آشنایی با دستگاه فتوتراپی

[sheyda kashani]

در طب نوزادان یکی از شایع ترین وقایع برای معاینه و درمان ، زردی است. زردی مشکلی است که در یک سوم نوزادان رخ می دهد و در اکثر موارد بدون درمان بهبود می یابد و عارضه ای بر جای نمی گذارد. گلبول های قرمز خون نوزاد ، اندکی پس از تولد شروع به تجزیه شدن می کنند. این تجزیه موجب ایجاد رنگدانه ای به نام بیلی روبین در خون می شود. کبد نوزاد ، تا حدود یک هفتگی توانایی تجزیه بیلی روبین را ندارد.


به علت عدم تکامل ریه و عدم توانایی در جذب و دفع بیلی روبین ، این رنگدانه در خون می ماند و رنگ پوست را زرد می سازد. این مشکل در اولین هفته تولد نوزاد پیش می آید و به تدریج در طول دو هفته کاهش می یابد. در واقع زردی یک بیماری نیست ولی چنانچه میزان بیلی روبین بالاتر از حد بوده و بدون درمان باقی بماند ، بیلی روبین وارد مغز شده و باعث وارد آمدن آسیب های جدی به مغز می شود.

بررسی و درمان های اولیه و زود هنگام زردی نوزادان می تواند از بروز این عوارض جدی جلوگیری کند. از عوارض درمان نشدن زردی می توان به فلج مغزی ، عقب ماندگی ذهنی ، حملات صرعی ، اشکال در تعادل حرکتی ، ناهنجاری های دندانی و ناشنوایی اشاره کرد که دیگر قابل درمان نیستند. پس با مشاهده اولین نشانه های زردی در کودک ، بلافاصله باید برای درمان به پزشک مراجعه کرد.

 

[sheyda kashani]

زردی پوست نوزاد ابتدا از صورت شروع شده و هنگامی که سطح بیلی روبین درخون بالا رفت ، به شکم و پاها گسترش پیدا می کند.
درمان زردی بر اساس سطح بیلی روبین خون متفاوت است اما به طور کلی راه های درمان عبارتند از:


شیردهی مکرر:


نوزادانی که به خوبی با شیر مادر تغذیه نشوند ، رنگدانه های زرد یا همان بیلی روبین از بدنشان دفع نشده و روی پوست جمع می شود و نوزاد تب می کند. با شیر دهی مکرر می توان از پیشرفت زردی جلوگیری کرد.

 

[sheyda kashani]

فتوتراپی (نوردرمانی): فتوتراپی درمان رایج برای کاهش سطح بیلی روبین در نوزادان است. نور ، شکل و ساختمان مولکول بیلی‌روبین را تغییر می‌دهد. نور درمانی اجازه می دهد بیلی روبین زیر پوست بشکند و از خون و پوست نوزاد جدا و دفع شود.



تعویض خون: در موارد زردی شدید که فتوتراپی مؤثر نباشد یا به عبارتی سطح بیلی روبین خون خیلی بالا رود ، تعویض خون انجام می شود.

 

[sheyda kashani]

دستگاه فتوتراپی
با مشاهده یک پرستار انگلیسی در سال 1956 تأثیر نور در کاهش بیلی روبین نوزادان شناخته شد. تحقیقات بعدی نشان داد که چگونه انرژی نور توسط مولکول های بیلی روبینی جذب و پس از تبدیل آن به ایزومر نوری و ایزومر ساختاری به آسانی از طریق ادرار و کبد دفع می شود.


پس از شناخت فتوبیولوژی بیلی روبین ، دستگاه های فتوتراپی ساخته شده و از سال 1958 به عنوان یک روش درمانی غیرتهاجمی بی ضرر در درمان زردی ، شناخته شد و امروزه به طور گسترده از آن استفاده می شود.



در فتوتراپی برای درمان زردی نوزاد ، پوست نوزاد را در معرض نور با طول موج nm 520-400 قرار می دهند. دستگاه های فتوتراپی معمولی با لامپ های سفید و آبی و آبی-سبز فلورسنت و هالوژن و LED ، امروزه جهت درمان زردی ساخته شده اند. برای فتوتراپی ، بهترین طیفی که بیشترین جذب را دارد و معمولاً مورد استفاده قرار می گیرد ، بین nm 420-470 است که طیف آبی است.

