آموزش مقاله نویسی5: چگونه مقاله بنویسیم؟

["Pejman"]

چگونه مقاله بنویسیم؟
​

----اركان مقاله‌نویسی

1- وحدت موضوع: مقاله باید حول یك موضوع مشخص نوشته شود. نباید مرتب از این شاخه به آن شاخه پرید و خواننده را در میان داده‌های متفاوت و بی‌ربط سرگردان كرد.
2- وحدت زمان: نویسنده باید زمان مقاله را از ابتدا تا به انتها ثابت نگاه دارد. اگر قرار است رویدادی در دوران حاضر بررسی شود نباید در میانه‌ی مقاله به بررسی جوانب همان موضوع در عصر قاجار پرداخت. دقت شود این امر تناقضی با آوردن مقایسه‌های تاریخی ندارد.
3- وحدت مكان: مكان مقاله نیز باید ثابت نگاه داشته باشد. اگر مقاله درباره‌ی پدیده‌ای در ایران نوشته می‌شود نباید در پایان، سر از تحلیل همان موضوع در شیلی درآوریم!
4- انسجام: یكپارچگی مهمترین ویژگی هر مقاله است كه به تمامی بخش‌های یك نوشتار بازمی‌گردد. كلمات و جملات در یك مقاله درست مانند حلقه‌های زنجیر به یكدیگر بسته‌اند. نویسنده باید با هنر نویسندگی و قدرت استدلال خود، موضوع را بپروراند و خواننده را به نتیجه‌ی دلخواه برساند. هر گونه آشفتگی و پراكندگی در ساختار مقاله و نكات و جملاتی كه تكه تكه پایه‌های عرضه‌ی یك اندیشه را تشكیل می‌دهند، نویسنده‌ی مقاله را در موفقیت ناكام خواهد كرد.
5- استنتاج: هر مقاله با هدف رساندن یك پیام نوشته می‌شود. ممكن است نتیجه‌گیری در پایان مقاله و پس از بهره‌گیری از دلایل مختلف، آورده شود. ممكن است نویسنده پیام مقاله را در ابتدا بیاورد و سپس به استدلال بپردازد. حتی ممكن است نویسنده زیر فشار سانسور، با زبردستی منظور خود را در لابلای پاراگراف‌های مطلب بگنجاند. اما به هر صورت مقاله باید دارای نتیجه‌گیری باشد. تفاوت مهم مقاله و یادداشت در همین‌جاست. زیرا لزوماً در یادداشت نتیجه‌گیری خاصی وجود ندارد بلكه بیشتر تذكر و یادآوری یك موضوع مد نظر است.

 

["Pejman"]

● تكنیك مقاله‌نویسی: شروع مقاله

آغاز مقاله از مهمترین بخش‌های یك مقاله است. زیرا همین بخش است كه مخاطب را به خواندن ادامه مطلب جلب می‌كند. در واقع شروع یك مقاله، حكم ویترین آن مقاله را دارد. اما همین قسمت یكی از سخت‌ترین بخش‌های مقاله‌نویسی‌ست. بیشتر مشتاقان مقاله‌نویسی نمی‌دانند چگونه نوشتار خود را آغاز كنند. برای این بخش از مقاله روش‌های مختلفی وجود دارد:


1- ساده، مستقیم و خبری:
در این نوع مقدمه، نویسنده در ابتدا موضوع را برای خواننده مطرح یا خبری را كه در مورد آن به ارائه نظر می‌پردازد، بیان می‌كند و در یك جریان منطقی-تشریحی با نتیجه‌گیری مقاله را به پایان می‌برد.

مثال (1):
«مراكش، همسایه‌ی نگران الجزایر، كشوری كه به بیماری تروریسم مبتلاست از اوایل ماه سپتامبر، از مرزهای شرقی‌اش بیشتر مراقبت می‌كند. مراكش برای مسافران الجزایری روادید وضع كرد. دولت الجزایر نیز بی‌درنگ به اقدام تلافی‌جویانه دست زد.»

