آیین نامه ها و نشریات عمرانی
آیین نامه ها و نشریات عمرانی
ضرورت وجود آیین نامه ها و فلسفه وجودی آنها:
در هر کشوری به منظور ساخت و تولید کالاها، تجهیزات و ماشین آلات، تاسیسات و کارخانجات، ابنیه وساختمان ها یک سلسله قوانین و مقررات تدوین شده خاص آن کشور معیار ارزیابی و تعیین کیفیت در عملکرد محسوب می شود و این قوانین ضامن تامین کیفیت، ایمنی، اصول فنی و اقتصادی و حفاظت از محیط زیست خواهند بود که ضرورت بهره گیری و رعایت ضوابط آیین نامه های ساختمانی را می توان به شرح زیر بیان کرد:
الف) رعایت موازین فرهنگ و ارزش های اسلامی در زمینه اصول معماری و شهرسازی.
ب) رعایت موازین اشتغال به امور حرفه ای در زمینه فنی و مهندسی ساختمان.
ج) تامین موجبات رشد خدمات مهندسی و ترویج آگاهی عمومی در امور ساختمانی و ایجاد بهره وری مناسب.
د) ارتقای دانش فنی صاحبان حرفه ای ساختمانی به منظور رعایت اصول ایمنی، فنی، بهداشتی، بهره وری، اقتصادی، اجرایی، صرفه جویی در مصرف انرژی و شناخت موازین کنترل کیفی عملکردهای مزبور.
ھ) تنظیم مبانی قیمت گذاری خدمات فنی و مهندسی ساختمان و شرح خدمات لازم در هر رشته.
و) ایجاد زمینه تحقق طرح های جامع، تفصیلی و هادی مصوب از طریق رعایت اصول فنی و برنامه ریزی شده.
ز) ایجاد وحدت رویه و حس همکاری در میان اصناف مختلف که متولی ارائه خدمات فنی و مهندسی ساختمان می باشد.
ط) تحقق طرح های توسعه و آبادانی کشور مطابق سیاست های کلان با جلب مشارکت کلیه صنوف فنی و مهندسی ساختمان.
ی) ایجاد حس اعتماد و ایمنی خاطر در زمینه احقاق حقوق کلیه افراد ذینفع در امور فنی و مهندسی ساختمان.
ک) تامین اصول فنی و استانداردهای کیفی در طراحی و تولید مصالح مصرفی مرغوب در امور ساختمان.
ل) تنظیم روابط میان ارکان اجرایی طرح ها و پروژه های عمرانی ( کارفرما، مشاور، پیمانکار ) و کنترل روال صحیح عملکرد.
تعاریف پایه
طرح عمرانی:
خدمات و عملیات مشخص تدوین شده ای است که با رعایت توجیهات فنی، اقتصادی و اجتماعی در محلی معلوم، با مدت اجرای معین و با اعتبار و هزینه مشخص که در قالب برنامه های عمرانی به اجرا درمی آید.
برنامه های عمرانی:
برنامه ای است جامع، شامل هدف ها، سیاست ها و اعتبارات موردنیاز برای تحقق و تامین یک نوع نیاز اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی که در قالب برنامه های میان مدت به صورت یک یا چند طرح کوچک تر تنظیم شده باشد.
قانون:
به مجموعه پیشنهادهایی ( لوایح ) کلی که از سوی دولت ارائه می شود و به تصویب مجلس شورای اسلامی می رسد و توسط شورای نگهبان تایید می شود و سپس برای اجرا به دستگاهها و وزارت خانه های تابعه ابلاغ می شود ( قانون ) می گویند.
قانون نظام مهندسی:
این قانون بیان کننده اهداف و فلسفه وجود آیین نامه ها و مقررات ملی ساختمان در سطح کشور است و بر آموزش، کسب مهارت فنی و کنترل مقررات ملی ساختمان تاکید دارد.
