[آلات موسیقی] - سنتور

FARAS

عضو جدید
کاربر ممتاز

پیشینه

سنتور بر پایهٔ شواهد و قراین یکی از کهن‌ترین سازهای منطقه به شمار می‌رود. کهن‌ترین اثری که از این ساز بر جا مانده، از سنگ‌تراشی‌های آشور و بابلیان (۵۵۹ قبل از میلاد) است. در این سنگ‌تراشی‌ها، صف تشریفاتی که به افتخار آشور بانیپال...
در این سنگ‌تراشی‌ها، صف تشریفاتی که به افتخارآشور بانیپال بر پا شده مجسم گردیده و سازی که شباهت زیادی به سنتور امروزی دارد، در میان آن صف دیده می‌شود.
ابوالحسن علی بن حسین مسعودی (مرگ به سال ۳۴۶ ه.ق) گذشته نگار نامدار و نویسنده کتاب مروج الذهب در شرح اوضاع موسیقی در زمان ساسانیان، هنگام نام بردن از سازهای متداول موسیقی ساسانی، واژه سنتور (سنطور) را ذکر می‌کند. در کتب قدیم و تألیفات ابونصر فارابی و ابن سینا نیز نام سنتور چند بار ذکر شده‌است.
عبدالقادر مراغه ای ساز یا طوفان را معرفی کرد که شبیه سنتور امروزی بود با این تفاوت که برای هر صدا فقط یک تار می‌بستند و با جابجا کردن خرک ها، آن را کوک می‌کردند.
سنتور، سازی کاملاً ایرانی است که برخی ساخت آن را به ابونصر فارابی نسبت می‌دهند که مانند بربط، ساز دیگر ایرانی بعدها به خارج برده‌شد.
برخی پژوهشگران بر این باورند که سنتور در زمان‌های بسیار دور از ایران به دیگر کشورهای آسیایی رفته‌است، چنان که امروزه نیز گونه‌های مشابه این ساز در عراق، ترکیه، سوریه، مصر، پاکستان، هند، تاجیکستان،چین، ویتنام، کره، اوکراین و دیگر کشورهای آسیای میانه و نیز در یونان نواخته می‌شود.
بر پایهٔ اسناد و مدارک، نگارگری‌ها و مینیاتورهای سده‌های پیش، آنچه که ما امروزه به عنوان سنتور در اختیار داریم در واقع سنتوری است که از نزدیک به یکصد و پنجاه سال پیش (زمان قاجار) با شکل و شمایل کنونی خود در اختیار هنرمندان این مرز و بوم قرار دارد. چنان که سنتورهای محمد صادق خان (که نخستین نمونه صوتی ساز سنتور به جا مانده از دوران قاجار متعلق به وی می‌باشد)، حبیب سماع حضور و حبیب سماعی ، در ابعاد، شمار خرک و چگونگی ساخت، بسیار نزدیک به سنتور امروزی است.
بررسی تاریخ گردش و تحول ساز سنتور نشان می‌دهد که این ساز طیف گسترده‌ای از سبک‌ها و مکاتب گوناگون را در سدهٔ کنونی به خود اختصاص داده، به گونه‌ای که پس از یک بررسی اجمالی، می‌توان اذعان داشت حداقل ۱۵ سبک و مکتب گوناگون و فعال در این عرصه شهره خاص و عام‌اند.
تنوع و جوراجوری چشمگیر مکاتب و سبک‌ها باعث تنوع در صدادهی ساز، تکنیک نوازندگی و چگونگی آهنگ‌سازی و نغمه‌پردازی در سطوح گوناگون بوده‌است.
استاد ابوالحسن صبا می نویسد: سنطور، در سال‌های پایانی عصر قاجار ، سازی تقریباً فراموش شده و رو به نابودی بود. سازهای اصلی، تار، تنبک و کمانچه بودند و دوره قاجار، در واقع «عصر تار» بود. تعداد کمی سنتور می‌نواختند و تعداد کمتری نیز سنتور می‌ساختند و می‌آموختند.
گسترش در جهان
با اتکا به قدمت آثار کشف شده گمان این است که این ساز از قلمرو ایران به کشورهای دیگر راه یافته و نام‌های مختلفی پیدا کرده‌است. سنتور با اندک تفاوتی در شکل ظاهر و با نام‌های مختلف در شرق و غرب عالم وجود دارد. این ساز را در کشور چین یان کین ، در اروپای شرقی دالسی من ، در انگلستان باترفلای ، در آلمان و اتریش مک پر،در هند سنتور، در کامبوج فی و در آمریکا زیتر می‌نامند که هر کدام دارای وجه تشابهاتی هستند. ساز سنتور در تعدادی از کشورها مانند ارمنستان و گرجستان نیز رایج هست. همچنین سنتورهای عراقی –هندی- مصری و ترکی که بعضی از آنها حدود ۳۶۰ سیم دارند.
ساختار ساز
این ساز از جعبه‌ای ذوزنقه‌ای شکل تشکیل شده که اضلاع آن عبارت‌اند از: بلندترین ضلع، نزدیک به نوازنده و کوتاهترین ضلع و موازی با ضلع قبلی و دور از نوازنده و دو ضلع جانبی با طول برابر که دو ضلع قبلی را به طور مورب قطع می‌کند. ارتفاع سطوح جانبی ۸ تا ۱۰ سانتیمتر است.