مثال (2):
«قانون جدیدی برای مطبوعات وضع كرده‌اند كه من هنوز شأن نزول آن را نمی‌دانم. اگر سمع قبول و همدلی و تفاهمی وجود داشته باشد با همان قانون قدیم هم می‌شد خیلی كارها كرد.»

دقت شود شكل مستقیم و خبری با خبردهی صرف تفاوت دارد. به عبارت دیگر خبردهی در آغاز مقاله باید با ظرافت مقاله‌نویسی همراه باشد.


2- نقل قول و اقتباس از افكار و عقاید دیگران:
در این نوع مقدمه، نویسنده با یك جمله یا بند از نوشته یا افكار مشاهیر علمی، ادبی، مذهبی و ... مقاله را آغاز می‌كند. ممكن است نقل قول از یك آدم غیرمشهور و عادی هم باشد اما در هر حال نقل قول باید با موضوع مقاله مرتبط باشد.

مثال (1):
«سخن كارل پوپر –دانشمند اتریشی- است كه خطرناكترین اندیشه سیاسی آرزوی خوشبخت ساختن انسان است و مصیبت زندگی این است كه كوشش برای ساختن بهشت همیشه به ایجاد دوزخ منجر شده است.»

مثال (2):
«دكتر عباس میلانی در پیشگفتار كتاب "تجدد و تجدد ستیزی"، تجدد را همزاد انقلابی علمی معرفی می‌كند و آنگاه مقاله‌نویسی را مولود و نمود تجدد می‌خواند، او در ادامه مقاله‌نویسی را ملازم فردگرائی می‌آورد كه خود زائیده و زاینده‌ی تجدد است.»


3- امثال و حكم و روایات:
نویسنده می‌تواند مقاله را با یك مثل، حكایت یا روایت آغاز كند. بدیهی است این مثل یا حكایت باید هم‌آوا با موضوع و هدف مقاله انتخاب شود:

مثال (1):
«می‌گویند ترس برادر مرگ است ولی كسی نگفته پدر و مادرش كیست. پدر ترس جهل است. تا انسان نسبت به كسی و چیزی، یا محل و موضوعی بی‌اطلاع نباشد از آن نمی‌ترسد.»

مثال (2):
«از قدیم گفته‌اند سگ زرد برادر شغال است. ظاهراً حكایت این روزهای ما هماهنگی تام و تمامی با این مثل قدیمی دارد.»


4- شعر:
آوردن قطعه شعری از شاعران كهن و نو به جذابیت مقاله كمك می‌كند. در واقع شعر بیشترین معنا را با كمترین واژه‌ها ادا می‌كند. قطعه شعر می‌تواند هدف نویسنده را از مقاله در ابتدای نوشتار بیاورد.

مثال (1):
«چه گام‌هایی
نه از بیم تیر سربی دشمن
كه از بیم تیر طعنه‌ی یاران خویشتن
در راه مانده است. (حمید مصدق)
آیا می‌دانید كه نشریه یا كتاب چطور منتشر می‌شود. خیلی ساده است. عده‌ای از انسان‌های بزرگ (یعنی تنومند) به جنگل می‌روند ...»

مثال (2):
«اولین نامه‌ی تبریك كه رسید یادم آمد كه هشت سال تمام از انتشار نگین می‌گذرد. با این شماره وارد نهمین سال می‌شویم یعنی سرگذشتی كه در نیمه اول خرداد 1344 شروع شد هنوز هم ادامه دارد.
اشك عارف ز سر گذشت و گذشت / صد چنین سرگذشت می‌گذرد
در بدترین شرایط حالی و مالی بود كه انتشار نگین را شروع كردم.»