بخشنامه ها:
مجموعه ضوابط و دستورالعمل های اجرایی است که برای تنظیم روابط کارفرما با پیمانکار یا مشاور و یا تفسیر مفاد قرارداد، شرایط عمومی پیمان و شرح مقادیر صورت وضعیت و میزان تعدیل توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی به دستگاههای اجرایی ابلاغ می شود.
کارفرما:
دستگاه یا مجموعه حقیقی یا حقوقی را گویند که برای تامین اهداف خود بوسیله عقد قرارداد با مشاور و پیمانکار مراحل اجرایی را پیگیری می کند.
مشاور:
مجموعه حقیقی یا حقوقی را گویند که کار مطالعه، طراحی و نظارت بر اجرای یک طرح عمرانی یا یک پروژه را از طرف کارفرما به ازای عقد قرارداد مربوطه بر عهده می گیرد.
پیمانکار:
مجموعه حقیقی یا حقوقی را گویند که با عقد قرارداد پیمان، مسئولیت تهیه، حمل، نصب یا اجرای یک عملیات اجرایی یا طرح عمرانی را با نظارت مشاور معرفی شده از طرف کارفرما بر عهده می گیرد.
مقررات ملی ساختمان:
مجموعه ضوابط و دستورالعمل های فنی و اجرایی و ایمنی و اقتصادی و زیست محیطی است که معیار طراحی، اجرا، نظارت، کنترل و ارزیابی کیفی عملیات اجرایی طرح های عمرانی یا ساخت و تولید مصالح در کلیه زمینه ها و رشته های فنی و مهندسی وابسته به ساختمان را در برگیرد و توسط وزارت مسکن و شهرسازی ابلاغ شود.
آیین نامه:
مجموعه روش ها و شیوه های فنی، اجرایی، ایمنی، اقتصادی و زیست محیطی است که معیار طراحی، اجرا و نظارت و کنترل و ارزیابی کیفی عملیات اجرایی طرح های عمرانی یا ساخت و تولید مصالح در یکی از زمینه ها یا رشته های فنی و مهندسی وابسته به ساختمان است و توسط وزارت مسکن ابلاغ شود. ( در ضمن شیوه های اجرایی تدوین یافته مربوطه به بخشنامه های صادره از طرف سازمان مدیریت و برنامه ریزی را نیز آیین نامه اجرایی گویند. که توسط دستگاههای اجرایی ذیربط تهیه و پس از تایید مقام وزارت دستگاه متبوع به واحدهای اجرایی ابلاغ می شود.
دستگاه اجرایی:
هر سازمان اعم از اداره، اداره کل، وزارت خانه و یا سازمان، که اعتبارات را از طریق بودجه کل کشور برای احداث طرح ها و تاسیسات و پروژه های عمرانی دریافت می کند و مسئولیت اجرایی آن را نیز به عهده دارد.
سازمان مدیریت و برنامه ریزی:
بالاترین نهاد برنامه ریزی در توزیع اعتبارات عمرانی در کل کشور است که زیر نظر نهاد ریاست جمهوری وظایف زیر را به عهده دارد:
الف) تنظیم سیاست های توسعه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور.
ب) تنظیم برنامه های اجرایی بلند، میان و کوتاه مدت برای نیل به اهداف سیاست های فوق.
ج) تنظیم و پیشنهاد بودجه متناسب براساس برنامه های فوق به دولت.
د) تخصیص اعتبارات ( بودجه ها ) بخش های مختلف اجرایی دولت در قالب برنامه های مصوب مجلس شورای اسلامی.
ھ) رتبه بندی مشاورین و پیمانکاران و نظارت بر نحوه عملکرد آن ها.
و) تنظیم روابط کارفرما، مشاور و پیمانکاران و تصویب و ابلاغ آیین نامه ها و بخشنامه ها.
ز) تهیه و ابلاغ فهرست بهای عملیات ساختمانی در هر سال و تعیین ضرایب تعدیل و مسائل مربوطه.