جعبه سنتور مجوف است و تمام سطوح جعبه چوبی است. بر روی سطوح فوقانی دو ردیف (معمولاً ۹تایی) خرک چوبی قرار دارد؛ ردیف راست نزدیک‌تر به کناره راست ساز است و ردیف چپ کمی بیشتر با کناره چپ فاصله دارد (فاصله بین هر خرک ردیف چپ تا کناره چپ را « پشت خرک » می‌نامند). از روی هر خرک چهار رشته سیم هم کوک عبور می‌کند ولی هر سیم به گوشی معینی پیچیده می‌شود. گوشی‌ها در سطح جانبی راست کنار گذاشته شده‌اند. سیم‌های سنتور به دو دسته «سفید» (زیر) و «زرد» (بم) تقسیم می‌شوند. دسته سیم‌های سفید بر روی خرک‌های ردیف چپ و سیم‌های زرد بر روی خرک‌های ردیف راست به تناوب قرار گرفته‌اند. طول قسمت جلوی خرک در سیم‌های سفید دو برابر طول آن در قسمت پشت خرک است و می‌توان در پشت خرک نیز از سیم‌های سفید استفاده کرد (صدای آن به نسبت عکس طول، یک اکتاو نسبت به صدای قسمت جلوی خرک بالاتر است). همچنین هر سیم زرد، یک اکتاو بم‌تر از سیم سفید بلافاصله بعد از آن صدا می‌دهد.
گذشته و امروز
ساز سنتور پیشتر با ۱۲ وتر سیم بم و ۱۲ وتر سیم زیر ساخته می‌شد و سنتور 12 خرکی نامیده می‌شد. امروزه سنتور ۱۰ خرک و سنتور ۱۱ خرک و سنتور لاکوک نیز ساخته می‌شود. سنتور 11 خرک ، سنتور چپ کوک نامیده می‌شود. در واقع هر خرکی که به سنتور اضافه می‌شود صدای ساز یک پرده بم ‌تر می‌گردد. سنتور 9 خرک رایج‌ترین نوع سنتور است که سنتور سل کوک نامیده می‌شود و نت‌های ردیف بر اساس آن نوشته شده‌اند. در سنتور ۹ خرک، چنانچه بر اساس راست کوک تنظیم شود، به ترتیب سیم‌ها از پایین بر مبنای می-فا-سل کوک می‌شوند و برای اجرای گروهی و ارکستر مناسب است.
ساز سنتور برای استفاده در ارکستر دارای نقایصی است که برای رفع آنها چندی است دو نوع سنتور یکی کروماتیک با افزایش ۷ خرک به خرک‌های معمولی و دیگری سنتور باس با صدای بم ساخته شده‌اند.
سنتور کروماتیک و سنتور کروماتیک بم
به منظور تکمیل فواصل کروماتیک بین اصوات و نیز به قصد تأمین اصوات بم، در حدود بیست سال اخیر دو نوع سنتور با تعداد زیادتر خرک ساخته شده‌اند. سنتور کروماتیک با همان میدان صدای سنتور معمولی ولی دارای خرک‌ها و اصوات کروماتیک بیشتر است. میدان صدای سنتور کروماتیک بم یک فاصله پنجم بم‌تر از سنتور کروماتیک است و وسعت آن سه اکتاو و نیم است. در دو نوع سنتور کروماتیک، هر صوت توسط سه رشته سیم هم‌کوک حاصل می‌شود. به عبارت دیگر روی هر خرک سه سیم تکیه کرده‌است. از هر دو سنتور کروماتیک و کروماتیک بم در حال حاضر تنها استفاده‌های هم‌نوازی می‌شود.
نوازندگی سنتور
نوازندگی سنتور بوسیله دو چوب نازک که به آنها «مضراب» گفته می‌شود، انجام می‌شود. مضراب‌ها در گذشته بدون نمد بودند ولی اکنون بیش‌تر به مضراب‌ها نمد می‌چسبانند که خود باعث لطیف‌تر شدن صدای سنتور می‌شود. در اکثر اوقات، نوازنده باید با هر یک از مضراب‌ها، نت متفاوتی را اجرا کند (به ویژه در برخی از چهارمضراب‌ها که بیش‌تر پایه قطعه با دست چپ و ملودی با دست راست اجرا می‌شود). به همین دلیل نوازندگی این ساز علاوه بر چابکی دست‌ها، به تمرکز ذهن نیز نیاز دارد که تنها با تمرین فراوان بدست می‌آید.
سنتور سازی است که اگر نوازنده بر آن چیره شود، می‌تواند بوسیله آن کارهای زیبا و ماندگاری بیافریند. این ساز به خوبی توانایی تکنوازی و همنوازی را دارا می‌باشد.
برابر نیمهٔ عمر تمرین سنتورنوازان، به کوک کردن آن می‌گذرد. چون ضربه‌های مداوم مضراب روی سیم‌ها و تاثیر گذاری رطوبت و حرارت روی چوب و سیم‌ها کوک را به هم می‌زند و ۷۲ سیم باید مرتب کوک یا هم خوان شود، از این رو سنتور، سازی شناخته می‌شود که همراه با زیبایی، بسیاری از عوارض طبیعی می‌تواند روی صدا و کوک آن تاثیر بگذارد و حتی نوازنده‌های کارپشته را برای یک کوک دلخواه ناکام می‌گذارد.
 

