درخت زیتون یک میوه نیمه گرمسیری است که با اینکه بومی ایران نیست ولی در ۲۴ استان کشور قابلیت کشت را دارا می باشد.این گیاه به سرمای شدید واکنش نشان می دهد ولی در برخی موارد تا دمای ۱۵- را تحمل می کند.کشت زیتون بیشتر برای گرفتن روغن از آن کشت می شود ولی میوه زیتون برای استفاده از برخی نوشیدنی ها،استفاده در سوسیس و استفاده به عنوان زیتون پرورده کاشته شود.
نام علمی:Olea europaea
نام انگلیسی:Olive
در مورد خواص گیاه زیتون که در مقاله ای جدا صحبت کردیم
۱۸خاصیت دارویی مهم گیاه زیتون
احداث باغ زیتون
در احداث یک باغ هدف اصلی توسعه حداکثر سطح باردهی در حداقل زمان ممکن می باشد بمنظور دستیابی به این هدف نوع واریته و عوامل اقلیمی شامل:نیاز سرمایی درخت، حداقل دمای زمستان ووجود سرمای دیررس بهاره، طول فصل رشد ، دمای مناسب رشد، موقعیت محل از لحاظ عرض جغرافیایی ، دوری ونزدیکی از آبهای سطحی ومقدارشیب زمین می باشد عوامل خاکی شامل زهکشی خاک، سفره های اب زیرزمینی، ساختمان خاک، بافت خاک، PHخاک، آهک خاک وهمچنین مدلی که براساس آن درختان درباغ قرارمی گیرند. فاکتور های مهمی بوده که تداوم عملکرد باغ را تحت تاثیر قرار میدهند.
محصولات باغی درضمن برخورداری از کیفیت مطلوب برای تولید کننده باید کمترین هزینه ها راداشته باشند بطور کلی عوامل اقتصادی موثر در تولید هرمحصول ازجمله سرمایه گذاری، عوامل مربوط به بازار(بازاریابی)، مقدار نیاز بازار، بازار پسندی محصول، فاصله محل تولید تا بازار ودر انتها نیروی انسانی وتجهیزات از موارد مهم احداث باغ می باشد.
وپس از آن انتخاب فواصل کاشت که قدرت رویشی ذاتی واندازه نهایی درخت بر حسب نوع کشت(متراکم یا غیرمتراکم) نور وحاصلخیزی خاک تاثیر گذار می باشند
زیتون (Olea europaea L.) گیاه نیمه گرمسیری سازگار با اقلیم مدیترانه ای است کشت اقتصادی زیتون در عرض های جغرافیایی ۴۵-۳۰ وجودارد اراضی با شیب جنوبی وجنوب غربی در مناطق سرد وحداکثر شیب اراضی ۲۵% بایستی باشد از انتخاب زمینهای پست با احتمال تجمع سرما بایستی اجتناب نمود.دامنه نیاز سرمایی این گیاه زیاد بالا بوده وبرخی از ارقام آن بیش از ۱۵۰۰ ساعت سرمای زیر ۷ درجه سانتیگراد نیاز دارند. ولی بطور کلی دامنه نیاز سرمایی ۷۰۰-۴۰۰ ساعت می باشد.زیتون در دمای ۱۲- درجه صدمه می بیند و در دمای بالای تابستان مقاوم است. در مناطق حاره نیز، زیتون به خوبی رشد و نمو می کند اما به علت نبودن سرمای کافی زمستانه و عدم استراحت درخت (خواب زمستانی) به بار نمی نشیند. در این مناطق، رشد سریع و مداوم درخت تعادل فیزیولوژیکی آن را به هم می ریزد و درخت زودتر پیر و فرسوده می شود. زیتون نسبت به خشکی مقاومت خوبی داشته ولی برای تولید محصول خوب به آب کافی نیاز داردآبیاری در هنگام گلدهی وتشکیل میوه در اواخر بهار ونیز افزایش اندازه میوه ضروری می باشد خاکهای شنی ولومی برای احداث باغ مناسب استاز نظر بافت خاک میزان PH میزان بی کربنات مواد آلی ومیزان عناصر ماکرو ومیکرو باید آزمایش شود.در شرایطی که مواد آلی خاک کمتر از ۱% در شرایط دیم و کمتر از ۲% در شرایط آبی باشد بایست خاک با مواد آلی تقویت گردد.همچنین برای اجتناب از عوامل خطرناک بویژه ورتیسیلیوم ونماتد بایستی خاک آزمایش شود.اگر محصولاتی مانند گوجه فرنگی ولوبیا که موجب افزایش بیماری ورتیسیلیوم می شود قبلا درزمین مورد نظر کشت شده باشد آن زمین باید ضد عفونی گردد.
آماده سازی زمین برای کشت زیتون
بهترین زمان برای آماده سازی زمین ، قبل از شروع بارندگیهای پاییزه و قبل از کاشت بهاره است . این آماده سازی شامل پاک کردن زمین از علفهای هرز ، باقیمانده ریشه درختان در اراضی جنگلی ، جمع آوری سنگ و سنگریزه ها با دست یا ماشین ، کندن کنده های سایر درختان می باشد و شخم زدن نیز از مواردی است که باید انجام شود .
