرسه 4 ایوانی بوده و مشتمل بر غرفه ها و حجره هایی در دو طبقه، دو گنبد فیروزه ای رنگ و تزئینات کاشی های معرق و یکرنگ است. این بنا در عصر صفوی 1088 مرمت گردیده است.

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

مدرسه دودر (دارالقرآن الکریم آستان قدس رضوی)

این مدرسه یكی از زیبا ترین نمونه های سبك معماری آجر تراشی عصر تیموری است كه توسط غیاث الدین امیر یوسف خواجه بهادر درسال 843هجری قمری هم دوره با ساخت مسجد جامع گوهرشاد،جهت تحصیل طلاب علوم دینی احداث شده است این بنامدتی بنام بانی اولیه اش به(یوسف خواجه)وسپس به دو در_ به علت وجود دو ورودی در شرق وغرب مدرسه_ مشهور شده است.
دارالقرآن الكریم در زمینی به مساحت 500 متر مربع در دو طبقه شامل 32 حجره است و دو گنبد به رنگ آبی آسمانی در دو ضلع جنوب غربی وشرقی آن قرار دارد.
مدرسه دو در هم اكنون در مركز مجموعه اماكن وبیوتات حرم مطهر رضوی قرار گرفته وبه دستور تولیت معظم آستان قدس رضوی مرمت گردید و از سال 1381 جهت آموزش علوم قرآنی وحدیث بعنوان دارالقرآن، در اختیار اداره آموزش علوم قرآن وحدیث قرار گرفته است .در حال حاضر محافل انس با قرآن و كلاسهای آموزشی این اداره دراین مكان برگزار می شود.

ادداشت های روزانه
منبع: سایت یادداشتهای روزانه


معماري مدرسه «دو در» يادگار هنر دوره تيموري در حرم‌‌مطهر‌ رضوي است


در شرق صحن جمهوري‌اسلامي در فاصله نه‌چندان طولاني با اداره علوم قرآني، يك مجموعه قرآني بزرگ قرار دارد با كلي هنر و معماري...
بر سردر مدرسه، هنوز همان كتيبه عصر تيموري است با خط ثلث كه تاريخ احداث مدرسه و باني آن را در دل دارد. پله‌ها را كه پايين بروي، شاهد عبور و مرور آدم‌هايي هستی با رحل‌ها و قرآن‌ها. تا يادم بوده اين‌جا به خاطر مدخل ورودي رواق دارالولايه هميشه شلوغ بوده و بالطبع اين روزها كه ماه رمضان است و بهار قرآن، شلوغي بيشتر هم شده. داخل مدرسه به صورت قرينه چهار ايوان است با آب‌نمايي در وسط. غرفه‌ها و حجره‌ها در دو طبقه، دورتادور محوطه را احاطه كرده‌اند. سايه بازسازي‌ها گرچه هنر عصر تيموري را نشانه رفته و كمرنگ كرده، اما ردپاي آن هنر هنوز هم در ايوان‌ها و غرفه‌ها

چشمگير است. غالب ايوان‌ها به طرز چشم‌نوازي گچ‌بري شده‌اند. حجره‌ها معمولاً با عمق‌هاي زياد ساخته شده‌اند كه احتمالاً در گذشته به منزله انبار يا آشپزخانه بوده‌اند. گفته مي‌شود ايوان‌ها مكاني براي تدريس، مباحثه و جلسات عمومي بوده‌اند. گرچه حجره‌ها به علت قطوربودن ديوارها، در تابستان داراي هواي مطبوعي هستند، اما بسته بودن فضا و نور كم‌داخل آن‌ها باعث مي‌شده كه ايوان‌ها بيشتر مورد توجه استادان و طلاب قرار گيرند.
وجود آرامگاه در مدارس اشرافي، از ويژگي‌هاي عصر تيموري است كه در بسياري از مدارس آن دوران مشهود است. مدرسه دو در نيز از اين ويژگي مستثني نيست؛ به طوري‌كه آرامگاه، دو زاويه مدرسه را احاطه كرده و توازن فضاي موجود در داخل حجره‌ها و ديگر قسمت‌هاي ساختمان را بر هم زده. وجود اشعاري كه در ايوان‌هاي ورودي ماندگار مانده است اين حس را در بيننده به وجود مي‌آورد كه بانيان مدارس سعي داشته‌اند مقبره خود را در مكاني احداث كنند كه با گذشت سال‌ها از بين نرود و گويا مكاني مناسب‌تر از مدرسه‌اي كه در مجاورت حرم‌‌مطهر امام‌رضا(ع) قرار دارد، نيافته‌اند.
در «دودر» آرامگاه دو امير معروف عهد تيموري قرار دارد. اميريوسف خواجه(باني مدرسه) در زيرگنبد جنوب شرقي مدرسه و امير سيدي در گنبد جنوب غربي.
گفته مي‌شود اميريوسف خواجه بهادر كه به غياث‌الدين مشهور بوده و از فرماندهان ميرزا شاهرخ به حساب مي‌آمده، اين مدرسه را ساخته و روي همين اصل «يوسف خواجه» نام گرفته. البته اقوال بسياري در اين مورد وجود دارد. چنان‌چه نويسنده «منتخب التواريخ» با اشاره به برخي از كتيبه‌ها احتمال مي‌دهد باني مدرسه، اميرسيدي باشد كه اميرغياث‌الدين يوسف خواجه اهتمام ساخت آن را كشيده است. اين نويسنده مي‌گويد: در گنبد غربي اين مدرسه، احتمالاً بر مقبره اميرسيدي قرار دارد كه از اميران بزرگ تيموري بوده است.
در مطلع الشمس هم آمده كه اميرسيدي در سال 845 (ه.ق) در مقر حكومتي‌اش، شيراز فوت كرده و جنازه او را به خراسان آورده، در گنبد مدرسه‌اي كه ساخت خودش بوده دفن مي‌كنند و مدرسه‌اي كه گنبد داشته باشد، جزو اين مدرسه نيست.
محمود پسنديده محقق و پژوهشگر بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان‌قدس‌رضوي هم با توجه به برخي از منابع معماري مي‌‌گويد: اين مدرسه در وسط دو مدرسه بالاسر و پريزاد در داخل مجموعه حرم‌رضوي قرار گرفته و از نوع مدارس چهار ايواني و داراي چهار اتاق گنبددار گوشه‌اي است كه به صورت آرامگاهي ساخته شده تا محلي براي باني آن، امير يوسف خواجه باشد.
سایت آستان قدس رضوی

 

[sahar-architect]

مدرسه دو منار طبس

مدرسه دو منار طبس

مدرسه دو منار طبس

vدر عین حال داشتن ارزش برای هدایت به ویژگی های مدارس دوره سلجوقی بازسازی های دوره های بعدی مانع از مطالعات و پژوهش های معماری می گردد.
v ترديد در اصيل بودن پلان آن
vپلان مشابه مدارس متاخر تر است
vوجود دو مناره کوتاه آجری با کتیبه های کوفی و آجر لعابی آبی رنگ که در طرفین درگاه قرار دارند

(منبع تصوير و مطلب آرشيو شخصيم كه منابعشون رو ننوشتم)

مطالبي كه روي اينترنت بود:
مدرسه دو منار شاهکار قرن پنجم هجری ایران و از نادر ترین آثار دوره سلوجوقی می باشد.این بنای تاریخی یکی از آثار منحصربفرد از معماری ایران در هر طبس است مدرسه دو منار در داخل حصاری کهن ودر ربع گوشه جنوب غربی حصار ودرجنوب امتداد بازار و شمال غربی ارگ تاریخی طبس واقع است. طول اين مناره ها از سطح زمين حدود 18 متر مي باشد و كاملاً جنبان هستند. اين بنا دو طبقه و داراي غرفاتي است. هر دو مناره داراي كتيبه مي باشد كه متاسفانه بعضي قسمتهاي آنها ريخته شده

دومنار مدرسه کوچکی است که در داخل بافت شهر طبس چندان نمود ندارد لیکن مناره های مشهور آن بازدید کنندگان به طبس را به سوی خود سوق می دهد منار دو منار در دو سوی ایوان ورودی قرار دارند مناره ها در بلندای دو سوم ارتفاع خود کتیبه ای را حمل می کنند کتیبه ها بر روی کاشی فیروزه ای نقش آفرین گردیده اند.در نزدیکی مدرسه دو منار مسجدی قرار دارد که زیبایی خاصی به بافت طبس ارزانی داشته است حیاط مدرسه راست گوشه ای است که اندازه های آن 3/12 در 30 متر که چند پله از کوچه پایین تر هستند با حوضی با دو باغچه باریک جانبی اش در میان آن است.در جلوی ورودی مدرسه دو منار یک فضای سر پوشیده به آن افزوده شده است این فضای سر پوشیده دارای پوشش آجری زیبا می باشد.در شمال غربی دو منار آب انباری واقع است که به آن حوض مدرسه دو منار گویند. لوح سنگی آن سال 1218 را در بر دارد از اتاق بیرونی منار به عنوان مطب استفاده می شده است.

​

منيع


اين لينك هم يه مقاله در مجله وحيد هست كه درباره اين مدرسه چاپ شده

 

[E . H . S . A . N]

روند پیدایش مسجد-مدرسه ها

روند پیدایش مسجد-مدرسه ها

[h=2][/h]