FARAS

عضو جدید
کاربر ممتاز
نت ها سنتور به طور مختصر...

نت ها سنتور به طور مختصر...

نت ها سنتور به طور مختصر...

انواع نت :
گرد سفید سیاه چنگ دولا چنگ سه لا چنگ
نت گرد:واحد كشش در موسیقی می باشد . به این معنا كه كشش زمانی نت های دیگر نسبت به این نت سنجیده می شود
نت سفید :این نت از لحاظ زمانی 2/1 واحد كشش زمانی كه همان نت گرد است می باشد
نت سیاه:این نت از لحاظ زمانی4/ 1 واحد كشش زمانی كه همان نت گرد است می باشد . البته این نت به زبانی دیگر 2/1 كشش زمانی نت سفید می باشد
نت چنگ : این نت از لحاظ زمانی8/ 1 واحد كشش زمانی كه همان نت گرد است می باشد . البته این نت به زبانی دیگر 2/1 كشش زمانی نت سیاه می باشد
نت دو لا چنگ : این نت از لحاظ زمانی16/ 1 واحد كشش زمانی كه همان نت گرد است می باشد . البته این نت به زبانی دیگر 2/1كشش زمانی نت چنگ می باشد
نت سه لا چنگ : این نت از لحاظ زمانی32/ 1 واحد كشش زمانی كه همان نت گرد است می باشد . البته این نت به زبانی دیگر 2/1كشش زمانی نت دو لا چنگ می باشد

نكته :
برای كشیدن دم نت هرگاه نت از خط سوم بالاتر بود دم آن را به سمت پایین می كشیم هنگامی كه پایین تر از خط سوم بود به سمت بالا می كشیم