تسطیح زمین جهت احداث باغ زیتون
تسطیح در باغهای زیتون که فقط یکبار قبل از کشت باید انجام گیرد اهمیت بیشتری دارد زیرا اگر تسطیح در ابتدا و قبل از کاشتن درختان انجام نگیرد بعدها مقدور نخواهد بود بنابراین اولین توصیه ما این است که زمین را هرچقدر که ممکن است خوب صاف کنند. اگر تسطیح دقیق و کامل به هر علتی میسر نبود حداقل یک تسطیح کلی که گردش آب را در تمام سطوح (بدون اینکه آب هدر رود یا در جایی متوقف شود . امکان پذیر نماید ضرورت حتمی دارد . انجام این کار با یک گریدرهای ماله ای که بر روی تراکتور بسته شده باشد میسر است . تنها بعد از انجام تسطیح زمین است که می توان نقشه کاشت را آماده کرده و به احداث خیابانهای فرعی و میخکوبی قطعات ، برای تعیین محل کاشت درختان اقدام کرد تسطیح زمین یویژه برای مواردی که آبیاری بصورت جوی پشته انجام می شود و انجام شخم عمیق برای افزایش وبهبود زهکشی خاک واز بین بردن لایه سخت درعمق زمین لازم است.
۵-تعیین تراکم کاشت
تعیین تراکم کاشت یک باغ زیتون درواقع به مفهوم کشت درخت درفواصلی مناسب بمنظور استفاده بهتر ازفضا میباشدشاخه های زیتون هنگامی که در معرض سایه کامل قرار بگیرند قادر به گلدهی وتولید میوه نخواهند بود .بنابراین اگر درختان خیلی نزدیک بهم کاشته شوند سایه اندازی شاخه ها برروی همدیگر باعث کاهش تولید محصول خواهند شد .
یک باغ جدید بایستی در حداقل زمان به باردهی اقتصادی برسدرساندن یک باغ درحداقل زمان به باردهی اقتصادی به تراکم درخت بستگی دارد.
طراحی باغ زیتون:
هدف ازانتخاب سیستم کاشت بالا بردن سطح باروری در باغ بوده ودر عین حال ایجاد فاصله مناسب بین درختان برای رشد ونمو وانجام عملیات باغبانی می باشد.اگر درخت انتخاب شده نیاز به یک رقم گرده زا داشته باشد هر سیستم کاشتی که در نظر گرفته میشود باید توزیع درختان درآن بگونه ای باشد که گرده افشانی بخوبی انجام شود.
برای احداث باغ چندین طرح مناسب وجوددارد اما در همه این طرحها باید دواصل عمده، امکان استفاده ازنورخورشید و ماشین الات کشاورزی مد نظر قرارگیرد.
طراحی درختان اصلی- شامل طرح مربع، طرح لوزی، طرح شش ضلعی ویا مثلث متساوی الاضلاع.طراحی درختان فرعی- شامل طرح پرچین، طرح پنج ضلعی می باشد.
مهم ترین سیستم های کشت:
مربعی:
این طرح یکی از معمولی ترین طرحهایی است که در باغهای زیتون مورد استفاده قرار میگیرد.در این سیستم فاصله درختان روی ردیف با فاصله آنها بین ردیف یکسان بوده وهنگامی که درختان به اندازه ورشد حداکثر به اندازه ورشد حداکثر خود رسیدند درصبح وعصر روی یکدیگر سایه اندازی می کنند بنابراین این روش برای مناطق ابری وسردسیر مناسب نبوده واغلب برای مناطق آفتابی وگرمسیر توصیه می شود. طرح لوزی همانند طرح مربعی می باشد با این تفاوت که درختان نسبت به ردیف مجاور بصورت اریب قرار گرفته اند در مناطق نیمه گرمسیری جنوبی سیستم مربع ۶*۶ مناسب می باشد
شش ضلعی:
در این سیستم شش درخت در گوشه های یک شش ضلعی منظم قرار می گیرند ویک درخت در مرکز آنها کشت می شود.طرح شش ضلعی مشابه طرح لوزی است با این تفاوت که فاصله درختاندرهرجهت مساوی است .
مستطیلی:
در این سیستم فاصله درختان دربین ردیف ها بیش از فاصله آنها درروی ردیف هاست این سیستم متداول ترین روش کاشت در مناطق معتدله ، سردسیر وابری بوده وبرای مناطق با شدت کم نور وآفتاب مناسب می باشدسایه اندازی این سیستم کمتر از سیستم مربعی بوده وهمچنین در این سیستم برخلاف سیستم مربعی که جهت کاشت وجود ندارند برای به حداقل رساندن سایه اندازی درختان جهت کاشت شمالی جنوبی در نظر گرفته می شود . در مناطق شمالی سیستم ۶*۷ مناسب می باشد.
طراحی درختان گرده دهنده:
بسیاری از ارقام زیتون بطور کامل ویا بخشی خودناسازگارند ویرای بدست آمدن تولید محصولی مناسب واقتصادی نیاز به دگر گرده افشانی دارند از آنجاییکه درختان زیتون برحسب رقم ونوع خاک درفواصل مختلفی کاشته می شوند فاصله درختان اصلی بایستی براساس ردیف درختان گرده دهنده تنظیم گردد.
انتخاب رقم زیتون :
از نظر فنی در انتخاب ارقام توجه به موارد زیر ضروری است
الف- شناخت رقم از نظر خودباروری ، در صورتی که رقم مورد نظر تا حدی و یا کاملا خود نابارور باشد بخشی از درختان باغ به رقم گرده ده اختصاص می یابند . حتی اگر میوه ای که تولید می کنند تولید می کنند مطلوب نباشد ولی وجودشان ضروری خواهد بود و هرگاه کاشت به صورت مخلوط انجام شود نیازمندیهای گرده افشانی درختان اصلی باغ باید در اولویت طراحی قرار گیرند .