5- وصفی:
مقاله‌نویسانی كه قلم‌شان دارای قدرت تصویرپردازی و تشریح است معمولاً از این روش برای شروع مقاله استفاده می‌كنند. این روش برای توصیف یك واقعه یا صحنه و عینیت بخشیدن به موضوع و خواننده را در صحنه قرار دادن، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مثال (1):
«مصیبتی كه هم اكنون عراق در آن به سر می‌برد، آوارگی كردهای عراقی در شمال و شرق مرزهای عراق با تركیه نیست، بلكه مصیبتی است برای خود رژیم عراق در بغداد.»

مثال (2):
«تراژدی بوسنی به خون‌های ریخته شده‌ی مردم و ویرانی یك كشور، محدود نمی‌شود. میراث واقعی جنگ بوسنی بطور مسلم در سرزمین‌های دوردست، سال‌ها احساس خواهد شد.»
شروع مقاله به تكنیك‌های گفته شده خلاصه نمی‌شود. ذهن خلاق و قریحه‌ی نویسنده قادر است با تلفیق روش‌های شروع مقاله، خود روشی نو ابداع كند. به عنوان مثال می‌توان روش مستقیم را با روش توصیفی تلفیق كرد و بر جذابیت آغاز مقاله افزود. به هر رو آغاز مقاله بخش حساس مقاله است. نویسنده باید تصمیم بگیرد طرح یك پرسش در آغاز مقاله شروع خوبی است یا ذكر سابقه‌ی موضوع و یا مقایسه‌ی بین دو موضوع مورد بررسی. مطالعه مقالات نویسندگان پُرسابقه و ممارست و تمرین در نوشتن، رفته رفته نویسنده‌ی مشتاق نوشتن را به سبك جذاب و دلخواه نزدیك خواهد كرد.

در نگارش یك مقاله‌ی تحلیلی، ابتدا حقایق مورد نظر و سپس نمونه‌ها و مثال‌های مربوط مطرح می‌شود و به همراه استدلال‌ها و نتیجه‌گیری‌های منطقی، در یك روند مشخص با اشاره به "چرایی" و "چگونگی" یك موضوع، خواننده را به همراه خود می‌كشد و در پایان او را با نظر نویسنده هم‌رأی می‌كند و به ارائه‌ی راه حل می‌پردازد. نویسنده می‌تواند سبب نگارش مقاله یا جنبه‌های تازه‌ی موضوع مقاله را در نوشتار (یا در ابتدای آن) ذكر كند. نیز می‌تواند سابقه‌ی و تاریخچه‌ی موضوع مقاله را بیاورد اما در هر حال این بخش باید با ساختار و موضوع مقاله همخوان باشد و به حاشیه‌روی و تاریخ‌نویسی غیرضروری منجر نشود.

 

["Pejman"]

نویسنده باید برای مقاله طرحی كلی تهیه كند. یعنی نویسنده قبل از نگارش، فهرستی از آنچه می‌خواهد بنویسند به صورت تیتروار تهیه می‌كند. این فهرست شامل اطلاعات مرتبط با موضوع مقاله، سابقه‌ی موضوع و استدلال و دست آخر نتیجه یا راه حل مورد نظر است. در واقع در این مرحله، نویسنده استخوان‌بندی مقاله را روی كاغذ می‌آورد و سپس در حین نوشتن مقاله، بسته به هر یك از تیترهای تهیه شده، موضوع را تشریح می‌كند و بسط می‌دهد. هر یك از تیترهای نوشته شده در این فهرست می‌تواند خود موضوع یك پاراگراف از مقاله باشد یا تنها نكته‌ای باشد كه نویسنده قصد دارد آن را گوشزد كند. منابع مكتوب یا شفاهی، كتاب‌های تاریخی، منابع اینترنتی و مقالات مرتبط با موضوع و نظایر این‌ها، سر خط‌های خوبی در اختیار یك نویسنده قرار می‌دهند.