شیوه نامه:
مجموعه دستور کار یا شیوه های اجرایی مربوط به رفع نقایص استنادی در نقشه ها یا اضافه کاری های خارج از تعهدات مشاور، پیمانکار، دستگاه اجرایی و یا تفسیر و ذکر جزئیات کاری و مشخصات فنی ویژه وابسته به نقشه ها یا آیین نامه ها و یا اسناد پیمان نامه ها را گویند که توسط دستگاههای اجرایی یا کارفرما، دستگاه نظارت یا مشاور به واحدهای تابعه ابلاغ می گردد.
تضمین نامه:
اسناد تعهدآوری است که حین عقد قرارداد پیمان به عنوان ضمانت نامه تعهدآفرین از طرف پیمانکار یا مشاور به کارفرما تسلیم می شود و معادل 5 درصد مبلغ پیمان به صورت نقدی خواهد بود. انواع ضمانت نامه های معمول به عنوان اسناد تعهدآور به شرح زیر است:
الف) ضمانت نامه شرکت در مناقصه: معادل نقدی 5 درصد مبلغ اولیه پیمان به منظور احراز شرایط شرکت در مناقصه و انتخاب پیمانکار است که تا مرحله عقد قرارداد با پیمانکار منتخب نزد کارفرما باقی می ماند.
ب) ضمانت نامه انجام تعهدات: در حین امضای پیمان معادل نقدی 5 درصد مبلغ اولیه پیمان به عنوان تضمین انجام تعهدات توسط پیمانکار به کارفرما تسلیم می شود که تا موعد تصویب صورت مجلس تحویل موقت اعتبار خواهد داشت.
ج) ضمانت نامه پیش پرداخت: به منظور تضمین استرداد مبلغ پیش پرداخت تحویلی به پیمانکار یا مشاور معادل مبلغ پیش پرداخت بایستی ضمانت نامه معتبر و قابل قبول کارفرما ارائه شود و به تناسب بازپرداخت مبلغ تضمین کاهش یابد.
د) ضمانت نامه حسن انجام کار: مبالغ کسورات معادل 10 درصد هر صورت وضعیت پرداختی به پیمانکار یا مشاور است که در نزد کارفرما باقی می ماند. نصف آن در هنگام تصویب صورت مجلس تحویل موقت و بقیه در زمان تحویل و تسویه نهایی مسترد می شود.
اسناد پیمان:
شامل مدارک، اسناد فنی و تعهدآور به شرح زیر است که در حین عقد پیمان ارائه می شود:
الف) جزوه تایید و امضا شده پیمان
ب) دفترچه تایید و امضا شده شرایط عمومی پیمان
ج) دفترچه تایید و امضا شده مشخصات فنی عمومی پیمان
د) دفترچه تایید و امضا شده مشخصات فنی خصوصی پیمان
ھ) دفترچه تایید و امضا شده فهرست بها و برآورد تقریبی مقادیر کار
و) نقشه های کلی و تفصیلی اجرایی تایید و امضا شده
ز) برنامه تفصیلی اجرایی، صورت مجلس ها، موافقت نامه ها، تخفیف نامه ها، دستورالعمل ها و هرنوع سند دیگری که در مورد کارها و قیمت های جدید و یا امور دیگر در مدت پیمان به امضای طرفین برسد.
جزوه پیمان ( قرار داد )
به متن قرارداد عمومی پیمان اجرای یک عملیات عمرانی گفته می شود که شامل مدت، مبلغ، موضوع، دوره تضمین، مسئولیت نظارت، اجرا و تعدیل آحاد بهای اقلام کاری می باشد و به امضا و تایید طرفین ( کارفرما و پیمانکار ) می رسد.
دفترچه شرایط عمومی پیمان:
مجموعه مقررات و شرایط تدوین یافته در زمینه تنظیم روابط میان کارفرما، پیمانکار و مشاور حین اجرای عملیات عمرانی را گویند که توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی تنظیم و ابلاغ می شود و رعایت مفاد آن به ازای امضا و تعهد طرفین قرارداد اجرایی الزامی خواهد بود.