ب- چون قدرت رشد و شکل تاج ارقام مختلف متفاوت است ، شناخت این عوامل باغدار را در تعیین تراکم و سایر عملیات باغی ( هرس ، داشت و برداشت ) هدایت خواهد کرد
ج- انتخاب ارقام مقاوم در مقابل عوارض اقلیمی و خاکی و بیماریها مثل خشکی ، یخبندان ، شوری و ورتیسیلیوم
د- زود به بار نشستن عاملی است که از نقطه نظر اقتصادی با اهمیت می باشد و سالهای بدون محصول اولیه را کاهش می دهد و باغدار قادر خواهد شد که هر چه زودتر هزینه های سرمایه گذاری را جبران کند مثل واریته پیشولین که در سال سوم به بار می نشیند
ه- انتخاب ارقام بومی معمولا ارقام بومی زیتون نسبت به ارقام غیر بومی مقاوم ترند و در شرایط مساوی محصول بیشتری تولید می کنند .در صورتیکه ارقام بومی مناسبی موجود نباشد می توان از ارقامی با دامنه وسیعتر سازگاری مانند کنسروالیا استفاده شود
و- در مورد ارقام خارجی انتخاب ارقام مستلزم کاشت قبلی آنها در ایستگاههای تحقیقاتی محلی است تا پس از حصول اطمینان از سازش آنها با محیط در سطح وسیع کاشته شوند زیرا دیده شده است که اغلب ارقام زیتون پاسخ مساعدی به مناطق جدید نداده اند اما هرگاه مطالعات بیوکلیماتولوژی زیتون انجام شود می توان با اطمینان بیشتری نسبت به آن عمل نمود.
کشت نهال:
برای کاشت نهال گودال هایی به عرض ۷۰-۵۰ سانتیمتر وبه عمق ۵۰ سانتیمتر درخاک های معمولی وبه عمق ۱۰۰ سانتیمتر در خاکهای سنگلاخی وخشک ودر کشت دیم حفر میکنند.درهنگام کاشت نهال خاک مرغوب رویی در اطراف ریشه ریخته شده وسپس خاک زیرین برای نگهداری واستقرار نهال در داخل گلدان ریخته می شود.خاک اطراف نهال بهتر است که کمی بلند تر از محیط اطراف باشد.در هنگام کاشت نهال باید دقت نمود که محل پیوند ۱۵-۱۰ سانتیمتر بالاتر از خاک قرارگیرد.
در صورت وجود بادهای غالب در منطقه توصیه می گردد که نهال بنحوی کشت شود که قوس پیوند پشت باد وخود پیوند روبه باد باشد.در مناطقی که خطر شدت آفتاب وجوددارد برای جلوگیری از آفتاب سوختگی توصیه می شود که درختان کمی مایل به طرف جنوب غربی کاشته شوند.قیم معمولا در جلوی نهال ودر مسیر باد غالب منطقه قرار میگیرد بهتر است طول قیم ۱۸۰ سانتیمتر باشد که ۶۰ سانتیمتر آن درداخل خاک فروبرده شود.
برای جلوگیری از پوسیدگی قیم قسمت انتهایی ان را قیر اندود می کنند.
روش های ازدیاد زیتون
زیتون در سطح تجاری به روش های مختلفی تکثیر می شود که مهمترین آنها عبارتند از:
۱- قلمه نیمه خشبی ریشه دار شده با هورمون و تحت سیستم میست
این روش در سطح تجاری بسیار متداول بوده که نکات مهم این روش شامل موارد زیر است:
این روش در دنیا بسیار متداول بوده ولی در ایران بیشتر از روش تکثیر قلمه نیمه خشبی در سطح تجاری استفاده می کنند.
۳- کشت بافت: که امروزه در بسیاری از کشورهای مهم دنیا مانند اسپانیا، ایتالیا، ترکیه و آمریکا بسیار متداول است. این روش نیاز به پروتوکل مناسب، افراد متخصص و کارآزموده، امکانات مدرن آزمایشگاهی و گلخانه ای دارد.
سایر روش های تکثیر زیتون عبارتند از:
۴- قلمه خشبی
که کمتر در سطح وسیع استفاده می شود. بایستی به نکات زیر دقت نمود:
۵- پاجوش
زیتون پاجوش زیادی تولید می کند که در روش سنتی برای تکثیر می توان آنها را ریشه دار و از آنها استفاده نمود ولی روش مناسبی برای تکثیر تجاری زیتون نیست.
۶- تقسیم (برآمدگی، غده، بُن یا گره)
در محل پایین تنه درختان زیتون گاهی اوقات برآمدگی هایی دیده می شود که به آن غده یا بُن هم می گویند. می توان غده هایی که ۵۰۰ تا ۸۰۰ گرم وزن دارند را ازپایین تنه جدا کرده و آنها را در خزانه کشت نمود. برای کشت مستقیم غده در زمین اصلی بایستی حدود ۱ تا ۳ کیلوگرم وزن داشته باشد. از روی این غده ها نرک هایی رشد کرده که در خاک ریشه دار می شوند و می توان به عنوان نهال ریشه دار شده از آنها استفاده نمود. این روش در سطح تجاری توصیه نمی شود و می تواند باعث آسیب به تنه درخت گردد.