نویسنده، مقاله را پاراگراف‌بندی می‌كند تا فهم مطلب برای خواننده آسان شود. هر پاراگراف، گامی است كه نویسنده برای استدلال و مجاب كردن خواننده بر‌می‌دارد تا در نهایت او را به نتیجه‌ی دلخواه برساند. ممكن است نویسنده از شماره یا عدد نیز در ابتدای پاراگراف استفاده كند. این روش در دو صورت مورد استفاده قرار می‌گیرد. نخست موقعی كه نویسنده قصد دارد دلایلی را به صورت زنجیروار به دنبال هم ردیف كند. دلایلی كه از یك جنس هستند و با یكدیگر توالی منطقی دارند و پس از هر پاراگراف، دیگری مطرح می‌شود و گام به گام خواننده همراه نویسنده جلو می‌رود. دوم آنكه نویسنده قصد دارد حقایقی را به دنبال یكدیگر بیاورد كه لزوماً از یك جنس نیستند یا با یكدیگر توالی منطقی ندارند. مثالی می‌زنم تا این دو موضوع روشن شود. حالت اول شبیه زمانی است كه در حال خواندن یك كتاب رُمان هستیم و با خواندن هر فصل یا هر برگ به سراغ برگ بعدی می‌رویم. در این صورت هر فصل یا صفحه بعد از فصل یا صفحه‌ی قبلی می‌آید و با آن توالی منطقی دارد اما حالت دوم شبیه زمانی است كه در آن واحد چند مقاله یا كتاب مرتبط با یك موضوع را جلو چشم می‌گذاریم و همزمان آنها را مرور می‌كنیم. در واقع موضوع را از زاویه‌ی حقایق به ظاهر متفاوت (اما در واقع مرتبط) نگاه می‌كنیم. تحلیل‌گر چیره‌دست این حقایق به ظاهر نامربوط را به یكدیگر پیوند می‌دهد و نتیجه‌گیری می‌كند.

طبیعی است زاویه نگاه نویسنده در كل مقاله تغییری نخواهد كرد. اگر نویسنده قصد دارد پدیده‌ای را از زاویه جامعه‌شناسی نقد كند نمی‌تواند زاویه‌ی نگاه خود را در وسط مقاله به روانشناسی فردی همان پدیده تغییر دهد مگر آنكه به صراحت با میان‌تیترهای مناسب یا عبارت‌های روشن تفاوت زاویه‌ی نگاه خود را یادآور شود. نویسنده می‌تواند از میان‌تیترها برای فهم بهتر مطلب كمك بگیرد. بیشتر مقالاتی كه در سایت بی‌بی‌سی منتشر می‌شوند دارای میان‌تیتر (بدون عدد) هستند.

یكی از مهمترین بخش‌های یك مقاله تیتر یا عنوان آن است. عنوان یك مقاله كلمه یا عبارتی است كه كل مقاله را معرفی می‌كند و اولین نشانه‌ای است كه از یك مقاله دیده می‌شود. این موضوع به ویژه در فضای اینترنت و به هنگام لینك به یك مطلب، اهمیتی دو چندان می‌یابد. تیتر یك مقاله باید خواننده را ترغیب به خواندن مقاله كند و حس كنجكاوی او را برانگیزد. تیتر می‌تواند یك‌ كلمه‌ای، دو كلمه‌ای یا حتی یك جمله باشد و یا به صورت پرسشی، امری و یا نفی یك موضوع مطرح شود اما در هر صورت باید موضوع و مفهوم و پیام مقاله را در خود جمع داشته باشد. به عنوان مثال اگر مقاله‌ای در مورد خشونت والدین علیه كودكان نوشته شده باشد می‌توان از تیتر یك كلمه‌ای «خشونت»، دو كلمه‌ای «خشونت والدین»، چند كلمه‌ای «خشونت والدین با كودكان خطرناك است» و یا اگر كمی سلیقه به خرج دهیم «بابا! مامان! رحم كنید!» یا «كودكان زیر تازیانه‌ی والدین» استفاده كرد.