یکی از مسائل تصمیم سازی مدیران ،چگونگی انتخاب کردن یک گزینه از میان چندین گزینه موجود است که می بایست با توجه به معیار هایی که برای انتخاب مطرح است این کار صورت پذیرد . حتی در صورتی هم که انتخاب کردن مورد نظر نباشد ممکن است احت یاج داشته باشیم بدانیم اولویت گزینه ها نسبت به یکدیگر چه میزان است . بعنوان مثال در انتخاب چندین پیمانکار برای انجام یک طرح عمرانی ممکن است معیارهایی از قبیل هزینه دریافتی، مدت زمان انجام کار ، سابقه اجرایی و …. بعنوان معیارهای تصمیم سازی مورد نظر باشند . در این مساله به هر گزینه با توجه به امتیاز های تخصیص یافته در مقایسه با هم و نیز با توجه به امتیاز اهمیتی شاخص ها نسبت به هم، امتیازی داده می شود که نشاندهنده قابلیت بهتر آن گزینه با توجه به معیارهای تعریف شده است . اما تعیین امتیازها به طور مستقیم کار ساده ای نیست و ممکن است در نتایج نهایی انحراف ایجاد کند لذا احتیاج به یک راهکار روشمند برای امتیاز دهی هستیم . بدین منظور در دهه ۱۹۷۰ تکنیک AHP یا فرآیند تحلیل سلسله مراتبی توسط توماس ال ساعتی (T.L Saaty) برای حل چنین مساله ای طراحی شد که در ادامه مختصری از تئوری این روش ارائه شده و سپس روش به کار گیری آن و نتایج حاصله ارائه می شود.
ساختارمساله انتخاب گزینه هابرمبنای معیارها
بطور کلی فرایند تصمیم گیری از لحاظ فضای تصمیم به دو دسته پیوسته و گسسته تقسیم می شود و تصمیم گیری در فضای گسسته به دو دسته تک معیاره و چند معیاره تقسیم می شود . خود معیارها به سه دسته معیارهای کیفی، کمی و ترکیبی (کیفی و کمی) تقسیم می شوند.
تحلیل سلسله مراتبی AHP روشی است که امکان تصمیم گیری صحیح با حضور معیارهای کیفی وکمی و ترکیبی را فراهم می کند. پیاده سازی AHP در یک تصمیم گیری شامل ۳ فاز است:
فاز ۱: تشکیل درخت سلسله مراتبی
در فاز اول باید عواملی که در تصمیم گیری مهم می باشند را در قالب یک درخت تصمیم گیری بصورت سلسله مراتبی بیان کنیم بطور مثال تصور کنید که از بین چهار اتومبیل C و B ، A می خواهیم یکی را انتخاب کنیم . در انتخاب اتومبیل سه معیار هزینه، کیفیت و زیبایی مطرح می باشند . درخت سلسله مراتبی برای این مثال بصورت زیر خواهد بود:
هر کدام از معیارها نیز می توانند دارای زیر معیارهایی باشند مثلا شاخص کیفیت می تواند دارای زیرمعیارها یا زیر شاخص هایی همچون کیفیت خدمات پس از فروش و ایمنی باشد.
در هر صورت AHP برای هر کدام از اجزای این درخت اعم از اینکه گزینه باشند یا معیار تکنیکامتیازی را بدست می آورد . به هر کدام از اجزای این درخت، چه گزینه ها و چه معیارها و زیر معیارها در اصطلاح، آیتم می گوییم.
در متدولوژی AHP برای هر کدام از گزینه ها یک امتیاز بدست می آوریم و گزینه ها بر حسب امتیازی که کسب کرده اند رتبه بندی می شوند . مسلماً گزینه ای که بیشترین امتیاز را کسب کرده بهترین گزینه برای انتخاب شدن است . روشی که در AHP برای محاسبه امتیازها بکار می رود بر اساس مقایسات زوجی استوار است که در فاز دوم به شرح آن می پردازیم.
ساختارمساله انتخاب گزینه هابرمبنای معیارها
بطور کلی فرایند تصمیم گیری از لحاظ فضای تصمیم به دو دسته پیوسته و گسسته تقسیم می شود و تصمیم گیری در فضای گسسته به دو دسته تک معیاره و چند معیاره تقسیم می شود . خود معیارها به سه دسته معیارهای کیفی، کمی و ترکیبی (کیفی و کمی) تقسیم می شوند.
تحلیل سلسله مراتبی AHP روشی است که امکان تصمیم گیری صحیح با حضور معیارهای کیفی وکمی و ترکیبی را فراهم می کند. پیاده سازی AHP در یک تصمیم گیری شامل ۳ فاز است:
- ساختن سلسله مراتبی
- انجام مقایسات زوجی
- محاسبه وزنها
- سازگاری سیستم
فاز ۱: تشکیل درخت سلسله مراتبی
در فاز اول باید عواملی که در تصمیم گیری مهم می باشند را در قالب یک درخت تصمیم گیری بصورت سلسله مراتبی بیان کنیم بطور مثال تصور کنید که از بین چهار اتومبیل C و B ، A می خواهیم یکی را انتخاب کنیم . در انتخاب اتومبیل سه معیار هزینه، کیفیت و زیبایی مطرح می باشند . درخت سلسله مراتبی برای این مثال بصورت زیر خواهد بود:
هر کدام از معیارها نیز می توانند دارای زیر معیارهایی باشند مثلا شاخص کیفیت می تواند دارای زیرمعیارها یا زیر شاخص هایی همچون کیفیت خدمات پس از فروش و ایمنی باشد.
در هر صورت AHP برای هر کدام از اجزای این درخت اعم از اینکه گزینه باشند یا معیار تکنیکامتیازی را بدست می آورد . به هر کدام از اجزای این درخت، چه گزینه ها و چه معیارها و زیر معیارها در اصطلاح، آیتم می گوییم.
در متدولوژی AHP برای هر کدام از گزینه ها یک امتیاز بدست می آوریم و گزینه ها بر حسب امتیازی که کسب کرده اند رتبه بندی می شوند . مسلماً گزینه ای که بیشترین امتیاز را کسب کرده بهترین گزینه برای انتخاب شدن است . روشی که در AHP برای محاسبه امتیازها بکار می رود بر اساس مقایسات زوجی استوار است که در فاز دوم به شرح آن می پردازیم.