​

مدرسه سپهسالار تهران


​

فعالیت‏های آموزشی، از جمله‏ ی آموزش خط و کتابت، از همان آغاز گسترش اسلام در مساجد صورت می‏گرفت و زمان پرداختن بدان به نحوی بود که موجب بروز اشکال در فعالیت‏های عبادی نمی‏شد. برخی از علما حتی در منزل خود به تدریس می‏پرداختند،اما گسترش فعالیت‏های متنوع آموزشی و مذهبی موجب شد که مراکز خاص دیگری برای آموزش علوم مذهبی و سایر علوم مربوط با آن شکل گیرد. بیت‏ الحکمه، یکی از نخستین مراکز علمی و فرهنگی بود که گویا در اوایل قرن سوم هجری قمری در بغداد تأسیس شد . بغداد در این دوره از مراکز مهم علمی به شمار می‏رفت، و گفته‏ اند که در بازار شهر حدود یک صد دکان کاغذفروشی (وراقی) و صحافی وجود داشت .
با وجود آنکه واژه‏ ی مدرسه در اشعار دعبل خزاعی، شاعر قرن دوم هجری قمری، به کار رفته است، اما اطلاع روشنی از اینکه ساختار مستقلی به نام مدرسه نیز در آن دوره شکل گرفته باشد در دسترس نیست .
در اواخر قرن سوم هجری قمری، به تدریج مراکزی با عنوان «دارالعلوم» از سوی علما و امرا تأسیس شد و تفاوت عمده‏ ی آنها با کتابخانه‏ ها در این بود که نه تنها برای امر تعلیم، بلکه برای اقامت طلایی که بعضاً از شهرهای دور راهی مرکزی علمی می‏ شدند تسهیلات و از جمله اقامتگاه‏ هایی در نظر می‏گرفتند . با طراحی و احداث مساکن ساده، آن هم در کنار فضاهای آموزشی، نوع ویژه ‏ای از آموزشگاه‏ها که تلفیقی از سکونتگاه و فضای آموزشی بود، شکل گرفت و به تدریج الگوی طراحی مدرسه‏ های علمیه گردید و تکامل یافت.
گویا از اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری قمری بود که مکان‏هایی به نام مدرسه ساخته شد و در همین دوره است که احداث مدرسه‏ای را در آمل به ناصر کبیر (متوفی ۳۰۴ ه.ق) و نیز داعی صغیر که از فرمانروایان علوی این خطه بودند نسبت داده‏ اند .
در قرن چهارم هجری قمری، چندین مدرسه در قلمرو حکومت غزنویان و نواحی دیگر ساخته شد که در آثار تاریخی و ادبی بدانها اشاره شده است اما اثری از ساختمان هیچ یک باقی نمانده است تا بتوان به خصوصیات معماری آنها پی‏ برد. اسنادی از دو مدرسه متعلق به دوره‏ ی سلجوقی وجود دارد که نشان می‏ دهد طرح نخستین مدرسه‏ ها با الهام از طرح‏های خانه‏ های درون‏گرا بوده که بعدها دچار دگرگونی‏ هایی نیز شده است.
از مدارس نظامیه‏ی ساخته‏ ی خواجه نظام‏ الملک طوسی که از نخستین مدرسه ‏های بزرگ و سازمان‏ یافته به شمار می‏ آید نقشه‏ ای باقی نمانده است، در حالی که مدرسه ی مستنصریه‏ ی بغداد (ساخته‏ ی قرن هفتم هجری قمری) هنوز باقی است. به ظن قوی، به هنگام احداث بنای مذکور، مدرسه‏ ی نظامیه‏ ی بغداد نیز معمور و مورد استفاده بود، لذا با عنایت به پیشینه‏ ی مدارس نظامیه و ویژگی‏های معماری آنها، قاعدتا باید مدرسه‏ ی مستنصریه را با الهام از خصوصیات معماری مدرسه‏ ی نظامیه ساخته باشند.
در مدرسه‏ های ساخته شده تا دوره‏ ی ایلخانان، متناسب با شرایط، امکانات و نیازها، از یک فضای ساده هم به عنوان مسجد استفاده می‏شد. اما از دوره‏ ی ایلخانان و به خصوص از دوره ‏ی تیموریان و بعد از آن به تدریج در مدارسی که دارای طرحی معمارانه بودند و نیز در بسیاری از مدرسه‏ های بزرگ، فضای خاصی را به مسجد اختصاص می‏دادند، که این فضا غالبا به شکل گنبدخانه‏ های (و در مواردی به صورت شبستانی) بود که در گوشه‏ ای از بنا (به ویژه در مدارس دوره‏ ی تیموری) یا در امتداد یکی از محورهای تقارن آن (بیشتر در دوره‏ ی صفویه) بنا می‏شد. این فضا به دلیل برخی خصوصیات ساختاری، از جمله وسعت، به گونه‏ ای نبود که همیشه آن را به عنوان مسجد عمومی مورد استفاده قرار دهند. ولی البته از مساجد واقع در بعضی مدارس بزرگ (مانند مسجد مدرسه‏ ی چهارباغ در اصفهان یا مسجد مدرسه‏ ی امام خمینی "سلطانی" در کاشان) در اوقات و ایام ویژه برای برگزاری نماز یا سایر فعالیت‏های عام مذهبی به صورت‏های عمومی نیز استفاده می‏شد. اما از طرفی زمان و نحوه‏ ی استفاده از این مساجد غالبا به گونه‏ ای نبود که آرامش فضای مدرسه را مختل و یا درس و بحث طلاب علم را با اشکال مواجه نماید.به این ترتیب از قرن چهارم هجری قمری به بعد، مدرسه به عنوان فضای نسبتا مستقل آموزشی مورد استفاده قرار می‏گرفت.
در دوره‏ ی صفویه مسجد جامع بزرگی در فرح‏ آباد ساری ساخته شد که با توجه به قرائن می‏توان آن را یکی از نخستین مسجد – مدرسه‏ ها در ایران به شمار آورد. در این بنا، جبهه‏ ی سمت قبله به فضای اصلی مسجد یعنی گنبدخانه و شبستان، و سه جبهه‏ ی دیگر به حجره‏ های طلاب اختصاص یافته است. ساختار این بنا و توزیع فضایی فعالیت‏ها در آن به گونه‏ ای است که از لحاظ ساختمانی و کاربردی، آن را می‏توان «مسجد – مدرسه» نامید؛ چرا که هر یک از فضاهای مختص مسجد و یا مدرسه، آن قدر گسترده است که به نظر می‏رسد هر دو فضا در نظر کارفرما و طراح بنا اهمیت کمابیش برابر و همسانی در آن داشته است، و به همین مناسبت هر دوی این فضاها را می‏توان جزء «فضاهای اصلی» مجموعه به شمار آورد. به عبارت بهتر هیچ یک از این دو فضا را نمی‏ توان نسبت به دیگری، جنبی یا فرعی دانست.
درباره‏ ی چگونگی تکوین و زمان دقیق طراحی و احداث این نوع بنا در ایران، هنوز بررسی‏ های کافی صورت نگرفته است. اما به نظر می‏رسد که نوع طراحی و ساختمان مسجد – مدرسه‏ ها در ایران با نحوه‏ ی بنای آنها در قلمرو گورکانیان در هند، بی‏ ارتباط نبوده است؛ و چنان که برای نمونه، نقشه‏ های دو مسجد – مدرسه‏ ی «سردار» در قزوین و مسجد – مدرسه‏ ی «خیرالمنزل» در دهلی مقایسه شوند آشکار می‏گردد که برخی ویژگی‏های مدرسه‏ی «خیرالمنزل» بنا شده، در بعضی موارد از شیوه‏ ی طراحی مسجد – مدرسه‏ ی «خیرالمنزل» اقتباس شده است.
ارتباطات فرهنگی و هنری متقابل ایران و هند در دوره‏ ی صفوی و گورکانی و تداوم آن تا عهد قاجار، امکان تبادل تجربیات فرهنگی را فراهم آورده بود و چنان که بررسی شود، چنین به نظر می‏رسد که برخی از خصوصیات مهم معماری مساجد جامع دوره‏ی قاجار از شیوه‏ ی طراحی مساجد جامع گورکانی اقتباس شده است .
به هر ترتیب، دوره‏ ی اوج توجه به احداث مسجد – مدرسه را عصر قاجار باید دانست، و بیشترین شمار این نوع بنا نیز در تهران، یعنی پایتخت آن روزگار ساخته شد.
​

منبع : نواندیشان (با ویرایش )

 

[65640]

مسجد مدرسه آقا بزرگ ، کاشان​

​

شاید بعضی ها بگویند معماری گذشته ما عملاً به ساخت بناهای مذهبی وکاخها محدود می شود. اما در همین معماری آنقدر رمز و زار و نکات ظریف نهفته است کهدانستن تمامی آن شاید به اندازه همه عمر شما طول بکشد.
حرفها و نکته هایی که در هیچ کتاب و نوشته ای پیدا نمی شود.باید در فضا قرار گرفت تا درک کنی معمار ایرانی چه می کرده و چه می گفته است.معمار ایرانی کتاب نمی نویسد بلکه با معماری خود حرف می زند. وقتی سر ظهر یک روزتابستانی در گرمای طاقت فرسای کویری شهر کاشان وارد مسجد آقا بزرگ می شوی و دقیقهای زیر گنبدخانه می نشینی ، احساس می کنی وارد بهشت شده ای. هوا آنقدر خنک و مطبوعاست که دیگر هیچ چیز از آن گرمای سوزان به یادت نمی ماند.
مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان با اینکه در دوران قاجار ودوره انحطاط معماری ایران ساخته شده به حق یکی از شاهکارهای معماری ایران محسوب میشود. مساجد قدیمی ایران به دلیل تقدسی که برای مردم داشته اند اکثراً سالم ماندهاند و هنوز مورد استفاده مردم قرار می گیرند. شاید همانند مسجد آقا بزرگ که هممسجد است و هم مدرسه علوم دینی در حال حاضر در ایران یک یا دو نمونه بیشتر نباشد.
صرف نظر از ساختمان های نوساز کاشان ، گنبد عظیم دو منارهکاشی کاری شده مدرسه ، در حال حاضر نیز از بلندترین بناهای تاریخی شهر است.
گنبد با شکوه و زیبایی همراه با دو مناره، صحن،بادگیرها، فضای سبز و حجره هایی که یک طبقه پایین تر قرار دارند به طرز جالبی خودنمایی می کنند. در طبقه پایین حجره های طلاب و شبستان دلباز تابستانی قرار گرفتهاست. در حقیقت حیاط مرکزی این مسجد در دو طبقه ساخته شده و اصطلاحاً به این نوعحیاطها " گودال باغچه " می گویند که حیاط اصلی مسجد را که محل رفت و آمد عمومیمردم است را از حیاط مدرسه که محل زندگی طلاب است جدا می کند.
گنبد بزرگ دو پوش مسجد بر روی هشت جرز عظیم قرارگرفتهاست. گنبد دو پوسته دارد: یکی گنبد زیرین که بار و نیروی سقف را به جرزها منتقل می کند ودیگری گنبدی است که روی آن برای بزرگ جلوه دادن ظاهر و حفاظت از پوشش زیرین ساختهشده است.
زیر کنبدخانه از دو طرف باز است و جریان باد و سایه فضایبسیار مطبوعی را ایجاد می کنند. نورگیر های آجری بالای گنبد، آیات الهی منقوش دورتا دور بدنه و کار بندی های ظریف (یکی از انواع تزئینات سقف) ارتباط تنگاتنگی بینفضاهای گوناگون شبستان ،حیاط ،حجره ها و ... برقرار کرده اند.
بناهای کویری ایران را اصطلاحاً " درون گرا"می نامند. یعنی از بیرون شما هیچ تزیینی برای بنا نمی بینید یا عنصری شاخص که ازاهمیت داخل آن خبر دهد، بلکه تمام زیبایی و عظمت داخل بنا نهفته است. ساختمانحیاطی مرکزی دارد که فضاها دور تا دور آن قرار گرفته اند. درست بر عکس ساختمان هایمناطق معتدل شمالی ایران که " برون گرا " هستندو جلوه بیرونی ساختماناهمیت بیشتری دارد.
در مناطق کویری حیاط مرکزی مسجد عبادت کنندگان را در مقابلگرمای محیط و تابش آفتاب محافظت می کند و حوض آب و آب پاشی صحن مسجد در تعدیل هوابسیار موثر است.
دو بادگیر در قسمت ورودی مسجد قرار دارند که از زیر بهسردابی در زیر مسجد راه دارند و هوای بسیار خنکی را در طول تابستان در زیر زمینمسجد ایجاد می کنند.
از پشت گنبد خانه پله هایی پایین می روند و به آبنبار مسجدراه دارند. این آبنبار ها که اغلب در کنار مساجد به عنوان یک بنای عام المنفعهساخته می شدند همیشه آب خنک برای نماز گزاران را فراهم می کردند.
معمار ایرانی خصوصیات زندگی مردم را می شناخته ، آگاهیدقیقی از نحوه زندگی آنها و عقایدشان داشته و دقیقاً می دانسته چه چیزی بایدبسازد. بنایی که با گذشت این همه سال هنوز پویایی خود را از دست نداده و هر روزمردم شهر را برای عبادت به سوی خود دعوت می کند.​