گلدهی و گرده افشانی درختان زیتون
گل انگیزی در زیتون در اوایل زمستان انجام می شود. اگرچه برخی معتقدند زمان گل انگیزی در زیتون ابتدای تابستان تا اواسط زمستان است. اما پژوهش های مختلف نشان می دهد که در درختان پرمحصول، معمولا گل انگیزی از ماه آذر آغاز و تا بهمن ماه ادامه دارد ولی در درختان کم محصول ممکن است از اوایل مهرماه آغاز گردد.
درجه حرارت مهمترین عامل در گل انگیزی و گلدهی زیتون است. تغییر تدریجی درجه حرارت از ۲ درجه به ۱۹ درجه سبب حداکثر گل انگیزی می شود. در بعضی ارقام نیز دمای ثابت ۱۳ درجه سبب تحریک گلدهی می شود در حالیکه در همان ارقام دمای ۷/۵ درجه بطور کامل از گلدهی می تواند جلوگیری کند. تمایز یابی جوانه های گل زیتون کمی قبل از بازشدن آن ها در اوایل بهار صورت می گیرد. فرآیند تمایز یابی حدود ۴ هفته طول می کشد.
گل های زیتون نسبت به سایر درختان میوه معمولا دیرتر باز می شوند. گل ها معمولا روی شاخه یکساله تشکیل می شوند اما گلدهی روی شاخه های دو و سه ساله نیز گزارش شده است. گل آذین خوشه و بر حسب رقم دارای ۵ تا ۴۰ گل می باشد. رشد گل آذین و بازشدن گل ها در هوای خنک معمولا به کندی صورت می گیرد. معمولا از زمان ظهور گل آذین تا باز شدن کامل گل ها ۲ تا ۳ هفته (حتی تا ۵ هفته) طول می کشد. در آب و هوای گرم با شب های گرم گلدهی طی ۳ تا ۴ روز کامل می شود.
رنگ گل ها سفید و هر گل دارای چهار گلبرگ، چهار کاسبرگ، ۲ پرچم و مادگی ۲ برچه ای است که البته فقط تخمک یک برچه تلقیح و دیگری سقط می شود. تخمدان دارای یک خامه کوتاه سفیدرنگ می باشد.
دو نوع گل روی یک درخت زیتون قابل مشاهده است. گل های کامل (که دارای اندام های نر و ماده بالغ می باشند) و گل های ناقص (که فقط اندام نر بالغ دارند). تعداد گل های نر تحت تاثیر ژنتیک و محیط است. در رقم سوری بندرت گل نر دیده می شود ولی در رقم آسکولانو، حدود ۹۵ درصد گل ها نر هستند.
به دلیل تشکیل سالیانه تعداد زیاد گل (۵۰۰ هزار گل روی یک درخت سالم و بالغ)، تلقیح فقط ۱ تا ۳ درصد آنها تولید محصول اقتصادی می نماید.
تلقیح گل ها بیشتر بوسیله باد انجام می گیرد به همین دلیل به زیتون یک گیاه آنموفیل (گرده افشانی بوسیله باد) هم گفته می شود. اگر چه گل زیتون شهد یا نکتار تولید نمی کنند و رنگ گل برای حشرات جذاب نیست اما در صورت عدم وجود سایر باغات میوه، حشرات نیز می توانند در تلقیح گل ها نقش ایفا نمایند.
زیتون از جمله درختان میوه ای است که تا حدودی ناسازگاری گرده افشانی دارد. بدین معنی که گل های یک رقم قادر به تلقیح یکدیگر نیستند. برخی ارقام مانند پیشولین (پیکولین) فرانسوی و یا لچینو (لسینو) ایتالیایی کاملا خود ناسازگارند و یا رقم لوک فرانسوی خود عقیم است. البته ارقامی مانند کرونایکی و سوری با پتانسیل تولید میوه مختلف ولی کاملا خود سازگار محسوب می شوند. خودناسازگاری در زیتون همیشه تحت تاثیر ژنتیک نیست بلکه درجه حرارت محیط نیز نقش مهمی در سازگاری گرده و مادگی یک رقم ایفا می کند.
به هر حال در هنگام احداث باغ بایستی به کشت بیش از یک رقم زیتون و از طرفی کشت ارقام سازگار توجه نمود.
بیشترین کشورهای تولید کننده زیتون اسپانیا،ایتالیا،یونان و ترکیه هستند.ایران نیز جز کشورهایی می باشد که در کشت زیتون تولید قابل توجهی دارد.
در مورد کشت زیتون هنوز خیلی موارد هست که نا گفته مانده بزودی در مورد کشت زیتون کتابی به صورت PDF تهیه می شود و در وبسایت برگ نیوز قرار خواهیم داد.
منبع:برگ نیوز
نام علمی:Olea europaea
نام انگلیسی:Olive
در مورد خواص گیاه زیتون که در مقاله ای جدا صحبت کردیم
۱۸خاصیت دارویی مهم گیاه زیتون
احداث باغ زیتون
در احداث یک باغ هدف اصلی توسعه حداکثر سطح باردهی در حداقل زمان ممکن می باشد بمنظور دستیابی به این هدف نوع واریته و عوامل اقلیمی شامل:نیاز سرمایی درخت، حداقل دمای زمستان ووجود سرمای دیررس بهاره، طول فصل رشد ، دمای مناسب رشد، موقعیت محل از لحاظ عرض جغرافیایی ، دوری ونزدیکی از آبهای سطحی ومقدارشیب زمین می باشد عوامل خاکی شامل زهکشی خاک، سفره های اب زیرزمینی، ساختمان خاک، بافت خاک، PHخاک، آهک خاک وهمچنین مدلی که براساس آن درختان درباغ قرارمی گیرند. فاکتور های مهمی بوده که تداوم عملکرد باغ را تحت تاثیر قرار میدهند.