 

[sheyda kashani]

منابع نور فتوتراپی


بیلی‌روبین بیش از همه به قسمت آبی طیف نور مرئی در حدود 460 نانومتر واکنش نشان می‌دهد. چراغ هایی که نور حدود 460 تا 490 نانومتر تولید می‌کنند ، به درد فوتوتراپی می‌خورند. نور ساطع شده توسط دستگاه فتوتراپی جهت حذف تابش های مادون قرمز و ماوراء بنفشِ مضر باید فیلتر شود. همچنین نور دستگاه باید کاملاً روی نوزاد متمرکز شده باشد.

 

[sheyda kashani]

منابع نور فتوتراپی شامل موارد زیر هستند:
نور افکن هالوژن
در این نورافکن های فتوتراپی معمولاً چراغ هالوژن با 150 watt و 21 V به همراه یک بازتابنده با پوشش مخصوص که طول موج مادون قرمز را جذب می کند ، قرار دارند. همچنین یک فن باید به طور مداوم چراغ هالوژن را که گرم شده ، سرد کند.


محل قرار گیری لامپ ، در بالای نوزاد یکی از مسائل مهم و حیاتی در تأثیر نور افکن ها است. بیشترین تأثیر لامپ هنگامی است که مستقیماً در بالای نوزاد در فاصله 45-50 cm قرار گرفته است.


تعداد کمی از نورافکن های هالوژن با یک دوزیمتر که مقدار دُز فتوتراپی را که نوزاد دریافت کرده است نمایش می دهد ، ترکیب می شوند.

 

[sheyda kashani]

لامپ های های فلئورسنت

متداول ترین منبع نوری که در فتوتراپی مورد استفاده قرار می گیرد ، لامپ های فلئورسنت است. این لامپ ها ، نور آبی با طول موج 400–520 nm منتشر می کنند که فلئورسنت آبی مخصوص دارای برچسب F20T12/BB یا TL 20W/52 است. لامپ های فلئورسنت آبی عادی با برچسب F20T12/B تابش بسیار کمتر از لامپ های فلئورسنت آبی مخصوص تحویل می دهد.



از مزیت های لامپ های فلئورسنت می توان به ارزان بودن آنها اشاره کرد اما این لامپ ها بعد از حدود 1200 ساعت استفاده ، شدت نور و تقریباً 35–40 % از تابندگی نور آبی خود را از دست می دهند. تولید کنندگان این لامپ ها همواره به کاربران توصیه می کنند که بعد از اتمام تعداد ساعات مجاز برای استفاده ، نسبت به تعویض این لامپ ها اقدام کنند. قرار دادن مستقیم این لامپ در کنار نوزاد به طور قابل ملاحظه ای دُز خروجی را کاهش می دهد.

 

[sheyda kashani]

لامپ های فلئورسنت متراکم


این لامپ ها کوتاه (حدود 5 inch 7 to) و به صورت تاشده و چند لا است که نور آبی و سفید منتشر می کند. لامپ های فلئورسنت متراکم گرمای زیادی تولید نمی کند لذا می توان آنها را در فاصله نسبتاً کوتاهی از نوزاد قرار داد.

 

[sheyda kashani]

دیودهای ساطع کننده نور (LED)
لامپ های LED آبی طیف باریک و محدودی منتشر می کنند. نمونه های اولیه این LEDها از سال 1990 در دستگاه های فتوتراپی مورد استفاده قرار گرفتند و در سال 2002 اولین دستگاه فتوتراپی با LED در آمریکا و انگلستان روانه بازار شد. در دستگاه های جدید و امروزی فتوتراپی با LED که امروزه در بازار هستند ، ترکیبی از LED های آبی ، زرد و تعداد کمی قرمز مورد استفاده قرار گرفته است.


LEDها پایا و بادوام هستند و برق کمی مصرف می کنند ؛ همچنین چون طیف این منابع نوری در ناحیه آبی طیف نور متمرکز شده است ، گرما و حرارت کمی تولید می کند و می توان آنها را در نزدیک نوزاد قرار داد.
شدت نور LEDها در طول زمان به تدریج کم می شود ، بنابراین هر شش ماه باید چک شود.