شاید بعضی ها بگویند معماری گذشته ما عملاً بهساخت بناهای مذهبی و کاخها محدود می شود. اما در همین معماری آنقدر رمز و زار ونکات ظریف نهفته است که دانستن تمامی آن شاید به اندازه همه عمر شما طول بکشد.
حرفها و نکته هایی که در هیچ کتاب و نوشته ای پیدا نمی شود.باید در فضا قرار گرفت تا درک کنی معمار ایرانی چه می کرده و چه می گفته است.معمار ایرانی کتاب نمی نویسد بلکه با معماری خود حرف می زند. وقتی سر ظهر یک روزتابستانی در گرمای طاقت فرسای کویری شهر کاشان وارد مسجد آقا بزرگ می شوی و دقیقهای زیر گنبدخانه می​

نشینی ، احساس می کنی وارد بهشت شده ای. هواآنقدر خنک و مطبوع است که دیگر هیچ چیز از آن گرمای سوزان به یادت نمی ماند.​

​

مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان با اینکه در دورانقاجار و دوره انحطاط معماری ایران ساخته شده به حق یکی از شاهکارهای معماری ایرانمحسوب می شود. مساجد قدیمی ایران به دلیل تقدسی که برای مردم داشته اند اکثراًسالم مانده اند و هنوز مورد استفاده مردم قرار می گیرند. شاید همانند مسجد آقابزرگ که هم مسجد است و هم مدرسه علوم دینی در حال حاضر در ایران یک یا دو نمونهبیشتر نباشد.
صرف نظر از ساختمان های نوساز کاشان ، گنبد عظیم دو منارهکاشی کاری شده مدرسه ، در حال حاضر نیز از بلندترین بناهای تاریخی شهر است.​

​

گنبد با شکوه و زیبایی همراه با دو مناره، صحن،بادگیرها، فضای سبز و حجره هایی که یک طبقه پایین تر قرار دارند به طرز جالبی خودنمایی می کنند. در طبقه پایین حجره های طلاب و شبستان دلباز تابستانی قرار گرفتهاست. در حقیقت حیاط مرکزی این مسجد در دو طبقه ساخته شده و اصطلاحاً به این نوعحیاطها ” گودال باغچه ” می گویند که حیاط اصلی مسجد را که محل رفت و آمد عمومیمردم است را از حیاط مدرسه که محل زندگی طلاب است جدا می کند.​

​

گنبد بزرگ دو پوش مسجد بر روی هشت جرز عظیمقرارگرفته است. گنبد دو پوسته دارد: یکی گنبد زیرین که بار و نیروی سقف را بهجرزها منتقل می کند و دیگری گنبدی است که روی آن برای بزرگ جلوه دادن ظاهر و حفاظتاز پوشش زیرین ساخته شده است.​

​

زیر کنبدخانه از دو طرف باز است و جریان باد وسایه فضای بسیار مطبوعی را ایجاد می کنند. نورگیر های آجری بالای گنبد، آیات الهیمنقوش دور تا دور بدنه و کار بندی های ظریف (یکی از انواع تزئینات سقف) ارتباطتنگاتنگی بین فضاهای گوناگون شبستان ،حیاط ،حجره ها و … برقرار کرده اند​

بناهای کویری ایران را اصطلاحاً ” درون گرا” مینامند. یعنی از بیرون شما هیچ تزیینی برای بنا نمی بینید یا عنصری شاخص که ازاهمیت داخل آن خبر دهد، بلکه تمام زیبایی و عظمت داخل بنا نهفته است. ساختمانحیاطی مرکزی دارد که فضاها دور تا دور آن قرار گرفته اند. درست بر عکس ساختمان هایمناطق معتدل شمالی ایران که ” برون گرا ” هستندو جلوه بیرونی ساختمان اهمیت بیشتریدارد.
در مناطق کویری حیاط مرکزی مسجد عبادت کنندگان را در مقابلگرمای محیط و تابش آفتاب محافظت می کند و حوض آب و آب پاشی صحن مسجد در تعدیل هوابسیار موثر است.​

​

دوبادگیر در قسمت ورودی مسجد قرار دارند که از زیر به سردابی در زیر مسجد راه دارندو هوای بسیار خنکی را در طول تابستان در زیر زمین مسجد ایجاد می کنند.
از پشت گنبد خانه پله هایی پایین می روند و به آبنبار مسجدراه دارند. این آبنبار ها که اغلب در کنار مساجد به عنوان یک بنای عام المنفعهساخته می شدند همیشه آب خنک برای نماز گزاران را فراهم می کردند.
معمار ایرانی خصوصیات زندگی مردم را می شناخته ، آگاهیدقیقی از نحوه زندگی آنها و عقایدشان داشته و دقیقاً می دانسته چه چیزی بایدبسازد. بنایی که با گذشت این همه سال هنوز پویایی خود را از دست نداده و هر روزمردم شهر را برای عبادت به سوی خود دعوت می کند

 

[همراهی]

ادامه ی پست اول

مدرسه شهید مطهری (سپهسالار)

نگاهی به معماری دوره‌ی قاجار : شکوفایی فضا وافول ساخت و پرداخت

نویسنده:
سیدهادی میرمیران




جایگاه و معماری قاجار در تاریخ معماری گذشته ایران (قبل از دوره جدید) می‌تواند محل بحث و تأمل باشد.اگر آثار معماری را از زاویه‌ی فضایی ارزیابی کنیم و به خلاقیت‌های فضایی در معماری توجه کنیم، معماری دوره‌ی قاجار ارزش بالایی پیدا می‌کند و در جایگاه برتر و تکامل‌یافته‌تری نسبت به معماری‌های دوره‌های قبل از خود چونزندیه و صفویه قرار می‌گیرد.

چرا که در معماری این دوره خلاقیت‌های فضایی افزایش می‌یابد، تنوع فضاها بیشتر می‌شود، فضاهای نوینی خلق می‌شوند، فضاها به گشایش و سبکی بیشتری می‌رسند و الگوهای قدیمی معماری ایران در جهت گسترش فضا تکامل می‌یابند. به طور خلاصه، اگر تکامل معماری را گشایش، شفافیت و سبکی فضاها بدانیم، معماری این دوره به عنوان مرحله تکامل معماری قدیم ایران مطرح می‌شود.

اما وقتی معماری را از زوایای دیگری مانند، اندازه‌ها، تناسب‌ها، شکل‌ها تزئینات نگاه می‌کنیم، معماری دوره‌ی قاجار وضعیت نازل‌تری را نسبت به دوره‌های گذشته خود و به خصوص از دوره‌ی صفوی نشان می‌دهد. شکل‌ها استواری و صلابت قبلی را ندارند و شکل‌های جدیدی وارد معماری می‌شوند که سطحی و تفننی‌اند. اندازه‌ها دقت لازم را ندارند، تناسب‌ها در مرتبه‌ی پایین‌تری نسبت به تناسب‌های موزون و اندیشیده‌شده دوره‌های قبلی قرار می‌گیرند، تزئینات معماری گاه تا حد ابتذال سقوط می‌کند و بی‌بند و باری، غلو ناشیانه و هرج ومرج جایگزین تزئینات محدود و باوسواس دوره‌های درخشان سلجوقی و صفوی می‌شود.

برای تشریح مستقیم‌تر نکاتی که گفته شد، مدرسه‌ی«شهید مطهری» یا مدرسه‌ی «سپهسالار» را تجزیه و تحلیل می‌کنیم.

می‌توان ادعا کرد که این مدرسه نقطه‌ی تکاملی از نظر فضا در الگوی مدرسه یا مسجدهای ایرانی است. برای اثبات این ادعا به دووجه اصلی فضایی آن اشاره می‌کنیم:

فضای حیاط:
در مسجد و مدرسه‌های قدیمی مانند، «مسجد جامع اصفهان» فضای حیاط را دیواره‌ای معمولاً دو طبقه محصور می‌کند و در چهار نقطه‌ی اصلی آن، یعنی در دو محور طولی و عرضی حیاط، چهار ایوان استقرار می‌یابد. در واقع گشادگی‌های فضایی حیاط به این چهار ایوان منحصر می‌شوند. در برخی از آثار دوره‌ی صفوی در حیاط مرکزی نوآوری می‌شود و گشایش فضایی حیاط‌ها بیشتر است.

از نمونه‌های برجسته در این زمینه مدرسه‌ی«چهارباغ» و مدرسه‌ی«صدر» اصفهان است، که در آنها چهار حیاط کوچک در چهار گوشه‌ی حیاط در ارتباط با فضای حیاط اصلی پدید می‌آیند. در نمونه‌ی دیگر، «مسجد حکیم»، با خالی کردن پشت دیوارهای شرقی و غربی مسجد در طبقه‌ی بالا گشایش جدیدی در فضای حیاط به وجود آمده است. در«مسجد امام» اصفهان هم دو حیاط بزرگ در اطراف شبستان اصلی استقرار می‌یابند و از طریق چند گشادگی به حیاط اصلی متصل می‌شوند.

لیکن کار اساسی در این زمینه، یعنی گشایش فضایی حیاط، در دوره‌ی قاجار صورت می‌گیرد و راه‌حل‌های متعددی برای آن ارائه می‌شود. به عنوان نمونه، می‌توان از «مسجد سید» اصفهان نام برد که با ایجاد چهار حیاطَک در طبقه‌ی بالا در اضلاع شرقی و غربی، گشایش و سیَلان فضایی حیاط به صورت جدی افزایش می‌یابد.

درمدرسه‌ی«سپهسالار» یک گام در این جهت برداشته می‌شود، بدین ترتیب که علاوه بر ایجاد چهار حیاطک در اضلاع شرقی و غربی مسجد، این حیاطک‌ها در اضلاع شمالی و جنوبی مسجد نیز پدیدار می‌شوند، سبکی فضای حیاط باز هم بیشتر می‌شود و ایوان‌ها و مجموعه‌ی شبستان مسجد در حیاط حضور آزادانه‌تر پیدا می‌کنند.

فضای گنبدخانه:
فضاهای گنبدخانه در مساجد اولیه معماری بعد از اسلام ایران مثلاً در مسجد جامع اصفهان، از فضاهای اطراف و من جمله ایوان متقابل آن با دیواره‌های ضخیم جدا می‌شوند، لیکنکاملاً مشهود است که نیت معماران در طول زمان بر این بوده که حائل میان فضای گنبدخانه و فضاهای اطراف از میان برداشته شود. برای مثال، درمسجد امام اصفهان که مربوط به دوره‌ی صفوی است ارتباط فضای گنبدخانه با فضای ایوان و همچنین شبستان‌های مجاور آن بهتر می‌شود و به خصوص با ایجاد دو گشادگی بزرگ در بالای بدنه‌های شرقی و غربی گنبدخانه، ارتباط با فضای بیرون هم حاصل می‌شود.