محصولات باغی درضمن برخورداری از کیفیت مطلوب برای تولید کننده باید کمترین هزینه ها راداشته باشند بطور کلی عوامل اقتصادی موثر در تولید هرمحصول ازجمله سرمایه گذاری، عوامل مربوط به بازار(بازاریابی)، مقدار نیاز بازار، بازار پسندی محصول، فاصله محل تولید تا بازار ودر انتها نیروی انسانی وتجهیزات از موارد مهم احداث باغ می باشد.
وپس از آن انتخاب فواصل کاشت که قدرت رویشی ذاتی واندازه نهایی درخت بر حسب نوع کشت(متراکم یا غیرمتراکم) نور وحاصلخیزی خاک تاثیر گذار می باشند
زیتون (Olea europaea L.) گیاه نیمه گرمسیری سازگار با اقلیم مدیترانه ای است کشت اقتصادی زیتون در عرض های جغرافیایی ۴۵-۳۰ وجودارد اراضی با شیب جنوبی وجنوب غربی در مناطق سرد وحداکثر شیب اراضی ۲۵% بایستی باشد از انتخاب زمینهای پست با احتمال تجمع سرما بایستی اجتناب نمود.دامنه نیاز سرمایی این گیاه زیاد بالا بوده وبرخی از ارقام آن بیش از ۱۵۰۰ ساعت سرمای زیر ۷ درجه سانتیگراد نیاز دارند. ولی بطور کلی دامنه نیاز سرمایی ۷۰۰-۴۰۰ ساعت می باشد.زیتون در دمای ۱۲- درجه صدمه می بیند و در دمای بالای تابستان مقاوم است. در مناطق حاره نیز، زیتون به خوبی رشد و نمو می کند اما به علت نبودن سرمای کافی زمستانه و عدم استراحت درخت (خواب زمستانی) به بار نمی نشیند. در این مناطق، رشد سریع و مداوم درخت تعادل فیزیولوژیکی آن را به هم می ریزد و درخت زودتر پیر و فرسوده می شود. زیتون نسبت به خشکی مقاومت خوبی داشته ولی برای تولید محصول خوب به آب کافی نیاز داردآبیاری در هنگام گلدهی وتشکیل میوه در اواخر بهار ونیز افزایش اندازه میوه ضروری می باشد خاکهای شنی ولومی برای احداث باغ مناسب استاز نظر بافت خاک میزان PH میزان بی کربنات مواد آلی ومیزان عناصر ماکرو ومیکرو باید آزمایش شود.در شرایطی که مواد آلی خاک کمتر از ۱% در شرایط دیم و کمتر از ۲% در شرایط آبی باشد بایست خاک با مواد آلی تقویت گردد.همچنین برای اجتناب از عوامل خطرناک بویژه ورتیسیلیوم ونماتد بایستی خاک آزمایش شود.اگر محصولاتی مانند گوجه فرنگی ولوبیا که موجب افزایش بیماری ورتیسیلیوم می شود قبلا درزمین مورد نظر کشت شده باشد آن زمین باید ضد عفونی گردد.
آماده سازی زمین برای کشت زیتون
بهترین زمان برای آماده سازی زمین ، قبل از شروع بارندگیهای پاییزه و قبل از کاشت بهاره است . این آماده سازی شامل پاک کردن زمین از علفهای هرز ، باقیمانده ریشه درختان در اراضی جنگلی ، جمع آوری سنگ و سنگریزه ها با دست یا ماشین ، کندن کنده های سایر درختان می باشد و شخم زدن نیز از مواردی است که باید انجام شود .
تسطیح زمین جهت احداث باغ زیتون
تسطیح در باغهای زیتون که فقط یکبار قبل از کشت باید انجام گیرد اهمیت بیشتری دارد زیرا اگر تسطیح در ابتدا و قبل از کاشتن درختان انجام نگیرد بعدها مقدور نخواهد بود بنابراین اولین توصیه ما این است که زمین را هرچقدر که ممکن است خوب صاف کنند. اگر تسطیح دقیق و کامل به هر علتی میسر نبود حداقل یک تسطیح کلی که گردش آب را در تمام سطوح (بدون اینکه آب هدر رود یا در جایی متوقف شود . امکان پذیر نماید ضرورت حتمی دارد . انجام این کار با یک گریدرهای ماله ای که بر روی تراکتور بسته شده باشد میسر است . تنها بعد از انجام تسطیح زمین است که می توان نقشه کاشت را آماده کرده و به احداث خیابانهای فرعی و میخکوبی قطعات ، برای تعیین محل کاشت درختان اقدام کرد تسطیح زمین یویژه برای مواردی که آبیاری بصورت جوی پشته انجام می شود و انجام شخم عمیق برای افزایش وبهبود زهکشی خاک واز بین بردن لایه سخت درعمق زمین لازم است.
۵-تعیین تراکم کاشت
تعیین تراکم کاشت یک باغ زیتون درواقع به مفهوم کشت درخت درفواصلی مناسب بمنظور استفاده بهتر ازفضا میباشدشاخه های زیتون هنگامی که در معرض سایه کامل قرار بگیرند قادر به گلدهی وتولید میوه نخواهند بود .بنابراین اگر درختان خیلی نزدیک بهم کاشته شوند سایه اندازی شاخه ها برروی همدیگر باعث کاهش تولید محصول خواهند شد .
