[ابنیه تاریخی ایران]:باغ دولت‌ آباد

mpb

مدیر تالار مهندسی معماری
مدیر تالار

باغ دولت آباد از باغ های قدیمی شهر یزد می باشد. بنای این مجموعه به سال 1160 توسط محمدتقی خان بافقی که به خان بزرگ معروف بوده ساخته شده و در حدود 260 سال قدمت داشته و محل اقامت حاکم وقت و معاصر با شاهرخ میرزا و کریم خان زند بوده است.
این مجموعه یادگاری است از دوره های افشاریه و زندیه که شامل عمارت سردر، ساختمان هشتی و بادگیر، عمارت بهشت آئین و تالار آینه، عمارت تهرانی، آب انبار دو دهانه و باغ ناصر است. فضای سبز باغ درختان میوه مانند انگور و سرو و کاج داشته و همچنین گل های محمدی و سرخ نیز در باغ دیده می شوند. در اصلی این مجموعه در خیابان شهید رجایی قرار گرفته و در دیگری که در بلوار دولت آباد قرار دارد ورودی نداشته و تقریباً در دست مرمت و بازسازی است. به همین علت تردد از در اصلی انجام می گیرد. فضای داخلی باغ تقریباً سبز است و تا حدودی باغ فین کاشان را در ذهن بیننده تداعی می کند. با این تفاوت که باغ فین کاشان معمورتر جلوه می کند در حالی که باغ ناصر به رغم اینکه حتماً متولی دارد به نظر می‌ رسد که از آبیاری خوبی برخوردار نیست و خشک دیده می شود. روشنایی باغ در شب توسط لامپ‌ هایی که در داخل فانوس گذاشته شده و به فواصل معین در اطراف قرار گرفته‌ اند تامین می‌ شود که منظره زیبایی را نیز ایجاد می کند. هنگام ورود به بنا، از یک هشتی نسبتاً بزرگ عبور می کنیم که محل ارائه و فروش صنایع دستی از قبیل سفال است. درهای ساختمان اصلی از چوب و به صورت کنده کاری دیده می شود و در داخل بنا اتاق های متعددی قرار دارد که در اکثر این اتاق ها حوضی قرار گرفته. درهای یکی از اتاق ها که رو به حیاط و باغ باز می شود، با شیشه های رنگارنگ و طرح های زیبا مزین شده که در هنگام روز و تابش نور خورشید و در صورت پر آب بودن حوض منظره زیبایی از نقاط رنگی منعکس شده را بر روی حوض مرمرین به نمایش می گذارد.
در یکی دیگر از اتاق ها بادگیر معروف دولت آباد قرار دارد که با ارتفاع 33 متر از زمین بلندترین بادگیر از نوع خود در جهان بوده و به خوبی کولر می تواند، خنکی ساختمان را تامین کند. ابتکاری که کویرنشینان با استفاده از آن به مقابله با گرما رفتند و در طول سالیان متمادی توانستند با این ابزار ساده بر آفتاب سوزان کویر غلبه کرده و در گرم ترین روزهای سال بدون استفاده از کوچکترین ابزاری که نمادی از فناوری باشد، خنکای نسیمی دلنشین را به داخل خانه های خود بیاورند. بادگیرها، برج هایی هستند که برای تهویه بر بام خانه ها ساخته می شود و در بالای آب انبارها و دهانه معادن به منظور تهویه ساخته می شود. در خانه ها هوای خنک از بادگیر که نوع ابتدایی تهویه مطبوع به شمار می رود، به اتاق های طبقه همکف یا زیرزمین ها فرستاده می شود که این بادگیرها از عناصر و سمبل های معماری ایرانی بوده، ولی امروزه در بسیاری کشورهای خاورمیانه کپی برداری و استفاده می شوند. اساسا کولر آبی که در جهان به نام کولر ایرانی نیز شناخته می شود، ریشه ای ملی دارد و کارشناسان بادگیرهای سنتی را که از چند هزار سال پیش در کشورمان وجود داشته است اجداد کولرهای کنونی می دانند که در این راستا نیز استفاده از بادگیر از سنوات بسیار قدیم در ایران متداول بوده است. بادگیرها با اشکال مختلف در شهر های مرکزی و جنوب ایران ساخته شده که هر کدام برحسب ارتفاع و جهت باد طراحی و اجرا شده اند. تا قبل از اختراع کولر برقی و گسترش آن در شهر های مختلف، از بادگیر در ابنیه مختلف مسکونی، مذهبی و خدماتی استفاده می شده است و هنوز هم می توان باقیمانده این بادگیر ها را در اقلیم گرم و مرطوب جنوب در شهرهایی مانند بندرعباس، بندر لنگه، قشم، بوشهر و اقلیم گرم و خشک نواحی مرکزی مانند کرمان، نایین، یزد، طبس، کاشان، سمنان، اصفهان و حتی برخی نواحی جنوب شهر تهران مشاهده کرد. بادگیر از مظاهر و سمبل های تمدن ایرانی است ولی دقیقا معلوم نیست اولین بادگیر در کدام شهر ایران ساخته شده اما سفرنامه نویسان قرون وسطی بیشتر از بادگیرهای شهرهای کویری و گرم و خشک مانند یزد و گناباد و طبس، کرمان، بم و زاهدان نام برده اند. عملکرد بادگیر به این صورت است که باد مطلوب را گرفته و آن را به داخل اتاق های اصلی ساختمان، آب انبار یا سرداب هدایت می کند. در بعضی مساجد حاشیه کویر مانند مسجد قدیمی اردکان و مسجد جامع فیروز آباد در استان یزد دریچه بادگیر درست در بالای محراب قرار دارد که به این ترتیب باد مطلوب وارد بخش های مختلف ساختمان و باعث تهویه و خنکی آن می شود.
ارتفاع دهانه فوقانی این بادگیر هشت طرفه 11 متر است و باد از هر سمتی که بوزد به درون ساختمان هدایت می شود. در اینجا لازم به توضیح است که بعضی بادگیرها فقط از طریق جابه جایی هوا (Convection) داخل بنا را خنک می کنند و بعضی دیگر هم از طریق جابه جایی هوا و هم از طریق تبخیر (Evaporation) این عمل را انجام می دهند. سیستم برودتی بادگیر باغ دولت آباد از طریق روش دوم عمل می کند، به این صورت که جریان هوا پس از ورود به داخل ساختمان از روی یک حوض سنگی کوچک و فواره عبور کرده و سپس از آنجا به دیگر اتاق ها هدایت می شود. اتاق زیر بادگیر که حوض و فواره در آن قرار دارد به صورت هشتی (هشت ضلعی) است و درهای متعددی در آن وجود دارد. هر زمان که نیاز به خنک کردن اتاق خاصی باشد، در بین آن اتاق و اتاق هشتی زیر بادگیر را باز می کنند

















منبع:arthut.co
 
بالا