بهتر از آن را می‌توان در گنبدخانه مسجد «گوهرشاد» دید که تمامی دیوارها در حدفاصل گنبدخانه و ایوان از میان برداشته می‌شود، گشایش فضای عالی‌تری به دست می‌آید و ارتباط مستقیم فضای گنبدخانه با حیاط برقرار می‌شود. به جرأت می‌توان گفت مدرسه‌ی«سپهسالار» از این نظر بهترین است، چرا که با انتخاب یک پلان صلیبی علاوه بر آن که مانند مسجد «گوهرشاد» فضای گنبدخانه را با فضای ایوان و فضای حیاط در ارتباط مستقیم قرار می‌دهد، ارتباط آن را با فضاهای جانبی هم بدون هیچ مانعی تأمین می‌کند. دراینجا فضا به حداکثر گشادگی و سیَلان خود در الگوی گنبدخانه‌ها می‌رسد و گنبد کیفیت معلق و بی‌وزنی را به دست می‌آورد. در مجموع فضای گنبدخانه این مدرسه را می‌توان نقطه‌ی تکامل الگوی گنبدخانه‌ها از نظر گشایش فضایی دانست.

هرچند مدرسه‌ی«سپهسالار» با دو نوآوری عظیم در فضای حیاط و فضای گنبدخانه، نقطه‌ی انتهایی تکامل فضایی الگوی قدیمی مسجدها و مدرسه‌های معماری ایران بعد از اسلام محسوب می‌شود، اگر این مدرسه را از نظر شکل‌ها، اندازه‌ها، تناسبات و غیره بررسی کنیم کیفیت نازل‌تر آن نسبت به آثار معماری برجسته‌ی دوره‌های قبلی و به خصوص دوره‌ی صفوی کاملاً مشهود است. این مسئله را قدری می‌شکافیم:

درمدرسه‌ی«سپهسالار» مجموعه‌ی گنبدخانه حجم بزرگی را اشغال می‌کند و تقریباً ضلع جنوبی حیاط مدرسه را به صورت کامل پر می‌کند. از این رو، برخلاف دیگر گنبدخانه‌ها(مثلاً، درمسجد «امام» اصفهان) تناسب نامطلوبیرا نسبت به طول حیاط پدید می‌آورد و در تنگنا قرار می‌گیرد. انتخاب چهار منار به جای دو منار بر این مشکل می‌افزاید. فرم‌ها، اندازه‌ها و تناسبات عناصر این بنا مانند، گنبد، ایوان‌ها، مناره‌ها، رواق‌ها و غیره در مقایسه با نمونه‌های برجسته مشابه در دوره‌های قبلی سطح بسیار نازل‌تری دارد. برای نمونه می‌توانیم فرم گنبد آن را با فرم گنبدهای زیبای مسجد «امام» و مسجد «شیخ‌ لطف‌اله» اصفهان و یا مسجد «گوهرشاد» مشهد و فرم و تناسبات ایوان اصلی و مناره‌های آن را با مسجد «امام» مقایسه کنیم.

تزئینات این مدرسه نیز درمیان نمونه‌های برجسته معماری قدیم ایران جایگاه پائینی دارد.یک مقایسه اجمالی میان تزئینات فوق‌العاده متین و اندیشیده شده مسجد «شیخ لطف‌اله» با تزئینات این مدرسه کاملاً گویای این مطلب است.
با توجه به آنچه گفتیم به سخناول بازمی‌گردیم که معماری قاجار و مدرسه‌ی«سپهسالار» به عنوان یکی از نمونه‌های برجسته و نهایی آن از نظر خلاقیت و نوآوری فضایی و تکامل الگوهای قدیمی معماری ایران شاخص است و به حق مرحله‌ی تکامل معماری قدیم محسوب می‌شود. اما به علل متعدد از جملهپایین آمدن مهارت و سلیقه‌ی معماران و کارفرمایان، بی‌کیفیت شدن و سرعت نامعقول عملیات ساختمانی، رسوخ ناهنجار فرم‌ها، تناسبات و تزئینات معماری کشورهای دیگر و به خصوص معماری عثمانی و روسیه‌ی تزاری، تزئینات آن کیفیت نازل‌تری نسبت به دوره‌های قبلی دارد.

نکته‌ی بسیار مهم دیگری را می‌توان در اینجا مطرح کرد. هرچند این نکته خود موضوع مقاله مستقلی است، اما به دلیل آنکه کمتر مورد توجه قرار گرفته، اشاره‌ای مختصر به آن در اینجا چندان بی راه نیست؛ پرسش این است: آیا معماری قاجار با توجه به موقعیت زمانی خاص خود توانسته است وظیفه خود را در مورد فراهم کردن شرایط پدید آمدن معماری مدرن ایران ایفا کند؟

توجه کنیم که ساختمان مدرسه‌ی«سپهسالار» در دهه‌ی نهم قرن سیزدهم هجری قمری، یعنی در دهه‌ی هفتم قرن نوزدهم میلادی، به پایان رسیده و این مصادف با زمانی است که پایه‌های معماری مدرن در اروپا گذارده شد و برخی بناهای شاخص معماری مدرن پدیدار شده‌اند. اما در معماری دوره‌ی قاجار نمی‌توان تحولی اساسی را شناسایی کرد؛ تحولی که بتواند معماری مدرن ایران را پایه‌گذاری کند و شاید این یکی از اساسی‌ترین مسائل تاریخ معماری ایران و نقص‌های اساسی معماری دوره‌ی قاجار باشد.

خلاصه‌ی کلام آن‌که:

معماری قاجار به حق اصول، مبانی و الگوهای قدیم معماری ایران را ارتقا بخشید و با جسارتی تحسین‌برانگیز نوآوری‌هایی از نظر فضا به وجود آورد. لیکن، به نظر می‌رسد قوت لازم خلق یک معماری نوین را نداشت. شاید این واقعیت که ما معماری مدرنی درخور تاریخ معماری خود نداریم، از این امر ناشی شده باشد.

پلان مدرسه شهید مطهری ( مسجد سپهسالار

جبهه جنوبی حیاط

جبهه شمالی حیاط

جبهه غربی حیاط

جبهه شرقی حیاط

برش افقی طبقه اول

برش افقی طبقه دوم

شبستان

قسمتی از سقف شبستان

نمای ورودی اصلی

برش عمودی الف - ب

ایوان شرقی

فضای زیر گنبد کوچک در شرقی ایوان جنوبی

قسمتی از جبهه غربی حیاط

برش عمودی چ - ج

برش عمودی پ - ب

ایوان غربی

هفت کاسه در فضای ورودی شرقی

وضو خانه​

منبع معمارنت
در صورت باز نشدن عکس ها از فایل ضمیمه استفاده کنید

 

[sanaz_panel]

معماری مدرسه عالی مدیریت

معماری مدرسه عالی مدیریت

ساختمان مدرسه در بستری سبز بر فراز تپه‌ای بنا شده است. بستر طرح، مستطیلی به ابعاد 170×110 متر است.

شناسنامة طرح:
مــوقعیـــت اثـــر: تهــــــران
مساحت بستر طرح: 400‌,22 مترمربع
مساحت زیـــر‌بنــا: 000‌,7 مترمربع
نــــــوع ســـــازه: بتن مسلّح

تـاریخچـة اثـر:
كــــارفـــــرمــــا: شركت ایران كانتینِر
مشـــاور طــــراح: مهندسین مشاور عبدالعزیز فرمانفرمائیان و همكاران
گـــروه طــــراحی: مهندس نادر اردلان ، مهندس یحیی فیوضی
افراد مؤثر در طـرح: آقای عربشاهی (طراحی و ساخت عناصر تزئینی و هنری)
تــاریـــخ طــراحی: 50‌ـ1349 ﻫ‌ . ش .
تاریخ بهره‌‌برداری : 1351‌‌ ﻫ‌ . ش .



ساختمان مدرسه در بستری سبز بر فراز تپه‌ای بنا شده است. بستر طرح، مستطیلی به ابعاد 170×110 متر است. فضاهای بسته كه بر گرداگرد زمین استقرار یافته‌اند عموماً كم‌ارتفاع و یك طبقه‌اند ، و باغی به ابعاد 130×80 را در میان می‌گیرند. «دستگاه ورودی» به شكل بنایی دو طبقه در شرق بستر طرح بنا شده است. در میانة باغ، «ساختمان كتابخانه» ـ بنایی سه طبقه با قاعدة هشت و نیم هشت ـ از فراز سكویی به هرسوی باغ می‌نگرد. اضلاع شمالی و جنوبی باغ را «حجره‌های دانشجویان» اشغال كرده‌اند كه در دل دیواری قطور پنهان شده و جداره‌های باغ را می‌سازند. «ساختمان مُدرس‌ها» در جبهة مقابل ساختمان ورودی و در ترازی پایین‌تر نسبت به آن واقع شده است.

مدرسة عالی مدیریت به عنوان شاخه‌ای از دانشگاه هاروارد ایالات متحدة آمریكا بنا بود كه با همكاری استادان آن دانشگاه به تربیت مدیران و متخصصین بخش‌های خصوصی و دولتی بپردازد. بعد از انقلاب اسلامی، این مدرسه با نام دانشگاه امام صادق(ع)، مستقلاً اهداف پیش‌بینی شده را ادامه داد. در سال‌های اخیر ملحقاتی همچون مجموعة خوابگاه‌ها و مسجد به طرح اولیه اضافه شد و عملیاتی از قبیل اضافه شدنِ بخش‌هایی به ساختمان مُدرس‌ها، اضافه شدن زیرزمینی به عنوان سالن قرائت به كتابخانه و به دنبال آن برچیده شدن آبنمای سكوی میانی و تغییراتی در سالن غذاخوری و حجرات دانشجویان در آن انجام گرفت. در تحلیل این اثر، طرح اولیه بدون تغییرات و اضافات یاد شده مد‌ّ نظر قرار می‌گیرد.

1) موقعیت بنا در شهر تهران
​

مدرسه و پیرامون آن

مجموعة مدرسة عالی مدیریت در شمای كلی بنایی «قلعه‌مانند» است كه «باغی»‌ در میان و فضای سبز پردرختی در پیرامون دارد. بستر مشجـّر این بنا كه دور از بافت متراكم شهر و متمایز از آن واقع شده ‌است آن را شکوهمند می‎سازد و از میان درختان فراز تپه به‌خوبی می‎نمایاند. از هیئت قلعه‌مانند و تمام بستة بنا چنین برمی‌آید كه بهره‎گیری از چشم‎اندازها و طبیعت اطراف چندان مورد توجه طراح نبوده است؛ اما این موضوع هرگز به معنای كم اهمیت بودن سیمای بیرونی ساختمان نیست؛ زیرا برای مخاطبی كه از سوی بزرگراه زیر پای ساختمان به آن می‌نگرد منظرة جذاب و رمزآلود ساختمانی كه توسط درختان بلند باغ پیرامون محافظت می‌شود به سادگی قابل چشم‌پوشی نیست.