یک باغ جدید بایستی در حداقل زمان به باردهی اقتصادی برسدرساندن یک باغ درحداقل زمان به باردهی اقتصادی به تراکم درخت بستگی دارد.
طراحی باغ زیتون:
هدف ازانتخاب سیستم کاشت بالا بردن سطح باروری در باغ بوده ودر عین حال ایجاد فاصله مناسب بین درختان برای رشد ونمو وانجام عملیات باغبانی می باشد.اگر درخت انتخاب شده نیاز به یک رقم گرده زا داشته باشد هر سیستم کاشتی که در نظر گرفته میشود باید توزیع درختان درآن بگونه ای باشد که گرده افشانی بخوبی انجام شود.
برای احداث باغ چندین طرح مناسب وجوددارد اما در همه این طرحها باید دواصل عمده، امکان استفاده ازنورخورشید و ماشین الات کشاورزی مد نظر قرارگیرد.
طراحی درختان اصلی- شامل طرح مربع، طرح لوزی، طرح شش ضلعی ویا مثلث متساوی الاضلاع.طراحی درختان فرعی- شامل طرح پرچین، طرح پنج ضلعی می باشد.
مهم ترین سیستم های کشت:
مربعی:
این طرح یکی از معمولی ترین طرحهایی است که در باغهای زیتون مورد استفاده قرار میگیرد.در این سیستم فاصله درختان روی ردیف با فاصله آنها بین ردیف یکسان بوده وهنگامی که درختان به اندازه ورشد حداکثر به اندازه ورشد حداکثر خود رسیدند درصبح وعصر روی یکدیگر سایه اندازی می کنند بنابراین این روش برای مناطق ابری وسردسیر مناسب نبوده واغلب برای مناطق آفتابی وگرمسیر توصیه می شود. طرح لوزی همانند طرح مربعی می باشد با این تفاوت که درختان نسبت به ردیف مجاور بصورت اریب قرار گرفته اند در مناطق نیمه گرمسیری جنوبی سیستم مربع ۶*۶ مناسب می باشد
شش ضلعی:
در این سیستم شش درخت در گوشه های یک شش ضلعی منظم قرار می گیرند ویک درخت در مرکز آنها کشت می شود.طرح شش ضلعی مشابه طرح لوزی است با این تفاوت که فاصله درختاندرهرجهت مساوی است .
مستطیلی:
در این سیستم فاصله درختان دربین ردیف ها بیش از فاصله آنها درروی ردیف هاست این سیستم متداول ترین روش کاشت در مناطق معتدله ، سردسیر وابری بوده وبرای مناطق با شدت کم نور وآفتاب مناسب می باشدسایه اندازی این سیستم کمتر از سیستم مربعی بوده وهمچنین در این سیستم برخلاف سیستم مربعی که جهت کاشت وجود ندارند برای به حداقل رساندن سایه اندازی درختان جهت کاشت شمالی جنوبی در نظر گرفته می شود . در مناطق شمالی سیستم ۶*۷ مناسب می باشد.
طراحی درختان گرده دهنده:
بسیاری از ارقام زیتون بطور کامل ویا بخشی خودناسازگارند ویرای بدست آمدن تولید محصولی مناسب واقتصادی نیاز به دگر گرده افشانی دارند از آنجاییکه درختان زیتون برحسب رقم ونوع خاک درفواصل مختلفی کاشته می شوند فاصله درختان اصلی بایستی براساس ردیف درختان گرده دهنده تنظیم گردد.
انتخاب رقم زیتون :
از نظر فنی در انتخاب ارقام توجه به موارد زیر ضروری است
الف- شناخت رقم از نظر خودباروری ، در صورتی که رقم مورد نظر تا حدی و یا کاملا خود نابارور باشد بخشی از درختان باغ به رقم گرده ده اختصاص می یابند . حتی اگر میوه ای که تولید می کنند تولید می کنند مطلوب نباشد ولی وجودشان ضروری خواهد بود و هرگاه کاشت به صورت مخلوط انجام شود نیازمندیهای گرده افشانی درختان اصلی باغ باید در اولویت طراحی قرار گیرند .
ب- چون قدرت رشد و شکل تاج ارقام مختلف متفاوت است ، شناخت این عوامل باغدار را در تعیین تراکم و سایر عملیات باغی ( هرس ، داشت و برداشت ) هدایت خواهد کرد
ج- انتخاب ارقام مقاوم در مقابل عوارض اقلیمی و خاکی و بیماریها مثل خشکی ، یخبندان ، شوری و ورتیسیلیوم
د- زود به بار نشستن عاملی است که از نقطه نظر اقتصادی با اهمیت می باشد و سالهای بدون محصول اولیه را کاهش می دهد و باغدار قادر خواهد شد که هر چه زودتر هزینه های سرمایه گذاری را جبران کند مثل واریته پیشولین که در سال سوم به بار می نشیند
ه- انتخاب ارقام بومی معمولا ارقام بومی زیتون نسبت به ارقام غیر بومی مقاوم ترند و در شرایط مساوی محصول بیشتری تولید می کنند .در صورتیکه ارقام بومی مناسبی موجود نباشد می توان از ارقامی با دامنه وسیعتر سازگاری مانند کنسروالیا استفاده شود
و- در مورد ارقام خارجی انتخاب ارقام مستلزم کاشت قبلی آنها در ایستگاههای تحقیقاتی محلی است تا پس از حصول اطمینان از سازش آنها با محیط در سطح وسیع کاشته شوند زیرا دیده شده است که اغلب ارقام زیتون پاسخ مساعدی به مناطق جدید نداده اند اما هرگاه مطالعات بیوکلیماتولوژی زیتون انجام شود می توان با اطمینان بیشتری نسبت به آن عمل نمود.