 

[sheyda kashani]

قسمت هایی از یک دستگاه فتوتراپی



- کلید روشن و خاموش دستگاه
- کلید روشن کردن منبع نور دستگاه
- کلید کنترل انتخاب طول موج
- تایمر دستگاه
- منبع نور دستگاه
- کلید سطح تابش که امکان انتخاب شدت نور کم یا زیاد را می دهد.
- تنظیم کننده های موقعیت نور روی نوزاد
- صفحه نمایش دما و سایر پارامترها
- تخت نوزاد
- فن های خنک کننده دستگاه که نباید مسدود شوند.

 

[sheyda kashani]

برای ارائه فتوتراپی ایمن و مؤثر رعایت نکات زیر لازم است:
همانند شکل زیر ، چشم های نوزاد را باید با چشم بند مناسب از آسیب پرتوهای نور در امان نگه داشت.
همانند شکل زیر نوزاد را باید برهنه همراه با یک پوشک کوچک که اندام تناسلی او را می پوشاند ، نگه داشت.

نوزاد را در جایگاه مخصوص به خود قرار دهید. محیط فتوتراپی باید نه گرم باشد و نه سرد. باید مطمئن شد که جریان هوا باعث سرد شدن لامپ ها نمی شود.
می توان سطح داخل تخت نوزاد را با ورقه هایی از آلومینیم یا سطوح سفید رنگ پوشاند که از اتلاف تشعشعات جلوگیری شود.

 

[sheyda kashani]

نوزاد را در جایگاه مخصوص به خود قرار دهید. محیط فتوتراپی
باید نه گرم باشد و نه سرد. باید مطمئن شد که جریان هوا باعث سرد شدن لامپ ها نمی شود.


می توان سطح داخل تخت نوزاد را با ورقه هایی از آلومینیم یا سطوح سفید رنگ پوشاند که از اتلاف تشعشعات جلوگیری شود.

باید نوزاد را تمیز و خشک نگه داشت. بهتر است جهت تمیز کردن نوزاد تنها از آب استفاده کرد ، روغن و کرم در سطح پوست استفاده نکنید.


فتوتراپی پیوسته صورت نمی گیرد و می توان برای تغذیه نوزاد ، روش های بالینی ، اجازه ملاقات والدین با نوزاد و برقراری رابطه مادرانه ، درمان را قطع کرد.
تمام نوزادانی که تحت درمان فتوتراپی قرار می گیرند ، باید هر 4 ساعت از نظر درجه حرارت بدن و هر 6 ساعت از نظر وضعیت پوست کنترل شوند. همچنین چون ممکن است افزایش دمای لامپ های دستگاه باعث افزایش میزان متابولیسم یا سوخت و ساز بدن نوزاد شود ، لذا نوزاد باید هر 24 ساعت از نظر وزن هم کنترل شود.


درمان توسط فتوتراپی به مدت 1 تا 3 روز باعث می شود مقدار بیلی روبین به نصف کاهش یابد. اثر درمانی فتوتراپی به عواملی چون سطح اولیه بیلی روبین ، انرژی نور لامپ یا طول امواج نور ، فاصله بین نوزاد و لامپ ، ناحیه ای از پوست که در معرض تابش قرار می گیرد و مدت زمانی که پوست در معرض نور قرار می گیرد بستگی دارد.


در طول درمان به طور مرتب بیلی روبین خون از طریق خون گیری و انجام آزمایشات شیمیایی بر روی خون و یا از طریق دستگاه بیلی روبین متر اندازه گیری می شود.


مکانیسم اندازه گیری بیلی روبین توسط دستگاه بیلی روبین متر به این صورت است که ابتدا یک پرتو نوری به پوست نوزاد تابیده شده و سپس نور برگشتی به دو پرتو جداگانه تفکیک می شود و توسط یک آشکارساز نوری اندازه گیری می شود. میزان غلظت بیلی روبین خون از میزان جذب نور برگشتی به دست می‌آید. زمانی که بیلی روبین خون به حدی برسد که ضایعات مغزی ایجاد ننماید ، فتوتراپی قطع می شود.


فتوتراپی ممکن است با عوارضی هم همراه باشد. از عوارض نسبتاً شایع فتوتراپی می توان اسهال ، افزایش دمای بدن ، دهیدراسیون ، صدمه به DNA ، لرز ، تروما به چشم ، انسداد بینی به علت بانداژ چشم ها و سندرم کودک برنزه را نام برد.

مؤلف: مهندس احسان درخشان نيا (کارشناس مهندسی پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول)​