2) عكس هوایی از مدرسه عالی مدیریت (منبع: ایران؛ عناصر سرنوشت)
​

برای رسیدن به ورودی چشمگیر بنا كه دروازه‌ای است برای ورود به این بنای قلعه‌مانند، عبور از باغ پیرامون مجموعه و طی مسیری نه چندان كوتاه ضروری است؛ امری كه ساختمان را دور از دست و منزوی می‌نمایاند و به آن كیفیتی «درونگرا» می‎بخشد.

مدرسة عالی مدیریت، مركزی شبانه روزی با برنامة آموزشی فشرده است؛ عملكردی كه نیاز به محیطی دنج و آرام دارد. ممكن است چنین به نظرآید كه انتخاب «صورتی درونگرا» برای آن بوده است كه آرامش و خلوت مورد نیاز حاصل شود؛ اما باید متوجه بود كه تنها انتخاب بستر وسیع و مشجـّری كه بنا را احاطه می‌كرد و آن را از بافت متراكم شهری و اجتماع جدا می‌ساخت، برای دستیابی به محیط دنج و آرام دلخواه كفایت می‌كرد و در چنین شرایطی دیگر ضرورتی بر انتخاب «فُرم درونگرا» وجود نداشت؛ لذا این انتخاب را تنها می‌توان زاییدة میل و ارادة طراح تلقّی نمود.


سازماندهی كلی طرح

مخاطب با عبور از دروازة ورودی، خود را در یك «باغ» كوچك می‌یابد. كشیدگی این ‌باغ بر محور شرقی ـ غربی است. سه بازیگر مهم طرح بر محور مذكور نشسته‌اند: «دستگاه ورودی» در شرق آن، «ساختمان كتابخانه» در میانه، و «بنای مُدرس‌ها» در آخرین نقطة غربی آن. البته كتابخانه از سوی دیگر بر محورشمالی ـ جنوبی مدرسه واقع ‌شده است، كه با ساختمان غذاخوری در انتهای شمالی آن گفتگو می‌كند. در جنوبی‌ترین نقطة این محور نیز درِ كوچكی به بیرون باز شده است.

طرح مدرسه یادآور الگوی باغ ایرانی است؛ البته باغی كه با مساحتی كمتر از یك هكتار بسیار كوچك‌تر از نمونه‌های سنّتی است؛ وجود كتابخانه و سكّوی وسیع زیر آن در میانة صحنه، این باغ را حتی كوچك‌تر از آنچه هست نشان می‎دهد. فرد با گذر از ورودی و پا گذاشتن به فضای باز خود را در درون «حیاطی محصور» حس می‌كند؛ و همین امر این باغ كوچك را به یك «حیاط میانی» شبیه می‌سازد.

كتابخانه و دستگاه ورودی در گفتگوی با یكدیگر فضای این حیاط را به دو بخش «عمومی» و «خصوصی» تقسیم می‌كنند؛ بخش عمومی در پوشش هاله‎ای است كه بین ورودی و كتابخانه احساس می‎شود و بخش خصوصی باقی مجموعه را در بر می‎گیرد. در نتیجة این تقسیم و خُرد‌شدن‌ْ باغ باز هم كوچك‌تر جلوه می‌‌‌كند و شباهتش به «حیاط میانی» بیشتر می‌‌شود. در طرح حیاط، دو محور طولی وعرضی كه توسط ساختمان‌هایی در طرفین‌شان بر آنها تأكید شده است می‌یابیم؛ ظاهراً در این حیاط با انتظامی «چهارایوانی» مواجه‌ایم. از میان چهار بنایی كه در منتهی‌الیه محورهای حیاط واقع شده‌اند ـ خصوصاً اگر از بالا به مجموعه نگاه كنیم ـ دو تای طرفین محور طولی، یعنی دستگاه‌ ورودی و ساختمان مُدرس‌ها، نمود بیشتری دارند. به این ترتیب می‌توان به انتظامی «دو ایوانی» در این حیاط نیز قایل شد.

بنای كتابخانه در میانة باغ شباهتی به «كوشك» باغ‌های قدیمی دارد؛ شكل چلیپایی این ساختمان عاملی ‌است كه بر این تصور صحـّه می‌گذارد، و در جای خود مورد ‌تأمل قرار خواهد گرفت [1]. ساختمان مُدرس‌ها به واسطة شیب زمین در ترازی پایین‎تر از كوشك كتابخانه قرار گرفته و تا حد‌ّی در پشت آن پنهان شده است؛ امری كه موجب می‌شود بخشی از محور طولی حیاط كه در فاصلة میان ورودی و كوشك قرار دارد اهمیت بیشتری پیدا كند و الگوی سومی نیز علاوه بر دو الگوی پیش گفته در طرح سربر‌آورد، كه می‌توان به آن الگوی «تك‌ایوان و كوشك» اطلاق كرد.

بنابر‌آنچه ‌‌آمد به نظر ‌می‌رسد كه مهم‌ترین ویژگی این طرح استفادة توأمان از الگوهای متفاوت طراحی و انتظام فضایی است؛ طرح مدرسه همواره در میان دو الگوی «ساختمانی بر گرد حیاط مركزی» و «باغ ایرانی» و سه انتظام فضایی «چهارایوانی»، «دو ایوانی» و «تك‌ایوانی و كوشك» در نوسان است. توجه به این نكته ضروری است كه تمهیدات به كار‌رفته در طرح مجموعه بیش از «تركیب» و «درهم‌آمیختن» این الگوهای ‌سنتی متوجه «دركنار هم نشاندن» آنها بوده است؛ گویی ایجاد این خصایل چندگانه را باید از نیـّات اولیه و اصلی طراح برشمرد.


راهنما: (1. دستگاه ورودی-فضاهای اداری 2. ورودی فرعی 3.باغ/حیاط میانی 4. سكوی میانی 5. كتابخانه 6. ساختمان مدرس‌ها 7. ساختمان غذاخوری 8. حجره‌های دانشجویان)

3) برش افقی مجموعه.



4) برش عمودی طولی مجموعه



5) برش عمودی عرضی مجموعه




6) برش عمودی عرضی مجموعه از محل كتابخانه
​

در حركت آونگ‌گونة فضای باز مدرسة عالی مدیریت بین دو كیفیت «حیاط» و «باغ»، طرح جداره‎های مجموعه حایز توجه است. ضخامت این جداره‎ها و دروازه‎هایی كه آنها پی‌در‌پی و به طور منظم رو به سوی فضای اصلی باز می‎كنند نشان‌می‎دهد كه این كالبد نه فقط دیواری قطور و مجو‌ّف برای یك باغ، كه عنصری واجد شخصیت و درخور اهمیت در طرح مجموعه است.

جدارة حیاط، شامل حجره‌های دانشجویان، مجموعه‌ای است متشكل از اجزای مستقل تكه‌تكه، كه در ترتیبی خطی انتظام یافته‎اند. به بیان دیگر، حجره‎های دانشجویان حلقه‎های زنجیری را ساخته‎اند كه جانب شمال و جنوب حیاط را از آنِ خود كرده است. حلقه‎های زنجیر، به طور منظم در‌پی هم می‌آیند و تنها در گوشه‎های حیاط چرخشی چهل و پنج درجه دارند. این اتفاق، استثنائاً در نقطة دیگری از جدارة شمالی نیز رخ می‎دهد و یك ورودی خصوصی از جانب شمال را شكل می‌دهد.

فضاهای تشكیل‌دهندة حلقه‎های زنجیر، طاق‌های گهواره‎ای دارند. به این ترتیب، جداره‎های شمالی و جنوبی مجموعه، بام‌های پر‌تراشی پیدا كرده‎اند. این حجم‌ها از شیب ملایمی كه از جانب شرق به غرب در بستر طرح وجود دارد پیروی می‎كنند.

تكّه‌تكّه شدن جدارة اصلی و پرتراش شدن بام آنها ساختمان مورد نظر را از صورت یك بنای واحد بیرون آورده و به یك بافت قدیمی شهری شبیه می‎سازد. به واسطة رشد درختان محوطه كسی كه در معبر پیادة بین درختان و جداره‎های شمالی یا جنوبی گذر می‎كند چنین می‌پندارد كه در كوچه‎ای از یك بافت شهری قدم می‎زند و از جلوی خانه‎های مختلف می‎گذرد.

طرح تحلیلی 1 طرح تحلیلی 2 طرح تحلیلی 3
​

طرح تحلیلی 1- تفسیری از سازماندهی مجموعه در طرح حیاط میانی، وجود دو محور متعامد طولی و عرضی و ساختمان‌هایی که در طرفین این محورها استقرار یافته‌اند، نشان از الگوی «چهار ایوانی» در انتظام فضایی این مجموعه دارد.

طرح تحلیلی 2- تفسیری از سازماندهی مجموعه با توجه به اینکه دو ساختمان ورودی و مدرس‌ها در دو سوی محور طولی حیاط اهمیتی بیشتر از دو بنای طرفین محوری دارند، می‌توان در انتظام فضایی این مجموعه به انتظام «دو ایوانی» نیز قائل شد.

طرح تحلیلی 3- تفسیری از سازماندهی مجموعه وجود کتابخانه در میانه حیاط که عنصری بسیار بزگ و پراهمیت است، الگوی سومی را نیز در انتظام فضایی این مجموعه مطرح می‌کند: الگوی «تک ایوان و کوشک».
حیاط‌های كوچكی كه از پسِ جدارة باغ هویدا می‌شوند، حجره‌های دانشجویان را بر گرد خود دارند. گویی این حیاط‌ها باغ اصلی را به میان حجره‎ها می‌كشانند. دروازه‎‌ها تداوم فضاییِ یاد‌شده را تنظیم، و بر «تفكیك آحاد درعین پیوند آنها» دلالت می‎‌كنند ـ اصلی كه ریشه‌های عمیقی در سازماندهی فضاهای سنّتی دارد.




7) تصویری از جداره حیاط میانی مجموعه- تصویر فوق مبین آن است که جداره حیاط اصلی خود واجد آحاد مفصلی است مشتمل بر حیاط کوچک و حجره‌ها و نشان می‌دهد که طراح تنها در پی محصور کردن حیاط با یک دیوار ساده نبوده است و الگویی نو ارائه کرده است.

جداره‎های حیاط اصلی ـ با خصایلی كه برای آنان برشمرده شد ـ شباهتی به دیوارهای سادة پیرامون باغ‌های قدیمی ندارند؛ همچنانكه طرح این جداره‎ها به طرح جداره‎های مدارس سنتی هم شبیه نیست ـ حتی اگر در گوشه‎های بعضی مدارس بتوان حلقه‎ای از حلقه‎های زنجیر مورد بحث را یافت. در اینجا نیز طراح نكاتی را از هر یك از دو الگوی «دیوار حیاط» و «دیوار باغ» برگرفته است؛ اما این بار به «دركنار هم نشاندن» آنها اكـتـفا نـكـرده، و از «در هم آمیختـن» الـگـوهـا بـه «صورتی نو» و «انتظامی تازه» دست یافته است.

8) منظرۀ دیوارۀ باغ از سوی مسیرهای جانبی- با حرکت در امتداد دیواره‌های باغ، مخاطب‌گویی در کوچه‌ای از یک بافت شهری قدم می‌زند.
​

2.دستگاه ورودی در هر دو سمت (رو به داخل مجموعه و خارج آن) از حجم‌های طره برخوردار است. این کیفیت که در نقاط دیگر طرح به چشم نمی‌خورد نشانۀ توجه این ساختمان به دو سو و مخصوصاً به محور اصلی باغ و بنای کتابخانه است.