کشت نهال:
برای کاشت نهال گودال هایی به عرض ۷۰-۵۰ سانتیمتر وبه عمق ۵۰ سانتیمتر درخاک های معمولی وبه عمق ۱۰۰ سانتیمتر در خاکهای سنگلاخی وخشک ودر کشت دیم حفر میکنند.درهنگام کاشت نهال خاک مرغوب رویی در اطراف ریشه ریخته شده وسپس خاک زیرین برای نگهداری واستقرار نهال در داخل گلدان ریخته می شود.خاک اطراف نهال بهتر است که کمی بلند تر از محیط اطراف باشد.در هنگام کاشت نهال باید دقت نمود که محل پیوند ۱۵-۱۰ سانتیمتر بالاتر از خاک قرارگیرد.
در صورت وجود بادهای غالب در منطقه توصیه می گردد که نهال بنحوی کشت شود که قوس پیوند پشت باد وخود پیوند روبه باد باشد.در مناطقی که خطر شدت آفتاب وجوددارد برای جلوگیری از آفتاب سوختگی توصیه می شود که درختان کمی مایل به طرف جنوب غربی کاشته شوند.قیم معمولا در جلوی نهال ودر مسیر باد غالب منطقه قرار میگیرد بهتر است طول قیم ۱۸۰ سانتیمتر باشد که ۶۰ سانتیمتر آن درداخل خاک فروبرده شود.
برای جلوگیری از پوسیدگی قیم قسمت انتهایی ان را قیر اندود می کنند.
روش های ازدیاد زیتون
زیتون در سطح تجاری به روش های مختلفی تکثیر می شود که مهمترین آنها عبارتند از:
۱- قلمه نیمه خشبی ریشه دار شده با هورمون و تحت سیستم میست
این روش در سطح تجاری بسیار متداول بوده که نکات مهم این روش شامل موارد زیر است:
- بهترین زمان قلمه گیری زیتون، در دو زمان (اواسط اسفند تا اواخر فروردین و همچنین اواخر شهریور تا اواسط آبانماه) .
- طول مناسب قلمه ها ۱۲ تا ۱۸ سانتیمتر و قطر آنها ۴ تا ۸ میلیمتر و دارای ۴ تا ۶ برگ سالم
- تیمار با محلول اسید ایندول بوتیریک (IBA) به غلظت ۳۰۰۰ تا ۳۵۰۰ پی پی ام بصورت غوطه وری سریع ۵ ثانیه ای
- کشت یک سوم قلمه طول قلمه (۴ تا ۵ سانتیمتر) در بستر ریشه زایی (معمولا پرلیت)
- تامین رطوبت ۸۰ تا ۹۰ درصدی تا ۲ الی ۳ هفته پس از کشت قلمه ها
- ضدعفونی بستر قلمه ها در صورت لزوم با برخی قارچ کش ها هر ۲ تا ۳ هفته یکبار
- کاهش رطوبت محیط قلمه ها حدود ۳ هفته قبل از انتقال قلمه های ریشه دار شده به حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد
- افزایش دمای محیط قلمه ها به ۲۵ تا ۲۷ درجه قبل از انتقال قلمه ها
- انتقال قلمه های ریشه دار شده ۳ ماه پس از کشت و انتقال آنها به گلدان و گلخانه سازگاری
- تنطیم رطوبت گلخانه سازگاری به ۵۰ تا ۶۰ درصد و دمای ۲۲ تا ۲۷ درجه
- انتقال به گلخانه معمولی
این روش در دنیا بسیار متداول بوده ولی در ایران بیشتر از روش تکثیر قلمه نیمه خشبی در سطح تجاری استفاده می کنند.
۳- کشت بافت: که امروزه در بسیاری از کشورهای مهم دنیا مانند اسپانیا، ایتالیا، ترکیه و آمریکا بسیار متداول است. این روش نیاز به پروتوکل مناسب، افراد متخصص و کارآزموده، امکانات مدرن آزمایشگاهی و گلخانه ای دارد.
سایر روش های تکثیر زیتون عبارتند از:
۴- قلمه خشبی
که کمتر در سطح وسیع استفاده می شود. بایستی به نکات زیر دقت نمود:
- قلمه گیری در طول ماه های زمستان از شاخه های ۴ تا ۵ ساله به طول ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر و قطر ۵ تا ۱۰ میلیمتر
- قرار دادن قلمه ها در جای خنک و مرطوب (نه خیس) در زیر ماسه
- قرار دادن این قلمه ها در اوایل بهار بصورت افقی در شیارهای کم عمق با چند سانتیمتر خاک
- رویش تعدادی جوانه از روی هر قلمه در خرداد و تیر و نگهداری جوانه های قویتر و حذف جوانه های ضعیفتر
- انتخاب نهال های جوان با ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر ارتفاع و قرار دادن در خزانه
- انتقال نهال ها به زمین اصلی
۵- پاجوش
زیتون پاجوش زیادی تولید می کند که در روش سنتی برای تکثیر می توان آنها را ریشه دار و از آنها استفاده نمود ولی روش مناسبی برای تکثیر تجاری زیتون نیست.