میزان:قطعه موسیقی را به قسمت های كوچكی از لحاظ زمان بندی تقسیم بندی می كنیم كه به هر كدام از این قسمتها میزان می گوئیم .
خط میزان:خطوطی است عمود بر خطوطحامل كه میزان ها را از یكدیگر متمایز می كند
دو لا خط پایان:نشانه پایان قطعه موسیقی می باشد
كسر میزان:عدد كسری می باشد كه جلوی كلید سل قرار می گیرد . در آن صورت كسر به معنی تعداد ضربهای داخل هر میزان می باشد .مخرج كسر نشان دهنده نوع واحد ضرب می باشد (سفید، سیاه، ،چنگ،...) به طور مثال در كسر میزان 4/4 صورت كسر به این معناست كه در هر میزان باید چهار ضرب قرار گیرد و مخرج كسر به ما نشان می دهد كه هر ضرب به شكل سیاه می باشد
.
توضیح بیشتر:برای رسیدن به نت تك ضرب عدد مخرج كسر را مستقیما به نت گرد نسبت می دهیم . در این حالت نت گرد برابر چهار ضرب می شود . همانطور كه می دانید نت سفید 2/1 نت گرد است . در نتیجه نت سفید برابر با دو ضرب می شود . این نت نت تك ضرب ما نیست . پس تقسیمات را ادامه می دهیم . نت سیاه 2/1 نت سفید است . در نتیجه برابر با یك ضرب می شود ، اكنون نت تك ضرب كه همان نت سیاه است را بدست آورده ایم . پس در میزان 4/4 چهار نت سیاه در هر میزان خواهیم داشت



نقطه كنار نت :نقطه كنار نت نیمی از كشش زمانی نت را به همان نت می افزاید . به طور مثال : نت سفید برابردو ضرب است ، حال اگر نقطه كنار آن قرار گیرد نیمی از كشش زمانی آن را كه یك ضرب می شود به آن می افزاید ، پس نت سفید نقطه دار برابر با سه ضرب می شود


 

FARAS

عضو جدید
کاربر ممتاز
چند توضیح ضروری در مورد شیوه مضراب زدن و نکات مهم

چند توضیح ضروری در مورد شیوه مضراب زدن و نکات مهم

چند توضیح ضروری در مورد شیوه مضراب زدن و نکات مهم

1- ارتفاع میز سنتور باید به اندازه ای باشد که بازو و ساعد یک زاویه قائم تشکیل دهند و به موازات بدن قرار گیرند. 2- مقابل سنتور بنشینید به طوری که به همه ی سطح سنتور مساط بوده و برای مضراب زدن به سیم های سفید و زرد و پشت خرک ناگزیر نباشید جای خود را به این طرف و آنطرف تغییر دهید.3- حلقه مضراب را باید توسط انگشت شصت و سبابه و میانی محکم بگیرید بطوری که حلقه مضراب از بند اول انگشت تجاوز نکند و دقت نمیایید تا دو انگشت چهارو و پنجم هر دو پشت سر هم واقع شده و به زیر انگشت میانی بچسبد.4- محل فرود آوردن سر مضراب حدودا 3الی 4 سانتیمتری خرک هاست، دقت کنید که مضراب ها را خیلی نزدیک و یا دورتر از خرک ها فرود نیاورید.5- حرکت مچ به هنگام مضراب زدن بهتر است شبیه دستی باشد که در حال چرخاندن یک شیءی دوار است و حدالامکان از حرکت خشک مچ و یا ساعد بپرهیزید.6- مضراب ها باید مانند توپی که به زمین می افتد و به سمت بالا بازمیگردد نواخته شود و دقت نمایید که مضراب ها ضمن اینکه نباید به سیم های بالا و پایین تر از نت مورد نظر اصابت کند، پس از فرود آمدن بلافاصله بالا بیایید. ( به سیمها نچسبد)7- به خاطر داشته باشید که هرگز دست راست و چپ برای تغییر پزیسیون از روی هم نمیگذرند.8- از عجولانه مضراب زدن بپرهیزید و مضراب ها را ضمن شمارش صحیح و آهسته با متانت و بدون شتاب فرود آورید.9- چون سیم های سفید مسلط بر سیم های زرد بسته شده اند، به هنگام جفت مضراب زدن روی سیم های زرو و سفید، دست چپ باید کمی جلوتر از دست راست قرار بگیرد.10-برای اینکه صدای ساز لطیف تر به گوش برسد، بهتر است سر مضراب ها را با دو قطعه نمد و یا پارچه ی ضخیم بپوشانید بطوری که مضراب ها خیلی سنگین نشوند.