عناصر تشكیل ‌دهندة طرح
دستگاه ورودی

دستگاه ورودی، بلندتر و پرتراش‎تر از دیگر حجم‎‎های مجموعه، با هیئتی دروازه مانند، ایوانی است رو به بیرون كه از اطراف و از مسافت دور دیده می‌شود. شمایل این ورودی شباهت‌های زیادی به ورودی‌های كاروانسراها و برخی مدارس، یا به عبارتی بناهای مستـقل از بـافـت و تـك افتادة قدیمی دارد. نمای این بخش تقریباً تنها نمایی از مدرسه است كه از بزرگراه شرقی قابل رؤیت است. ساختمان ورودی در عین دعوت‌گری، خاموش و با وقار است.

ساختمان ورودی بنایی متقارن است، و پشت و رویی مشابه دارد. احجام راه پله در دو منتهی‎الیه چپ و راست ساختمان، با قاعدة هشت ضلعی و بدون هیچ روزنه‌ای، اختتامی برای بنا فراهم می‎آورند و ساختمان را «تمام‌شده» و «بارو‌مانند» جلوه می‎دهند. اینجا تنها مكانی است كه هم اشراف به بیرون و هم چشم‎انداز مهمی به داخل مجموعه دارد؛ و از این بابت با دیگر عناصر تشكیل دهندة طرح مدرسه متفاوت است .[2]

این ساختمان علاوه بر فضای ورودی كه در میانه واقع شده است، بخش اداری ـ در طبقة همكف ـ و اتاق‌های اعضای هیئت علمی ـ در طبقة فوقانی ـ را نیز در بازوهای طرفین خود جای می‌دهد. پنجره‎ها در این دو بازو بلند و كشیده‌اند؛ و نمی‌توان گفت كه این صورت كشیده و عمودی تماماً تابع طرح فضاهای داخلی است، شاید بهتر باشد كه طرح این پنجره‌ها را براساس نقشی كه در طرح نما ایفا می‌كنند بسنجیم. واقعیت آن است كه استقرار پنجره‎ها در طرفین نما سبب می‎شود تا چشم‎انداز اتاق‌ها به محوطة باز كم اهمیت شود، اما در مقابل، بر اهمیت پنجرة وسیع سرسرای میانی ساختمان كه رو به محوراصلی باغ گشوده می‎شود افزوده گردد.

9) برش افقی ساختمان ورودی- همکف (راهنما: 1. ایوان 2. هال ورودی 3. اتاق اداری 4. پلکان دسترسی)
​

حجره‌ها و مُدرس‌ها

انتظام بخشیدن به فضاهایی مخصوص اقامت دانشجویان به دور حیاطی كوچك و دنج، و سپس باز‌شدن دروازه‎ای از این مجموعة كوچك به محوطة اصلی، سبب می‎شود كه ارتباط میان فضاهای اقامتی و محوطة اصلی واجد سلسله مراتبی شود. به بیان دیگر، حجره‎ها مستقیماً با محوطة اصلی مربوط نیستند بلكه حیاط‌های كوچك را واسطة این ارتباط قرار می‎دهند. تركیب فضایی یاد شده را می‎توان در حیاط‌های گوشه‎ای مدرسه‌های چهارباغ و صدر اصفهان مشاهده كرد. این سلسله مراتب سبب خصوصی‎تر شدن محیط حجره‎های مسكونی می‎گردد و حسی از اتحاد و خویشاوندی میان افراد درون هر حلقه به وجود می‌آورد.

هر یك از آحاد حجره‌ها ـ یا چنانكه پیش‌تر گفته شد هریك از حلقه‎های زنجیری كه جدارة حیاط را می‌سازند ـ واجد چهار اتاق خواب، یك اتاق نشیمن/ مطالعة جمعی و دو فضای سرویس بهداشتی است. اشكال اتاق‌ها همگی منظم و در تركیبی متقارن به دور حیاط شش‌گوش انتظام یافته‎اند و به آن نگاه می‎كنند. اتاق نشیمن/‌مطالعه بین چهار اطاق قرار گرفته و عامل وصل آنها است. از این فضا است كه می‎توان به حیاط اصلی نظر كرد. با این انتخاب‌ها، كار و زندگی دانشجویان به هم آمیخته شده و محیط دنجی برای آنان فراهم آمده است.

ورود به اتاق‌های دانشجویان همانند محیط‌های سنّتی مستقیماً از حیاط كوچكِ شش‌گوش صورت می‎پذیرد، و اگر چه میان اتاق نشیمن و اتاق‌های دو جانب آن نیز فضای ربطی وجود دارد اما چنین به نظر می‎رسد كه طراح مایل نیست از فضای نشیمن به عنوان معبری برای رسیدن به دو اتاق همجوار استفاده شود.

انتخاب شكل شش‌گوش برای قاعدة حیاط كوچك ابداع شیرینی است. این شكل، یك قدم از آنچه معمولاً در سنّت معماری ایران برای این حیاط‌ها استفاده شده است ـ یعنی شكل هشت‌ضلعی ـ ساده‎تر و كم‎تراش‎تر است، و به این ترتیب «مدرن‎تر» می‎نماید. در عین حال به‌سبب استفاده از اشكال سنّتی و ارتفاع بلند جدارة این حیاط‌ها فضای آنها به فضاهای سنّتی شبیه است. در واقع، فضای داخل هر حجره به خاطر شكل منظم اتاق، وجود طاق گهواره‎ای بلند، تقسیم‎بندی‌های متقارن، و نوع مصالح مورد استفاده، سنتی‎تر از هرجای دیگر مجموعه جلوه می‎كند.

10) منظرۀ بیرونی ورودی مدرسه از سمت جلوخان ورودی
​

11) منظرۀ ورودی مدرسه از داخل مجموعه
​

12) منظرۀ ورودی مدرسه از داخل باغ


​

دستگاه ورودی، در ابتدای محور شرقی- غربی باغ قرار می‌گیرد و با توجه کردن به این محور موجب اهمیت آن می‌شود.

بنای مُدرس‌ها در پشت كتابخانه با تواضع بسیار (شاید هم تواضعی بیش از اندازه)، در دورترین نقطه نسبت به دستگاه ورودی استقرار یافته است. فاصلة كمی كه میان بنای مُدرس‌ها و كوشك وجود دارد، و اختلاف تراز قابل توجه این دو، مُدرس‌ها را در پس پرده و كم اهمیت جلوه می‎دهد، گویی كوشك فضاهای آموزشی را در پشت خود پنهان كرده است و اجازة ابراز وجود به آنها نمی‎دهد .

انتظام فضاهای اصلی مدرس‌ها در طرفین یك هال ورودی یادآور طرح بعضی مدارس قرن نهم هجری است كه واجد مُدرس یا نمازخانه در كنار ورودی اصلی خود بودند. طرح این بخش، از سه حجم با قاعدة هشت‌ضلعی، دو حجم با قاعدة مربع، و دو حجم با قاعدة نیم‌مربع تشكیل شده است. (این تركیب هشت‌ضلعی و مربع ما را به یاد نقوش هشت‌و‌چهار در گره‌سازی می‌اندازد). مُدرس‌ها دیوارهای بسته، سازة نمایان و هندسی، و بالاخره نورپردازی سقفی دارنـد. با این تمهیدات فضایی دلپذیر و آرامش‌بخش پدید آمده كه می‎تواند مأمن دانشجویان باشد .[3]

13) برش افقی یکی از واحدهای دربرگیرندۀ حجره‌ها (راهنما: 1. مدخل ورودی از سمت باغ 2. حیاط میانی 3. اتاق خواب دانشجو 4. نشیمن مشترک 5. سرویس بهداشتی)
​

14) منظرۀ یکی از حیاط‌های شش گوش حجره‌ها
​

15) تصویری از حیاط حجره‌ها (طرح نما و جزئیات ساختمانی بخش حجره‌ها، این بخش از مدرسۀ عالی مدیریت را بیش از قسمت‌های دیگر رنگ و بوی سنتی می‌بخشد
​

16) فضای داخلی یکی از کلاس‌ها
​

 

[sanaz_panel]

كتابخانه

طرح كتابخانه در برش افقی به شكل چلیپایی است، كه نسبت به محور اصلی باغ به اندازة چهل‌و‌پنج درجه چرخیده است؛ چرخشی كه در منظر بیرونی بنا چندان به‌چشم نمی‌آید[4] . به بیان دیگر میان سازماندهی افقی بنا و واقعه‎ای كه در بعد سوم كتابخانه رخ می‎دهد تفاوتی هست. این نحوة طراحی كه در معماری سنّتی نیز مصادیقی دارد، شیرینكاری‌های معماران تیمچه‌ها و بازارهای سنـّتی را در ذهن تداعی می‌كند . از طرفی باید به بنای چلیپایی‌شكل و پنجره‎های بزرگی كه بین چهار عضو چلیپا قرارمی‎گیرند توجه كرد، كه گویی چشمان خود را به هشت سوی باغ كوچك مجموعه گشوده است؛ امری كه بر كوشك بودن این ساختمان دوباره مهر تأیید می‌زند.

17) برش افقی ساختمان مدرس‌ها (راهنما: 1. ورودی از سمت باغ 2. هال ورودی 3. کلاس سمیناری 4. کلاس درس)
​

با آنكه كتابخانه ساختمانی دو طبقه است اما نمود بیرونی آن به صورت بنایی با یك طبقة بلند است. ستون‌های بتنی بلند و بدون انقطاع نمای خارجی، دیوارهای یكپارچه آجری و پنجره‌های كركره‌ای تقریباً سرتاسری در احجام چهارگوشه، و سطوح یكدست شیشه‎ای در میانة نماهای كتابخانه، همگی تمهیداتی هستند كه برای این منظور اندیشیده شده‌اند. صفحات كركره‌ای یادشده علاوه بر فواید عملكردی ـ همچون تنظیم نور فضای داخلی ـ جداره‌های بسته آجری و بتنی نما را نیز تلطیف می‌كنند و وجهة خانگی‌تری به بنا می‌بخشند؛ ضمن آنكه در تقابل با سطوح شفاف شیشه‌ای، نمود آنها را نیز قوی‌تر می‌كنند.