۶- تقسیم (برآمدگی، غده، بُن یا گره)
در محل پایین تنه درختان زیتون گاهی اوقات برآمدگی هایی دیده می شود که به آن غده یا بُن هم می گویند. می توان غده هایی که ۵۰۰ تا ۸۰۰ گرم وزن دارند را ازپایین تنه جدا کرده و آنها را در خزانه کشت نمود. برای کشت مستقیم غده در زمین اصلی بایستی حدود ۱ تا ۳ کیلوگرم وزن داشته باشد. از روی این غده ها نرک هایی رشد کرده که در خاک ریشه دار می شوند و می توان به عنوان نهال ریشه دار شده از آنها استفاده نمود. این روش در سطح تجاری توصیه نمی شود و می تواند باعث آسیب به تنه درخت گردد.
گلدهی و گرده افشانی درختان زیتون
گل انگیزی در زیتون در اوایل زمستان انجام می شود. اگرچه برخی معتقدند زمان گل انگیزی در زیتون ابتدای تابستان تا اواسط زمستان است. اما پژوهش های مختلف نشان می دهد که در درختان پرمحصول، معمولا گل انگیزی از ماه آذر آغاز و تا بهمن ماه ادامه دارد ولی در درختان کم محصول ممکن است از اوایل مهرماه آغاز گردد.
درجه حرارت مهمترین عامل در گل انگیزی و گلدهی زیتون است. تغییر تدریجی درجه حرارت از ۲ درجه به ۱۹ درجه سبب حداکثر گل انگیزی می شود. در بعضی ارقام نیز دمای ثابت ۱۳ درجه سبب تحریک گلدهی می شود در حالیکه در همان ارقام دمای ۷/۵ درجه بطور کامل از گلدهی می تواند جلوگیری کند. تمایز یابی جوانه های گل زیتون کمی قبل از بازشدن آن ها در اوایل بهار صورت می گیرد. فرآیند تمایز یابی حدود ۴ هفته طول می کشد.
گل های زیتون نسبت به سایر درختان میوه معمولا دیرتر باز می شوند. گل ها معمولا روی شاخه یکساله تشکیل می شوند اما گلدهی روی شاخه های دو و سه ساله نیز گزارش شده است. گل آذین خوشه و بر حسب رقم دارای ۵ تا ۴۰ گل می باشد. رشد گل آذین و بازشدن گل ها در هوای خنک معمولا به کندی صورت می گیرد. معمولا از زمان ظهور گل آذین تا باز شدن کامل گل ها ۲ تا ۳ هفته (حتی تا ۵ هفته) طول می کشد. در آب و هوای گرم با شب های گرم گلدهی طی ۳ تا ۴ روز کامل می شود.
رنگ گل ها سفید و هر گل دارای چهار گلبرگ، چهار کاسبرگ، ۲ پرچم و مادگی ۲ برچه ای است که البته فقط تخمک یک برچه تلقیح و دیگری سقط می شود. تخمدان دارای یک خامه کوتاه سفیدرنگ می باشد.
دو نوع گل روی یک درخت زیتون قابل مشاهده است. گل های کامل (که دارای اندام های نر و ماده بالغ می باشند) و گل های ناقص (که فقط اندام نر بالغ دارند). تعداد گل های نر تحت تاثیر ژنتیک و محیط است. در رقم سوری بندرت گل نر دیده می شود ولی در رقم آسکولانو، حدود ۹۵ درصد گل ها نر هستند.
به دلیل تشکیل سالیانه تعداد زیاد گل (۵۰۰ هزار گل روی یک درخت سالم و بالغ)، تلقیح فقط ۱ تا ۳ درصد آنها تولید محصول اقتصادی می نماید.
تلقیح گل ها بیشتر بوسیله باد انجام می گیرد به همین دلیل به زیتون یک گیاه آنموفیل (گرده افشانی بوسیله باد) هم گفته می شود. اگر چه گل زیتون شهد یا نکتار تولید نمی کنند و رنگ گل برای حشرات جذاب نیست اما در صورت عدم وجود سایر باغات میوه، حشرات نیز می توانند در تلقیح گل ها نقش ایفا نمایند.
زیتون از جمله درختان میوه ای است که تا حدودی ناسازگاری گرده افشانی دارد. بدین معنی که گل های یک رقم قادر به تلقیح یکدیگر نیستند. برخی ارقام مانند پیشولین (پیکولین) فرانسوی و یا لچینو (لسینو) ایتالیایی کاملا خود ناسازگارند و یا رقم لوک فرانسوی خود عقیم است. البته ارقامی مانند کرونایکی و سوری با پتانسیل تولید میوه مختلف ولی کاملا خود سازگار محسوب می شوند. خودناسازگاری در زیتون همیشه تحت تاثیر ژنتیک نیست بلکه درجه حرارت محیط نیز نقش مهمی در سازگاری گرده و مادگی یک رقم ایفا می کند.
به هر حال در هنگام احداث باغ بایستی به کشت بیش از یک رقم زیتون و از طرفی کشت ارقام سازگار توجه نمود.
بیشترین کشورهای تولید کننده زیتون اسپانیا،ایتالیا،یونان و ترکیه هستند.ایران نیز جز کشورهایی می باشد که در کشت زیتون تولید قابل توجهی دارد.
در مورد کشت زیتون هنوز خیلی موارد هست که نا گفته مانده بزودی در مورد کشت زیتون کتابی به صورت PDF تهیه می شود و در وبسایت برگ نیوز قرار خواهیم داد.
منبع:برگ نیوز