ساختمان سنتور

سنتور دارای یک جعبه ذوزنقه ای شکل و تو خالی، موسوم به جعبه رزناس ( تشدید کننده) است که از چوب ساخته می شود.داخل این جعبه چهار الی پنج قطعه چوب استوانه ای شکل بین صفحه رو و زیر به نام "پل" به صورت عمود قرار می گیرد. چوبهای رو و زیر سنتور را "صفحه" می گویند. در دو قسمت راست و چپ صفحه رو، دو قطعه چوب به نام "شیطانک" که روی هر کدام مفتولی فلزی قرار دارد، نصب می شود. بر روی صفحه سمت راست کلاف، مفتولهایی ضخیم به نام "گوشی" و بر روی صفحه سمت چپ کلاف، مفتولهای باریکتری به اسم سیم گیر وجود دارد. بر روی سطح فوقانی، دو ردیف خرک 9تایی از جنس چوب قرار دارد بر روی ردیف راست که نزدیکتر به کناره راست ساز است سیم های زرد و بر روی ردیف چپ که کمی بیشتر با کناره چپ فاصله دارد سیم های سفید بسته می شوند و روی هر خرک چه زرد و چه سفید چهار رشته سیم هم کوک و هم صدا عبور میکنند روی تمامی خرکها هم مفتولهای فلزی قرار می گیرند. فاصله بین خرک های ردیف چپ تا شیطانک سمت چپ را "پشت خرک" می نامند.برای کوک کردن ساز وسیله ای فلزی به اسم"کلید" لازم است که به وسیله آن گوشی ها را به راست یا چپ می چرخانند.برای نواختن ساز از دو قطعه چوب به نام "مضراب" استفاده میکنیم. مضراب از سه قسمت تشکیل شده: سرمضراب، ساقه مضراب و حلقه مضراب، که انگشت اشاره یا سبابه در داخل حلقه و انگشت شست در گودی مضراب و سه انگشت دیگر چسبیده زیر هم قرار می گیرد و از طریق مچ به روی سیمها ضربه فرود می آوریم. بهترین مکان برای فرود آوردن مضرابها بر روی سیمهای سنتور، فاصله چهار سانتیمتری خرکهاست.
 

FARAS

عضو جدید
کاربر ممتاز
untitled.jpg
1) هنگامی که قصد بیرون آوردن سنتور از جعبه اش را دارید گوشی های آن را به هیچ وجه نگیرید. سعی نمایید با یک دست کلاف سمت چپ و با دست دیگر زیر سنتور را بگیرید.



2) هنگام تمرین روی سیم های سنتور دست نگذارید تا هم فشار روی سیم ها وارد نشود و هم این که گرمای دست، اثرات نامطلوب بر سیم و در نتیجه بر کوک سنتور نگذارد.



3) پس از تمرین سنتور را در جعبه اش قرار دهید تا در معرض گرد و غبار قرار نگیرد و از زنگ زدن سیم ها جلوگیری شود و همچنین کوک آن محفوظ بماند.



4) سعی کنید از سرد و گرم شدن سنتور جلوگیری کنید. زیرا هوای سرد و گرم (بخصوص سرد) باعث خارج شدن کوک و اثرات نامطلوب دیگری روی ساز می گردد.



5) هنگام تمرین می توان در زیر سنتور – کلاف بالایی – شیء قرار داد تا تسلط کافی روی ساز داشته باشید. برای این کار جعبه مضراب بهترین وسیله پیشنهادی است. سعی کنید از اشیاء خشن استفاده نکنید تا آسیبی به ساز نرسد.



6) گاه جعبه های سنتور چند میلیمتری بزرگتر از سنتور است و زمان حمل آن با مشکل رو به رو می شویم. برای این که سنتور در جعبه ثابت بماند و تکان نخورد، مقداری مقوا یا شییء مناسب در قسمت خالی بین قاعده کوچک و جعبه قرار می دهیم تا سنتور آسیب نبیند و از کوک خارج نگردد.



7) برای حمل ساز در روزهای بسیار سرد، جعبه سنتور را در درون کاوری مخصوص از برزنت یا پلاستیک ضخیم قرار می دهیم تا در کجاورت هوای سرد واقع نگردد و از کوک خارج نشود.



8) زمان حمل ساز انگشت اشاره خود را در قسمت درب جعبه می گذاریم تا اگر به دلایلی در جعبه باز شد، سنتور از درون جعبه رها نشود.



9) زمانی که سنتور را از جعبه اش خارج کردید بلافاصله شروع به نواختن نکنید. زیرا چند دقیقه سنتور باید در هوای آزاد قرار بگیرد تا به اصطلاح به هوا عادت کند.



10) پس از تمرین، مضراب را در درون جعبه قرار دهید تا از شکستن آن جلوگیری شود.

 
آخرین ویرایش:

Similar threads

بالا