18) نمایی از ساختمان کتابخانه- استفاده از قاب‌های بتنی که سطوح آجری و شیشه‌ای را در خود جای می‌دهند و بهره‌گیری از صفحات کرکره‌ای، تمایل طراح را در بهره‌گیری توامان از دو دستگاه طراحی «سنتی» و «مدرن» نشان می‌دهد.
​

دیوارهای آجری نما كه به صورت مور‌ّب به داخل فرو می‎روند و حجم شیشه‎ای عقب نشسته میان نما را قاب می‌كنند نقاط مؤكّدی را رو به چهارسو می‎سازند. با آنكه این سطوح فرونشسته نما هیچگاه اعتباری همسنگ اعتبار ایوان‌ها در ساختمان‌های سنّتی پیدا نمی‌كنند،اما در تقویت هیئت «كوشك‌مانند» این بنا بسیار مؤثرند .[5]

زمین مدرسه شیبی از جانب شرق به غرب دارد . ورود به باغ از بلندترین نقطه ـ از جانب شرق‌ـ صورت می‎پذیرد؛ و فرد پس از ورود، برای رسیدن به كتابخانه باید بر روی شیب حركت كند و آرام‌آرام به ترازی پائین‎تر برسد؛ امری كه می‌تواند از اهمیت كوشك به عنوان نقطة اوج طرح بكاهد، و سابقه‌ای هم در سنّت طراحی باغ های قدیمی ندارد. طراح برای رفع این مْعضل سكّویی در پای كوشك ساخته و ارتفاع آن را بیشتر كرده است ـ كه بر وسعت كوشك در میانة باغ نیز می‌افزاید؛ و حتی آن را نسبت به باغ بیش از اندازه بزرگ جلوه می‌دهد.

در طرح كتابخانه (چه در انتظام دو‌بعدی و چه سه‌بعدی) اشكال راستگوشه حاكمیت دارند. در استخوانبندیِ نما آجر حضور ندارد؛ در واقع چارچوب نما را خطوط قاطع سازة بتنی می‎سازد و آجر فقط در قالب صفحات تراش‌خورده در سطحی محدود بینابین ستون‎ها را پر می‎كند. طرح كتابخانه در منظر بیرونی اگر چه صورت ساده و خلاصه‌شدة كوشك سنّتی است، ولی با درنظر گرفتن نكاتی كه ذكر شد ـ همچون اختصار در تراش‌ها و حذف اَشكال و خطوط مدورـ كمتر از حجره‌ها به مصادیق سنتی شبیه بوده، و یك قدم به معماری مدرن نزدیك‌تر شده است. فراموش نـكنـیـم كـه طراحی بر مبنای همنشین كردن پاره‎های بزرگِ كدر با پاره‌های بزرگ شفاف اگر چه در معماری سنتی هم مصداق‌هایی دارد، اما در آثار مدرن بسیار به چشم می‎خورد. با درنظر گرفتن محل استقرار كتابخانه در میانة میدان و متقابلاً پنهان شدن حجره‌ها در پس دیوارهای پیرامونی، چنین تصور می‌شود كه طراح در آشكار ساختن مصادیق «سنـّت» و«مدرنیزم» در طرح خود

19) پلکان میانی در ساختمان کتابخانه – استقرار این پله به عنوان مظهری از حرکت و دینامیزم در میانۀ ساختمان کتابخانه، آن را به نقطۀ اوجی در طرح این بنا مبدل ساخته است و نشانه میل به «نمایش» فکر مدرن در قالبی «سنت‌گرا» است.
​

نیز سلسله مراتبی را رعایت كرده است، و در این كار حجره‌ها را ـ كه سنـّتی‌ترین بخش‌های این مجموعه‌اند ـ تا حد‌ّی در پرده نشانده است. در سازماندهی فضایی كتابخانه، نشستن چهار فضای مربع شكل متقارن پیرامون یك فضا و رو به‌سوی آن، به آن فضای مركزی عزّت و اعتبار می‎بخشد، و طرحی مركزگرا به وجود می‎آورد [6]. نمایان كردن سازة منظم و هندسی سقف و پاشیدن نور بر پله‎ای كه در مركز فضا واقع است توسط نورگیر سقفی اهمیت و اعتبار این فضای میانی را دوچندان می‎كند.

استقرار راه‌پله در مركز كتابخانه می‎تواند به معنای نمایش حركت در مركز، مقد‌ّم دانستن حركت بر سكون، میل به عرضة مجسمه‌ای در میان فضا ، تأكید بر ارتباط بصری طبقات، و بالاخره «نمایش فكر مدرن در قالب چارچوبی سنـّتی» باشد. این پله كه می‎توانست مطابق با الگوهای سنّتی در گوشه‌وكنار فضا قرار گیرد اینك در میانة فضا نشسته است، گویی كلّ ساختمان كتابخانه به وجود آمده تا پله را به نمایش بگذارد؛ و به این ترتیب پله به نقطة اوج ساختمان تبدیل شده است. همچنانكه خود كتابخانه نیز با طرح چشمگیر و وسعتی كه دارد عنصر اصلی و مركزی بنای مدرسة عالی مدیریت و شاه‌بیت طرح آن است.

20) برش افقی ساختمان کتابخانه – همکف (راهنما: 1. ورودی از سمت باغ 2. مخزن کتاب 3. قرائتخانه 4. پلکان میانی)
​

---

پانوشت:
[1] كتابخانه به‌صورت یك كوشك در باغ مجموعه استقرار یافته است. به این ترتیب كتابخانه ـ كه معمولاً نشیمنی برای یك مركز آموزش عالی به حساب می‎آید ـ تبدیل به قلب مجموعه شده است. همچنین فضای مطالعه و تأمل فردی از فضای تعلیم و تعلـّم مهم‎تر قلمداد شده است. اهمیت این كوشك با استقرار بر یك سكّوی وسیع و قرار‌گرفتن یك آبنمای بزرگ در جلوی آن دو‌چندان شده است.

[2] دستگاه ورودی در هر دو سمت (رو به داخل مجموعه و خارج آن) از حجم‌های طر‌‌ّه برخوردار است. این كیفیت كه در نقاط دیگر طرح به چشم نمی‎خورد نشانة توجه این ساختمان به دو سو و مخصوصاً به محور اصلی باغ و بنای كتابخانه است.

[3] معماری داخلی مدرس‌ها یكی از نقاط قو‌ّت طرح مدرسة عالی مدیریت است. استفاده از دیوارهای آجری منقوش در بدنه‎ها، سازه هندسی سقف، و سازماندهی میزهای دانشجویان به صورت نیم‌حلقه در میانة فضای داخلی، محیط مطبوعی فراهم آورده است كه فضای گفتگوی علمی است و نه فضای سخنرانی تكنفره. استقرار دانشجویان بر سكّوهای پله‌پله و قرار گرفتن استاد در قسمت پایین مُدرس موجب می‌شود تا حضور دانشجویان مؤثرتر شود، و استاد دیگر تنها یك «موعظه‎گر» نباشد.

[5] حوض بزرگ كتابخانه كه در جانب شرق واقع بوده و متأسفانه اینك وجود ندارد از یك طرف روی اصلی كتابخانه را معلوم می‎نموده، و از سوی دیگر وقار و طمأنینه‎ای به كوشك كتابخانه می‎بخشیده است.


[4] آنچه موجب می‌شود كه چرخش ساختمان نسبت به محور اصلی باغ كمرنگ شود پیش‌‌آمدگی بام در بخش میانی هر چهار نما است كه احجام چرخیدة چهارگوشة بنا را به هم می‌دوزد.

[ 6]فضاهای چهارگانه در چهار‌گوشة كتابخانه اگر‌چه خود سازه‌ای مركّب از تیر‌و‌ستون‎های ظریفی دارند، لیكن هم در برش افقی و هم در طراحی حجمی به‌گونه‎ای استقرار یافته‌اند كه گویی ستون‌هایی عظیم وتوخالی‎اند كه فضای مركزی را در‌میان گرفته و سقف آن را بر پا نگه داشته‎اند. چهار فضای مربع شكل گوشه‌های كتابخانه از لحاظ وسعت و میزان گشودگی با فضای میانی در تضادند؛ كه كمك می‎كنند تا كتابخانه از تنوع فضایی برخوردار شود، و گوشه‌های دنج‎تری در كنار فضای باز و گشودة میانی فراهم شود؛ و به این ترتیب باز هم بر اعتبار فضای میانی افزوده‌اند.


منابع: كتاب نقد آثاری از معماری معاصر ایران، وزارت مسكن و شهرسازی، ١٣٨٦، ناشر: مركز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.




منبع: معمارنت

 

[E . H . S . A . N]

مدرسه امير شاه ملك

مدرسه امير شاه ملك

آرامگاه شیخ الاسلام احمد جام، را حدود هشتصد سال پیش در شهرستان تربت جام در استان خراسان رضوی ساختند و در قرن نهم هجری به اوج شکوفایی خود رسید. این آرامگاه که یک مجموعه‌بنا و مشتمل بر ده بنای تاریخی است، در زمانی کوتاه یکی از بزرگترین مراکز زیارتی شرق ایران تبدیل شد. این دَه بنای تاریخی شامل مرقد شیخ، گنبدخانه، مسجد عتیق، خانقاه، سراچه و مدرسه فریوند، مسجد کرمانی، گنبد سفید، خانقاه‌های تیمور، مدرسه امیر جلال الدین فیروز‌شاه (گنبد سبز)، مسجد نو و مدرسه امیرشاه ملک است که همه در اطراف یک صحن وسیع گرد هم آمده‌اند. در این میان آرامگاه شیخ احمد جامی نیز به صورت روباز در مقابل ایوان عظیمی قرار گرفته است.
امروزه از بناي موسوم به مدرسه اميرشاه ملك اثري برجاي نمانده است. اما به اعتقاد برخي از محققان از جمله گلمبك اين بنا در ضلع جنوبي مجموعه وجود داشته و در حال حاضر ساختمان جديد جايگزين آن شده است.
اين پژوهشگر كه تحقيق خود را درباره دوره هاي ساختماني مزارشيخ جام انتشار داده است با تكيه برمتن كتاب مقامات بنيان اين مدرسه را 846 ه.ق ذكر مي كند. گويا باني آن امير شاه ملك درسال 829 ه.ق نموده است. بنابراين نام قيد شده در اين كتاب امير شاه ملك يكي از امراي كلان و معتبر تيمور گوركان بوده است كه نامش در كتيبه مسجد شاه در مشهد ديده مي شود. در حال حاضر در محل بناي امير شاه ملك مدرسه اي قرار دارد كه طلاب علوم ديني در آن مشغول به تحصيل ميباشند.
اين مدرسه، از آثار نيمهٔ اول قرن نهم هجرى بوده و سابقاً در جنوب مجموعه قرار داشته است و در حال حاضر، توسط ساختمان جديدى که بخشى از مزار به شمار مى‌آيد، جايگزين شده است.
مجموعهٔ بناهاى تربت‌جام به شمارهٔ ۱۷۴، جزء بناهاى تاريخى ايران به ثبت رسيده است.

.
.
.

.
.
.

.
.
.

.
.
.

منابع : سایت رسمی مجموعه مزار شیخ الاسلام احمد جامی+سایت ویستا + باشگاه مهندسان ایران​

 

[DDDIQ]

تأثیرات وقف بر پایداري مدارس صفوي

تأثیرات وقف بر پایداري مدارس صفوي

تأثیرات وقف بر پایداري مدارس صفوي

​

http://www.www.www.iran-eng.ir/attachment.php?attachmentid=143528&d=1364504424

 

[E . H . S . A . N]

مدارس چهار ایوانی خراسان

مدارس چهار ایوانی خراسان

نویسنده: لؤلوئی،کیوان

نشریه: فرهنگ و هنر » هنر » زمستان 1377 - شماره 38

(16 صفحه - از 138 تا 153)

اشاره :




.
.
.