مشخصات فنی عمومی پیمان:
مجموعه دستورالعمل ها و مقررات ابلاغی از طرف سازمان مدیریت و برنامه ریزی در زمینه رعایت اصول فنی و اجرایی هر نوع عملیات عمرانی خاص ( به عنوان مثال 55 برای کارهای ساختمانی ) را گویند که کلیه مجریان ملزم به رعایت آن هستند.
مشخصات فنی خصوصی پیمان:
مجموعه دستورالعمل ها و مدارک فنی تهیه شده توسط مشاور در زمینه رعایت اصول فنی و اجرایی طرح خاص مورد پیمان را گویند که در حین عقد قرارداد به رویت و امضای پیمانکار می رسد و تعهدآور خواهد بود.
فهرست بها و برآورد تقریبی مقادیر کار:
مشاور منتخب کارفرما با استناد به دفترچه فهرست بهای واحد پایه هر رشته وابسته به امور عمرانی ( ابنیه، تاسیسات، راه، پل، فرودگاه، سد و ... که توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی تهیه و هرساله ابلاغ می شود. ) اقدام به تعیین قیمت اجرای اقلام کارهای طرح، مطابق با دفترچه مزبور، می کند و قیمت اولیه پیمان را طبق دفترچه فهرست بها تعیین کرده، سپس پیمانکار با اخذ دفترچه و تایید، تخفیف یا اضافه درخواست قیمت مطلوب قرارداد را از طرف خود اعلام می نماید.
صورت مجالس و دستور کارها:
هرگونه اسناد تعهدآوری که توسط کارفرما، مشاور یا پیمانکار تهیه و به تایید طرف مقابل رسانده شود، صورت مجلس یا دستورالعمل اجرایی تلقی می شود و به عنوان اسناد پیمان در پایان مراحل تسویه حساب قطعی طرفین قرارداد ( پیمان ) ملاک محاسبه خواهد بود.
دستگاه نظارت:
مجموعه حقوقی یا حقیقی معرفی شده از طرف کارفرما است که کنترل کیفی، کمی، برنامه ای و اقتصادی را بر عملکرد پیمانکار اعمال می کند و مسئولیت هدایت، کنترل و صحت عملیات اجرایی را از نظر اصول فنی، اقتصادی و زیست محیطی بر عهده دارد.
مشاور می تواند با تدوین سیاست مصب از خدمات مجموعه های حقیقی یا حقوقی به صورت تمام وقتی یا پاره وقت ( مقیم یا عالی ) ، به عنوان ناظر در محل عملیات اجرایی بهره گیرد.
نقشه های کلی و تفصیلی:
نقشه های اولیه و نشان دهنده کلیات طرح را نقشه کلی و نقشه های اجرایی با جزئیات کامل را تفصیلی گویند.
طبقه بندی انواع آیین نامه ها:
مجموعه قوانین و مقررات خاص مربوط به هر بخش یا عملیات اجرایی که توسط دستگاه اجرایی مربوطه ابلاغ می شود شامل موارد زیر است:
الف) آیین نامه های ساخت، تولید، کنترل کیفیت مواد و مصالح، تجهیزات و ماشین آلات مانند دستورالعمل های موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و موسسه استاندارد کیفیت ایران.
ب) آیین نامه های اجرایی و مشخصات فنی عمومی و کارهای عمرانی مانند دستورالعمل های نشریه شماره 55 سازمان برنامه و بودجه.
ج) آیین نامه های بارگذاری و شیوه های تحلیل بارهای وارد بر ابنیه مانند آیین نامه حداقل بارهای وارده به ابنیه 519 ایران و آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله 2800 ایران ابلاغ شده توسط وزارت مسکن و شهرسازی ایران.
د) آیین نامه های طراحی و تعیین مقاطع اجرایی مانند مباحث مختلف مقررات ملی ساختمان و آیین نامه بتن ایران ( آبا ).
ھ) آیین نامه های حفاظت و ایمنی در کارگاههی ساختمانی مانند مصوبه شورای عالی حفاظت فنی وزارت کار و امور اجتماعی.
و) آیین نامه های نظارت و بازرسی فنی مانند مباحث مختلف مقررات ملی ساختمان.