 

[محجوبیان]

مدرسه پریزاد مشهد

مدرسه پریزاد مشهد

[h=5]مدرسه پريزاد[/h]

مدرسه پريزاد از بناهاي قرن نهم واز آثار باستاني عهد تيموريان است .اين بناي تاريخي درجنوب غربي حرم مطهر وشمال غربي مسجد گوهرشاد واقع است .اين مدرسه ...
مدرسه پريزاد از بناهاي قرن نهم واز آثار باستاني عهد تيموريان است .اين بناي تاريخي درجنوب غربي حرم مطهر وشمال غربي مسجد گوهرشاد واقع است .اين مدرسه همزمان با اتمام مسجد گوهرشاد ساخته شده است .باني مدرسه بانوپريزاد( آنچنانكه از وقفنامه مدرسه بر مي آيد، خواجه ربيع بن خثيم از زاهدان وعارفان سده اول هجري از اجداد وي مي باشد.) ، نديمه گوهرشاد بوده كه درسال 823ه.ق.به دستور اوساخته شد. . اين مدرسه همانند ديگر مدارس دوره تيموري بنايي چهار ايواني است كه با300 متر مربع مساحت در دوطبقه احداث و22 حجره دارد.

مدرسه پريزاد تاكنون چندين بار مرمت وتعمير اساسي شده، ولي هيچگاه سازه اصلي آن تغيير نكرده است ازآن جمله، تعميراتي است كه در زمان شاه سليمان صفوي توسط نجف قلي خان بيگلر بيگي در سال1091 ق انجام شده است، كتيبه سر درورودي مدرسه بر اين موضوع گواهي مي دهد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي به همت آستان قدس رضوي در سال 1368 شمسي با همان الگو و طرح سنتي باز سازي شد.
هم اكنون از اين مدرسه بعنوان مركز پاسخگوئي به سؤالات ديني و اطلاع رساني استفاده مي شود كه شامل بخشهاي پاسخگويي به مسائل شرعي به صورت حضوري و تلفني ، مشاوره ديني، حلقه هاي معرفت ،حرم شناسي، رايانه واطلاع رساني مي باشد.

 

[M I N A]

دبیرستان البرز تهران ;اثری از نیکلای مارکف ;معماری کلاسیک

دبیرستان البرز تهران ;اثری از نیکلای مارکف ;معماری کلاسیک

این ساختمان توسط نیکلای مارکف در دوره پهلوی اول بنا شد.

در آغاز به اختصار با معمار آن آشنا می شویم:

نیکلای مارکف متولد 1882 در تفلیس .
تحصیلات او در آکادمی هنر و معماری سن پترزبورگ بود و در سال 1915 به همراه نیروی قزاق وارد ایران شد. اولین کار مهم او در سن 42 سالگی در1924 و 1925 مدرسه ی البرز تهران است .

زمینه های موثر بر معماری مارکف :

آرت دکو و جریان ها ی موازی در اروپا و آمریکا استفاده از نتایج پژوهش باستان شناسی ، به خصوص نتایج مربوط به دوران اسلامی وصفوی در طراحی .

استفاده از فناوری محلی متاثر از کشفیات باستان شناسی زمینه های سیاسی و اجتماعی در ایران .

معرفی بنا:

حجم کشیده بنا از تقارن کاملی برخوردار است که در دو انتها به دو بال برگشته منتهی می گردد و ورودی در مرکز تقارن آن قرار دارد .

تکرار پنجره ها و بازشو ها در دو طرف به بالهای برگشته ختم می گردد ورودی ایوانی است به تقلید از معماری دوره ی اسلامی که با دو شبهه برج در طرفین ترکیبی متقارن دارد. شبهه برج ها تصوری از معماری باستانی ایجاد می کند ایوان اصلی راه به فضایی ستون دار و متقارن می برد که پله در محور تقارن آن قرار دارد .

بالکن طبقه دوم استوار بر 4 جفت ستون ، پیرامون آن می چرخد و دو راهرو در طرفین ، عمود بر محور تقارن پله منشعب شده اند . استوار اتاق ها ی اداری و کلاس ها در یک طرف و گاه در دو طرف ، جهات دید متنوعی از راهرو ها به فضاهای بیرونی ایجاد کرده است . امتداد راهروها به دو سالن ختم می شود که ورودی های مستقلی از حیاط دارند .

تزئینات در دو ایوان انتهایی از لچکی ها و کتیبه های کاشی تا مقرنس های آجری جزئیات آشنایی معماری دوره ی اسلامی هستند که به فراوانی در نماها به کار رفته اند ترکیب و هندسه ی بنا مراجعی از سبک های تاریخی اروپا از جمله سبک کلاسیک و سبک باروک دارد . تشابه این سبک ها شیوه های معماری باستانی ایران در استفاده از تقارن ، سکو ، برج و کنگره به چشم می خورد.

مـنـــــــبـع : کتاب معماری پهلوی اول ; دکتر قبادیان

 

[M I N A]

عکسای جدیدو توضیحات از دبیرستان البرز تهران

عکسای جدیدو توضیحات از دبیرستان البرز تهران

نمايي از ساختمان مركزي دبيرستان البرز :

نمايي از ساختمان مركزي دبيرستان البرز. در سمت راست سالن دكتر جردن كه بعد از انقلاب به سالن شهيد رجايي تغيير نام يافت مشاهده مي شود:

سرسراي ورودي ساختمان مركزي دبيرستان البرز:

راهروي طبقه ي اول ساختمان مركزي دبيرستان البرز

سردر ساختمان مركزي دبيرستان البرز :

ضلع شمالي ساختمان مركزي دبيرستان البرز :

ساختمان مرکزی دبیرستان البرز:

ساختمان دوم دبیرستان البرز:

ساختمان کارگاه ها،کلاس ها،کتابخانه و سالن امتحانات:

نمای دیگر از ساختمان دوم (ساختمان ایثارگران):

ضلع شمالی ساختمان دبیرستان البرز:

این ساختمان در گذشته به عنوان سوم راهنمایی واول دبیرستان بود:

ساختمان کلاسها اول ودوم راهنمایی:

بخش داخلی کتابخانه دبیرستان،که نحوه چیدمان قفسه ها تغییرنیافته است:

سردر ورودیساختمان دوم دبیرستان که امروزه به نام ساختمان ایثارگران نامیده شده:

بخش غربی ساختمان مرکزی دبیرستان (امارت کلاه فرنگی) که قبل از ساخت ساختمان کتابخانه به عنوان کتابخانه بود:

سردر ورودی به ساختمان مرکزی :

سردر ورودی کتابخانه قدیمی:

تاریخ ساخت ساختمان مرکزی برروی یکی از سنگها حک شده:

عکس وتوضیحات از:دکتر مسعودشهیدی

منبع :iran-haniha

 

[mpb]

مدرسه فخریه، معماری اسلامی

مدرسه فخریه، معماری اسلامی

ساختمان اولیه آن در عهد معزالدوله دیلمی بنا شده است،ساختمان اولیه این مدرسه در عهد معزالدولهه دیلمی و بناهای جدید آن در سال 4331 احداث گردیده است. این مدرسه در شهر سبزوار قرار دارد. قدیمی ترین مدرسه که تا بحال چند بار بازسازی شده است مدرسه فخریه سبزوار در شهر شیعه نشین سبزوار می باشد . اصل مدرسه از زمان فخر الدوله دیلمی است و با وجود اینکه بازسازی شده است ولی شکل کلی اولیه را دارد ، اتاقهای آن که در حال حاضهر دراز 2 متر است که نشان می دهد پستو یا ایوانچه یا ههر / هستند تناسب منطقی ندارند. ابعاد آن چیزی در حدود 4 متر در 5 دو را داشته است . در چهار گوشه آن ، مسجد ، مدرس ، کتابخانه و سرویس ها قرار گرفته اند . هشتی آن بهه دو راههرو را داشته که وارد محیط میشده است. مدرسه فخریه سبزوار مدرسه ای بسیار قدیمی و بنایی از دوره دیلمیان است، که مانند دیگر سبزواریها شیعه دوازده امامی بوده اند، بر جای مانده است.این مدرسه را به نام فخر الدوله دیلمی ساخته اند.از بنای قدیمی و اصلی این مدرسه، دو حجره و یک راهرو، دست نخورده باقی مانده است …

دانلود نسخه کامل بصورت pdf:

مشاهده پیوست fakhriyeh_sabzevararchitecture.webmehraz.ir_.pdf

منبع:وب مهراز

 

[mpb]

مدرسه چهار باغ اصفهان

مدرسه چهار باغ اصفهان

مدرسه چهارباغ به صورت چهار ایوانی است. نمای خارجی عمارت شامل سردری رفیع و با شکوه و زیبا است هفده طاق نمای دو طبقه آجری در اطراف در ورودی خودنمایی می کنند. سردر ساختمان مزین به کاشیهای ریز و ظریف همراه با مقرنس های پر نقش و نگار و خطوط مختلف است که بخش ورودی بنا را تشکیل می دهد . . .

دانلود نسخه کامل بصورت pdf:

مشاهده پیوست ChaharBagh_webmehraz.ir_.pdf

منبع:وب مهراز

 

[mpb]

مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)

مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)

شهر یزد را قرنهاست که با شهرت زندان اسکندر می شناسند . مدرسه ضیائیه ) به زعم مهندس کریم پیرنیا ( که بدین نام معروف است در سال 313 ه.ق توسط ضیاءالدین حسین رضی بنا و در سال 325 ه.ق توسط پسرانش مجدالدین حسن و شرف الدین علی تکمیل شده است . بنایی است با گنبد مرتفع واقع در جنب بقعه دوازده امام در محله فهادان شهر یزد با نمای ساده و درب ورودی کوتاه ، اما چون وارد صحن شوید بنای تاریخی با عظمتی از یادگارهای معماری اسلامی دوره مغول در برابر شماست .در رابطه با شهرت این مدرسه به زندان اسکندر باید گفت علاوه بر روایت هایی چون گسیل گروهی از تبعیدیان اسکندر به یزد ، عوامل دیگری چون ویژگی های اقلیمی ، دور دستی و دور افتادگی یزد از مراکز بزرگ و پر رفت و آمد در گذشته موجبات روانی و تقویت این شهرت را فراهم آورده اند . احتمال زیادی وجود دارد که زندان اسکندر در بقایای یکی از خانه های خاندان رضی و گنبد باقیمانده بقعه قبور آنها بوده است . همچنین تاثیر گسترده شعر خواجه شیراز ، حافظ را نمی توان نادیده گرفت ، آنجا که می فرماید :
دلم از وحشت زندان اسکندر بگرفت
رخت بربندم و تا ملک سلیمان بروم
دانلود نسخه کامل بصورت pdf:

مشاهده پیوست ziyayiyeh-architecture.pdf

منبع:وب مهراز

 

[E . H . S . A . N]

دبیرستان کزازی - قدیمی ترین دبیرستان کرمانشاه

دبیرستان کزازی - قدیمی ترین دبیرستان کرمانشاه

نویسنده: خدیوی،سیامک

نشریه: فرهنگ و هنر » اثر » تابستان و پاییز 1385 - شماره 40 و 41 - (36 صفحه - از 168 تا 203)

پیش نمایش :


.
.